της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η ιστορία του Νομού Σερρών είναι πανάρχαια. Οι Σέρρες είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη της Μακεδονίας και κτίστηκε, πριν από 3200 χρόνια και συνεχώς αναγεννάται ακμαιότερη. Ιδρύθηκε στη σημερινή θέση, καθώς ο λόφος της Ακροπόλεως ήταν ο πλέον ενδεδειγμένος για την οχύρωσή της. Πρόκειται για ένα από τα πιο ταραγμένα σταυροδρόμια της Ευρώπης, πέρασμα πληθώρας στρατών και λαών, είναι μια από τις λίγες αρχαίες πόλεις του πολύπαθου ελληνικού χώρου που κατόρθωσε να διατηρήσει αδιάλειπτη ζωή από την αυγή των ιστορικών χρόνων μέχρι σήμερα.
Ο Ηρόδοτος την αναφέρει με το όνομα Σίρις και τον εθνικό προσδιορισμό «Παιονική», τους δε κατοίκους Σιροπαίονες. Μετά τον Ηρόδοτο, τη μνημονεύει ο Θεόπεμπος ως Σίρρα, το εθνικόν Σιρραίος. Αργότερα, ο Ρωμαίος Τίτος Λίβιος την αποκαλεί Siras (= Σίραι, στον πληθυντικό) και την εντοπίζει στην Οδομαντική. Τέλος, ο Στέφανος Βυζάντιος γράφει: «Σίρις εν Παιονία» και «Σιριοπαίονες».
Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει τη γραφή «Σιρραίων πόλις» είναι ρωμαΐκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών. Με το όνομα Σέρραι μνημονεύεται από τον 5ο αιώνα μ.Χ. και αργότερα με την παραλλαγή Φέρραι. Το όνομα Σίρις προέρχεται, ίσως, από την λέξη σίριος = ήλιος.
Αρχαιότητα
Η ίδρυση της πόλης ανάγεται τουλάχιστον στις αρχές της 2ης π.Χ. χιλιετίας. Το 496 π.Χ. ο σατράπης των Περσών στη Θράκη Μεγάβαζος εκστράτευσε εναντίον των κατοίκων της Σίριος μετά από εντολή του βασιλιά των Περσών, Δαρείου Α. Οι ηττημένοι Σιριοπαίονες οδηγήθηκαν ως σκλάβοι στην Ασία, αφού παρέδωσαν τη χωρά τους στους Θράκες Οδόμαντες. Η πόλη ονομάστηκε τότε Σίρις ή Όδομαντική.
Ο ιστορικός Θεόπομπος τη χαρακτηρίζει θρακική πόλη, πριν α¬κόμη αποτελέσει τμήμα του βασιλείου του Φιλίππου Β' (357 π.Χ.). Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει ότι ο ύπατος Αιμίλιος Παύλος είχε στρατοπεδεύσει σε πεδιάδα κοντά στην πρωτεύ¬ουσα της Οδομαντικής. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας και τη διαίρεση της σε τέσσερα τμή¬ματα, η πόλη έχασε την αυτονομία της και προσαρτήθηκε στο πρώτο τμήμα με πρωτεύουσα την Αμφίπολη.
Η αρχαία πόλη περιλάμβανε την περιτειχισμένη ακρόπολη στην κορυφή του λόφο αλλά το κυρίως αστικό τμήμα της, που απλωνόταν στις νό¬τιες επικλινείς υπώρειες, ανάμεσα σε δύο χείμαρρους. Η ρωμαϊκή νεκρό¬πολη ξεκινούσε από τη ΝΔ παρειά του λόφου, στο σημερινό διδακτήριο του 3ου Γυμνασίου, και εκτεινόταν μέχρι το 1ο Γυμνάσιο και την απέναντι όχθη του χειμάρρου, της Κλομπιοτίτζας, στη θέση του νέου μητροπολιτικού ναού των Ταξιαρχών και της πλατείας Ελευθερίας. Εκεί, αποκαλύφτηκαν αρκετά ρωμαϊκά επιτύμβια ενεπίγραφα μνημεία, που μας πληροφορούν για την κοινωνική, θρησκευτική και πολιτική οργάνωση της πόλης. Από αυτά γνωρίζουμε ότι το άστυ είχε ανεξάρτητη διοίκηση και διέθετε δήμο, βουλευτές, αγορανόμους, γυμνασίαρχο, αρχιερέα και αγωνοθέτη. Επί βασιλείας του Σεπτίμιου Σεβήρου (192-211 μ.Χ.), η Σίρις κατείχε σημαντική θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες πόλεις της Οδομαντικής, οι οποίες είχαν συγκροτήσει μάλιστα κοινή συνομοσπονδία ,«Πεντάπολη», με έδρα την ίδια.
Διασώθηκαν ελάχιστα αρχαιολογικά ευρήματα από την πρώτη ιστορική εποχή των Σερρών, όπως μερικά μελανομβαφή όστρακα του 6ου ή του 7ου αιώνα π.Χ. στην Ακρόπολη. Πλουσιότερα είναι τα ευρήματα της ρωμαϊκής εποχής: μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις και επιγραφές επιτάφιες, τιμητικές και αναθηματικές.
Το αρχαιότερο επιγραφικό μνημείο που διασώζει τη γραφή «Σιρραίων πόλις» είναι ρωμαΐκής εποχής και βρίσκεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Σερρών. Με το όνομα Σέρραι μνημονεύεται από τον 5ο αιώνα μ.Χ. και αργότερα με την παραλλαγή Φέρραι. Το όνομα Σίρις προέρχεται, ίσως, από την λέξη σίριος = ήλιος.
Αρχαιότητα
Η ίδρυση της πόλης ανάγεται τουλάχιστον στις αρχές της 2ης π.Χ. χιλιετίας. Το 496 π.Χ. ο σατράπης των Περσών στη Θράκη Μεγάβαζος εκστράτευσε εναντίον των κατοίκων της Σίριος μετά από εντολή του βασιλιά των Περσών, Δαρείου Α. Οι ηττημένοι Σιριοπαίονες οδηγήθηκαν ως σκλάβοι στην Ασία, αφού παρέδωσαν τη χωρά τους στους Θράκες Οδόμαντες. Η πόλη ονομάστηκε τότε Σίρις ή Όδομαντική.
Ο ιστορικός Θεόπομπος τη χαρακτηρίζει θρακική πόλη, πριν α¬κόμη αποτελέσει τμήμα του βασιλείου του Φιλίππου Β' (357 π.Χ.). Ο Ρωμαίος ιστορικός Τίτος Λίβιος αναφέρει ότι ο ύπατος Αιμίλιος Παύλος είχε στρατοπεδεύσει σε πεδιάδα κοντά στην πρωτεύ¬ουσα της Οδομαντικής. Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση της Μακεδονίας και τη διαίρεση της σε τέσσερα τμή¬ματα, η πόλη έχασε την αυτονομία της και προσαρτήθηκε στο πρώτο τμήμα με πρωτεύουσα την Αμφίπολη.
Η αρχαία πόλη περιλάμβανε την περιτειχισμένη ακρόπολη στην κορυφή του λόφο αλλά το κυρίως αστικό τμήμα της, που απλωνόταν στις νό¬τιες επικλινείς υπώρειες, ανάμεσα σε δύο χείμαρρους. Η ρωμαϊκή νεκρό¬πολη ξεκινούσε από τη ΝΔ παρειά του λόφου, στο σημερινό διδακτήριο του 3ου Γυμνασίου, και εκτεινόταν μέχρι το 1ο Γυμνάσιο και την απέναντι όχθη του χειμάρρου, της Κλομπιοτίτζας, στη θέση του νέου μητροπολιτικού ναού των Ταξιαρχών και της πλατείας Ελευθερίας. Εκεί, αποκαλύφτηκαν αρκετά ρωμαϊκά επιτύμβια ενεπίγραφα μνημεία, που μας πληροφορούν για την κοινωνική, θρησκευτική και πολιτική οργάνωση της πόλης. Από αυτά γνωρίζουμε ότι το άστυ είχε ανεξάρτητη διοίκηση και διέθετε δήμο, βουλευτές, αγορανόμους, γυμνασίαρχο, αρχιερέα και αγωνοθέτη. Επί βασιλείας του Σεπτίμιου Σεβήρου (192-211 μ.Χ.), η Σίρις κατείχε σημαντική θέση ανάμεσα στις υπόλοιπες πόλεις της Οδομαντικής, οι οποίες είχαν συγκροτήσει μάλιστα κοινή συνομοσπονδία ,«Πεντάπολη», με έδρα την ίδια.
Διασώθηκαν ελάχιστα αρχαιολογικά ευρήματα από την πρώτη ιστορική εποχή των Σερρών, όπως μερικά μελανομβαφή όστρακα του 6ου ή του 7ου αιώνα π.Χ. στην Ακρόπολη. Πλουσιότερα είναι τα ευρήματα της ρωμαϊκής εποχής: μαρμάρινες πλάκες με ανάγλυφες παραστάσεις και επιγραφές επιτάφιες, τιμητικές και αναθηματικές.
Ρωμαϊκή εποχή
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, η Σίρρα, κατά τη λεγόμενη δημοκρατική περίοδο, παρήκμασε, ως συνέπεια των βαρβαρικών επιδρομών, καθώς και της κατάχρησης εξουσίας από τους Ρωμαίους. Κατά την αυτοκρατορική περίοδο ,ωστόσο, και ως τις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα, χάρη στη ρωμαϊκή ειρήνη (pax Romana), γνώρισε ιδιαίτερη ακμή. Κατά τη μεγάλη κρίση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (235-284 μ.Χ.), η πόλη παρακμάζει και μόνο στα χρόνια του Διοκλητιανού, με τις διοικητικές του μεταρρυθμίσεις (σύστημα Τετραρχίας), κατάφερε πάλι να ορθοποδήσει.
Από τις ενεπίγραφες πλάκες, που σώθηκαν από τη Ρωμαϊκή εποχή, φαίνεται ότι είχε βουλή που απεφάσιζε για τα κοινά της πόλεως. Σε μια ενεπίγραφη πλάκα, που φυλάγεται στο μουσείο, γράφει: «Βουλευόντων και βουλευσαμένων εδεδόχθαι...» να αναγείρουν τιμητικό ψήφισμα για τον ευεργέτη Αντώνιο Ρεβίλο και για τον Κτησίφονα που χρημάτισε βουλευτής και αγορανόμος «Βουλεύσας και αγορανόμησας». Επίσης η πόλη των Σερρών διοργάνωνε γυμναστικούς αγώνες στο στάδιό της. Σώθηκαν δυο ενεπίγραφες πλάκες που αναφέρουν τη διοργάνωση των γυμναστικών αγώνων. Επίσης βρέθηκε Ρωμαϊκό νεκροταφείο στην αυλή του 3ου Γυμνασίου Σερρών με θολωτούς τάφους του 1ου μ.χ. αιώνα καθώς και πολλές επιτύμβιες πλάκες που φυλάγονται στο αρχαιολογικό μουσείο τη πόλεως. Η ανάπτυξη της πόλεως των Σερρών μετά από τόσες καταστροφές οφείλεται και στη μακροχρόνιο ειρήνη των 250 χρόνων που επικράτησε . Το βιοτικό της επίπεδο ανέβηκε, το εμπόριο της αναπτύχθηκε και ο πληθυσμός της αυξήθηκε. Πάντως από όλες τις ενεπίγραφες πλάκες που διασώθηκαν φαίνεται ότι ομιλείτο η ελληνική γλώσσα.
Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε πολύ ενωρίς στις Σέρρες και στην περιοχή της. Ο Απόστολος Παύλος πέρασε τρεις φορές από την περιοχή αυτή διερχόμενος από την Εγνατία οδό κατά την 'Β και 'Γ αποστολική περιοδεία.
Βυζαντινή εποχή
Στη βυζαντινή εποχή η περιφέρεια των Σερρών ήταν από τις πρώτες της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες για την οχύρωση και τη διοίκησή της. Διόριζαν ως πολιτικούς και στρατιωτικούς διοικητές αυτής διακεκριμένα πρόσωπα όπως π. χ το Μιχαήλ Παλαιολόγο τον μετέπειτα, (1259-1282) αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στο νομό Σερρών εξόντωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα του Σαμουήλ το 1014 μ. Χ.
Ο Ιεροκλής, τον 6ο μ. Χ αιώνα, χαρακτηρίζει τις Σέρρες την πιο σημαντική πόλη της 7ης επαρχίας του Ιλλυρικού. Ήταν πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος που περιλάμβανε όλη την Ανατολική Μακεδονία.
Στα χρόνια των Ανδρονίκων Παλαιολόγων και Καντακουζινών, οι Σέρρες υπήρξαν στο δυναστικό πόλεμο το κέντρο του ενδιαφέροντος και το μήλο της έριδος όλων των παρατάξεων. Κατ’ επανάληψη την πολιόρκησαν μέχρι που τις κατέλαβαν οι Σέρβοι το 1345.
Αυτοί έκαναν τις Σέρρες πρωτεύουσα του κράτους του πριγκιπάτου των Σερρών με βασιλιά στην αρχή το γιό του Ντιουσάν, Ούρεση, μετά τη κράλαινα Ελένη και τέλος τον Ούγκλεση.
Μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, η Σίρρα, κατά τη λεγόμενη δημοκρατική περίοδο, παρήκμασε, ως συνέπεια των βαρβαρικών επιδρομών, καθώς και της κατάχρησης εξουσίας από τους Ρωμαίους. Κατά την αυτοκρατορική περίοδο ,ωστόσο, και ως τις αρχές του 3ου μ.Χ. αιώνα, χάρη στη ρωμαϊκή ειρήνη (pax Romana), γνώρισε ιδιαίτερη ακμή. Κατά τη μεγάλη κρίση της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας (235-284 μ.Χ.), η πόλη παρακμάζει και μόνο στα χρόνια του Διοκλητιανού, με τις διοικητικές του μεταρρυθμίσεις (σύστημα Τετραρχίας), κατάφερε πάλι να ορθοποδήσει.
Από τις ενεπίγραφες πλάκες, που σώθηκαν από τη Ρωμαϊκή εποχή, φαίνεται ότι είχε βουλή που απεφάσιζε για τα κοινά της πόλεως. Σε μια ενεπίγραφη πλάκα, που φυλάγεται στο μουσείο, γράφει: «Βουλευόντων και βουλευσαμένων εδεδόχθαι...» να αναγείρουν τιμητικό ψήφισμα για τον ευεργέτη Αντώνιο Ρεβίλο και για τον Κτησίφονα που χρημάτισε βουλευτής και αγορανόμος «Βουλεύσας και αγορανόμησας». Επίσης η πόλη των Σερρών διοργάνωνε γυμναστικούς αγώνες στο στάδιό της. Σώθηκαν δυο ενεπίγραφες πλάκες που αναφέρουν τη διοργάνωση των γυμναστικών αγώνων. Επίσης βρέθηκε Ρωμαϊκό νεκροταφείο στην αυλή του 3ου Γυμνασίου Σερρών με θολωτούς τάφους του 1ου μ.χ. αιώνα καθώς και πολλές επιτύμβιες πλάκες που φυλάγονται στο αρχαιολογικό μουσείο τη πόλεως. Η ανάπτυξη της πόλεως των Σερρών μετά από τόσες καταστροφές οφείλεται και στη μακροχρόνιο ειρήνη των 250 χρόνων που επικράτησε . Το βιοτικό της επίπεδο ανέβηκε, το εμπόριο της αναπτύχθηκε και ο πληθυσμός της αυξήθηκε. Πάντως από όλες τις ενεπίγραφες πλάκες που διασώθηκαν φαίνεται ότι ομιλείτο η ελληνική γλώσσα.
Ο Χριστιανισμός διαδόθηκε πολύ ενωρίς στις Σέρρες και στην περιοχή της. Ο Απόστολος Παύλος πέρασε τρεις φορές από την περιοχή αυτή διερχόμενος από την Εγνατία οδό κατά την 'Β και 'Γ αποστολική περιοδεία.
Βυζαντινή εποχή
Στη βυζαντινή εποχή η περιφέρεια των Σερρών ήταν από τις πρώτες της αυτοκρατορίας. Ιδιαίτερα ενδιαφέρονταν οι αυτοκράτορες για την οχύρωση και τη διοίκησή της. Διόριζαν ως πολιτικούς και στρατιωτικούς διοικητές αυτής διακεκριμένα πρόσωπα όπως π. χ το Μιχαήλ Παλαιολόγο τον μετέπειτα, (1259-1282) αυτοκράτορα του Βυζαντίου. Ο Βασίλειος ο Βουλγαροκτόνος στο νομό Σερρών εξόντωσε τα βουλγαρικά στρατεύματα του Σαμουήλ το 1014 μ. Χ.
Ο Ιεροκλής, τον 6ο μ. Χ αιώνα, χαρακτηρίζει τις Σέρρες την πιο σημαντική πόλη της 7ης επαρχίας του Ιλλυρικού. Ήταν πρωτεύουσα του Θέματος Στρυμόνος που περιλάμβανε όλη την Ανατολική Μακεδονία.
Στα χρόνια των Ανδρονίκων Παλαιολόγων και Καντακουζινών, οι Σέρρες υπήρξαν στο δυναστικό πόλεμο το κέντρο του ενδιαφέροντος και το μήλο της έριδος όλων των παρατάξεων. Κατ’ επανάληψη την πολιόρκησαν μέχρι που τις κατέλαβαν οι Σέρβοι το 1345.
Αυτοί έκαναν τις Σέρρες πρωτεύουσα του κράτους του πριγκιπάτου των Σερρών με βασιλιά στην αρχή το γιό του Ντιουσάν, Ούρεση, μετά τη κράλαινα Ελένη και τέλος τον Ούγκλεση.
Τουρκοκρατία
Η πόλη των Σερρών κατά την περίοδο αυτή ανήκε στο ομώνυμο σαντζάκι του βιλαετιού Θεσσαλονί¬κης και αποτέλεσε πρωτεύουσα του καζά. Υπήρξε αξιόλογο διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Η γεωργι¬κή παραγωγή και τα κτηνοτροφικά της προϊόντα, καθώς και η σπουδαί¬α γεωγραφική της θέση προσέφεραν στους κατοίκους οικονομική ευρω¬στία. Φημισμένα ήταν τα σερραϊκά εργαστήρια υφαντικής και χρυσοχο¬ΐας. Η εβδομαδιαία υπαίθρια αγορά (παζάρι) την Τρίτη και το ετήσιο πανηγύρι διευκόλυναν τις εμπορικές συναλλαγές. Μεγάλοι ευρωπαϊκοί και παραδουνάβιοι οί¬κοι είχαν ιδρύσει εδώ διάφορα ε¬μπορικά υποκαταστήματα. Εγκατάσταση εβραϊκής κοινότητας μαρτυρείται από τις αρχές ακόμη του 16ου αιώνα.
Οι Χριστιανοί κάτοικοι της εμ¬φανίζονται καλά οργανωμένοι στην τοπική κοινότητα και την Εκκλησία. Η δωδεκαμελής κοινοτική επι¬τροπή από εκπροσώπους των συντε¬χνιών εκλεγόταν από όλους τους Έλληνες στην καταγωγή πολίτες. Οι Οθωμανοί από τη δική τους πλευρά διέθεταν μία σχετικά ισχυρή και τοπικά κυρίαρχη τάξη προ¬κρίτων (αγιάνηδων), που ήταν γαιο¬κτήμονες, φορομισθωτές και εκπρό¬σωποι της κρατικής εξουσίας. Την εποχή της παντοδυναμίας του φιλο¬προόδου διοικητή της Ισμαήλ μπέη (1795-1813), οι Σέρρες αριθμούσαν 30.000 περίπου κατοίκους. Α¬πό αυτούς οι μισοί σχεδόν ήταν Τούρκοι.
Οι Σερραίοι πήραν μέρος στο πρώτο επαναστατικό κίνημα κατά των Τούρκων, που εκδηλώθηκε α¬μέσως μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Η μύηση τους στη Φιλική Εταιρία πραγματοποιήθηκε από το Γιάννη Φαρμάκη. Πρώτος ασπάσθηκε τις αρχές της ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Ακολούθησαν και άλλοι προύχοντες, ανάμεσα τους και ο αρχιστράτηγος των Μα¬κεδονικών δυνάμεων Εμμανουήλ Παπάς (1772 - 1821), ο οποίος διέθεσε όλη του την περιουσία και θυσίασε την πολυμελή του οικογέ¬νεια για την απελευθέρωση της πατρίδας του.
Μακεδονικός Αγώνας
Η πόλη κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα (1904 - 1908), υπήρξε μαζί με την Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι, βασικό κέντρο οργάνωσης και καθοδήγησής του. Στο τέλος του Β΄ Βαλκανικού πολέμου, ένα μεγάλο τμήμα των Σερρών πυρπολήθηκε και ερειπώθηκε από τους Βουλγάρους που υποχωρούσαν. Αλλά, είχαν σημάνει πια οι καμπάνες της ελευθερίας ύστερα από δουλεία 530 χρόνων. Έφτασε η πιό μεγάλη ώρα των Σερρών. Στην τυραννισμένη πολιτεία μπήκε η VII Ελληνική μεραρχία. Ο μέραρχος Ναπολέοντας Σωτήλης με προκήρυξη που εξέδωσε στις 28 Ιουνίου 1913, εξήγγειλε ότι «απελευθερώνει και καταλαμβάνει τας Σέρρας και προσκαλεί τους κατοίκους ανεξαρτήτως φυλής, γλώσσης και θρησκεύματος, να επανέλθουν εις τας ειρηνικάς των ασχολίας».
Β΄ Βουλγαρική Κατοχή
Το 1916, μονάδες της 7ης Βουλγαρικής Μεραρχίας κατέλαβαν τις Σέρρες όπως και άλλες πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας. Κατά συνέπεια πέθαναν 3.000 περίπου άτομα λόγω των κακουχιών, της πείνας και γενικά της κακομεταχείρισης του ελληνικού πληθυσμού. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός προέβαινε σε φυλακίσεις, βιαιοπραγίες και βασανισμούς των κατοίκων της πόλης και των χωριών.
Μετά τον Ιούνιο του 1917 συνελήφθησαν 3.000 περίπου άνδρες από την πόλη των Σερρών και τα χωριά και εκτοπίστηκαν σε διάφορα μέρη της Βουλγαρίας ως όμηροι για καταναγκαστική εργασία. Το καλοκαίρι του 1918 συνελήφθησαν άλλοι 5.000 περίπου άνδρες και εκτοπίστηκαν στη Βουλγαρία και αυτοί ως όμηροι στα Ντουρτουβάκια. Μετά την ήττα του βουλγαρικού στρατού και την επακόλουθη ανακωχή, τον Σεπτέμβριο του 1918, όσοι όμηροι επέζησαν από τις κακουχίες και τα καταναγκαστικά έργα επέστρεψαν σε άσχημη ψυχολογική και σωματική κατάσταση.
Γ' Βουλγαρική
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη κατακτήθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι παρακάμπτοντας τα οχυρά του Ρούπελ μπήκαν στη Θεσσαλονίκη και εκ των υστέρων η διοίκηση των οχυρών αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη στους κατακτητές. Οι Γερμανοί θαυμάζοντας τον ηρωισμό των φυλάκων των οχυρών, στην τελετή παράδοσης τους απέδωσαν τιμές ηρώων και τους επέτρεψαν να πάνε στις Σέρρες με κανονική φάλαγγα και με τον οπλισμό τους για να τον παραδώσουν εκεί στη στρατιωτική διοίκηση κατοχής.
Οι Γερμανοί παρέδωσαν την πόλη στους Βουλγάρους συμμάχους τους, οι οποίοι έχοντας και τα προηγούμενα των παλαιοτέρων κατοχών της πόλης, ήταν πολύ σκληροί, προσπάθησαν πάλι να εξαλείψουν τα εθνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, επιβάλλοντας μέχρι και εκβουλγαρισμό των ελληνικών ονομάτων στους πολίτες και σε όσους δέχτηκαν αυτή την αλλαγή έδωσαν ειδικά προνόμια, κυρίως διπλή μερίδα τροφίμων. Κάποιοι Έλληνες λόγω πείνας αναγκάστηκαν να Βουλγαρογραφούν. Αυτούς οι υπόλοιποι Σερραίοι τους έδωσαν τον σαρκαστικό προσδιορισμό «Λαδοβούλγαροι».
Η βουλγαρική κατοχή ήταν πολύ σκληρή και αυτό φαίνεται και από το ότι πολλοί Σερραίοι δραπέτευαν στη Θεσσαλονίκη που ήταν υπό γερμανική κατοχή με πολύ πιο ήπια συμπεριφορά προς τον Ελληνικό πληθυσμό. Από τον Στρυμόνα μέχρι σχεδόν τις όχθες του Έβρου ήταν πλέον «Βουλγαρία» και παρέμεινε έτσι μέχρι τον Οκτώβριο του 1944. Μετά την ήττα του άξονα και την επερχόμενη απελευθέρωση, οι Βούλγαροι εγκαταλείποντας την πόλη, την πυρπόλησαν σε ένα τμήμα της για δεύτερη φορά. Στις πυρκαγιές οφείλεται το ότι η σημερινή πόλη είναι νεόκτιστη με ελάχιστα παλαιά κτίρια να σώζονται.
Μερικά ιστορικά κτίρια που είχαν απομείνει, επειδή δεν υπήρξαν ποτέ σχέδιο και βούληση διατήρησης του χρώματος της πόλης, επιτράπηκε να κατεδαφιστούν, είτε από τους ιδιοκτήτες τους, αφού η πολιτεία δεν είχε φροντίσει να τα διασώσει χαρακτηρίζοντάς τα ως διατηρητέα, είτε από τις δημοτικές αρχές της πόλης, παρά την κατακραυγή μεγάλης μερίδας των κατοίκων.
Σύγχρονη ιστορία
Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, παρόλο που της κυβέρνησης ηγείτο Σερραίος πρωθυπουργός, ο Νομός και η πόλη δεν αναπτύχθηκαν όπως χρειαζόταν. Τα αγροτικά προϊόντα είχαν χαμηλές τιμές, γεγονός που οδήγησε τον κάμπο σε μαρασμό και τους κατοίκους σε μετανάστευση, εσωτερική και εξωτερική, με πολλούς μετανάστες στην τότε Δυτική Γερμανία.
Η πόλη των Σερρών κατά την περίοδο αυτή ανήκε στο ομώνυμο σαντζάκι του βιλαετιού Θεσσαλονί¬κης και αποτέλεσε πρωτεύουσα του καζά. Υπήρξε αξιόλογο διοικητικό, εμπορικό και πνευματικό κέντρο της ευρύτερης περιοχής. Η γεωργι¬κή παραγωγή και τα κτηνοτροφικά της προϊόντα, καθώς και η σπουδαί¬α γεωγραφική της θέση προσέφεραν στους κατοίκους οικονομική ευρω¬στία. Φημισμένα ήταν τα σερραϊκά εργαστήρια υφαντικής και χρυσοχο¬ΐας. Η εβδομαδιαία υπαίθρια αγορά (παζάρι) την Τρίτη και το ετήσιο πανηγύρι διευκόλυναν τις εμπορικές συναλλαγές. Μεγάλοι ευρωπαϊκοί και παραδουνάβιοι οί¬κοι είχαν ιδρύσει εδώ διάφορα ε¬μπορικά υποκαταστήματα. Εγκατάσταση εβραϊκής κοινότητας μαρτυρείται από τις αρχές ακόμη του 16ου αιώνα.
Οι Χριστιανοί κάτοικοι της εμ¬φανίζονται καλά οργανωμένοι στην τοπική κοινότητα και την Εκκλησία. Η δωδεκαμελής κοινοτική επι¬τροπή από εκπροσώπους των συντε¬χνιών εκλεγόταν από όλους τους Έλληνες στην καταγωγή πολίτες. Οι Οθωμανοί από τη δική τους πλευρά διέθεταν μία σχετικά ισχυρή και τοπικά κυρίαρχη τάξη προ¬κρίτων (αγιάνηδων), που ήταν γαιο¬κτήμονες, φορομισθωτές και εκπρό¬σωποι της κρατικής εξουσίας. Την εποχή της παντοδυναμίας του φιλο¬προόδου διοικητή της Ισμαήλ μπέη (1795-1813), οι Σέρρες αριθμούσαν 30.000 περίπου κατοίκους. Α¬πό αυτούς οι μισοί σχεδόν ήταν Τούρκοι.
Οι Σερραίοι πήραν μέρος στο πρώτο επαναστατικό κίνημα κατά των Τούρκων, που εκδηλώθηκε α¬μέσως μετά τη ναυμαχία της Ναυπάκτου (1571). Η μύηση τους στη Φιλική Εταιρία πραγματοποιήθηκε από το Γιάννη Φαρμάκη. Πρώτος ασπάσθηκε τις αρχές της ο μητροπολίτης Χρύσανθος. Ακολούθησαν και άλλοι προύχοντες, ανάμεσα τους και ο αρχιστράτηγος των Μα¬κεδονικών δυνάμεων Εμμανουήλ Παπάς (1772 - 1821), ο οποίος διέθεσε όλη του την περιουσία και θυσίασε την πολυμελή του οικογέ¬νεια για την απελευθέρωση της πατρίδας του.
Μακεδονικός Αγώνας
Η πόλη κατά την περίοδο του Μακεδονικού αγώνα (1904 - 1908), υπήρξε μαζί με την Θεσσαλονίκη και το Μοναστήρι, βασικό κέντρο οργάνωσης και καθοδήγησής του. Στο τέλος του Β΄ Βαλκανικού πολέμου, ένα μεγάλο τμήμα των Σερρών πυρπολήθηκε και ερειπώθηκε από τους Βουλγάρους που υποχωρούσαν. Αλλά, είχαν σημάνει πια οι καμπάνες της ελευθερίας ύστερα από δουλεία 530 χρόνων. Έφτασε η πιό μεγάλη ώρα των Σερρών. Στην τυραννισμένη πολιτεία μπήκε η VII Ελληνική μεραρχία. Ο μέραρχος Ναπολέοντας Σωτήλης με προκήρυξη που εξέδωσε στις 28 Ιουνίου 1913, εξήγγειλε ότι «απελευθερώνει και καταλαμβάνει τας Σέρρας και προσκαλεί τους κατοίκους ανεξαρτήτως φυλής, γλώσσης και θρησκεύματος, να επανέλθουν εις τας ειρηνικάς των ασχολίας».
Β΄ Βουλγαρική Κατοχή
Το 1916, μονάδες της 7ης Βουλγαρικής Μεραρχίας κατέλαβαν τις Σέρρες όπως και άλλες πόλεις της Ανατολικής Μακεδονίας. Κατά συνέπεια πέθαναν 3.000 περίπου άτομα λόγω των κακουχιών, της πείνας και γενικά της κακομεταχείρισης του ελληνικού πληθυσμού. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός προέβαινε σε φυλακίσεις, βιαιοπραγίες και βασανισμούς των κατοίκων της πόλης και των χωριών.
Μετά τον Ιούνιο του 1917 συνελήφθησαν 3.000 περίπου άνδρες από την πόλη των Σερρών και τα χωριά και εκτοπίστηκαν σε διάφορα μέρη της Βουλγαρίας ως όμηροι για καταναγκαστική εργασία. Το καλοκαίρι του 1918 συνελήφθησαν άλλοι 5.000 περίπου άνδρες και εκτοπίστηκαν στη Βουλγαρία και αυτοί ως όμηροι στα Ντουρτουβάκια. Μετά την ήττα του βουλγαρικού στρατού και την επακόλουθη ανακωχή, τον Σεπτέμβριο του 1918, όσοι όμηροι επέζησαν από τις κακουχίες και τα καταναγκαστικά έργα επέστρεψαν σε άσχημη ψυχολογική και σωματική κατάσταση.
Γ' Βουλγαρική
Στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο η πόλη κατακτήθηκε από τους Γερμανούς, οι οποίοι παρακάμπτοντας τα οχυρά του Ρούπελ μπήκαν στη Θεσσαλονίκη και εκ των υστέρων η διοίκηση των οχυρών αναγκάστηκε να συνθηκολογήσει και να παραδώσει την πόλη στους κατακτητές. Οι Γερμανοί θαυμάζοντας τον ηρωισμό των φυλάκων των οχυρών, στην τελετή παράδοσης τους απέδωσαν τιμές ηρώων και τους επέτρεψαν να πάνε στις Σέρρες με κανονική φάλαγγα και με τον οπλισμό τους για να τον παραδώσουν εκεί στη στρατιωτική διοίκηση κατοχής.
Οι Γερμανοί παρέδωσαν την πόλη στους Βουλγάρους συμμάχους τους, οι οποίοι έχοντας και τα προηγούμενα των παλαιοτέρων κατοχών της πόλης, ήταν πολύ σκληροί, προσπάθησαν πάλι να εξαλείψουν τα εθνικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού, επιβάλλοντας μέχρι και εκβουλγαρισμό των ελληνικών ονομάτων στους πολίτες και σε όσους δέχτηκαν αυτή την αλλαγή έδωσαν ειδικά προνόμια, κυρίως διπλή μερίδα τροφίμων. Κάποιοι Έλληνες λόγω πείνας αναγκάστηκαν να Βουλγαρογραφούν. Αυτούς οι υπόλοιποι Σερραίοι τους έδωσαν τον σαρκαστικό προσδιορισμό «Λαδοβούλγαροι».
Η βουλγαρική κατοχή ήταν πολύ σκληρή και αυτό φαίνεται και από το ότι πολλοί Σερραίοι δραπέτευαν στη Θεσσαλονίκη που ήταν υπό γερμανική κατοχή με πολύ πιο ήπια συμπεριφορά προς τον Ελληνικό πληθυσμό. Από τον Στρυμόνα μέχρι σχεδόν τις όχθες του Έβρου ήταν πλέον «Βουλγαρία» και παρέμεινε έτσι μέχρι τον Οκτώβριο του 1944. Μετά την ήττα του άξονα και την επερχόμενη απελευθέρωση, οι Βούλγαροι εγκαταλείποντας την πόλη, την πυρπόλησαν σε ένα τμήμα της για δεύτερη φορά. Στις πυρκαγιές οφείλεται το ότι η σημερινή πόλη είναι νεόκτιστη με ελάχιστα παλαιά κτίρια να σώζονται.
Μερικά ιστορικά κτίρια που είχαν απομείνει, επειδή δεν υπήρξαν ποτέ σχέδιο και βούληση διατήρησης του χρώματος της πόλης, επιτράπηκε να κατεδαφιστούν, είτε από τους ιδιοκτήτες τους, αφού η πολιτεία δεν είχε φροντίσει να τα διασώσει χαρακτηρίζοντάς τα ως διατηρητέα, είτε από τις δημοτικές αρχές της πόλης, παρά την κατακραυγή μεγάλης μερίδας των κατοίκων.
Σύγχρονη ιστορία
Μετά τη λήξη του εμφυλίου πολέμου, παρόλο που της κυβέρνησης ηγείτο Σερραίος πρωθυπουργός, ο Νομός και η πόλη δεν αναπτύχθηκαν όπως χρειαζόταν. Τα αγροτικά προϊόντα είχαν χαμηλές τιμές, γεγονός που οδήγησε τον κάμπο σε μαρασμό και τους κατοίκους σε μετανάστευση, εσωτερική και εξωτερική, με πολλούς μετανάστες στην τότε Δυτική Γερμανία.
