της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Στους αρχαίους χρόνους «Νεάπολις» και στο Βυζάντιο «Χριστούπολις», η Καβάλα είναι πόλη του ομώνυμου Νομού της Ανατολικής Μακεδονίας. Είναι χτισμένη στους πρόποδες του όρους Σύμβολο και αποτελεί την δεύτερη μεγαλύτερη σε έκταση πόλη της Μακεδονίας. Η βορειότερη αιγαιοπελαγίτικη πόλη της πατρίδας μας έχει να επιδείξει πλούσια κληρονομιά στη μακραίωνη ιστορία της.
Τρεις διαφορετικές εκδοχές υπάρχουν για την ονομασία της πόλης που μέχρι το 1948 γραφόταν με δύο λάμδα. Η πρώτη θεωρία θέλει τους πρώτους κατοίκους της πόλης να προέρχονται από την αρχαία πόλη Σκαβάλα. Η δεύτερη κάνει λόγο για την ιταλική λέξη cavallo που σημαίνει άλογο, όνομα που απέδωσαν οι Γενουάτες στην πόλη, επειδή όταν την αντίκρισαν από μακριά τους θύμισε το σχήμα του συμπαθούς τετράποδου. Τέλος, υπάρχει και η εκδοχή της λαϊκής παράδοσης, αυτή που θέλει, σύμφωνα με το βιβλίο «Καβάλα-Άλλοτε και Τώρα»- τον Μέγα Αλέξανδρο να φτάνει στην πόλη με τον Βουκεφάλα και να αναφωνεί «ω, τι ωραία καβάλα!»
Προϊστορία
Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας στην περιοχή του σημερινού Δήμου Καβάλας ανάγονται στους προϊστορικούς χρόνους και συγκεκριμένα στη Νεολιθική εποχή και εντοπίζονται στη θέση Ντικιλί Τας στα ανατολικά προάστια της σύγχρονης πόλης των Κρηνίδων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στον οικισμό αυτό «βρέθηκε η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη».
Στην περιοχή της σημερινής πόλης της Καβάλας εντοπίστηκαν δύο προϊστορικές θέσεις, Αντισάρα στην περιοχή της σημερινής Καλαμίτσας και Περιγιάλι σε χαμηλό λόφο ανατολικά της πόλης, όπου βρέθηκε ένας μικρός οικισμός της πρώιμης εποχής το Χαλκού. Ίχνη κατοίκησης της Πρώιμης εποχής του Σιδήρου εντοπίστηκαν στη χερσόνησο της Παναγίας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής συνηγορούν στην υπόθεση για παρουσία θρακικών φύλων στην περιοχή (Σάτρες, Σαπαίοι, Ηδωνοί).
Αρχαιότητα
Γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., οι Θάσιοι ιδρύουν τη Νεάπολη, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές. Η Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο.
Υπήρξε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία και μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Το 340 π.Χ., την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄ και την προσάρτησε στο Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο.
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, παρακμάζει. Κατέχει όμως εξαιρετική στρατηγική θέσης και αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα, με την κατασκευή της Εγνατίας οδού. Μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της αποικίας, αφού από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας – Θεσσαλονίκης. Γύρω στο 49μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε την πρώτη ευρωπαϊκή χριστιανική εκκλησία στους Φιλίππους και βάφτισε τους πρώτους Ευρωπαίους Χριστιανούς.
Προϊστορία
Τα πρώτα ίχνη ανθρώπινης παρουσίας και δραστηριότητας στην περιοχή του σημερινού Δήμου Καβάλας ανάγονται στους προϊστορικούς χρόνους και συγκεκριμένα στη Νεολιθική εποχή και εντοπίζονται στη θέση Ντικιλί Τας στα ανατολικά προάστια της σύγχρονης πόλης των Κρηνίδων. Αξιοσημείωτο είναι το γεγονός ότι στον οικισμό αυτό «βρέθηκε η πιο παλιά μέχρι στιγμής ένδειξη οινοποίησης στην Ευρώπη».
Στην περιοχή της σημερινής πόλης της Καβάλας εντοπίστηκαν δύο προϊστορικές θέσεις, Αντισάρα στην περιοχή της σημερινής Καλαμίτσας και Περιγιάλι σε χαμηλό λόφο ανατολικά της πόλης, όπου βρέθηκε ένας μικρός οικισμός της πρώιμης εποχής το Χαλκού. Ίχνη κατοίκησης της Πρώιμης εποχής του Σιδήρου εντοπίστηκαν στη χερσόνησο της Παναγίας. Τα αρχαιολογικά ευρήματα της εποχής συνηγορούν στην υπόθεση για παρουσία θρακικών φύλων στην περιοχή (Σάτρες, Σαπαίοι, Ηδωνοί).
Αρχαιότητα
Γύρω στα μέσα του 7ου αιώνα π.Χ., οι Θάσιοι ιδρύουν τη Νεάπολη, για να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικότερα τις θρακικές επιδρομές. Η Νεάπολη βρισκόταν ανάμεσα στην εύφορη και πλούσια σε μεταλλεύματα Θάσο.
Υπήρξε μέλος της Α’ Αθηναϊκής Συμμαχίας και της Β’ Αθηναϊκής Συμμαχίας η οποία και μνημονεύεται στους φορολογικούς καταλόγους. Τα τιμητικά ψηφίσματα του αθηναϊκού δήμου, εγκωμιάζουν την Νεάπολη, για την συμπαράστασή της στην Αθήνα, κατά την ταραχώδη περίοδο του Πελοποννησιακού πολέμου. Το 340 π.Χ., την κατέλαβε ο Φίλιππος ο Β΄ και την προσάρτησε στο Μακεδονικό βασίλειο. Η θέση της Νεάπολης σήμερα τοποθετείται στη χερσόνησο της Παναγίας χωρίς να γίνει σαφές το ακριβές της σημείο.
Ρωμαϊκοί χρόνοι
Η Νεάπολη, μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση, παρακμάζει. Κατέχει όμως εξαιρετική στρατηγική θέσης και αποκτά ιδιαίτερη σημασία στο τελευταίο τρίτο του 2ου π.Χ. αιώνα, με την κατασκευή της Εγνατίας οδού. Μετά την ίδρυση της ρωμαϊκής αποικίας των Φιλίππων, η Νεάπολη χρησίμευσε ως επίνειο της αποικίας, αφού από το λιμάνι της περνούσε ο σπουδαίος θαλάσσιος δρόμος Αλεξάνδρειας – Θεσσαλονίκης. Γύρω στο 49μ.Χ. ο Απόστολος Παύλος ίδρυσε την πρώτη ευρωπαϊκή χριστιανική εκκλησία στους Φιλίππους και βάφτισε τους πρώτους Ευρωπαίους Χριστιανούς.
Βυζαντινή περίοδος και Φραγκοκρατία
Η πόλη μετονομάστηκε σε Χριστούπολις. Το 926 χτίστηκαν τα νέα τείχη της Χριστούπολης , καθώς τα παλαιά είχαν υποστεί μεγάλες φθορές από τα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Χριστούπολης είναι η πυρπόληση και η καταστροφή της από τους Νορμανδούς το 1185. Κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα το 1391, η Χριστούπολις καταλήφθηκε από τα στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτορκατορίας.
Τουρκοκρατία
Το 1425, κτίστηκε φρούριο στην περιοχή της χερσονήσου όπου βρισκόταν η ακρόπολη, με σκοπό τον έλεγχο της περιοχής και την άμυνα απέναντι στους πειρατές και τους Βενετούς.
Οι Καβαλιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων. Το 1864, μετά από άδεια του σουλτάνου, η Καβάλα επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς πόλης. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι τότε τα καπνά της Μακεδονίας ήταν γνωστά παγκοσίως, μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό συνέβαλε και η θέση της με το φυσικό λιμάνι της. Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη εργατική απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896.
Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908 στην Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα Βαλκάνια, η Ευδαιμονία, που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου με την ονομασία Εγκράτεια. Η Καβάλα είχε μεγάλη συμβολή και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Από την Καβάλα ήταν οι Μακεδονομάχοι οπλαρχηγοί Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος.
Α' Κατοχή και Απελευθέρωση
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1912 η Καβάλα καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους. Το 1913 (Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος) η Καβάλα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο υπό το Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ενώ η προέλαση της 7ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού στην πόλη εξεδίωξε τους Βουλγάρους από αυτήν. Η Καβάλα ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
Η πόλη μετονομάστηκε σε Χριστούπολις. Το 926 χτίστηκαν τα νέα τείχη της Χριστούπολης , καθώς τα παλαιά είχαν υποστεί μεγάλες φθορές από τα χρόνια της βασιλείας του Ιουστινιανού. Σημαντικό γεγονός στην ιστορία της Χριστούπολης είναι η πυρπόληση και η καταστροφή της από τους Νορμανδούς το 1185. Κατά την ύστερη Βυζαντινή περίοδο και συγκεκριμένα το 1391, η Χριστούπολις καταλήφθηκε από τα στρατεύματα της Οθωμανικής Αυτορκατορίας.
Τουρκοκρατία
Το 1425, κτίστηκε φρούριο στην περιοχή της χερσονήσου όπου βρισκόταν η ακρόπολη, με σκοπό τον έλεγχο της περιοχής και την άμυνα απέναντι στους πειρατές και τους Βενετούς.
Οι Καβαλιώτες συμμετείχαν στους εθνικοαπελευθερωτικούς αγώνες των Ελλήνων. Το 1864, μετά από άδεια του σουλτάνου, η Καβάλα επεκτάθηκε οικοδομικά εκτός των τειχών της παλαιάς πόλης. Αυτό σε συνδυασμό με το ότι τότε τα καπνά της Μακεδονίας ήταν γνωστά παγκοσίως, μετέτρεψαν την πόλη σε κέντρο επεξεργασίας και εμπορίας καπνού. Σε αυτό συνέβαλε και η θέση της με το φυσικό λιμάνι της. Στην Καβάλα έλαβε χώρα η πρώτη και η μεγαλύτερη εργατική απεργία (5000 εργάτες) σε ολόκληρα τα Βαλκάνια, το έτος 1896.
Με την ίδρυση του τουρκικού συντάγματος το 1908 στην Καβάλα ιδρύεται και το πρώτο επίσημο καπνεργατικό σωματείο στα Βαλκάνια, η Ευδαιμονία, που υπήρχε ήδη από το 1905 με μορφή συλλόγου με την ονομασία Εγκράτεια. Η Καβάλα είχε μεγάλη συμβολή και κατά τον Μακεδονικό Αγώνα. Από την Καβάλα ήταν οι Μακεδονομάχοι οπλαρχηγοί Πέτρος Ιωαννίδης και Περικλής Δράκος.
Α' Κατοχή και Απελευθέρωση
Κατά τη διάρκεια του Α΄ Βαλκανικού Πολέμου και συγκεκριμένα τον Οκτώβριο του 1912 η Καβάλα καταλήφθηκε από τους Βουλγάρους. Το 1913 (Β΄ Βαλκανικός Πόλεμος) η Καβάλα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στόλο που ήταν αγκυροβολημένος στη Θάσο υπό το Ναύαρχο Παύλο Κουντουριώτη, ενώ η προέλαση της 7ης Μεραρχίας του ελληνικού στρατού στην πόλη εξεδίωξε τους Βουλγάρους από αυτήν. Η Καβάλα ενσωματώθηκε στον εθνικό κορμό με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου.
Β' Κατοχή και Απελευθέρωση
Η Καβάλα απελευθερώθηκε από τους Βουλγάρους το 1918 μετά από δύο χρόνια σκληρής κατοχής -η δεύτερη κατοχή ήταν σκληρότερη από την πρώτη. Το Νοέμβριο του 1918 με Βασιλικό Διάταγμα ιδρύθηκε ο Δήμος Καβάλας που ανήκε στο Νομό Δράμας ως «Υποδιοίκηση Καβάλας».
Εγκατάσταση Μικρασιατών
Η Καβάλα δέχτηκε σημαντικό αριθμό προσφύγων τη δεκαετία του 1910 και κυρίως του 1920, ενώ με τη Σύμβαση περί Ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών του 1923 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της. Στη συνέχεια ακολούθησε μία διαφορετική εποχή ανάπτυξης για την πόλη έχοντας ως κινητήρια δύναμη το προσφυγικό εργατικό δυναμικό.
Γ' Κατοχή και Απελευθέρωση
Η βουλγαρική παρουσία στην Καβάλα αλλά και σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη με τη μορφή στρατιωτικής κατοχής κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ήταν αποτέλεσμα διπλωματικής συνεννόησης μεταξύ Γερμανίας και Βουλγαρίας και μία παραχώρηση εκ μέρους της πρώτης για την προσχώρηση της δεύτερης στον Άξονα. Η εισβολή άρχισε στις 20 Απριλίου 1941 και μέχρι τις 15 Μαΐου είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους όλη η παραχωρηθείσα περιοχή. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός προέβη συστηματικά σε διάφορα περιοριστικά μέτρα με στόχο την ελαχιστοποίηση της παρουσίας της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Η περιοχή τελικά απελευθερώθηκε το 1944.
Δικτατορία
Η δικτατορία του 1967 μετέβαλε τον οικονομικό προσανατολισμό της πόλης. Ενισχύθηκε ο τομέας των υπηρεσιών και η πόλη μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο, χωρίς να ενισχυθεί η παραγωγική της υποδομή.
Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989, η Καβάλα δέχτηκε κύμα «οικονομικών μεταναστών» από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που ενσωματώθηκαν στο οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής ως φθηνό εργατικό δυναμικό.
Η Καβάλα απελευθερώθηκε από τους Βουλγάρους το 1918 μετά από δύο χρόνια σκληρής κατοχής -η δεύτερη κατοχή ήταν σκληρότερη από την πρώτη. Το Νοέμβριο του 1918 με Βασιλικό Διάταγμα ιδρύθηκε ο Δήμος Καβάλας που ανήκε στο Νομό Δράμας ως «Υποδιοίκηση Καβάλας».
Εγκατάσταση Μικρασιατών
Η Καβάλα δέχτηκε σημαντικό αριθμό προσφύγων τη δεκαετία του 1910 και κυρίως του 1920, ενώ με τη Σύμβαση περί Ανταλλαγής των Ελληνικών και Τουρκικών πληθυσμών του 1923 αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν την περιοχή οι μουσουλμάνοι κάτοικοι της. Στη συνέχεια ακολούθησε μία διαφορετική εποχή ανάπτυξης για την πόλη έχοντας ως κινητήρια δύναμη το προσφυγικό εργατικό δυναμικό.
Γ' Κατοχή και Απελευθέρωση
Η βουλγαρική παρουσία στην Καβάλα αλλά και σε ολόκληρη την Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη με τη μορφή στρατιωτικής κατοχής κατά τη διάρκεια του Β' Παγκόσμιου Πολέμου ήταν αποτέλεσμα διπλωματικής συνεννόησης μεταξύ Γερμανίας και Βουλγαρίας και μία παραχώρηση εκ μέρους της πρώτης για την προσχώρηση της δεύτερης στον Άξονα. Η εισβολή άρχισε στις 20 Απριλίου 1941 και μέχρι τις 15 Μαΐου είχε καταληφθεί από τους Βουλγάρους όλη η παραχωρηθείσα περιοχή. Ο βουλγαρικός κατοχικός στρατός προέβη συστηματικά σε διάφορα περιοριστικά μέτρα με στόχο την ελαχιστοποίηση της παρουσίας της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού. Η περιοχή τελικά απελευθερώθηκε το 1944.
Δικτατορία
Η δικτατορία του 1967 μετέβαλε τον οικονομικό προσανατολισμό της πόλης. Ενισχύθηκε ο τομέας των υπηρεσιών και η πόλη μετατράπηκε σε διοικητικό κέντρο, χωρίς να ενισχυθεί η παραγωγική της υποδομή.
Μετά την κατάρρευση των καθεστώτων του «υπαρκτού σοσιαλισμού» το 1989, η Καβάλα δέχτηκε κύμα «οικονομικών μεταναστών» από τις πρώην σοσιαλιστικές χώρες, που ενσωματώθηκαν στο οικονομικό γίγνεσθαι της περιοχής ως φθηνό εργατικό δυναμικό.
