της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Έδεσσα, πρωτεύουσα του νομού Πέλλας, πατρίδας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, είναι ίσως η μόνη σημαντική πόλη της Αρχαίας Μακεδονίας, που λειτούργησε αδιαλείπτως 3.000 χρόνια με ζωτικότητα και δυναμισμό. Πολλοί άνθρωποι του πολιτισμού έχουν συνδέσει το όνομά τους με την πόλη.
Ονομασία
Πρόκειται για ένα όνομα φρυγικής καταβολής και σημαίνει πύργος μέσα στο νερό ή πόλη πάνω στο νερό, λόγω ότι η τότε πόλη είχε και έχει έντονο το υγρό στοιχείο (ποτάμια και καταρράκτες, για αυτό και οι ονομασίες της: Έδεσσα (βέδες στα φρυγικά ήταν το νερό ή πύργος στο νερό) και Βοδενά (voda στα σλαβικά είναι το νερό).
Αρχαία Χρόνια
Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν, ότι οι πρώτοι προϊστορικοί οικισμοί βρίσκονται δίπλα στις πηγές του ποταμού Εδεσσαίου και στις όχθες του, στην περιοχή Καρκάγια .Σύμφωνα με την παράδοση, τον 9ου αιώνα π.Χ. ο Περδίκας ή Καράνος ιδρύει την Μακεδονική δυναστεία των Τημενιδών. Επιβάλλεται στους Φρύγες, που κατοικούσαν την περιοχή και ιδρύει την πόλη την οποία ονομάζει Αιγές. Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας πόλης.
Ρωμαϊκά χρόνια
Εκείνη την εποχή, η πόλη γνώρισε σχετική ακμή, διότι βρισκόταν πάνω στην περίφημη Εγνατία Οδό. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ιστορικό Τίτο Λίβιο ήταν «πόλις ευγενής και αξιόλογος». Από την εποχή του Αυγούστου μέχρι το 250 μ.Χ. διέθετε δικό της νομισματοκοπείο, ένα από τα 9 που είχαν επιτρέψει οι Ρωμαίοι στη Μακεδονία.
Πρόκειται για ένα όνομα φρυγικής καταβολής και σημαίνει πύργος μέσα στο νερό ή πόλη πάνω στο νερό, λόγω ότι η τότε πόλη είχε και έχει έντονο το υγρό στοιχείο (ποτάμια και καταρράκτες, για αυτό και οι ονομασίες της: Έδεσσα (βέδες στα φρυγικά ήταν το νερό ή πύργος στο νερό) και Βοδενά (voda στα σλαβικά είναι το νερό).
Αρχαία Χρόνια
Αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν, ότι οι πρώτοι προϊστορικοί οικισμοί βρίσκονται δίπλα στις πηγές του ποταμού Εδεσσαίου και στις όχθες του, στην περιοχή Καρκάγια .Σύμφωνα με την παράδοση, τον 9ου αιώνα π.Χ. ο Περδίκας ή Καράνος ιδρύει την Μακεδονική δυναστεία των Τημενιδών. Επιβάλλεται στους Φρύγες, που κατοικούσαν την περιοχή και ιδρύει την πόλη την οποία ονομάζει Αιγές. Η σημερινή πόλη είναι κτισμένη στη θέση της ακρόπολης της αρχαίας πόλης.
Ρωμαϊκά χρόνια
Εκείνη την εποχή, η πόλη γνώρισε σχετική ακμή, διότι βρισκόταν πάνω στην περίφημη Εγνατία Οδό. Μάλιστα, σύμφωνα με τον ιστορικό Τίτο Λίβιο ήταν «πόλις ευγενής και αξιόλογος». Από την εποχή του Αυγούστου μέχρι το 250 μ.Χ. διέθετε δικό της νομισματοκοπείο, ένα από τα 9 που είχαν επιτρέψει οι Ρωμαίοι στη Μακεδονία.
Βυζαντινά χρόνια
Στους αιώνες που ακολούθησαν την κάθοδο των Σλάβων στα Βαλκάνια χάνεται το όνομα «Έδεσσα» και καθιερώθηκε η ονομασία «Βοδενά». Από το 985 έως το 995 η περιοχή ήταν πρωτεύουσα του βουλγαρικού βασιλείου ενώ κατά τη διάρκεια των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, το 1002 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ πολιόρκησε και κατέλαβε τα Βοδενά. Τους Βούλγαρους κατοίκους τούς μετοίκησε στο Βολερόν, μεταξύ Νέστου και Έβρου, ενώ στον φρούραρχο Δραξάνο επέτρεψε να κατοικήσει στη Θεσσαλονίκη. Τα Βοδενά στη συνέχεια αποστάτησαν και ο Βασίλειος τα ξαναπολιόρκησε το 1015, μέχρις ότου οι κάτοικοι παρέδωσαν την πόλη, όπου και εγκατέστησε φρουρά, τους λεγόμενους «κονταράτους». Το 1345 κατελήφθη για περίπου 40 χρόνια απο τους Σέρβους του Δουσάν και το 1386 η πόλη ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας και υποτάχθηκε στους Οθωμανούς.
Νεώτερη περίοδος
Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 η Έδεσσα έγινε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Πατριαρχικών και Εξαρχικών. Οι Εξαρχικοί απαιτούσαν την τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών στη βουλγαρική γλώσσα και, όταν το αίτημα απορρίφθηκε από το Μητροπολίτη Αγαθάγγελο και τον Τούρκο Καϊμακάμη, κατέλαβαν το 1870 το μητροπολιτικό ναό των Αγίων Αναργύρων και τον μετέτρεψαν σε εξαρχικό μέχρι το 1912. Το 1892-94 ολοκληρώνεται η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης- Μοναστηρίου και η Έδεσσα συνδέεται πλέον με τρένο με τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, τη Φλώρινα και το Μοναστήρι. Στα τέλη του 19ου αιώνα, κτίζονται εργοστάσια τα οποία αξιοποιούν τη δωρεάν πηγή ενέργειας και συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Μάλιστα, ήδη από τη δεκαετία του 1910 η Έδεσσα είχε αποκληθεί «Μάντσεστερ των Βαλκανίων» και ήταν, μαζί με τη Νάουσα, η κινητήρια δύναμη της βιομηχανίας στη Μακεδονία.
Στους αιώνες που ακολούθησαν την κάθοδο των Σλάβων στα Βαλκάνια χάνεται το όνομα «Έδεσσα» και καθιερώθηκε η ονομασία «Βοδενά». Από το 985 έως το 995 η περιοχή ήταν πρωτεύουσα του βουλγαρικού βασιλείου ενώ κατά τη διάρκεια των βυζαντινο-βουλγαρικών πολέμων, το 1002 μ.Χ., ο αυτοκράτορας Βασίλειος Β΄ πολιόρκησε και κατέλαβε τα Βοδενά. Τους Βούλγαρους κατοίκους τούς μετοίκησε στο Βολερόν, μεταξύ Νέστου και Έβρου, ενώ στον φρούραρχο Δραξάνο επέτρεψε να κατοικήσει στη Θεσσαλονίκη. Τα Βοδενά στη συνέχεια αποστάτησαν και ο Βασίλειος τα ξαναπολιόρκησε το 1015, μέχρις ότου οι κάτοικοι παρέδωσαν την πόλη, όπου και εγκατέστησε φρουρά, τους λεγόμενους «κονταράτους». Το 1345 κατελήφθη για περίπου 40 χρόνια απο τους Σέρβους του Δουσάν και το 1386 η πόλη ακολούθησε την τύχη της υπόλοιπης Μακεδονίας και υποτάχθηκε στους Οθωμανούς.
Νεώτερη περίοδος
Τις δεκαετίες του 1860 και 1870 η Έδεσσα έγινε πεδίο συγκρούσεων μεταξύ Πατριαρχικών και Εξαρχικών. Οι Εξαρχικοί απαιτούσαν την τέλεση των εκκλησιαστικών ακολουθιών στη βουλγαρική γλώσσα και, όταν το αίτημα απορρίφθηκε από το Μητροπολίτη Αγαθάγγελο και τον Τούρκο Καϊμακάμη, κατέλαβαν το 1870 το μητροπολιτικό ναό των Αγίων Αναργύρων και τον μετέτρεψαν σε εξαρχικό μέχρι το 1912. Το 1892-94 ολοκληρώνεται η κατασκευή της σιδηροδρομικής γραμμής Θεσσαλονίκης- Μοναστηρίου και η Έδεσσα συνδέεται πλέον με τρένο με τη Θεσσαλονίκη, τη Βέροια, τη Φλώρινα και το Μοναστήρι. Στα τέλη του 19ου αιώνα, κτίζονται εργοστάσια τα οποία αξιοποιούν τη δωρεάν πηγή ενέργειας και συμβάλλουν στην οικονομική ανάπτυξη. Μάλιστα, ήδη από τη δεκαετία του 1910 η Έδεσσα είχε αποκληθεί «Μάντσεστερ των Βαλκανίων» και ήταν, μαζί με τη Νάουσα, η κινητήρια δύναμη της βιομηχανίας στη Μακεδονία.
Βαλκανικοί Πόλεμοι
Η Έδεσσα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 18 Οκτωβρίου του 1912. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923-24, υπήρξαν μεγάλα προσφυγικά ρεύματα των 2.500 περίπου ατόμων που συνέβαλαν στην οικονομική άνθηση του μεσοπολέμου.
Κατοχή
Η παρακμή αρχίζει τη δεκαετία του 1940, με τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Αν και η Έδεσσα δεν βομβαρδίστηκε στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, υπέστη τεράστια καταστροφή ακριβώς λίγες ημέρες πριν από τη λήξη της κατοχής. Το Σεπτέμβριο του 1944, οι Γερμανοί,σε αντίποινα για το φόνο ενός στρατιώτη τους, πυρπόλησαν τη μισή πόλη αφήνοντας χιλιάδες άστεγους.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Έδεσσα βρέθηκε στη δίνη του εμφυλίου πολέμου και, κατά περιόδους, κατακλύστηκε από προσωρινούς πρόσφυγες των γύρω χωριών τα οποία εκκενώνονταν για στρατιωτικούς λόγους. Όταν έληξαν οι συγκρούσεις, το 1949, η πόλη προσπάθησε να επουλώσει τα τραύματα, αλλά οι οικονομικές συνθήκες είχαν αλλάξει.
21ος αιώνας
Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα παλιά εργοστάσια της Έδεσσας έχουν γκρεμιστεί (Τσίτση) και χτίζονται μεγάλες πολυκατοικίες. Η ανάπτυξη της πόλης βασίζεται πλέον στον τριτογενή τομέα (δημόσιες υπηρεσίες και τουρισμό). Από το 2004, λειτουργεί και πανεπιστημιακό τμήμα Μάρκετινγκ και Διοίκησης Λειτουργιών του πανεπιστημίου Μακεδονίας. Σήμερα η Έδεσσα είναι ένα σύγχρονο διοικητικό, τουριστικό και αγροτικό κέντρο.
Η Έδεσσα απελευθερώθηκε από τον ελληνικό στρατό στις 18 Οκτωβρίου του 1912. Με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1923-24, υπήρξαν μεγάλα προσφυγικά ρεύματα των 2.500 περίπου ατόμων που συνέβαλαν στην οικονομική άνθηση του μεσοπολέμου.
Κατοχή
Η παρακμή αρχίζει τη δεκαετία του 1940, με τη γερμανική κατοχή και τον εμφύλιο που ακολούθησε. Αν και η Έδεσσα δεν βομβαρδίστηκε στη διάρκεια του ελληνοϊταλικού πολέμου, υπέστη τεράστια καταστροφή ακριβώς λίγες ημέρες πριν από τη λήξη της κατοχής. Το Σεπτέμβριο του 1944, οι Γερμανοί,σε αντίποινα για το φόνο ενός στρατιώτη τους, πυρπόλησαν τη μισή πόλη αφήνοντας χιλιάδες άστεγους.
Στα χρόνια που ακολούθησαν, η Έδεσσα βρέθηκε στη δίνη του εμφυλίου πολέμου και, κατά περιόδους, κατακλύστηκε από προσωρινούς πρόσφυγες των γύρω χωριών τα οποία εκκενώνονταν για στρατιωτικούς λόγους. Όταν έληξαν οι συγκρούσεις, το 1949, η πόλη προσπάθησε να επουλώσει τα τραύματα, αλλά οι οικονομικές συνθήκες είχαν αλλάξει.
21ος αιώνας
Στις αρχές του 21ου αιώνα, τα παλιά εργοστάσια της Έδεσσας έχουν γκρεμιστεί (Τσίτση) και χτίζονται μεγάλες πολυκατοικίες. Η ανάπτυξη της πόλης βασίζεται πλέον στον τριτογενή τομέα (δημόσιες υπηρεσίες και τουρισμό). Από το 2004, λειτουργεί και πανεπιστημιακό τμήμα Μάρκετινγκ και Διοίκησης Λειτουργιών του πανεπιστημίου Μακεδονίας. Σήμερα η Έδεσσα είναι ένα σύγχρονο διοικητικό, τουριστικό και αγροτικό κέντρο.
