της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το νησί του Αιόλου βρίσκεται στο Θρακικό πέλαγος. Φημίζεται για το παγκοσμίου φήμης αρχαιοελληνικό άγαλμα της Νίκης, το οποίο βρέθηκε το 1863 στο νησί. Σύμφωνα με τον Όμηρο, από εδώ παρακολουθούσε ο θεός Ποσειδώνας την εξέλιξη του Τρωϊκού Πολέμου. Πρόκειται για ένα νησί με ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Ονομασία
Η ονομασία του νησιού προέρχεται από το αρχαιοελληνικό Σάμος, που σημαίνει «ύψος κοντά στο γιαλό» και ήταν μία από τις ονομασίες της κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Κατά το λεξικό «Σταματάκου», στηριζόμενο στον Στράβωνα, σημαίνει «ψηλή Θράκη» - από το αρχαιοελληνικό σάμος = υψηλή».
Ιστορία
Μυθολογία
Υπάρχουν πολλοί μύθοι που σχετίζονται με τη Σαμοθράκη. Ένας αφορά τη σχέση του Κάδμου και της συζύγου του Αρμονίας με τη Σαμοθράκη. Ο Κάδμος συνάντησε την Αρμονία στη Σαμοθράκη και ο γάμος τους γιορτάστηκε εκεί, παρουσία όλων των θεών. Αυτό φαίνεται να ακολουθεί την ιστορία του γάμου του Πηλέα και της Θέτιδας, που μνημονευόταν στα Κύπρια επη και ήταν γνωστή στο Θέογνι, καθώς και στους φημισμένους αγγειογράφους της Αθήνας Σωφίλο και Κλειτία. Ένας άλλος μύθος συνδέει τη Σαμοθράκη με την ιστορία των Αργοναυτών. Οι Αργοναύτες, στο ταξίδι τους από τη Θεσσαλία στην Κολχίδα μέσω των Στενών, αποβιβάστηκαν στη Σαμοθράκη και μυήθηκαν στα μυστήρια των μεγάλων Θεών, «για να ταξιδέψουν στη τρομερή θάλασσα με μεγαλύτερη ασφάλεια», σύμφωνα με πληροφορίες.
Η ονομασία του νησιού προέρχεται από το αρχαιοελληνικό Σάμος, που σημαίνει «ύψος κοντά στο γιαλό» και ήταν μία από τις ονομασίες της κατά την αρχαιότητα, σύμφωνα με τον Ηρόδοτο. Κατά το λεξικό «Σταματάκου», στηριζόμενο στον Στράβωνα, σημαίνει «ψηλή Θράκη» - από το αρχαιοελληνικό σάμος = υψηλή».
Ιστορία
Μυθολογία
Υπάρχουν πολλοί μύθοι που σχετίζονται με τη Σαμοθράκη. Ένας αφορά τη σχέση του Κάδμου και της συζύγου του Αρμονίας με τη Σαμοθράκη. Ο Κάδμος συνάντησε την Αρμονία στη Σαμοθράκη και ο γάμος τους γιορτάστηκε εκεί, παρουσία όλων των θεών. Αυτό φαίνεται να ακολουθεί την ιστορία του γάμου του Πηλέα και της Θέτιδας, που μνημονευόταν στα Κύπρια επη και ήταν γνωστή στο Θέογνι, καθώς και στους φημισμένους αγγειογράφους της Αθήνας Σωφίλο και Κλειτία. Ένας άλλος μύθος συνδέει τη Σαμοθράκη με την ιστορία των Αργοναυτών. Οι Αργοναύτες, στο ταξίδι τους από τη Θεσσαλία στην Κολχίδα μέσω των Στενών, αποβιβάστηκαν στη Σαμοθράκη και μυήθηκαν στα μυστήρια των μεγάλων Θεών, «για να ταξιδέψουν στη τρομερή θάλασσα με μεγαλύτερη ασφάλεια», σύμφωνα με πληροφορίες.
Αρχαιότητα
Η Σαμοθράκη κατοικήθηκε για πρώτη φορά από τους Πελασγούς, ενώ γύρω στα 700 π.X. εγκαταστάθηκαν άποικοι από τη Σάμο, οπότε το νησί πήρε την ονομασία Θρακική Σάμος ή Σαμοθράκη. Kατά τους Περσικούς Πολέμους, οι Σαμοθράκες συμμάχησαν με τους Πέρσες και πολέμησαν με τον Ξέρξη στη Σαλαμίνα. Aργότερα τους υπέταξαν οι Aθηναίοι και ύστερα οι Σπαρτιάτες, οι Mακεδόνες και οι Pωμαίοι, ενώ το 86 π.X. λεηλατήθηκε από πειρατές. H Σαμοθράκη απέκτησε τεράστια φήμη κατά την αρχαιότητα από τα μυστήρια των Kαβείρων, που ετελούντο εκεί, στο χώρο του «Ιερού των Μεγάλων Θεών», κοντά στην Παλαιόπολη. Η αρχαία πόλη, η Παλαιόπολη, βρίσκεται στα βόρεια του νησιού, ενώ παραμένουν τα επιβλητικά αρχαία τείχη της, χτισμένα σε Κυκλώπειο ύφος. Στα Καβείρια Μυστήρια μπορούσαν να πάρουν μέρος ελεύθεροι πολίτες αλλά και δούλοι. Tα Kαβείρια Mυστήρια καλύπτονται ακόμα και σήμερα από πυκνό σκοτάδι, αφού όσοι ήταν μυημένοι δένονταν με ιερούς όρκους για να μην τα αποκαλύψουν.
Ρωμαϊκή Εποχή
Στην Σαμοθράκη καταφεύγει ο Περσεύς, μετά την ήττα του από τους Pωμαίους στην μάχη της Πύδνας το 168 π.X. 166 π.X. Κατά τη ρωμαϊκή και ιδιαίτερα την αυτοκρατορική περίοδο, χάρη στο ενδιαφέρον των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και το σεβασμό τους προς τους Μεγάλους Θεούς, η Σαμοθράκη έγινε διεθνές θρησκευτικό κέντρο, όπου συνέρρεαν πλήθη προσκυνητών απ' όλο το ρωμαϊκό κόσμο. Εκτός από το ιερό της Σαμοθράκης, στη μεγάλη ανάπτυξή της είχαν συμβάλει επίσης τα δυο λιμάνια που διέθετε η πόλη που συνέβαλαν στην εμπορική ανάπτυξη. Επιπλέον η Σαμοθράκη είχε το μεγάλο προνόμιο να εκμεταλλεύεται τις φυσικές πηγές πλούτου όχι μόνο του νησιού αλλά και της περαίας της, όπου μάλιστα από την πρώιμη αρχαιότητα είχε ιδρύσει μια σειρά οικισμών που λειτούργησαν ταυτόχρονα ως αγροτικοί και εμπορικοί σταθμοί («εμπόρια»), όπως ήταν η Δρυς. Κατά τους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Σαμοθράκη είχε κηρυχθεί «ελεύθερη πόλη» (civitas libera) αλλά έχασε ορισμένες κτήσεις της στην περαία. Ωστόσο, κατά την αυτοκρατορική περίοδο -ίσως από το 46 μ.Χ. που η Θράκη μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επαρχία, οι Ρωμαίοι αναγνώρισαν τις παλιές κτήσεις της στη σαμοθρακική περαία ( την «Ήπειρο»), όπως μαρτυρούν οροθετικές επιγραφές του 1ου μ.Χ. αιώνα. Ο τελευταίος και αποφασιστικός παράγοντας στην ιστορία της Σαμοθράκης ήταν η οικειοποίηση της παράδοσης του Αινεία από τη Ρώμη, που προσέοωσε μια τρωική αρχή στη Ρώμη και ειδικά στην οικογένεια των «Ιουλίων»· έτσι, μεμιάς, η Σαμοθράκη έγινε η μακρινή 'αρχή' ακόμη και της Ρώμης. Οι θεοί ιδιαίτερα, τους οποίους ο pius Aeneas είχε πάρει από την Τροία στη φυγή του προς τη Δύση, ταυτίστηκαν με τους θεούς της Σαμοθράκης· συνεπώς, οι Penates της Ρώμης έγιναν Σαμόθρακες.
Η Σαμοθράκη κατοικήθηκε για πρώτη φορά από τους Πελασγούς, ενώ γύρω στα 700 π.X. εγκαταστάθηκαν άποικοι από τη Σάμο, οπότε το νησί πήρε την ονομασία Θρακική Σάμος ή Σαμοθράκη. Kατά τους Περσικούς Πολέμους, οι Σαμοθράκες συμμάχησαν με τους Πέρσες και πολέμησαν με τον Ξέρξη στη Σαλαμίνα. Aργότερα τους υπέταξαν οι Aθηναίοι και ύστερα οι Σπαρτιάτες, οι Mακεδόνες και οι Pωμαίοι, ενώ το 86 π.X. λεηλατήθηκε από πειρατές. H Σαμοθράκη απέκτησε τεράστια φήμη κατά την αρχαιότητα από τα μυστήρια των Kαβείρων, που ετελούντο εκεί, στο χώρο του «Ιερού των Μεγάλων Θεών», κοντά στην Παλαιόπολη. Η αρχαία πόλη, η Παλαιόπολη, βρίσκεται στα βόρεια του νησιού, ενώ παραμένουν τα επιβλητικά αρχαία τείχη της, χτισμένα σε Κυκλώπειο ύφος. Στα Καβείρια Μυστήρια μπορούσαν να πάρουν μέρος ελεύθεροι πολίτες αλλά και δούλοι. Tα Kαβείρια Mυστήρια καλύπτονται ακόμα και σήμερα από πυκνό σκοτάδι, αφού όσοι ήταν μυημένοι δένονταν με ιερούς όρκους για να μην τα αποκαλύψουν.
Ρωμαϊκή Εποχή
Στην Σαμοθράκη καταφεύγει ο Περσεύς, μετά την ήττα του από τους Pωμαίους στην μάχη της Πύδνας το 168 π.X. 166 π.X. Κατά τη ρωμαϊκή και ιδιαίτερα την αυτοκρατορική περίοδο, χάρη στο ενδιαφέρον των Ρωμαίων αυτοκρατόρων και το σεβασμό τους προς τους Μεγάλους Θεούς, η Σαμοθράκη έγινε διεθνές θρησκευτικό κέντρο, όπου συνέρρεαν πλήθη προσκυνητών απ' όλο το ρωμαϊκό κόσμο. Εκτός από το ιερό της Σαμοθράκης, στη μεγάλη ανάπτυξή της είχαν συμβάλει επίσης τα δυο λιμάνια που διέθετε η πόλη που συνέβαλαν στην εμπορική ανάπτυξη. Επιπλέον η Σαμοθράκη είχε το μεγάλο προνόμιο να εκμεταλλεύεται τις φυσικές πηγές πλούτου όχι μόνο του νησιού αλλά και της περαίας της, όπου μάλιστα από την πρώιμη αρχαιότητα είχε ιδρύσει μια σειρά οικισμών που λειτούργησαν ταυτόχρονα ως αγροτικοί και εμπορικοί σταθμοί («εμπόρια»), όπως ήταν η Δρυς. Κατά τους πρώτους αιώνες της ρωμαϊκής κυριαρχίας, η Σαμοθράκη είχε κηρυχθεί «ελεύθερη πόλη» (civitas libera) αλλά έχασε ορισμένες κτήσεις της στην περαία. Ωστόσο, κατά την αυτοκρατορική περίοδο -ίσως από το 46 μ.Χ. που η Θράκη μετατράπηκε σε ρωμαϊκή επαρχία, οι Ρωμαίοι αναγνώρισαν τις παλιές κτήσεις της στη σαμοθρακική περαία ( την «Ήπειρο»), όπως μαρτυρούν οροθετικές επιγραφές του 1ου μ.Χ. αιώνα. Ο τελευταίος και αποφασιστικός παράγοντας στην ιστορία της Σαμοθράκης ήταν η οικειοποίηση της παράδοσης του Αινεία από τη Ρώμη, που προσέοωσε μια τρωική αρχή στη Ρώμη και ειδικά στην οικογένεια των «Ιουλίων»· έτσι, μεμιάς, η Σαμοθράκη έγινε η μακρινή 'αρχή' ακόμη και της Ρώμης. Οι θεοί ιδιαίτερα, τους οποίους ο pius Aeneas είχε πάρει από την Τροία στη φυγή του προς τη Δύση, ταυτίστηκαν με τους θεούς της Σαμοθράκης· συνεπώς, οι Penates της Ρώμης έγιναν Σαμόθρακες.
Βυζαντινά Χρόνια
Οι Βυζαντινοί ήταν οι επόμενοι κυρίαρχοι του νησιού μέχρι το 1204. Κατά τη βυζαντινή εποχή το νησί είχε ακόμα σημαντικό πληθυσμό. Από τον 8ο αιώνα, όμως και μετά οι Σλάβοι και οι Σαρακηνοί έκαναν συχνές επιδρομές με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να αρχίσει να φθίνει. Στο νησί εξορίστηκε, κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας, και πέθανε ο χρονογράφος και άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας Θεοφάνης ο ομολογητής (760-817μ.Χ.). Αργότερα ήρθαν ως κυρίαρχοι οι Ενετοί και μετά η Γενουάτικη οικογένεια των Γκατιλούζι (εξελ. Γατελούζοι) το 1355. Γενικά είναι ελάχιστες οι πληροφορίες για την ιστορία του νησιού εκείνη την περίοδο και αυτές προέρχονται κυρίως από ξένους περιηγητές που καθ' όλον το Μεσαίωνα και τα νεώτερα χρόνια περιέρχονταν τα μέρη της Ανατολής για ποικίλους λόγους.
Τουρκοκρατία
Το 1479 το νησί υποτάσσεται οριστικά στους Τούρκους. Την 1η Σεπτεμβρίου 1821, οι κάτοικοι του νησιού επαναστάτησαν γίνεται τουρκική απόβαση που κατέληξε στην λεηλασία και καταστροφή του νησιού. Σκότωσαν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού (Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης). Το νησί απελευθερώθηκε οριστικά μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1913 -αν και πέρασε ένα μικρό διάστημα υπό βουλγαρική κατοχή κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Νεότερα Χρόνια
Στα τέλη του 18ου αι. φαίνεται ότι η Σαμοθράκη βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση γιατί η απουσία των Τούρκων και κάποια σχετική ασφάλεια συντελούν στην άνθιση της οικονομίας και του πληθυσμού που υπολογίζεται γύρω στους 4.000 κατοίκους. Μετά τη δοκιμασία του Β' Παγκοσμίου πολέμου ακολούθησε η αιμορραγία της μετανάστευσης. Ο ελληνικός στάλος απελευθερώνει τη Σαμοθράκη το φθινόπωρο του 1912 (19 Οκτωβρίου) ενώ η προσάρτησή της επικυρώνεται το Φεβρουάριο του 1914. Τελικά όμως η Σαμοθράκη για άλλη μια φορά ορθοπόδησε και σήμερα αριθμεί περίπου 2500 κατοίκους Το 1951 ο πληθυσμός του νησιού φτάνει στους 4258 κατοίκους. Όμως ήδη έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, που οφείλεται στην αιμορραγία της μετανάστευσης, με αρνητικές συνέπειες στην συνοχή του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και την πολιτιστική συνέχεια του νησιού. Σήμερα η Σαμοθράκη έχει 3.083 κατοίκους.
Οι Βυζαντινοί ήταν οι επόμενοι κυρίαρχοι του νησιού μέχρι το 1204. Κατά τη βυζαντινή εποχή το νησί είχε ακόμα σημαντικό πληθυσμό. Από τον 8ο αιώνα, όμως και μετά οι Σλάβοι και οι Σαρακηνοί έκαναν συχνές επιδρομές με αποτέλεσμα ο πληθυσμός να αρχίσει να φθίνει. Στο νησί εξορίστηκε, κατά τη διάρκεια της εικονομαχίας, και πέθανε ο χρονογράφος και άγιος της Ορθοδόξου Εκκλησίας Θεοφάνης ο ομολογητής (760-817μ.Χ.). Αργότερα ήρθαν ως κυρίαρχοι οι Ενετοί και μετά η Γενουάτικη οικογένεια των Γκατιλούζι (εξελ. Γατελούζοι) το 1355. Γενικά είναι ελάχιστες οι πληροφορίες για την ιστορία του νησιού εκείνη την περίοδο και αυτές προέρχονται κυρίως από ξένους περιηγητές που καθ' όλον το Μεσαίωνα και τα νεώτερα χρόνια περιέρχονταν τα μέρη της Ανατολής για ποικίλους λόγους.
Τουρκοκρατία
Το 1479 το νησί υποτάσσεται οριστικά στους Τούρκους. Την 1η Σεπτεμβρίου 1821, οι κάτοικοι του νησιού επαναστάτησαν γίνεται τουρκική απόβαση που κατέληξε στην λεηλασία και καταστροφή του νησιού. Σκότωσαν το μεγαλύτερο μέρος του ελληνικού πληθυσμού (Ολοκαύτωμα της Σαμοθράκης). Το νησί απελευθερώθηκε οριστικά μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους το 1913 -αν και πέρασε ένα μικρό διάστημα υπό βουλγαρική κατοχή κατά την διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Νεότερα Χρόνια
Στα τέλη του 18ου αι. φαίνεται ότι η Σαμοθράκη βρίσκεται σε καλή οικονομική κατάσταση γιατί η απουσία των Τούρκων και κάποια σχετική ασφάλεια συντελούν στην άνθιση της οικονομίας και του πληθυσμού που υπολογίζεται γύρω στους 4.000 κατοίκους. Μετά τη δοκιμασία του Β' Παγκοσμίου πολέμου ακολούθησε η αιμορραγία της μετανάστευσης. Ο ελληνικός στάλος απελευθερώνει τη Σαμοθράκη το φθινόπωρο του 1912 (19 Οκτωβρίου) ενώ η προσάρτησή της επικυρώνεται το Φεβρουάριο του 1914. Τελικά όμως η Σαμοθράκη για άλλη μια φορά ορθοπόδησε και σήμερα αριθμεί περίπου 2500 κατοίκους Το 1951 ο πληθυσμός του νησιού φτάνει στους 4258 κατοίκους. Όμως ήδη έχει αρχίσει η αντίστροφη μέτρηση, που οφείλεται στην αιμορραγία της μετανάστευσης, με αρνητικές συνέπειες στην συνοχή του ανθρωπογενούς περιβάλλοντος και την πολιτιστική συνέχεια του νησιού. Σήμερα η Σαμοθράκη έχει 3.083 κατοίκους.
