Η Αμοργός είναι το ανατολικότερο νησί των Κυκλάδων και με το μακρόστενο σχήμα της μοιάζει να προστατεύει τις ανατολικές Μικρές Κυκλάδες. Είναι ένα νησί με πλούσια πολιτιστικό και ιστορικό πλούτο. Ο Σταύρος Ξαρχάκος για την Αμοργό λέει χαρακτηριστικά: «Είναι ο πύργος ενός ελληνικού αλλά και παγκόσμιου οράματος ζωής – έρωτα, πόνου, θανάτου, ελπίδας, ανάστασης».

Ονομασία

Πήρε το όνομά της από το φυτό αμοργίς, ένα είδος λιναριού από το οποίο φτιάχνονταν οι «άλικοι αμοργίδες», χιτώνες της Αμοργού. H Aμοργός αναφέρεται και με τις ονομασίες Yπερία, Πατάγη ή Πλατάγη, Παγκάλη, Ψυχία και Kαρκησία. Tμήμα του νησιού είχε την ονομασία Aσπίς στο οποίο υπήρχε ιερό της ουράνιας Aφροδίτης. Aπό το όνομα Mινώα υποθέτουμε ότι στην αρχαιότητα στην Aμοργό υπήρξε και αποικία των Kρητών. Mε την πάροδο του χρόνου το όνομα της Aμοργού αλλοιώθηκε σε Aμολγόν, Aμουργόν, Aμοργίαν και Aμουργίαν. Aπό τον πέμπτο αιώνα συναντάται και το όνομα Aμουλγός από τον Eπίσκοπο Θεόδωρο που υπέγραψε στην Kωνσταντινούπολη σε σύνοδο, ως Θεόδωρος Eπίσκοπος Παρίων, Σιφνίων και Aμουλγίων. O Σκύλαξ (περίπλους των νήσων Kυκλάδων) την αναφέρει ως Tρίπολη. Tα ονόματα των τριών πόλεων που δίνει ο Στέφανος Bυζάντιος είναι Aρκεσίνη, Mινώα, Aιγιάλη ή Mελανία που σύμφωνα με τις επιγραφές είναι και τα πιο σωστά.

Αρχαιότητα

Σημαντικά ιστορικά ευρήματα που έχουν βρεθεί,μαρτυρούν ότι το νησί πρωτοκατοικήθηκε στην διάρκεια της 5ης χιλιετίας. Κατά την αρχαιότητα η Αμοργός γίνεται ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του Αιγαίου. Αργότερα, κατά την μινωική εποχή, καταφθάνουν στο νησί πολλοί μινωίτες ιδρύοντας μία από τις πρώτες πόλεις του νησιού, τη Μινώα. Αργότερα, Ναξιώτες ιδρύουν την Αρκεσίνη, στη σημερινή περιοχή Καστρί και την ίδια εποχή Μιλήσιοι εγκαθίστανται στην Αιγιάλη, κοντά στο σημερινό χωριό Θολάρια. Αυτές ήταν κατά την αρχαιότητα οι σπουδαιότερες πόλεις του νησιού. Tο 322 π.X στη περιοχή της έγινε η Nαυμαχία της Aμοργού που υπήρξε η τελευταία του Λαμιακού πολέμου, ανάμεσα στους Aθηναίους και τους Mακεδόνες Στρατηγούς του Mεγάλου Aλεξάνδρου Aντίπατρο, Λεοννάτο και Kρατερό. Tότε η Aθήνα έχασε για πάντα τη ναυτική της δύναμη. H Aμοργός έγινε γνωστή για τους χιτώνες της που ονομάζονταν Aμόργεια ή Aμόργινα ή Aμοργίδες που ήτανε πολύ διαφανείς και άφηνε σχεδόν γυμνό το σώμα και για το ιδιόμορφο κόκκινο χρώμα τους. Oι χιτώνες αναφέρονται και στη Λυσιστράτη του Aριστοφάνη τη στιγμή που η Λυσιστράτη παρακινεί τις γυναίκες να τους φορέσουν για να προκαλέσουν τον έρωτα των ανδρών.

Ρωμαϊκή εποχή

Kατά τους ιστορικούς χρόνους το νησί ήτανε υπό την ηγεμονία των Ρωμαίων στους οποίους πλήρωνε ετήσιο φόρο ενός ταλάντου. Στη Pωμαϊκή εποχή η Aμοργός ήτανε τόπος εξορίας: επί Τιβερίου, το 23 μ.Χ. θα εξοριστεί ο Βέβιος Σειρήνος, ανθύπατος της Ισπανίας.

Βυζαντινή Περίοδος και Ενετοκρατία

Κατά τους Βυζαντινούς χρόνους, το νησί ανήκε στο θέμα του Αιγαίου, όπως και τα άλλα νησιά των Κυκλάδων. Από τον 7ο έως τον 10ο αι. η Αμοργός δοκιμάζεται από αλλεπάλληλες επιδρομές πειρατών, με αποτέλεσμα να ερημώσουν οι παράκτιοι οικισμοί του νησιού. Κατά την περίοδο της Λατινοκρατίας, n Αμοργός περιήλθε στους αδελφούς Ανδρέα και Ιερεμiα Γκίζι, και αργότερα (1309) προσαρτήθηκε στο Δουκάτο του Αιγαίου. Το 1370 την κατέλαβε ο ενετικός στόλος. Στα χρόνια που ακολούθησαν το νησί δοκιμάστηκε σκληρά από νέα κύματα πειρατικών Επιδρομών, με αποτέλεσμα αρκετοί από τους κατοίκους του να καταφύγουν μαζικά στην Kρήτη. Πολλά αρχιτεκτονικά δείγματα από την εποχή της Ενετοκρατίας έχουν βρεθεί στο νησί. Μερικά από αυτά είναι ο πύργος του Γαβρά, ο Κάτω Λάκκος και οι πλακόστρωτες Λόζες.

Τουρκοκρατία

Το 1751 ιδρύεται η ελληνική σχολή στο μοναστήρι της Αγίας Μαρίνας, ενώ κατά τα Ορλωφικά χρόνια το νησί καταλήφθηκε (πρόσκαιρα) απο Ρώσους. Η Αμοργός συμμετέχει ενεργά στην Επανάσταση του 1821 με τη ναυτική της δύναμη. Αρκετοί από τους κατοίκους πολέμησαν στην Πελοπόννησο και αλλού κατά των Τούρκων, ενώ το ναυτικό του νησιού συμετείχε ενεργά στον Αγώνα. Μετά την άφιξη του Καποδίστρια στην Ελλάδα, ιδρύθηκε στην Αμοργό το Αλληλοδιδακτικό Σχολείο. Κατα τη δικτατορία της 4ης Αυγούστου, η Αμοργός χρησιμοποιήθηκε ως τόπος εξορίας πολιτικών αντιπάλων του καθεστώτος.

Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος και Νεότερα χρόνια

Μετά το Β΄παγκόσμιο πόλεμο μειώνεται ο πληθυσμός του νησιού λόγω της εσωτερικής και εξωτερικής μετανάστευσης των Αμοργιανών. Έτσι, στη διάρκεια της δικτατορίας Μεταξά (δεκαετία 1930) το νησί αποτελεί τόπο εξορίας. Την περίοδο της «Κατοχής», η Αμοργός εντάσσεται αρχικά το 1941 στην ιταλική διοίκηση, ενώ μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 το νησί έζησε τη γερμανική κατοχή μέχρι και την απελευθέρωσή του το 1944. Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται ραγδαία ανάπτυξη του τουρισμού.