της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Σίφνος βρίσκεται στις δυτικές Κυκλάδες στη μέση του τριγώνου Σέριφου – Αντίπαρου – Κίμωλου. Είναι ένα από ομορφότερα και πιο χαρακτηριστικά νησιά του συμπλέγματος, ενώ η σπουδαία ιστορία του χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Ονομασία
Κατά τη μυθολογία, «Σίφνος» ονομαζόταν ο γιος του αττικού ήρωα Σουνίου του οποίου το όνομα δόθηκε στο νησί. Κατά άλλη εκδοχή, προήλθε από το επίθετο «σιφνός» που σημαίνει κενός, που παραπέμπει στην ύπαρξη πολυάριθμων γαλαριών και στοών, αποτέλεσμα της έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας στο υπέδαφος του νησιού. Άλλες ονομασίες ήταν Ακίς πιθανώς από το μυτερό και τριγωνικό σχήμα της και Μερόπη πιθανώς όταν κυριαρχούσαν στο νησί οι Μινωίτες και Μερόπη λεγόταν η εγγονή του Μίνωα κόρη της Αριάδνης και του Οινοπίωνα. Αναφέρεται επίσης και με τις ονομασίες «Σίφανος», «Σίφανα» ή «Σιφάντο». Αργότερα κατοικήθηκε από του Μίνωες γι’ αυτό και ονομάστηκε «Μίνωα», ενώ ακολούθησαν, οι Ίωνες γύρω στα 1.130-1.120 π.Χ.. Οι Ίωνες είχαν αρχηγό τον Σίφνο, από τον οποίο προέρχεται και το όνομά του νησιού.
Κατά τη μυθολογία, «Σίφνος» ονομαζόταν ο γιος του αττικού ήρωα Σουνίου του οποίου το όνομα δόθηκε στο νησί. Κατά άλλη εκδοχή, προήλθε από το επίθετο «σιφνός» που σημαίνει κενός, που παραπέμπει στην ύπαρξη πολυάριθμων γαλαριών και στοών, αποτέλεσμα της έντονης μεταλλευτικής δραστηριότητας στο υπέδαφος του νησιού. Άλλες ονομασίες ήταν Ακίς πιθανώς από το μυτερό και τριγωνικό σχήμα της και Μερόπη πιθανώς όταν κυριαρχούσαν στο νησί οι Μινωίτες και Μερόπη λεγόταν η εγγονή του Μίνωα κόρη της Αριάδνης και του Οινοπίωνα. Αναφέρεται επίσης και με τις ονομασίες «Σίφανος», «Σίφανα» ή «Σιφάντο». Αργότερα κατοικήθηκε από του Μίνωες γι’ αυτό και ονομάστηκε «Μίνωα», ενώ ακολούθησαν, οι Ίωνες γύρω στα 1.130-1.120 π.Χ.. Οι Ίωνες είχαν αρχηγό τον Σίφνο, από τον οποίο προέρχεται και το όνομά του νησιού.
Αρχαιότητα
Το νησί κατοικείται από τη Νεολιθική περίοδο, από Κάρες και Φοίνικες. Στους κλασικούς χρόνους στο νησί υπήρχε σπουδαία πόλη που ο Ηρόδοτος την αποκαλεί Άστυ, που εντοπίσθηκε στη σημερινή θέση Σεράλια ή Κάστρο (στα ανατολικά). Στη πόλη αυτή υπήρχε Πρυτανείο, Λευκόφρυξ Αγορά, κτισμένη από παριανό λευκό μάρμαρο, μεγάλος ναός και θέατρο του Διονύσου. Η Σίφνος έγινε πολύ γνωστή για τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου που διέθετε. Οι Σιφνιοί απέκτησαν τόσο πλούτο που ίδρυσαν τον 6ο αιώνα π.Χ. στους Δελφούς τον περίφημο «Θησαυρό των Σιφνίων», ο οποίος όμως εξαντλήθηκε, με αποτέλεσμα από τον 5ο αιώνα π.Χ. το νησί να γνωρίσει οικονομική παρακμή. Με χρηματοδότηση από τη δεκάτη των εσόδων των χρυσορυχείων, το 525 π.Χ. οι Σιφνιοί ανήγειραν έναν ιωνικού ρυθμού Θησαυρό με σπουδαίο γλυπτό διάκοσμο, στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Παυσανία, τα μεταλλεία της Σίφνου εγκαταλείφθηκαν νωρίς, πιθανόν επειδή εξαντλήθηκαν, και κατά τους ιστορικούς χρόνους δεν θεωρείτο πλούσιο νησί. Ο μύθος λέει ότι ο Απόλλωνας κατέκλυσε με τα νερά της θάλασσας τα μεταλλεία, θέλοντας να τιμωρήσει τους Σιφνίους για τη μη απόδοση της δεκάτης στο Μαντείο των Δελφών.
Βυζαντινή Περίοδος - Λατινοκρατία
Οι ιστορικές και φιλολογικές αναφορές για τη Σίφνο κατά τη Βυζαντινή περίοδο είναι ελάχιστες. Διοικητικά ανήκε στην Επαρχία των Νησιών και εκκλησιαστικά μέχρι τον 6ο αιώνα υπαγόταν στην επισκοπή Πάρου. Η Άλωση της Πόλης το 1204 από τους Φράγκους Σταυροφόρους έφερε τη Σίφνο στο Δουκάτο της Νάξου υπό τον Μάρκο Α΄ Σανούδο (1207). Επιπλέον στην περίοδο της εικονομαχίας πολλοί πνευματικοί άνθρωποι και κληρικοί βρήκαν καταφύγιο στη Σίφνο, συμβάλλοντας έτσι στην πνευματική ανάτασή της. Ανακαταλήφθηκε από τον βυζαντινό στόλο για 35 χρόνια (1269-1307), και ύστερα από συνθήκη ειρήνης με τους Βενετούς παραχωρήθηκε στον Γιαννούλη Ντακορώνια. Ο Ντακορώνια οχυρώνει το νησί, το οποίο το εποφθαλμιούσαν οι δούκες της Νάξου, περιτειχίζει την πόλη με ισχυρό κάστρο και αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις επιθέσεις των διεκδικητών του νησιού. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 13ου και 14ου αιώνα η Σίφνος δεν παύει να μαστίζεται από πειρατικές επιδρομές που μειώνουν δραματικά τον πληθυσμό της. Τον τελευταίο άτεκνο απόγονο του οίκου Ντακορώνια διαδέχθηκε ο Νικόλαος Γκοζαντίνι, γιος του ηγεμόνα της Κύθνου και της Κέας Αγγελου Γκοζαντίνι. Παραχωρήθηκε δε το 1341 από τον δούκα της Νάξου ως τιμάριο στον ευγενή Βενετό Βερτούκιο Γριμάνι, ο οποίος ουδέποτε έγινε κύριος του νησιού. Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το 1537 κατέλαβε το νησί το οποίο ανακατελήφθη εκ νέου το 1568, κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο από τους Γκοτζαντίνι που έγιναν φόρου υποτελείς στην Υψηλή Πύλη. Στο Κάστρο, που εξακολούθησε να είναι ο σημαντικότερος οικισμός, τα ευρήματα της Βυζαντινής περιόδου είναι περιορισμένα. Είναι επίσης γνωστό από τις πηγές ότι κατά τα χρόνια του Βυζαντίου, ύστερα από μεγάλους σεισμούς και διάφορες καταστροφές, δεν ξαναχτίζονταν οι πόλεις στις Κυκλάδες.
Το νησί κατοικείται από τη Νεολιθική περίοδο, από Κάρες και Φοίνικες. Στους κλασικούς χρόνους στο νησί υπήρχε σπουδαία πόλη που ο Ηρόδοτος την αποκαλεί Άστυ, που εντοπίσθηκε στη σημερινή θέση Σεράλια ή Κάστρο (στα ανατολικά). Στη πόλη αυτή υπήρχε Πρυτανείο, Λευκόφρυξ Αγορά, κτισμένη από παριανό λευκό μάρμαρο, μεγάλος ναός και θέατρο του Διονύσου. Η Σίφνος έγινε πολύ γνωστή για τα μεταλλεία χρυσού και αργύρου που διέθετε. Οι Σιφνιοί απέκτησαν τόσο πλούτο που ίδρυσαν τον 6ο αιώνα π.Χ. στους Δελφούς τον περίφημο «Θησαυρό των Σιφνίων», ο οποίος όμως εξαντλήθηκε, με αποτέλεσμα από τον 5ο αιώνα π.Χ. το νησί να γνωρίσει οικονομική παρακμή. Με χρηματοδότηση από τη δεκάτη των εσόδων των χρυσορυχείων, το 525 π.Χ. οι Σιφνιοί ανήγειραν έναν ιωνικού ρυθμού Θησαυρό με σπουδαίο γλυπτό διάκοσμο, στο ιερό του Απόλλωνα στους Δελφούς. Σύμφωνα με τον Ηρόδοτο και τον Παυσανία, τα μεταλλεία της Σίφνου εγκαταλείφθηκαν νωρίς, πιθανόν επειδή εξαντλήθηκαν, και κατά τους ιστορικούς χρόνους δεν θεωρείτο πλούσιο νησί. Ο μύθος λέει ότι ο Απόλλωνας κατέκλυσε με τα νερά της θάλασσας τα μεταλλεία, θέλοντας να τιμωρήσει τους Σιφνίους για τη μη απόδοση της δεκάτης στο Μαντείο των Δελφών.
Βυζαντινή Περίοδος - Λατινοκρατία
Οι ιστορικές και φιλολογικές αναφορές για τη Σίφνο κατά τη Βυζαντινή περίοδο είναι ελάχιστες. Διοικητικά ανήκε στην Επαρχία των Νησιών και εκκλησιαστικά μέχρι τον 6ο αιώνα υπαγόταν στην επισκοπή Πάρου. Η Άλωση της Πόλης το 1204 από τους Φράγκους Σταυροφόρους έφερε τη Σίφνο στο Δουκάτο της Νάξου υπό τον Μάρκο Α΄ Σανούδο (1207). Επιπλέον στην περίοδο της εικονομαχίας πολλοί πνευματικοί άνθρωποι και κληρικοί βρήκαν καταφύγιο στη Σίφνο, συμβάλλοντας έτσι στην πνευματική ανάτασή της. Ανακαταλήφθηκε από τον βυζαντινό στόλο για 35 χρόνια (1269-1307), και ύστερα από συνθήκη ειρήνης με τους Βενετούς παραχωρήθηκε στον Γιαννούλη Ντακορώνια. Ο Ντακορώνια οχυρώνει το νησί, το οποίο το εποφθαλμιούσαν οι δούκες της Νάξου, περιτειχίζει την πόλη με ισχυρό κάστρο και αντιμετωπίζει αποτελεσματικά τις επιθέσεις των διεκδικητών του νησιού. Καθ’ όλη τη διάρκεια του 13ου και 14ου αιώνα η Σίφνος δεν παύει να μαστίζεται από πειρατικές επιδρομές που μειώνουν δραματικά τον πληθυσμό της. Τον τελευταίο άτεκνο απόγονο του οίκου Ντακορώνια διαδέχθηκε ο Νικόλαος Γκοζαντίνι, γιος του ηγεμόνα της Κύθνου και της Κέας Αγγελου Γκοζαντίνι. Παραχωρήθηκε δε το 1341 από τον δούκα της Νάξου ως τιμάριο στον ευγενή Βενετό Βερτούκιο Γριμάνι, ο οποίος ουδέποτε έγινε κύριος του νησιού. Ο Χαϊρεντίν Μπαρμπαρόσα το 1537 κατέλαβε το νησί το οποίο ανακατελήφθη εκ νέου το 1568, κατά τον τουρκοβενετικό πόλεμο από τους Γκοτζαντίνι που έγιναν φόρου υποτελείς στην Υψηλή Πύλη. Στο Κάστρο, που εξακολούθησε να είναι ο σημαντικότερος οικισμός, τα ευρήματα της Βυζαντινής περιόδου είναι περιορισμένα. Είναι επίσης γνωστό από τις πηγές ότι κατά τα χρόνια του Βυζαντίου, ύστερα από μεγάλους σεισμούς και διάφορες καταστροφές, δεν ξαναχτίζονταν οι πόλεις στις Κυκλάδες.
Τουρκοκρατία
Το 1617 ο Αγγελος Γκοζαντίνι κηρύχθηκε έκπτωτος και το νησί ενσωματώθηκε οριστικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με τους ευνοϊκούς όρους που δημιουργήθηκαν από τους ορισμούς των Σουλτάνων τα επόμενα χρόνια, σημειώθηκε στο νησί μεγάλη οικονομική και πνευματική ανάπτυξη. Η οικονομία της Σίφνου στηρίχτηκε περισσότερο στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, λιγότερο στο εμπόριο, και υπήρξε σημαντική, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη στο νησί προξενείων της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Στα τέλη του 17ου αιώνα δημιουργείται επίσης η φημισμένη Σχολή του Αγίου Τάφου, γνωστή ως Παιδευτήριον του Αρχιπελάγους, που λειτουργεί μέχρι το 1833 σε κτηριακό συγκρότημα στην περιοχή του Κάστρου που εξυπηρετεί 300 μαθητές. Η πολιούχος του νησιού Παναγία της Χρυσοπηγής χτίστηκε το 1650 και είναι σήμερα ένας από τους 230 ναούς του νησιού που λειτουργούνται. Εκτός από την τουρκοκρατία, η Σίφνος γνώρισε και μια μικρή περίοδο ρωσοκρατίας. Για τέσσερα χρόνια 1771-1774, περίοδος που η Ρωσία βρισκόταν σε πόλεμο με την Τουρκία, η Σίφνος μαζί με άλλα νησιά έγινε μέρος της ρωσικής αυτοκρατορίας. Το 1774 όμως, όταν υπογράφτηκε η συνθήκη Κιουτσούκ- Καϊναρτζή ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία, η Ρωσία επέστρεψε τα νησιά στην Τουρκία. Η Σίφνος συμμετείχε στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 με εκστρατευτικό σώμα που οργάνωσε ο Νικόλαος Χρυσόγελος και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Πελοπόννησο. Το 1830 η Σίφνος ενσωματώνεται στο ελληνικό κράτος.
Νεότερα Χρόνια
Μετά την Επανάσταση, η Σίφνος παρουσίασε ακμή σε όλους τους τομείς και κυρίως στα γράμματα, αναδεικνύοντας σπουδαίους επιστήμονες, λογοτέχνες και λογίους. Επί Καποδίστρια, πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, η Σίφνος αποτελεί ιδιαίτερη επαρχία στο τμήμα των Κεντρικών Κυκλάδων και είναι έδρα Διοικήσεως που περιλαμβάνει τα νησιά Μήλο και Κίμωλο. Κατά την αντιβασιλεία του Όθωνα το 1833, η έδρα της Διοικήσεως μεταφέρεται στη Μήλο και η Σίφνος διαιρείται σε δύο δήμους, του Αρτεμώνα-Κάστρου και της Απολλωνίας με τα υπόλοιπα χωριά. Το 1836 οι δύο δήμοι συγχωνεύονται και η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Απολλωνία. Η Σίφνος γνώρισε την ιταλική κατοχή το διάστημα από το 1941 έως το 1944. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 το νησί εντάχθηκε στη γερμανική διοίκηση μέχρι την απελευθέρωσή του το 1944.
Το 1617 ο Αγγελος Γκοζαντίνι κηρύχθηκε έκπτωτος και το νησί ενσωματώθηκε οριστικά στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Με τους ευνοϊκούς όρους που δημιουργήθηκαν από τους ορισμούς των Σουλτάνων τα επόμενα χρόνια, σημειώθηκε στο νησί μεγάλη οικονομική και πνευματική ανάπτυξη. Η οικονομία της Σίφνου στηρίχτηκε περισσότερο στη γεωργία και στην κτηνοτροφία, λιγότερο στο εμπόριο, και υπήρξε σημαντική, όπως αποδεικνύεται από την ύπαρξη στο νησί προξενείων της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ολλανδίας. Στα τέλη του 17ου αιώνα δημιουργείται επίσης η φημισμένη Σχολή του Αγίου Τάφου, γνωστή ως Παιδευτήριον του Αρχιπελάγους, που λειτουργεί μέχρι το 1833 σε κτηριακό συγκρότημα στην περιοχή του Κάστρου που εξυπηρετεί 300 μαθητές. Η πολιούχος του νησιού Παναγία της Χρυσοπηγής χτίστηκε το 1650 και είναι σήμερα ένας από τους 230 ναούς του νησιού που λειτουργούνται. Εκτός από την τουρκοκρατία, η Σίφνος γνώρισε και μια μικρή περίοδο ρωσοκρατίας. Για τέσσερα χρόνια 1771-1774, περίοδος που η Ρωσία βρισκόταν σε πόλεμο με την Τουρκία, η Σίφνος μαζί με άλλα νησιά έγινε μέρος της ρωσικής αυτοκρατορίας. Το 1774 όμως, όταν υπογράφτηκε η συνθήκη Κιουτσούκ- Καϊναρτζή ανάμεσα στη Ρωσία και την Τουρκία, η Ρωσία επέστρεψε τα νησιά στην Τουρκία. Η Σίφνος συμμετείχε στην εθνικοαπελευθερωτική επανάσταση του 1821 με εκστρατευτικό σώμα που οργάνωσε ο Νικόλαος Χρυσόγελος και δραστηριοποιήθηκε κυρίως στην Πελοπόννησο. Το 1830 η Σίφνος ενσωματώνεται στο ελληνικό κράτος.
Νεότερα Χρόνια
Μετά την Επανάσταση, η Σίφνος παρουσίασε ακμή σε όλους τους τομείς και κυρίως στα γράμματα, αναδεικνύοντας σπουδαίους επιστήμονες, λογοτέχνες και λογίους. Επί Καποδίστρια, πρώτου κυβερνήτη της Ελλάδας, η Σίφνος αποτελεί ιδιαίτερη επαρχία στο τμήμα των Κεντρικών Κυκλάδων και είναι έδρα Διοικήσεως που περιλαμβάνει τα νησιά Μήλο και Κίμωλο. Κατά την αντιβασιλεία του Όθωνα το 1833, η έδρα της Διοικήσεως μεταφέρεται στη Μήλο και η Σίφνος διαιρείται σε δύο δήμους, του Αρτεμώνα-Κάστρου και της Απολλωνίας με τα υπόλοιπα χωριά. Το 1836 οι δύο δήμοι συγχωνεύονται και η πρωτεύουσα μεταφέρεται στην Απολλωνία. Η Σίφνος γνώρισε την ιταλική κατοχή το διάστημα από το 1941 έως το 1944. Μετά τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας το 1943 το νησί εντάχθηκε στη γερμανική διοίκηση μέχρι την απελευθέρωσή του το 1944.
