της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Λήμνος είναι το όγδοο μεγαλύτερο νησί της Ελλάδας και είναι ιδιαίτερα ηφαιστειογενές. Έχει πλούσια μυθική παράδοση και ιστορία. Αν και δεν έχει δάση, έχει εκτεταμένες εύφορες πεδιάδες καλλιεργημένες με σιτηρά κι αμπέλια.
Ονομασία
Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά την προέλευση της ονομασίας του νησιού. Η λέξη Λήμνος κατά μία εκδοχή (των φοινικιστών) είναι φοινικική, που σημαίνει λευκή, άσπρη, λαμπερή, που προήλθε ίσως από την εικόνα που παρουσιάζει το νησί, καθώς είναι το πεδινότερο νησί του Αιγαίου με μεγάλη παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων από την αρχαιότητα. Ο F. G. Welcker συσχετίζει το όνομα «Λήμνος» με την αρχ. ομηρική λέξη «λήιον = σπαρμένο χωράφι έτοιμο για θερισμό». Από την ίδια ρίζα με το λήιον προέρχεται και η λέξη «ληίς = κοπάδι» και δεν είναι απίθανο από εκεί να προήλθε το θέμα λη- του «Λήμνος», σαν πρώτο συνθετικό της λέξης, το δεύτερο συνθετικό θα πρέπει ν’ αναζητηθεί, στο θέμα μη- της αρχαιοελληνικής λέξης «μήλον = πρόβατο». Έτσι, με την προσθήκη της τοπωνυμικής κατάληξης -ος, σχηματίστηκε ο τύπος «λή-μη-ος = τόπος με κοπάδια προβάτων», από όπου εύκολα προέκυψε το «Λήμνος» , επειδή η Λήμνος είναι το πεδινότερο νησί του Αιγαίου με μεγάλη παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων από την αρχαιότητα. Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ονομασία της προέρχεται και από τις αποξηραμένες λίμνες Χορταρόλιμνη και Αλυκή, οι οποίες παλιότερα επικοινωνούσαν με τη θάλασσα(Λήμνος, περιοχή με νερά που λιμνάζουν). Τέλος, τα διάφορα προσωνύμια που δόθηκαν στη Λήμνο είναι: Ανεμόεσσα, Αμιχθαλόεσσα, Αιθαλία, Σιντηίδα, Δίπολις κ.ά
Ιστορία
Μυθολογία
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο πρώτo βασιλιάς της Λήμνoυ, ο Θόαντας, γιoς τoυ Διόνυσoυ και της Αριάδνης, έλαβε τo νησί ως δώρo από τoν βασιλιά της Κρήτης. Ραδάμανθυ, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου φοβερές ηφαιστειακές εκρήξεις συγκλόνισαν το νησί. Ο Κρηθέας, βασιλιάς της Ιωλκού, αποφάσισε να δώσει στο Θόαντα την κόρη του Μύρινα ως σύζυγο. Για να την τιμήσουν, έδωσαν το όνομά της στη πρωτεύουσα του νησιού. Επί της βασιλείας του, οι γυναίκες με αρχηγό την κόρη του, την Υψιπύλη, ξεσηκώθηκαν κατά των αντρών που τις παραμελούσαν. Έτσι, αφού τους μέθυσαν τους σκότωσαν όλους εκτός από τον Θόαντα. Επίσης, οι γυναίκες της Λήμνου, που συνδέθηκαν και με το μύθο των αμαζόνων, ενώθηκαν με τους Αργοναύτες, οι οποίοι κατά την επιστροφή τους από την Κολχίδα σταμάτησαν στο νησί. Η κόρη τους Υψιπύλη, παντρεύεται τον Ιάσονα, όταν οι Αργοναύτες στάθμευσαν για δυο χρόνια στο νησί, ενώ ταξίδευαν με την Αργώ για την Κολχίδα. και οι υπόλοιποι Αργοναύτες άλλες Λημνιές. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε ο Εύνηος, ο ομηρικός βασιλιάς της Λήμνου , που εμπορεύονταν με τους ήρωες Αχαιούς της Τροίας. Έτσι, οι Λημνιοί θεωρούνται απόγονοι των μυθικών Αργοναυτών. Στη Λήμνο αφέθηκε για δώδεκα χρόνια από τους συντρόφους του ο Φιλοκτήτης, με την κακοφορμισμένη του πληγή από το δάγκωμα του φιδιού του ναού του Απόλλωνα. Τέλος, η μυθολογία συνδέει τη Λήμνο με το θεό Ήφαιστο, ο οποίος λέγεται ότι είχε μεταφέρει τα εργαστήριά του στο όρος Μόσχυλος, επανδρώνοντάς τα με τα παιδιά του, τους Καβείρους. Γι’ αυτό άλλωστε και το επάγγελμα της μεταλλουργίας άκμαζε στο νησί κατά την αρχαιότητα.
Υπάρχουν διαφορετικές απόψεις όσον αφορά την προέλευση της ονομασίας του νησιού. Η λέξη Λήμνος κατά μία εκδοχή (των φοινικιστών) είναι φοινικική, που σημαίνει λευκή, άσπρη, λαμπερή, που προήλθε ίσως από την εικόνα που παρουσιάζει το νησί, καθώς είναι το πεδινότερο νησί του Αιγαίου με μεγάλη παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων από την αρχαιότητα. Ο F. G. Welcker συσχετίζει το όνομα «Λήμνος» με την αρχ. ομηρική λέξη «λήιον = σπαρμένο χωράφι έτοιμο για θερισμό». Από την ίδια ρίζα με το λήιον προέρχεται και η λέξη «ληίς = κοπάδι» και δεν είναι απίθανο από εκεί να προήλθε το θέμα λη- του «Λήμνος», σαν πρώτο συνθετικό της λέξης, το δεύτερο συνθετικό θα πρέπει ν’ αναζητηθεί, στο θέμα μη- της αρχαιοελληνικής λέξης «μήλον = πρόβατο». Έτσι, με την προσθήκη της τοπωνυμικής κατάληξης -ος, σχηματίστηκε ο τύπος «λή-μη-ος = τόπος με κοπάδια προβάτων», από όπου εύκολα προέκυψε το «Λήμνος» , επειδή η Λήμνος είναι το πεδινότερο νησί του Αιγαίου με μεγάλη παραγωγή αγροτικών και κτηνοτροφικών προϊόντων από την αρχαιότητα. Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι η ονομασία της προέρχεται και από τις αποξηραμένες λίμνες Χορταρόλιμνη και Αλυκή, οι οποίες παλιότερα επικοινωνούσαν με τη θάλασσα(Λήμνος, περιοχή με νερά που λιμνάζουν). Τέλος, τα διάφορα προσωνύμια που δόθηκαν στη Λήμνο είναι: Ανεμόεσσα, Αμιχθαλόεσσα, Αιθαλία, Σιντηίδα, Δίπολις κ.ά
Ιστορία
Μυθολογία
Σύμφωνα με την μυθολογία, ο πρώτo βασιλιάς της Λήμνoυ, ο Θόαντας, γιoς τoυ Διόνυσoυ και της Αριάδνης, έλαβε τo νησί ως δώρo από τoν βασιλιά της Κρήτης. Ραδάμανθυ, κατά τη διάρκεια της βασιλείας του οποίου φοβερές ηφαιστειακές εκρήξεις συγκλόνισαν το νησί. Ο Κρηθέας, βασιλιάς της Ιωλκού, αποφάσισε να δώσει στο Θόαντα την κόρη του Μύρινα ως σύζυγο. Για να την τιμήσουν, έδωσαν το όνομά της στη πρωτεύουσα του νησιού. Επί της βασιλείας του, οι γυναίκες με αρχηγό την κόρη του, την Υψιπύλη, ξεσηκώθηκαν κατά των αντρών που τις παραμελούσαν. Έτσι, αφού τους μέθυσαν τους σκότωσαν όλους εκτός από τον Θόαντα. Επίσης, οι γυναίκες της Λήμνου, που συνδέθηκαν και με το μύθο των αμαζόνων, ενώθηκαν με τους Αργοναύτες, οι οποίοι κατά την επιστροφή τους από την Κολχίδα σταμάτησαν στο νησί. Η κόρη τους Υψιπύλη, παντρεύεται τον Ιάσονα, όταν οι Αργοναύτες στάθμευσαν για δυο χρόνια στο νησί, ενώ ταξίδευαν με την Αργώ για την Κολχίδα. και οι υπόλοιποι Αργοναύτες άλλες Λημνιές. Από τον γάμο αυτό γεννήθηκε ο Εύνηος, ο ομηρικός βασιλιάς της Λήμνου , που εμπορεύονταν με τους ήρωες Αχαιούς της Τροίας. Έτσι, οι Λημνιοί θεωρούνται απόγονοι των μυθικών Αργοναυτών. Στη Λήμνο αφέθηκε για δώδεκα χρόνια από τους συντρόφους του ο Φιλοκτήτης, με την κακοφορμισμένη του πληγή από το δάγκωμα του φιδιού του ναού του Απόλλωνα. Τέλος, η μυθολογία συνδέει τη Λήμνο με το θεό Ήφαιστο, ο οποίος λέγεται ότι είχε μεταφέρει τα εργαστήριά του στο όρος Μόσχυλος, επανδρώνοντάς τα με τα παιδιά του, τους Καβείρους. Γι’ αυτό άλλωστε και το επάγγελμα της μεταλλουργίας άκμαζε στο νησί κατά την αρχαιότητα.
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα από αρχαιολογικές σκαπάνες, το νησί κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1000 π.Χ. από Πελασγούς. Την περίοδο αυτή ιδρύθηκαν στο νησί και οι δύο άλλες μεγάλες αρχαίες πόλεις που γνώρισαν οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη κατά την αρχαιότητα. Πρόκειται για την Ηφαιστία και την Μυρίνα. Η θέση του νησιού στο κέντρο του Βορείου Αγαίου απέναντι από τα Στενά των Δαρδανελίων καθόρισε την ιστορική του πορεία. Το 512 π.Χ. έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Κατά τους 4ο και 3ο αιώνες το νησί δέχτηκε δεκάδες επιδρομείς, όπως οι στόλοι των Ροδίων, Χίων και Βυζαντίων, οι Μακεδόνες, Αθηναίοι κ.ά..
Ρωμαϊκή περίοδος
Το 168 π.Χ. η Λήμνος περνά στην κυριαρχία των Ρωμαίων η οποία διαρκεί ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο αυτοκράτορας Σεπτίμος Σεβήρος την κηρύσσει αυτοδιοίκητη. Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση η Λήμνος γνώρισε μια περίοδο ηρεμίας και πολιτιστικής ανόδου, με αποκορύφωμα την εμφάνιση της οικογένειας των σοφιστών, ρητόρων και διδασκάλων Φιλοστράτων κατά τους 2ο και 3ο αιώνες μ.Χ. Καταστροφικές ήταν οι επιδρομές των Γότθων και των Ερούλων, οι οποίοι λεηλάτησαν το νησί το 268 μ.Χ.
Βυζαντινή περίοδος
Στα χρόνια του Βυζαντίου, που κράτησε πάνω από χίλια χρόνια, το λιμάνι του νησιού υπήρξε ασφαλές καταφύγιο του στόλου της αυτοκρατορίας. Χρησιμοποιούσαν το νησί σα ναυπηγείο, όπου έφτιαχναν και διατηρούσαν πλοία για το στόλο τους.
Η Βυζαντινή κυριαρχία διακόπηκε πολλάκις από τους Σαρακηνούς, τους Ενετούς, και τους Γενουάτες. Οι κάτοικοι της Λήμνου αντιστάθηκαν στις επιθέσεις των Τούρκων, με αποκορύφωμα τη μάχη του Κότσινα και τα ηρωικά κατορθώματα της Μαρούλας το 1475, όπου σαν μία άλλη «Ιωάννα της Λωρραίνης» με το σπαθί του νεκρού πατέρα της εμψύχωσε τα παλικάρια της Λήμνου και τους Βενετσιάνους Ιππότες, οδηγώντας τους στη νίκη, με αποτέλεσμα να μην κατακτηθούν ποτέ από τους Τούρκους, στους οποίους το νησί τελικά παραχωρήθηκε από τους Βενετούς το 1479. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο , ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς διέμεινε για αρκετούς μήνες στη Λήμνο επιτελώντας σημαντικό έργο για τους κατοίκους.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα από αρχαιολογικές σκαπάνες, το νησί κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 1000 π.Χ. από Πελασγούς. Την περίοδο αυτή ιδρύθηκαν στο νησί και οι δύο άλλες μεγάλες αρχαίες πόλεις που γνώρισαν οικονομική και πολιτιστική ανάπτυξη κατά την αρχαιότητα. Πρόκειται για την Ηφαιστία και την Μυρίνα. Η θέση του νησιού στο κέντρο του Βορείου Αγαίου απέναντι από τα Στενά των Δαρδανελίων καθόρισε την ιστορική του πορεία. Το 512 π.Χ. έγινε μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας. Κατά τους 4ο και 3ο αιώνες το νησί δέχτηκε δεκάδες επιδρομείς, όπως οι στόλοι των Ροδίων, Χίων και Βυζαντίων, οι Μακεδόνες, Αθηναίοι κ.ά..
Ρωμαϊκή περίοδος
Το 168 π.Χ. η Λήμνος περνά στην κυριαρχία των Ρωμαίων η οποία διαρκεί ως τα τέλη του 2ου αιώνα μ.Χ., οπότε ο αυτοκράτορας Σεπτίμος Σεβήρος την κηρύσσει αυτοδιοίκητη. Με τη ρωμαϊκή κατάκτηση η Λήμνος γνώρισε μια περίοδο ηρεμίας και πολιτιστικής ανόδου, με αποκορύφωμα την εμφάνιση της οικογένειας των σοφιστών, ρητόρων και διδασκάλων Φιλοστράτων κατά τους 2ο και 3ο αιώνες μ.Χ. Καταστροφικές ήταν οι επιδρομές των Γότθων και των Ερούλων, οι οποίοι λεηλάτησαν το νησί το 268 μ.Χ.
Βυζαντινή περίοδος
Στα χρόνια του Βυζαντίου, που κράτησε πάνω από χίλια χρόνια, το λιμάνι του νησιού υπήρξε ασφαλές καταφύγιο του στόλου της αυτοκρατορίας. Χρησιμοποιούσαν το νησί σα ναυπηγείο, όπου έφτιαχναν και διατηρούσαν πλοία για το στόλο τους.
Η Βυζαντινή κυριαρχία διακόπηκε πολλάκις από τους Σαρακηνούς, τους Ενετούς, και τους Γενουάτες. Οι κάτοικοι της Λήμνου αντιστάθηκαν στις επιθέσεις των Τούρκων, με αποκορύφωμα τη μάχη του Κότσινα και τα ηρωικά κατορθώματα της Μαρούλας το 1475, όπου σαν μία άλλη «Ιωάννα της Λωρραίνης» με το σπαθί του νεκρού πατέρα της εμψύχωσε τα παλικάρια της Λήμνου και τους Βενετσιάνους Ιππότες, οδηγώντας τους στη νίκη, με αποτέλεσμα να μην κατακτηθούν ποτέ από τους Τούρκους, στους οποίους το νησί τελικά παραχωρήθηκε από τους Βενετούς το 1479. Αξίζει να σημειωθεί ότι εκείνη την περίοδο , ο άγιος Γρηγόριος Παλαμάς διέμεινε για αρκετούς μήνες στη Λήμνο επιτελώντας σημαντικό έργο για τους κατοίκους.
Τουρκοκρατία
Στις αρχές του 15ου αιώνα οι Τούρκοι πολιορκούν τη Λήμνο και το νησί περνάει σε παρακμή. Το 1770 μετά την αποτυχία κατάληψης του νησιού από τα ρωσικά στρατεύματα, και το μένος που εκδήλωσαν οι Τούρκοι ανάγκασε πολλούς κατοίκους να το εγκαταλείψουν. Η επανάσταση του 1821 βρίσκει πολλούς Λημνιούς να αγωνίζονται για την απελευθέρωση της χώρας, προσφέροντας πλοία και προσωπικό αγώνα, αλλά το ίδιο το νησί λόγω της θέσης του κοντά στην Πόλη, δεν επαναστατεί. Η απελευθέρωση τελικά ήρθε στις 8 Οκτωβρίου 1912 από τον ελληνικό στόλο με επικεφαλής το Ναύαρχο Κουντουριώτη που δημιούργησε στο νησί ναύσταθμο για να ελέγχει τα Στενά. Ο κόλπος του Mούδρου ήταν το ασφαλές ορμητήριο των συμμαχικών δυνάμεων για την εκστρατεία της Kαλλίπολης και στη Λήμνο θα ταφούν χιλιάδες θύματα.
Νεότερα Χρόνια
Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου η Λήμνος έγινε Αγγλική βάση και ο κόλπος του Μούδρου έγινε ναύσταθμος του αγγλικού στόλου. Στις 31 Οκτωβρίου 1918, στο Μούδρο συνομολογήθηκε μεταξύ των Συμμαχικών δυνάμεων και της Τουρκίας, συνθήκη ανακοχής, που σήμανε ουσιαστικά τη λήξη του αιματηρού πολέμου. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος έφερε στη Λήμνο τη Γερμανική κατοχή μέχρι τις 16 Οκτωβρίου 1944. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο η Λήμνος έγινε τόπος εξορίας και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης στο νησί προκάλεσαν μαζική μετανάστευση τόσο προς το εσωτερικό της χώρας, όσο και προς το εξωτερικό κυρίως προς Αυστραλία, Η.Π.Α. Νότια Αφρική και Καναδά. Το νησί προσαρτάται επίσημα στην Ελλάδα το 1914, μετά την επικύρωση των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι σύλλογοι της Λημνιακής Διασποράς συνεισέφεραν στην ανάπτυξη του νησιού με τις δωρεές τους, κυρίως στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και της εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Νοσοκομείο της Λήμνου το οποίο ανεγέρθηκε με συνεισφορά του Συλλόγου «Ήφαιστος» της Νέας Υόρκης το 1939 και τη δεκαετία του '50 και στις αρχές του '60 αυξάνει τον εξοπλισμό του με μικρές και μεγάλες δωρεές.
Στις αρχές του 15ου αιώνα οι Τούρκοι πολιορκούν τη Λήμνο και το νησί περνάει σε παρακμή. Το 1770 μετά την αποτυχία κατάληψης του νησιού από τα ρωσικά στρατεύματα, και το μένος που εκδήλωσαν οι Τούρκοι ανάγκασε πολλούς κατοίκους να το εγκαταλείψουν. Η επανάσταση του 1821 βρίσκει πολλούς Λημνιούς να αγωνίζονται για την απελευθέρωση της χώρας, προσφέροντας πλοία και προσωπικό αγώνα, αλλά το ίδιο το νησί λόγω της θέσης του κοντά στην Πόλη, δεν επαναστατεί. Η απελευθέρωση τελικά ήρθε στις 8 Οκτωβρίου 1912 από τον ελληνικό στόλο με επικεφαλής το Ναύαρχο Κουντουριώτη που δημιούργησε στο νησί ναύσταθμο για να ελέγχει τα Στενά. Ο κόλπος του Mούδρου ήταν το ασφαλές ορμητήριο των συμμαχικών δυνάμεων για την εκστρατεία της Kαλλίπολης και στη Λήμνο θα ταφούν χιλιάδες θύματα.
Νεότερα Χρόνια
Κατά τη διάρκεια του Α’ παγκοσμίου πολέμου η Λήμνος έγινε Αγγλική βάση και ο κόλπος του Μούδρου έγινε ναύσταθμος του αγγλικού στόλου. Στις 31 Οκτωβρίου 1918, στο Μούδρο συνομολογήθηκε μεταξύ των Συμμαχικών δυνάμεων και της Τουρκίας, συνθήκη ανακοχής, που σήμανε ουσιαστικά τη λήξη του αιματηρού πολέμου. Ο Β’ Παγκόσμιος πόλεμος έφερε στη Λήμνο τη Γερμανική κατοχή μέχρι τις 16 Οκτωβρίου 1944. Μετά τον εμφύλιο πόλεμο η Λήμνος έγινε τόπος εξορίας και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης στο νησί προκάλεσαν μαζική μετανάστευση τόσο προς το εσωτερικό της χώρας, όσο και προς το εξωτερικό κυρίως προς Αυστραλία, Η.Π.Α. Νότια Αφρική και Καναδά. Το νησί προσαρτάται επίσημα στην Ελλάδα το 1914, μετά την επικύρωση των Μεγάλων Δυνάμεων. Οι σύλλογοι της Λημνιακής Διασποράς συνεισέφεραν στην ανάπτυξη του νησιού με τις δωρεές τους, κυρίως στον τομέα της κοινωνικής πρόνοιας και της εκπαίδευσης. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το Νοσοκομείο της Λήμνου το οποίο ανεγέρθηκε με συνεισφορά του Συλλόγου «Ήφαιστος» της Νέας Υόρκης το 1939 και τη δεκαετία του '50 και στις αρχές του '60 αυξάνει τον εξοπλισμό του με μικρές και μεγάλες δωρεές.
