της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Τα Κύθηρα, γνωστά και με την παλαιότερη ενετική ονομασία Τσιρίγο, είναι νησί το οποίο βρίσκεται στη Νότιο Ελλάδα, στα νότια της Πελοποννήσου και νοτιότερα της Ελαφόνησου και του Κάβο Μαλιά. Ο Πλάτωνας αναφέρει ότι κατά τη μυθολογία ήταν το νησί της θεάς Ουρανίας Αφροδίτης.
Μυθολογία
Κατά τον Ησίοδο η θεά Αφροδίτη γεννήθηκε στη θάλασσα των Κυθήρων. Η Γη θέλοντας να τιμωρήσει τον άνδρα της Ουρανό επειδή την υποχρέωνε να κρατάει στα σπλάχνα της τα παιδιά της, τα κάλεσε να την βοηθήσουν να απαλλαγεί από τον «βάρβαρο» πατέρα τους. Ο Κρόνος πήρε από τη μητέρα του ένα δρεπάνι και του έκοψε τα γεννητικά όργανα τα οποία έπεσαν στη θάλασσα των Κυθήρων και από τον αφρό τους που μεταφέρθηκε από τον άνεμο έως την Κύπρο, γεννήθηκε η Αφροδίτη.
Αρχαιότητα
Τα Κύθηρα κατοικούνται από τη νεολιθική εποχή. Πολλά όστρακα από την εποχή του χαλκού, πρωτοελλαδικά και πρωτομινωικά κοιμούνται κάτω από τα χώματα των Κυθήρων. Οι Μίνωες πριν ακόμη από τον εικοστό αιώνα π.Χ. επεκτείνουν τη κυριαρχία τους στο νησί και ελέγχουν τη γύρω περιοχή μέσω αυτού. Είναι από τις πρωϊμότερες μινωικές αποικίες, στην περιοχή Καστρί, τη σημερινή Παλαιόπολη. Η Σκάνδεια είναι το επίνειο αυτής. Στο βουνό επάνω, στον Άγιο Γεώργιο, οι αρχαιολόγοι σήμερα συναντούν τα ίχνη μινωικού ιερού και σπονδικά αγγεία, λιθοτεχνήματα, χάλκινα ειδώλια. Οι Φοίνικές διατηρούν αποικία στο νησί κατά το 15ο αιώνα π.Χ. και επεξεργάζονται την πορφύρα για το βαθύ κόκκινο χρώμα που έβαφαν τα ενδύματα. Γι αυτό διατηρούν και εργαστήρια για την επεξεργασία της, τα πορφυρεία. Τα αρχαία Κύθηρα ονομάζονται εκείνη την εποχή και Πορφυρίς ή Πορφυρούσα. Μετά τους Μίνωες και τους Φοίνικες επικρατούν οι Μυκηναίοι οι οποίοι έρχονται στο νησί το 14ο αιώνα. Και ενώ οι Σπαρτιάτες κατέχουν από τον 6ο αιώνα π.Χ. τα Κύθηρα μέχρι τα Κλασσικά χρόνια, οι Αθηναίοι θα έλθουν αρκετές φορές να τα διεκδικήσουν, ειδικότερα την εποχή των Πελοποννησιακών πολέμων. Οι συνεχείς αλλαγές της κατοχής των Κυθήρων από Αθηναίους και Σπαρτιάτες θα οδηγήσουν σε ειρήνη μετά το 421 π.Χ.
Κατά τον Ησίοδο η θεά Αφροδίτη γεννήθηκε στη θάλασσα των Κυθήρων. Η Γη θέλοντας να τιμωρήσει τον άνδρα της Ουρανό επειδή την υποχρέωνε να κρατάει στα σπλάχνα της τα παιδιά της, τα κάλεσε να την βοηθήσουν να απαλλαγεί από τον «βάρβαρο» πατέρα τους. Ο Κρόνος πήρε από τη μητέρα του ένα δρεπάνι και του έκοψε τα γεννητικά όργανα τα οποία έπεσαν στη θάλασσα των Κυθήρων και από τον αφρό τους που μεταφέρθηκε από τον άνεμο έως την Κύπρο, γεννήθηκε η Αφροδίτη.
Αρχαιότητα
Τα Κύθηρα κατοικούνται από τη νεολιθική εποχή. Πολλά όστρακα από την εποχή του χαλκού, πρωτοελλαδικά και πρωτομινωικά κοιμούνται κάτω από τα χώματα των Κυθήρων. Οι Μίνωες πριν ακόμη από τον εικοστό αιώνα π.Χ. επεκτείνουν τη κυριαρχία τους στο νησί και ελέγχουν τη γύρω περιοχή μέσω αυτού. Είναι από τις πρωϊμότερες μινωικές αποικίες, στην περιοχή Καστρί, τη σημερινή Παλαιόπολη. Η Σκάνδεια είναι το επίνειο αυτής. Στο βουνό επάνω, στον Άγιο Γεώργιο, οι αρχαιολόγοι σήμερα συναντούν τα ίχνη μινωικού ιερού και σπονδικά αγγεία, λιθοτεχνήματα, χάλκινα ειδώλια. Οι Φοίνικές διατηρούν αποικία στο νησί κατά το 15ο αιώνα π.Χ. και επεξεργάζονται την πορφύρα για το βαθύ κόκκινο χρώμα που έβαφαν τα ενδύματα. Γι αυτό διατηρούν και εργαστήρια για την επεξεργασία της, τα πορφυρεία. Τα αρχαία Κύθηρα ονομάζονται εκείνη την εποχή και Πορφυρίς ή Πορφυρούσα. Μετά τους Μίνωες και τους Φοίνικες επικρατούν οι Μυκηναίοι οι οποίοι έρχονται στο νησί το 14ο αιώνα. Και ενώ οι Σπαρτιάτες κατέχουν από τον 6ο αιώνα π.Χ. τα Κύθηρα μέχρι τα Κλασσικά χρόνια, οι Αθηναίοι θα έλθουν αρκετές φορές να τα διεκδικήσουν, ειδικότερα την εποχή των Πελοποννησιακών πολέμων. Οι συνεχείς αλλαγές της κατοχής των Κυθήρων από Αθηναίους και Σπαρτιάτες θα οδηγήσουν σε ειρήνη μετά το 421 π.Χ.
Βυζαντινοί χρόνοι
Το νησί για περίπου τρεις αιώνες δεν αναφέρεται στον έξω κόσμο. Η Κρήτη το 825 και μετά βρίσκεται υπό την καθολική κατοχή των Αράβων και οι Σαρακηνοί πειρατές που είναι εγκατεστημένοι εκεί εφορμούν στις γύρω περιοχές. Η πειρατεία και οι επιδρομές των Αράβων στην Ανατολική Μεσόγειο δεν ευνοούν την παράκτια κατοίκηση του νησιού. Το 961 μ.Χ οι Βυζαντινοί με το Νικηφόρο Φωκά ανακαταλαμβάνουν την Κρήτη από τους Άραβες. Το 12ο αιώνα έρχονται στα Κύθηρα οι Ευδαιμονογιάννηδες από τη Μονεμβάσια και παραμένουν έως το 1204. Ίσως μία πρώτη μικρή οικιστική εγκατάσταση είναι αυτή στο σημερινό όρμο της Αγίας Πατρικίας, όμως το φρούριο αναγέρθηκε στη σημερινή Παλαιόχωρα. Τον 10ο αιώνα και μετά χτίζονται χριστιανικοί ναοί όπως του Αγίου Ανδρέα στο Λιβάδι και του Αγίου Δημητρίου στο Πούρκο. Ο πλυθησμός φαίνεται να αυξάνει.
Βενετική κυριαρχία
Με το Μάρκο Βενιέρ, που έφτασε γύρω στα 1207στα Κύθηρα, ξεκινάει η βενετική κυριαρχία, που κράτησε περίπου 4 αιώνες. Η παλιά φοινικική Πορφυρούσα, τα «ζάθεα» Κύθηρα του Ησιόδου, πήραν τώρα το όνομα Τσίριγο. Στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα το νησί παραχωρήθηκε σε μέλος της μονεμβασιώτικης οικογένειας των Ευδαιμονογιάννηδων εποχή κατά την οποία άρχισε πιθανότατα να κτίζεται ο οχυρωμένος οικισμός του ΑΓΙΟΥ Δημητρίου, η σημερινή Παληόχωρα με πολυάριθμες εκκλησίες. Όμως η καταστροφή της από τον πειρατή Χαϊδερίν Βαρβαρόσα το 1537, ερήμωσε την πόλη.
Το νησί για περίπου τρεις αιώνες δεν αναφέρεται στον έξω κόσμο. Η Κρήτη το 825 και μετά βρίσκεται υπό την καθολική κατοχή των Αράβων και οι Σαρακηνοί πειρατές που είναι εγκατεστημένοι εκεί εφορμούν στις γύρω περιοχές. Η πειρατεία και οι επιδρομές των Αράβων στην Ανατολική Μεσόγειο δεν ευνοούν την παράκτια κατοίκηση του νησιού. Το 961 μ.Χ οι Βυζαντινοί με το Νικηφόρο Φωκά ανακαταλαμβάνουν την Κρήτη από τους Άραβες. Το 12ο αιώνα έρχονται στα Κύθηρα οι Ευδαιμονογιάννηδες από τη Μονεμβάσια και παραμένουν έως το 1204. Ίσως μία πρώτη μικρή οικιστική εγκατάσταση είναι αυτή στο σημερινό όρμο της Αγίας Πατρικίας, όμως το φρούριο αναγέρθηκε στη σημερινή Παλαιόχωρα. Τον 10ο αιώνα και μετά χτίζονται χριστιανικοί ναοί όπως του Αγίου Ανδρέα στο Λιβάδι και του Αγίου Δημητρίου στο Πούρκο. Ο πλυθησμός φαίνεται να αυξάνει.
Βενετική κυριαρχία
Με το Μάρκο Βενιέρ, που έφτασε γύρω στα 1207στα Κύθηρα, ξεκινάει η βενετική κυριαρχία, που κράτησε περίπου 4 αιώνες. Η παλιά φοινικική Πορφυρούσα, τα «ζάθεα» Κύθηρα του Ησιόδου, πήραν τώρα το όνομα Τσίριγο. Στις τελευταίες δεκαετίες του 12ου αιώνα το νησί παραχωρήθηκε σε μέλος της μονεμβασιώτικης οικογένειας των Ευδαιμονογιάννηδων εποχή κατά την οποία άρχισε πιθανότατα να κτίζεται ο οχυρωμένος οικισμός του ΑΓΙΟΥ Δημητρίου, η σημερινή Παληόχωρα με πολυάριθμες εκκλησίες. Όμως η καταστροφή της από τον πειρατή Χαϊδερίν Βαρβαρόσα το 1537, ερήμωσε την πόλη.
17ος αιώνας
Το 17ο αιώνα θα έλθουν στο νησί πολλοί πρόσφυγες από την Κρήτη. Το 1715 οι Τούρκοι αγγίζουν τα Κύθηρα, δεν παραμένουν όμως πάνω από τρία χρόνια. Τα τελευταία χρόνια της Βενετικής κυριαρχίας στο νησί ο πληθυσμός θα φθάσει τις 7500 κατοίκους. Το νησί παρέμεινε βενετικό μέχρι καταλύσεως τους κράτους των Βενετών το 1797.
Το 1798 οι Γάλλοι στη ένδοξη εποχή τους έρχονται και στα Κύθηρα. Μετά όμως από σύντομο διάστημα οι Ρώσοι και οι Τούρκοι θα συμμαχήσουν για να κατακτήσουν το νησί και να ελέγχουν τις θάλασσες. Το 1798 επίσης ένας τρομακτικά ισχυρός σεισμός, θα καταστρέψει οτιδήποτε στην περιοχή Καστριού, Σκάνδειας.
Αγγλοκρατία
Οι Άγγλοι το 1809 θα αναγεννήσουν με δεκάδες έργα το νησί, καταπιέζοντας όμως το ελληνικό στοιχείο. Είναι το 1815 που τα Κύθηρα μαζί με όλα τα Επτάνησα θα αποτελέσουν το Ηνωμένο Κράτος Ιονίων Νησιών με πρωτεύουσα την Κέρκυρα. Το 1864 τα Επτάνησα ενώνονται με την ελεύθερη Ελλάδα. Ένας καταστροφικός σεισμός με επίκεντρο τα Μητάτα το 1903 ισοπεδώνει τα πάντα στην ευρύτερη περιοχή.
Νεότερα χρόνια
Το 1917 τα Κύθηρα υπήρξαν και ως «Αυτόνομος Διοίκησις» για μικρό διάστημα. Στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι Κυθήριοι συμμετείχαν δυναμικά στην Εθνική Αντίσταση. Στο χωριό Ποταμός οργανώνεται αντιστασιακό μέτωπο που περιορίζει τον έλεγχο του νησιού από τους γερμανούς. Το νησί από τις 4 Σεπτεμβρίου του 1944 είναι η πρώτη περιοχή της Ελλάδος που ελευθερώνεται. Όμως ερημώνει. Οι περισσότεροι νέοι εγκαταλείπουν στη ξενιτιά, στην Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
Το 17ο αιώνα θα έλθουν στο νησί πολλοί πρόσφυγες από την Κρήτη. Το 1715 οι Τούρκοι αγγίζουν τα Κύθηρα, δεν παραμένουν όμως πάνω από τρία χρόνια. Τα τελευταία χρόνια της Βενετικής κυριαρχίας στο νησί ο πληθυσμός θα φθάσει τις 7500 κατοίκους. Το νησί παρέμεινε βενετικό μέχρι καταλύσεως τους κράτους των Βενετών το 1797.
Το 1798 οι Γάλλοι στη ένδοξη εποχή τους έρχονται και στα Κύθηρα. Μετά όμως από σύντομο διάστημα οι Ρώσοι και οι Τούρκοι θα συμμαχήσουν για να κατακτήσουν το νησί και να ελέγχουν τις θάλασσες. Το 1798 επίσης ένας τρομακτικά ισχυρός σεισμός, θα καταστρέψει οτιδήποτε στην περιοχή Καστριού, Σκάνδειας.
Αγγλοκρατία
Οι Άγγλοι το 1809 θα αναγεννήσουν με δεκάδες έργα το νησί, καταπιέζοντας όμως το ελληνικό στοιχείο. Είναι το 1815 που τα Κύθηρα μαζί με όλα τα Επτάνησα θα αποτελέσουν το Ηνωμένο Κράτος Ιονίων Νησιών με πρωτεύουσα την Κέρκυρα. Το 1864 τα Επτάνησα ενώνονται με την ελεύθερη Ελλάδα. Ένας καταστροφικός σεισμός με επίκεντρο τα Μητάτα το 1903 ισοπεδώνει τα πάντα στην ευρύτερη περιοχή.
Νεότερα χρόνια
Το 1917 τα Κύθηρα υπήρξαν και ως «Αυτόνομος Διοίκησις» για μικρό διάστημα. Στο δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο οι Κυθήριοι συμμετείχαν δυναμικά στην Εθνική Αντίσταση. Στο χωριό Ποταμός οργανώνεται αντιστασιακό μέτωπο που περιορίζει τον έλεγχο του νησιού από τους γερμανούς. Το νησί από τις 4 Σεπτεμβρίου του 1944 είναι η πρώτη περιοχή της Ελλάδος που ελευθερώνεται. Όμως ερημώνει. Οι περισσότεροι νέοι εγκαταλείπουν στη ξενιτιά, στην Αυστραλία και τις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής.
