της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
«Πόλη σαν το ροδώνα της Βαλιντέ Χανούμ, πόλη σαν την ηρωϊκή Νάουσα δεν βλέπει πουθενά. Δείτε πόσο περήφανα στέκει με μια ομορφιά μονάχα δική της καθώς χαϊδεύει χαμογελώντας τον κάμπο της.»
Χτισμένη στους πρόποδες του όρους Βερμίου, η ορεινή Νάουσα της Κεντρικής Μακεδονίας είναι επίσημα η Ηρωική πόλη της Νάουσας. Η ιστορικότητά της διαφαίνεται ,μεταξύ άλλων, από το ότι το 1955 με βασιλικό διάταγμα χαρακτηρίζεται ως ηρωική πόλη για τους αγώνες και τις θυσίες των κατοίκων κατά την περίοδο των απελευθερωτικών αγώνων του 1822. Πολλές προσωπικότητες της περιοχής ξεχώρισαν, όπως και ο Μακεδονομάχος Κωνσταντίνος Δημητριάδης ή Μπέμπης.Ονομασία
Όσον αφορά την ονομασία της περιοχής, υπάρχουν δύο εκδοχές. Η Νάουσα ήταν παλιότερα γνωστή και ως Νιάουστα. Σύμφωνα με την πρώτη, η ονομασία Νάουσα είναι παραφθορά της ονομασίας Νέα Αυγούστα που είχε δοθεί από τους Ρωμαίους, ενώ η δεύτερη εκδοχή αναφέρει πως το όνομα της Νάουσας, προέρχεται από το ρήμα ναώ, που σημαίνει επιπλέω. Στην περιοχή όπου εκτείνεται ο σημερινός δήμος της Νάουσας, στον πυρήνα του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου, άκμασε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μίεζας. Το όνομά της το πήρε σύμφωνα με τον αιτιολογικό μύθο από την ομώνυμη κόρη του τοπικού βασιλιά Βέρητα, ενός από τους γιους του μυθικού Μακεδόνα. Η Μίεζα ήταν αδελφή της Βέροιας και του Ολγάνου, ο οποίος μεταμορφώθηκε στο ποτάμι που κυλάει μέσα από την Νάουσα και ονομάζεται σήμερα Αράπιτσα. Η πανέμορφη μαρμάρινη προτομή του κοσμεί το αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Η πόλη της Νάουσας, διαθέτει λιγότερο από έναν αιώνα ιστορίας, όμως η ευρύτερη περιοχή κατοικείται ήδη από την αρχαιότητα. Ανασκαφές που διεξήχθησαν στην περιοχή έφεραν στο φως σημαντικότατα ευρήματα, όπως είναι η σχολή του Αριστοτέλους, το αρχαίο θέατρο της Μίεζας καθώς και μεγαλοπρεπείς μακεδονικοί τάφοι επιφανών ανθρώπων. Σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, έχουν εντοπιστεί θέσεις που χρονολογούνται ήδη στην Νεολιθική εποχή, ενώ οι σημαντικότεροι προϊστορικοί οικισμοί της περιοχής αναπτύχθηκαν κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ, κυρίως στα πεδινά τμήματα του σημερινού δήμου. Τότε χρονολογείται ο οικισμός στην Τούμπα του Αγγελοχωρίου που έδωσε ευρήματα συνδεδεμένα με έναν ιδιαίτερα ακμαίο πολιτισμό. Η φυλή που λέγεται πως κατοικούσε στην περιοχή, ήταν οι Φρύγες, ενώ μετά την εκδίωξη τους από τους Μακεδόνες, η διακυβέρνηση της περιοχής περνάει σε ρωμαϊκά χέρια. Η μακεδονική πόλη της Μίεζας όμως ιδρύθηκε αρκετά αργότερα, μάλλον κατά τον 7ο αι. π.Χ. Η πόλη αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια (4ος-3ος αι. π.Χ.). Από το 168 π.Χ. και μετά, μετά από τη γνωστή μάχη της Πύδνας, η ευρύτερη περιοχή της Νάουσας, περνάει σε ολοκληρωτική αφάνεια.
Όσον αφορά την ονομασία της περιοχής, υπάρχουν δύο εκδοχές. Η Νάουσα ήταν παλιότερα γνωστή και ως Νιάουστα. Σύμφωνα με την πρώτη, η ονομασία Νάουσα είναι παραφθορά της ονομασίας Νέα Αυγούστα που είχε δοθεί από τους Ρωμαίους, ενώ η δεύτερη εκδοχή αναφέρει πως το όνομα της Νάουσας, προέρχεται από το ρήμα ναώ, που σημαίνει επιπλέω. Στην περιοχή όπου εκτείνεται ο σημερινός δήμος της Νάουσας, στον πυρήνα του αρχαίου μακεδονικού βασιλείου, άκμασε κατά την αρχαιότητα η πόλη της Μίεζας. Το όνομά της το πήρε σύμφωνα με τον αιτιολογικό μύθο από την ομώνυμη κόρη του τοπικού βασιλιά Βέρητα, ενός από τους γιους του μυθικού Μακεδόνα. Η Μίεζα ήταν αδελφή της Βέροιας και του Ολγάνου, ο οποίος μεταμορφώθηκε στο ποτάμι που κυλάει μέσα από την Νάουσα και ονομάζεται σήμερα Αράπιτσα. Η πανέμορφη μαρμάρινη προτομή του κοσμεί το αρχαιολογικό μουσείο της Βέροιας.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Η πόλη της Νάουσας, διαθέτει λιγότερο από έναν αιώνα ιστορίας, όμως η ευρύτερη περιοχή κατοικείται ήδη από την αρχαιότητα. Ανασκαφές που διεξήχθησαν στην περιοχή έφεραν στο φως σημαντικότατα ευρήματα, όπως είναι η σχολή του Αριστοτέλους, το αρχαίο θέατρο της Μίεζας καθώς και μεγαλοπρεπείς μακεδονικοί τάφοι επιφανών ανθρώπων. Σύμφωνα με αρχαιολογικές έρευνες, έχουν εντοπιστεί θέσεις που χρονολογούνται ήδη στην Νεολιθική εποχή, ενώ οι σημαντικότεροι προϊστορικοί οικισμοί της περιοχής αναπτύχθηκαν κατά την δεύτερη χιλιετία π.Χ, κυρίως στα πεδινά τμήματα του σημερινού δήμου. Τότε χρονολογείται ο οικισμός στην Τούμπα του Αγγελοχωρίου που έδωσε ευρήματα συνδεδεμένα με έναν ιδιαίτερα ακμαίο πολιτισμό. Η φυλή που λέγεται πως κατοικούσε στην περιοχή, ήταν οι Φρύγες, ενώ μετά την εκδίωξη τους από τους Μακεδόνες, η διακυβέρνηση της περιοχής περνάει σε ρωμαϊκά χέρια. Η μακεδονική πόλη της Μίεζας όμως ιδρύθηκε αρκετά αργότερα, μάλλον κατά τον 7ο αι. π.Χ. Η πόλη αναπτύχθηκε ιδιαίτερα κατά τα κλασικά και ελληνιστικά χρόνια (4ος-3ος αι. π.Χ.). Από το 168 π.Χ. και μετά, μετά από τη γνωστή μάχη της Πύδνας, η ευρύτερη περιοχή της Νάουσας, περνάει σε ολοκληρωτική αφάνεια.
Μεσαίωνας
Μετά τη μάχη της Πύδνας, η περιοχή περνά στη Ρωμαϊκή κατοχή και αφού καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους η Μίεζα και το Κίτιο, οι κάτοικοί τους ανέβηκαν σε ένα απρόσιτο οροπέδιο και έχτισαν την Παληονιάουστα, προκειμένου να ζήσουν ελεύθεροι. Γλώσσα τους ήταν πάντα η ελληνική, πολύ καθαρότερη από αυτήν που μιλούσαν σε άλλες πόλεις και χωριά κοντά ή και γύρω από τη Νάουσα. Όπως ακόμη και τώρα δεν έκοβαν τις λέξεις και η προφορά τους ήταν άπταιστη. Θρησκεία τους ήταν η Ορθόδοξη Χριστιανική και διατηρήθηκε στα χρόνια της τουρκικής κατάκτησης. Από τότε η περιοχή της Νάουσας περνά σε αφάνεια.
Τουρκοκρατία
Το 1705 κατέφθασε στην Νάουσα ο Αχμέτ Τσελεμπή, απεσταλμένος της σουλτανικής κυβέρνησης, μαζί με το επιτελείο του. Λόγω των ιδιαίτερων προνομίων της η Νάουσα ήκμασε πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά, ειδικά κατά τον 18ο αι. Οι κάτοικοί της, απολαμβάνοντας ένα σύστημα κοινοτικής αυτοδιοίκησης, διέπρεψαν στους τομείς της γεωργίας, της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Το ναουσαίικο κρασί, παραγόμενο από την τοπική ποικιλία ξινόμαυρο θεωρούνταν από τα κορυφαία στην οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ σημαντικές ήταν οι πρόσοδοι των Ναουσαίων από την εκμετάλλευση των υδατοπτώσεων και την εμπορία μεταποιημένων αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων. Στις αρχές του 18ου αι. Αρχίζει η δράση του σημαντικότερου λόγιου της Νάουσας, του Αναστάσιου Μιχαήλ, που ήταν καθηγητής σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού. Την ίδια περίοδο κι αργότερα στην πόλη λειτουργούν σχολεία και δραστηριοποιούνται τοπικοί και ξένοι διδάσκαλοι. Έτσι, επικρατεί ο χαρακτηρισμός της Νάουσας ως ελεύθερης μητρόπολης των Χριστιανών δυτικά του Αξιού.
Η Επανάσταση
Τον Φλεβάρη του 1822 η περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου συγκλονίζεται από την έκρηξη της επανάστασης εναντίον των Τούρκων. Κέντρο της εξέγερσης αναδεικνύεται η αμιγώς ελληνική Νάουσα με αρχηγούς τον Ζαφειράκη Λογοθέτη και τον Αναστάσιο Καρατάσο. Οι επαναστάτες μετά από την ανεπιτυχή προσπάθεια κατάληψης της Βέροιας συμπτύχθηκαν στην οχυρωμένη Νάουσα, όπου είχαν συγκεντρωθεί και πληθυσμοί από τα γύρω χωριά. Παρά την ηρωική αντίσταση των επαναστατών η πόλη υπέκυψε στις ανώτερες αριθμητικά τουρκικές δυνάμεις προς το τέλος της εβδομάδας της Διακαινησίμου και παραδόθηκε στην λεηλασία. Χιλιάδες κάτοικοί της αιχμαλωτίστηκαν τότε ή θανατώθηκαν. Η Αράπιτσα της Νάουσας είναι ένα από τα λίγα ποτάμια στην Ελλάδα που έχουν ονομασία θηλυκού γένους. Ένα ποτάμι που έχει μείνει στην ιστορία για τη μεγάλη θυσία των γυναικών της πόλης, τον Απρίλιο του 1822, οι οποίες προτίμησαν να πέσουν αυτές και τα παιδιά τους στα νερά του παρά στα χέρια των Τούρκων. Ο ίδιος δε ο Ζαφειράκης σκοτώθηκε προσπαθώντας να διαφύγει. Ο Καρατάσος με τα διασωθέντα στρατιωτικά σώματα των επαναστατών συνέχισαν την δράση τους στην Ν. Ελλάδα. Όσοι από τους κατοίκους γλίτωσαν και παρέμειναν στην Μακεδονία περιπλανήθηκαν για αρκετά χρόνια πριν αμνηστευτούν και επιστρέψουν στην κατεστραμμένη πόλη. Για τον ηρωισμό των κατοίκων απέναντι σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο και την συνεισφορά τους στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία από τον Τουρκικό ζυγό η Νάουσα είναι η μόνη πόλη που φέρει τον τίτλο «Ηρωική», με Βασιλικό Διάταγμα από το 1955. Η Εκκλησία δε, τιμώντας τους Ναουσαίους που προτίμησαν να πεθάνουν παρά να αλλαξοπιστήσουν, ανακήρυξε τους νεκρούς αγίους νεομάρτυρες.
Μετά τη μάχη της Πύδνας, η περιοχή περνά στη Ρωμαϊκή κατοχή και αφού καταστράφηκαν από τους Ρωμαίους η Μίεζα και το Κίτιο, οι κάτοικοί τους ανέβηκαν σε ένα απρόσιτο οροπέδιο και έχτισαν την Παληονιάουστα, προκειμένου να ζήσουν ελεύθεροι. Γλώσσα τους ήταν πάντα η ελληνική, πολύ καθαρότερη από αυτήν που μιλούσαν σε άλλες πόλεις και χωριά κοντά ή και γύρω από τη Νάουσα. Όπως ακόμη και τώρα δεν έκοβαν τις λέξεις και η προφορά τους ήταν άπταιστη. Θρησκεία τους ήταν η Ορθόδοξη Χριστιανική και διατηρήθηκε στα χρόνια της τουρκικής κατάκτησης. Από τότε η περιοχή της Νάουσας περνά σε αφάνεια.
Τουρκοκρατία
Το 1705 κατέφθασε στην Νάουσα ο Αχμέτ Τσελεμπή, απεσταλμένος της σουλτανικής κυβέρνησης, μαζί με το επιτελείο του. Λόγω των ιδιαίτερων προνομίων της η Νάουσα ήκμασε πολιτικά, οικονομικά και πνευματικά, ειδικά κατά τον 18ο αι. Οι κάτοικοί της, απολαμβάνοντας ένα σύστημα κοινοτικής αυτοδιοίκησης, διέπρεψαν στους τομείς της γεωργίας, της βιοτεχνίας και του εμπορίου. Το ναουσαίικο κρασί, παραγόμενο από την τοπική ποικιλία ξινόμαυρο θεωρούνταν από τα κορυφαία στην οθωμανική αυτοκρατορία, ενώ σημαντικές ήταν οι πρόσοδοι των Ναουσαίων από την εκμετάλλευση των υδατοπτώσεων και την εμπορία μεταποιημένων αγροτοκτηνοτροφικών προϊόντων. Στις αρχές του 18ου αι. Αρχίζει η δράση του σημαντικότερου λόγιου της Νάουσας, του Αναστάσιου Μιχαήλ, που ήταν καθηγητής σε ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα του εξωτερικού. Την ίδια περίοδο κι αργότερα στην πόλη λειτουργούν σχολεία και δραστηριοποιούνται τοπικοί και ξένοι διδάσκαλοι. Έτσι, επικρατεί ο χαρακτηρισμός της Νάουσας ως ελεύθερης μητρόπολης των Χριστιανών δυτικά του Αξιού.
Η Επανάσταση
Τον Φλεβάρη του 1822 η περιοχή του Βερμίου και του Ολύμπου συγκλονίζεται από την έκρηξη της επανάστασης εναντίον των Τούρκων. Κέντρο της εξέγερσης αναδεικνύεται η αμιγώς ελληνική Νάουσα με αρχηγούς τον Ζαφειράκη Λογοθέτη και τον Αναστάσιο Καρατάσο. Οι επαναστάτες μετά από την ανεπιτυχή προσπάθεια κατάληψης της Βέροιας συμπτύχθηκαν στην οχυρωμένη Νάουσα, όπου είχαν συγκεντρωθεί και πληθυσμοί από τα γύρω χωριά. Παρά την ηρωική αντίσταση των επαναστατών η πόλη υπέκυψε στις ανώτερες αριθμητικά τουρκικές δυνάμεις προς το τέλος της εβδομάδας της Διακαινησίμου και παραδόθηκε στην λεηλασία. Χιλιάδες κάτοικοί της αιχμαλωτίστηκαν τότε ή θανατώθηκαν. Η Αράπιτσα της Νάουσας είναι ένα από τα λίγα ποτάμια στην Ελλάδα που έχουν ονομασία θηλυκού γένους. Ένα ποτάμι που έχει μείνει στην ιστορία για τη μεγάλη θυσία των γυναικών της πόλης, τον Απρίλιο του 1822, οι οποίες προτίμησαν να πέσουν αυτές και τα παιδιά τους στα νερά του παρά στα χέρια των Τούρκων. Ο ίδιος δε ο Ζαφειράκης σκοτώθηκε προσπαθώντας να διαφύγει. Ο Καρατάσος με τα διασωθέντα στρατιωτικά σώματα των επαναστατών συνέχισαν την δράση τους στην Ν. Ελλάδα. Όσοι από τους κατοίκους γλίτωσαν και παρέμειναν στην Μακεδονία περιπλανήθηκαν για αρκετά χρόνια πριν αμνηστευτούν και επιστρέψουν στην κατεστραμμένη πόλη. Για τον ηρωισμό των κατοίκων απέναντι σε έναν πανίσχυρο αντίπαλο και την συνεισφορά τους στον Αγώνα για την Ανεξαρτησία από τον Τουρκικό ζυγό η Νάουσα είναι η μόνη πόλη που φέρει τον τίτλο «Ηρωική», με Βασιλικό Διάταγμα από το 1955. Η Εκκλησία δε, τιμώντας τους Ναουσαίους που προτίμησαν να πεθάνουν παρά να αλλαξοπιστήσουν, ανακήρυξε τους νεκρούς αγίους νεομάρτυρες.
Νεότερα Χρόνια
Η πρώτη βιομηχανική μονάδα της οθωμανικής Μακεδονίας, η κλωστοϋφαντουργία Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη, ιδρύθηκε στην Νάουσα το 1874. Στον επόμενο μισό αιώνα πολλά ακόμα εργοστάσια Ναουσαίων επιχειρηματιών θα ιδρυθούν στην πόλη, εκμεταλλευόμενα τον «λευκό άνθρακα» της Αράπιτσας. Η Νάουσα κατέστη κέντρο της κλωστοϋφαντουργίας στην Ελλάδα με εκατοντάδες εργάτες να συρρέουν από την γύρω περιοχή.Μετά το 1878 εντάθηκαν οι εθνοτικοί ανταγωνισμοί στην Μακεδονία, που ήταν τότε ένα μωσαϊκό εθνοτήτων. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα Βουλγάρων και Ελλήνων θα οδηγήσουν τις δύο κοινότητες σε μια ανοικτή ιδεολογική αρχικά και πολεμική τελικά σύγκρουση. Κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) η Νάουσα αναδείχθηκε σε επιχειρησιακό κέντρο των Ελλήνων. Τελικά η απελευθέρωση της πόλης επήλθε με τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Οκτώβρη του 1912. Η παύση της τουρκικής αρχής και η ένταξη της Νάουσας στο ελληνικό βασίλειο επέφερε δραματικές αλλαγές στην κοινωνία, την οικονομία και την διοίκηση. Σ’ αυτές συνέτειναν και οι διάφορες περιπέτειες της χώρας κατά τον 20ο αι., όπως η άφιξη νέων πληθυσμιακών ομάδων (Πόντιοι, Θρακιώτες, Μικρασιάτες) κατά την δεκαετία του 1920, η οικονομική δυσπραγία της δεκαετίας του 1930, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μα κυρίως ο Εμφύλιος που ακολούθησε.
Η Μάχη της Νάουσας
Ξεχωριστή θέση στην ιστορία του λαϊκού - επαναστατικού κινήματος, ειδικότερα στην ιστορία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, κατέχει η Μάχη της Νάουσας. Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής Ναουσαίοι θα συμμετάσχουν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ο μεγάλος όγκος των εργατών που υπήρχε στην πόλη είχε γίνει από προπολεμικά πεδίο στρατολόγησης για το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα όι ορεινοί όγκοι γύρω από τη Νάουσα εδιναν την δυνατότητα οργάνωσης ανταρτικών ομάδων. Ετσι στα γύρω βουνά ο (κομμουνιστικός) ΕΛΑΣ ο οποίος δεν ανέχεται άλλες οργανώσεις, εγκαθιστά το αρχηγείο και κέντρα υποδοχής στρατολογημένων. Ταυτόχρονα ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη για τον έλεγχο του αντιστασιακού κινήματος. Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τη Νάουσα. Τον Μάιο του 1945 θα γίνουν μεγάλες απεργίες του εργατικού κινήματος. Στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Κατοχή, η πόλη θα δεχτεί συχνά αντάρτικες επιθέσεις. Το Αύγουστο του 1946 η πόλη θα δεχτεί επι τρεις μέρες επίθεση από μεγάλες ομάδες ανταρτών. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η πόλη θα χτυπηθεί και πάλι από δύναμη 400 κομμουνιστών. Μεγάλο τμήμα της Νάουσας, που απαριθμούσε περίπου 12.000 κατοίκους θα πέσει θύμα της φωτιάς. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1949 η πόλη θα καταληφθεί για δυο-τρεις μέρες, κατά την διάρκεια της κατάληψης της η πόλη θα πυρποληθεί και πολλοί κάτοικοι ιδίως νέες και νέοι θα απαχθούν βίαια. Ταυτόχρονα εκτελούνται οι περισσότεροι από τους επιφανείς πολίτες μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος της πόλης. Αρκετοί από τους βίαια στρατολογηθέντες θα βρουν τον θάνατο λίγες μέρες αργότερα, καθώς θα ριχτούν αγύμναστοι και στην πρώτη γραμμή στην μάχη της Φλώρινας. Τον Ιούνιο 1949 η Νάουσα θα ξαναδεχτεί επίθεση και 300 κάτοικοι θα γίνουν όμηροι. Η Πολεμική Αεροπορία θα πλήξει όμως τους οπισθοχωρούντες αντάρτες που θα αφήσουν τελικά τους απαχθέντες ελεύθερους.
Σήμερα
Κατά την μεταπολεμική περίοδο η διαδικασία του εκσυγχρονισμού προχώρησε με γοργά βήματα. Η εξειδίκευση των αγροτών της Νάουσας στην οπωροκαλλιέργεια, αλλά και η ανακαίνιση των κατεστραμμένων από τον Εμφύλιο βιομηχανικών μονάδων έδωσαν νέα δυναμική στην οικονομία της περιοχής για πολλές δεκαετίες. Έχει αναπτύξει διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες και γι αυτό το λόγο διαθέτει μια υγιή οικονομία. Επιπλέον με τα διάφορα αξιοθέατα που δεσπόζουν στην πόλη της Νάουσας, όλο και αυξανόμενος είναι ο αριθμός των επισκεπτών της.
Η πρώτη βιομηχανική μονάδα της οθωμανικής Μακεδονίας, η κλωστοϋφαντουργία Λόγγου, Κύρτση και Τουρπάλη, ιδρύθηκε στην Νάουσα το 1874. Στον επόμενο μισό αιώνα πολλά ακόμα εργοστάσια Ναουσαίων επιχειρηματιών θα ιδρυθούν στην πόλη, εκμεταλλευόμενα τον «λευκό άνθρακα» της Αράπιτσας. Η Νάουσα κατέστη κέντρο της κλωστοϋφαντουργίας στην Ελλάδα με εκατοντάδες εργάτες να συρρέουν από την γύρω περιοχή.Μετά το 1878 εντάθηκαν οι εθνοτικοί ανταγωνισμοί στην Μακεδονία, που ήταν τότε ένα μωσαϊκό εθνοτήτων. Τα αντικρουόμενα συμφέροντα Βουλγάρων και Ελλήνων θα οδηγήσουν τις δύο κοινότητες σε μια ανοικτή ιδεολογική αρχικά και πολεμική τελικά σύγκρουση. Κατά την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα (1904-1908) η Νάουσα αναδείχθηκε σε επιχειρησιακό κέντρο των Ελλήνων. Τελικά η απελευθέρωση της πόλης επήλθε με τον Α΄ Βαλκανικό Πόλεμο, τον Οκτώβρη του 1912. Η παύση της τουρκικής αρχής και η ένταξη της Νάουσας στο ελληνικό βασίλειο επέφερε δραματικές αλλαγές στην κοινωνία, την οικονομία και την διοίκηση. Σ’ αυτές συνέτειναν και οι διάφορες περιπέτειες της χώρας κατά τον 20ο αι., όπως η άφιξη νέων πληθυσμιακών ομάδων (Πόντιοι, Θρακιώτες, Μικρασιάτες) κατά την δεκαετία του 1920, η οικονομική δυσπραγία της δεκαετίας του 1930, ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος, μα κυρίως ο Εμφύλιος που ακολούθησε.
Η Μάχη της Νάουσας
Ξεχωριστή θέση στην ιστορία του λαϊκού - επαναστατικού κινήματος, ειδικότερα στην ιστορία του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας, κατέχει η Μάχη της Νάουσας. Κατά την διάρκεια της Γερμανικής Κατοχής Ναουσαίοι θα συμμετάσχουν ενεργά στην Εθνική Αντίσταση. Ο μεγάλος όγκος των εργατών που υπήρχε στην πόλη είχε γίνει από προπολεμικά πεδίο στρατολόγησης για το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα όι ορεινοί όγκοι γύρω από τη Νάουσα εδιναν την δυνατότητα οργάνωσης ανταρτικών ομάδων. Ετσι στα γύρω βουνά ο (κομμουνιστικός) ΕΛΑΣ ο οποίος δεν ανέχεται άλλες οργανώσεις, εγκαθιστά το αρχηγείο και κέντρα υποδοχής στρατολογημένων. Ταυτόχρονα ξεκινάει η εμφύλια διαμάχη για τον έλεγχο του αντιστασιακού κινήματος. Στα μέσα Σεπτεμβρίου 1944, ο ΕΛΑΣ απελευθερώνει τη Νάουσα. Τον Μάιο του 1945 θα γίνουν μεγάλες απεργίες του εργατικού κινήματος. Στον Εμφύλιο που ακολούθησε την Κατοχή, η πόλη θα δεχτεί συχνά αντάρτικες επιθέσεις. Το Αύγουστο του 1946 η πόλη θα δεχτεί επι τρεις μέρες επίθεση από μεγάλες ομάδες ανταρτών. Τον Οκτώβριο της ίδιας χρονιάς η πόλη θα χτυπηθεί και πάλι από δύναμη 400 κομμουνιστών. Μεγάλο τμήμα της Νάουσας, που απαριθμούσε περίπου 12.000 κατοίκους θα πέσει θύμα της φωτιάς. Στα τέλη Ιανουαρίου του 1949 η πόλη θα καταληφθεί για δυο-τρεις μέρες, κατά την διάρκεια της κατάληψης της η πόλη θα πυρποληθεί και πολλοί κάτοικοι ιδίως νέες και νέοι θα απαχθούν βίαια. Ταυτόχρονα εκτελούνται οι περισσότεροι από τους επιφανείς πολίτες μεταξύ των οποίων ο Δήμαρχος της πόλης. Αρκετοί από τους βίαια στρατολογηθέντες θα βρουν τον θάνατο λίγες μέρες αργότερα, καθώς θα ριχτούν αγύμναστοι και στην πρώτη γραμμή στην μάχη της Φλώρινας. Τον Ιούνιο 1949 η Νάουσα θα ξαναδεχτεί επίθεση και 300 κάτοικοι θα γίνουν όμηροι. Η Πολεμική Αεροπορία θα πλήξει όμως τους οπισθοχωρούντες αντάρτες που θα αφήσουν τελικά τους απαχθέντες ελεύθερους.
Σήμερα
Κατά την μεταπολεμική περίοδο η διαδικασία του εκσυγχρονισμού προχώρησε με γοργά βήματα. Η εξειδίκευση των αγροτών της Νάουσας στην οπωροκαλλιέργεια, αλλά και η ανακαίνιση των κατεστραμμένων από τον Εμφύλιο βιομηχανικών μονάδων έδωσαν νέα δυναμική στην οικονομία της περιοχής για πολλές δεκαετίες. Έχει αναπτύξει διάφορες βιομηχανικές δραστηριότητες και γι αυτό το λόγο διαθέτει μια υγιή οικονομία. Επιπλέον με τα διάφορα αξιοθέατα που δεσπόζουν στην πόλη της Νάουσας, όλο και αυξανόμενος είναι ο αριθμός των επισκεπτών της.
