της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Τα ήθη και έθιμα του νησιού είναι πολλά και τηρούνται αναλλοίωτα, από γενιά σε γενιά και είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με τη χριστιανική θρησκεία. Αξίζει μάλιστα να σημειωθεί, ότι στις διάφορες γιορτές και πανηγύρια, οι ντόπιοι φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές τους.
Παραδοσιακός Γάμος
Tο έθιμο ήταν το σπίτι να πηγαίνει προίκα στην πρώτη κόρη. Mετά το γάμο ο πατέρας είχε την υποχρέωση να πάρει την οικογένεια σε άλλο σπίτι για το οποίο έπρεπε να είχε φροντίσει από πριν. Oταν παντρευόταν και η τελευταία κόρη, οι γονείς ήταν υποχρεωμένοι να αποχωρήσουν από το σπίτι τους και να εγκατασταθούν σε άλλο, στο λεγόμενο «γεροντομοίρι».
Νιάμερο
Το πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλιανής το Δεκαπενταύγουστο είναι το πιο γνωστό έθιμο του νησιού. Νιάμερο ονομάζεται η περίοδος από τις 6 μέχρι τις 15 Αυγούστου. Τότε, οι Εννιαμερίτισσες, γυναίκες που έχουν κάνει τάμα να περάσουν 9 μερόνυχτα προσευχής στα κελιά της μονής, προσφέροντας διάφορες εργασίες για την καθαριότητα και την προετοιμασία του μοναστηριού κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, συγκεντρώνονται στο χώρο του μοναστηριού της Παναγιάς της Σπηλιανής και για 8 ημερόνυχτα ακολουθούν τη δική τους τελετουργία, που είναι παράλληλη με την επίσημη εκκλησιαστική, όπου εκτός από το ιερατείο συμμετέχουν και οι άντρες. Μετά το τέλος της λειτουργίας το κόλλυβο μεταφέρεται μαζί με την εικόνα της Παναγίας και με τη συνοδεία της πομπής των πανηγυριωτών από το Ηγουμενείο στην τραπεζαρία της μονής, όπου παρατίθεται πάνδημο γεύμα. Μετά το τέλος του γεύματος κάθε προσκυνητής ασπάζεται τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, δέχεται από τον ιερέα κόλλυβα και αφήνει τον οβολό του για την αντιμετώπιση των εξόδων του γεύματος.
Tο έθιμο ήταν το σπίτι να πηγαίνει προίκα στην πρώτη κόρη. Mετά το γάμο ο πατέρας είχε την υποχρέωση να πάρει την οικογένεια σε άλλο σπίτι για το οποίο έπρεπε να είχε φροντίσει από πριν. Oταν παντρευόταν και η τελευταία κόρη, οι γονείς ήταν υποχρεωμένοι να αποχωρήσουν από το σπίτι τους και να εγκατασταθούν σε άλλο, στο λεγόμενο «γεροντομοίρι».
Νιάμερο
Το πανηγύρι της Παναγιάς της Σπηλιανής το Δεκαπενταύγουστο είναι το πιο γνωστό έθιμο του νησιού. Νιάμερο ονομάζεται η περίοδος από τις 6 μέχρι τις 15 Αυγούστου. Τότε, οι Εννιαμερίτισσες, γυναίκες που έχουν κάνει τάμα να περάσουν 9 μερόνυχτα προσευχής στα κελιά της μονής, προσφέροντας διάφορες εργασίες για την καθαριότητα και την προετοιμασία του μοναστηριού κατά τη διάρκεια του πανηγυριού, συγκεντρώνονται στο χώρο του μοναστηριού της Παναγιάς της Σπηλιανής και για 8 ημερόνυχτα ακολουθούν τη δική τους τελετουργία, που είναι παράλληλη με την επίσημη εκκλησιαστική, όπου εκτός από το ιερατείο συμμετέχουν και οι άντρες. Μετά το τέλος της λειτουργίας το κόλλυβο μεταφέρεται μαζί με την εικόνα της Παναγίας και με τη συνοδεία της πομπής των πανηγυριωτών από το Ηγουμενείο στην τραπεζαρία της μονής, όπου παρατίθεται πάνδημο γεύμα. Μετά το τέλος του γεύματος κάθε προσκυνητής ασπάζεται τη θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, δέχεται από τον ιερέα κόλλυβα και αφήνει τον οβολό του για την αντιμετώπιση των εξόδων του γεύματος.
Καλαντήρα
Τελείται το Σάββατο του Λαζάρου, όταν τα παιδιά γυρνούν στο δρόμο και τραγουδούν τη Βηθανία. Πρόκειται για πανάρχαιο έθιμο (ειρησιώνη για τους Αθηναίους, χελιδώνισμα για τους κατοίκους της Ρόδου) και διατηρείται με παραλλαγές σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Στόχος ήταν και είναι η συγκέντρωση χρημάτων. Όταν τα παιδιά γυρνούσαν από πόρτα σε πόρτα, οι νοικοκυρές έβαζαν στο καλάθι αυγά (για τους δασκάλους) και κουλούρια (για τα παιδιά) και στο δίσκο χρήματα για το ταμείο της μονής της Παναγίας της Σπηλιανής που κάλυπτε τα έξοδα του σχολείου (σήμερα τα χρήματα προορίζονται για το σχολικό ταμείο). Το κάθε παιδί έχει φροντίσει να έχει και από μία βαγιά στα χέρια του (κλαδιά από φοινικόδεντρο τα οποία είναι περίτεχνα μπλεγμένα με διάφορα σχέδια και στολισμένα με λουλούδια). Ακόμα και σήμερα τα παιδιά συναγωνίζονται για το ποιος θα έχει την πιο όμορφη βαγιά. Τα μεγαλύτερα παιδιά κρατούν την Καλαντήρα. Η Καλαντήρα είναι ένα ξύλινο κατασκεύασμα το οποίο παρομοιάζεται με τον τάφο του Λαζάρου και είναι στολισμένη με όμορφα λουλούδια. Το χελιδόνι είναι ο συμβολισμός της Άνοιξης.
Τα «θρονιά»
Το Μεγάλο Σάββατο από πολύ νωρίς ο κόσμος γεμίζει τους ναούς για να πάρει μέρος στα «θρονιά», την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ανάστα ο Θεός…» και ο ιερέας ραίνει με ροδοπέταλα τους πιστούς, αυτοί με τη σειρά τους χτυπούν να στασίδια των ναών και παράγεται ένας πολύ δυνατός θόρυβος. Το μεσημέρι, μετά από τις πρώτες κωδωνοκρουσίες οι νέοι, και όχι μόνο, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του Μανδρακιού, την Ηλικιωμένη, όπου γίνεται ο λεγόμενος «πόλεμος», όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται τα τελευταία χρόνια με χρήση διαφόρων βεγγαλικών, τα οποία προϊδεάζουν όλους μας για τον ερχομό της Ανάστασης. Το βράδυ κατά την τελετή της Αναστάσεως μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» πέφτουν τα βεγγαλικά και οι κροτίδες.
Tα «ευλογημένα»
Το βράδυ των Χριστουγέννων, ο ιερέας τελεί τρισάγιο και κατόπιν προσφέρει στους πιστούς «ευλογημένα» τα οποία μόλις έφταναν στο σπίτι, τα τοποθετούσαν στο γιορτινό τραπέζι και τα έτρωγαν πρώτα.Στον Αρχάγγελο, στη Σάλακο και σε πολλά άλλα από τα χωριά της Ρόδου, το «Χριστόψωμο» είναι το πρόσφορο που πάνε στον παπά τα Χριστούγεννα. Το γιορτινό τραπέζι ετοιμάζεται από το βράδυ της παραμονής. Στο κέντρο τοποθετείται το Χριστόψωμο και δίπλα το μέλι με πολλούς ξηρούς καρπούς.
Η γιορτή της Σουμάδας
Τα καλοκαίρια διοργανώνονται φολκλορικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μια μέρα από το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου διοργανώνεται «Η γιορτή της Σουμάδας», με παραδοσιακή ζωντανή μουσική, άφθονη Σουμάδα και άλλα παραδοσιακά προϊόντα.
Τελείται το Σάββατο του Λαζάρου, όταν τα παιδιά γυρνούν στο δρόμο και τραγουδούν τη Βηθανία. Πρόκειται για πανάρχαιο έθιμο (ειρησιώνη για τους Αθηναίους, χελιδώνισμα για τους κατοίκους της Ρόδου) και διατηρείται με παραλλαγές σε πολλά μέρη της Ελλάδας. Στόχος ήταν και είναι η συγκέντρωση χρημάτων. Όταν τα παιδιά γυρνούσαν από πόρτα σε πόρτα, οι νοικοκυρές έβαζαν στο καλάθι αυγά (για τους δασκάλους) και κουλούρια (για τα παιδιά) και στο δίσκο χρήματα για το ταμείο της μονής της Παναγίας της Σπηλιανής που κάλυπτε τα έξοδα του σχολείου (σήμερα τα χρήματα προορίζονται για το σχολικό ταμείο). Το κάθε παιδί έχει φροντίσει να έχει και από μία βαγιά στα χέρια του (κλαδιά από φοινικόδεντρο τα οποία είναι περίτεχνα μπλεγμένα με διάφορα σχέδια και στολισμένα με λουλούδια). Ακόμα και σήμερα τα παιδιά συναγωνίζονται για το ποιος θα έχει την πιο όμορφη βαγιά. Τα μεγαλύτερα παιδιά κρατούν την Καλαντήρα. Η Καλαντήρα είναι ένα ξύλινο κατασκεύασμα το οποίο παρομοιάζεται με τον τάφο του Λαζάρου και είναι στολισμένη με όμορφα λουλούδια. Το χελιδόνι είναι ο συμβολισμός της Άνοιξης.
Τα «θρονιά»
Το Μεγάλο Σάββατο από πολύ νωρίς ο κόσμος γεμίζει τους ναούς για να πάρει μέρος στα «θρονιά», την ώρα δηλαδή που ψάλλεται το «Ανάστα ο Θεός…» και ο ιερέας ραίνει με ροδοπέταλα τους πιστούς, αυτοί με τη σειρά τους χτυπούν να στασίδια των ναών και παράγεται ένας πολύ δυνατός θόρυβος. Το μεσημέρι, μετά από τις πρώτες κωδωνοκρουσίες οι νέοι, και όχι μόνο, μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του Μανδρακιού, την Ηλικιωμένη, όπου γίνεται ο λεγόμενος «πόλεμος», όπως έχει καθιερωθεί να λέγεται τα τελευταία χρόνια με χρήση διαφόρων βεγγαλικών, τα οποία προϊδεάζουν όλους μας για τον ερχομό της Ανάστασης. Το βράδυ κατά την τελετή της Αναστάσεως μόλις ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» πέφτουν τα βεγγαλικά και οι κροτίδες.
Tα «ευλογημένα»
Το βράδυ των Χριστουγέννων, ο ιερέας τελεί τρισάγιο και κατόπιν προσφέρει στους πιστούς «ευλογημένα» τα οποία μόλις έφταναν στο σπίτι, τα τοποθετούσαν στο γιορτινό τραπέζι και τα έτρωγαν πρώτα.Στον Αρχάγγελο, στη Σάλακο και σε πολλά άλλα από τα χωριά της Ρόδου, το «Χριστόψωμο» είναι το πρόσφορο που πάνε στον παπά τα Χριστούγεννα. Το γιορτινό τραπέζι ετοιμάζεται από το βράδυ της παραμονής. Στο κέντρο τοποθετείται το Χριστόψωμο και δίπλα το μέλι με πολλούς ξηρούς καρπούς.
Η γιορτή της Σουμάδας
Τα καλοκαίρια διοργανώνονται φολκλορικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις. Μια μέρα από το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου διοργανώνεται «Η γιορτή της Σουμάδας», με παραδοσιακή ζωντανή μουσική, άφθονη Σουμάδα και άλλα παραδοσιακά προϊόντα.
Κούππα
Πρόκειται για τον γνωστό χορό «εμπρός», όπου οι ψυγαγωγούμενοι ενίσχυαν και τα οικονομικά του μοναστηριού της Παναγίας Σπηλιανής, του οποίου ο ρόλος στην οικονομικο-κοινωνική ζωή του νησιού ήταν κυρίαρχος. Το βράδυ της 15ης Αυγούστου, ημέρας που γιορτάζει το μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιανής στο Μανδράκι Νισύρου, όλος ο κόσμος συγκεντρώνεται στο χοροστάσι, για το βραδινό γιορταστικό γλέντι, που αρχίζει πάντα με την «κούππα». Κούππα, είναι το γνωστό, βαθύ οικιακό σκεύος, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα είδος εκκλησιαστικού σκεύους, στο οποίο ρίχνουν τον οβολό τους οι άντρες, τιμώντας τη γυναίκα που επέλεξαν για να κρατήσει το μπροστάρι του χορού, κρατώντας την. Σιγά– σιγά επικράτησε να ονομάζεται «κούππα» και ο αντίστοιχος χορός στον οποίο αποκλειστικά ως χορεύτριες συμμετέχουν γυναίκες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συμμετοχής ανδρών. Οι μητέρες, οι γιαγιάδες, οι πεθερές, οι νουνές, οι δασκάλες, απολαμβάνουν παίρνοντας την κούππα, την εκτίμηση, την αναγνώριση, το «σέβας» που κατέκτησαν μέσω του ρόλου τους. Μετά το πέρας του χορού τα χρήματα παραδίνονται στην επιτροπή της Μονής για καταμέτρηση. Το τελικό ποσό των εσόδων ανακοινώνει πανηγυρικά κάποιος που κάθε φορά ορίζεται και τότε αρχίζουν οι προσφορές κυρίως των απόντων στο εξωτερικό αλλά και των παρόντων. Σήμερα το έθιμο της κούππας τηρείται με θρησκευτική θα λέγαμε ευλάβεια.
Πανηγύρια
Στις διάφορες γιορτές και πανηγύρια οι κάτοικοι φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές τους, την βράκα οι άνδρες και το κεντημένο πουκάμισο οι γυναίκες. Το μεγαλύτερο πανηγύρι της Νισύρου γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο στην Παναγιά τη Σπηλιανή, στο Μανδράκι, οι ετοιμασίες για το οποίο ξεκινούν από τις 6 Αυγούστου! Την ίδια μέρα γίνεται πανηγύρι και στην Παναγιά Κυρά, όπως και στις 23/8, στα Εννιάμερα της Παναγίας. Στις 14 Σεπτεμβρίου, του Σταυρού, στο Μανδράκι γίνεται μεγάλο πανηγύρι, με γλέντι την παραμονή, όπου προσφέρεται κατσίκι κοκκινιστό με κριθαράκι, λουκουμάδες και κρασί. Tην Τρίτη του Πάσχα γίνεται πανηγύρι στο Μοναστήρι της Παναγίας της Ευαγγελίστριας. Πανηγύρια γίνονται επίσης στις 21 Ιουνίου (του Αγίου Νικήτα), στις 30 Ιουνίου (των Αγίων Αποστόλων), στις 27 Ιουλίου (του Αγίου Παντελεήμονα), στις 23 Αυγούστου (της Παναγίας Κυράς), στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το Γενέσιο της Θεοτόκου στον Εμπορειό.στις 26 Σεπτεμβρίου (του Αγίου Ιωάννη). Στις 7-8 Νοεμβρίου, στο χωριό Εμπορειός γίνεται πανηγύρι στην εορτή του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Τέλος, στις 21 Νοεμβρίου πανηγύρι στα Εισόδεια της Θεοτόκου στο χωριό Νικειά.
Τοπικά προϊόντα
Eκτός από ελαφρόπετρα που μπορείτε να βρείτε παντού σε κάθε μέγεθος τις οποίες μπορείτε να φέρετε σαν δώρο σε φίλες και γνωστές η Nίσυρος έχει πολύ καλό μέλι από θυμάρι και ρείκι, σουμάδα, κάππαρη και τυρί σπιτικό. Tα γλυκά και οι μαρμελάδες είναι από φρούτα του νησιού. Θα βρείτε επίσης και κατσικίσιο τυρί της πόσας (τυρί φυλαγμένο στο κρασί). Τα παραδοσιακά φαγητά της περιλαμβάνουν τις μπουκουνιές (χοιρινό κρέας μαγειρεμένο με λίπος), τον καπαμά (κατσίκι γεμιστό), τα πιτθιά (ρεβιθοκεφτέδες), μυζήθρα, το αγραμυτθόζουμο, κάπαρη, το τυρί της τυριάς, κ.ά. Ως επιδόρπιο οι επιλογές είναι πολλές ανάμεσα στα παραδοσιακά γλυκά της Νισύρου, όπως τα ψιλοκούλουρα, τα ξεροτήγανα, οι δίπλες, οι λουκουμάδες, τα φοινίκια, οι κουραμπιέδες, η μουσταλευριά , ο χαλβάς και τα γλυκά κουταλιού (κυδώνι, νεράντζι, ντοματάκι), παστελλαριές (σύκα ανοιγμένα, με αμυγδαλόψιχα και σουσάμι). Επίσης υπάρχουν παραδοσιακά ποτά όπως η Σουμάδα (χυμός πικραμύγδαλου), η κουκουζίνα (απόσταγμα από σταφύλι ή σύκα που έχει παρόμοια γεύση με την ρακή).
Πρόκειται για τον γνωστό χορό «εμπρός», όπου οι ψυγαγωγούμενοι ενίσχυαν και τα οικονομικά του μοναστηριού της Παναγίας Σπηλιανής, του οποίου ο ρόλος στην οικονομικο-κοινωνική ζωή του νησιού ήταν κυρίαρχος. Το βράδυ της 15ης Αυγούστου, ημέρας που γιορτάζει το μοναστήρι της Παναγίας Σπηλιανής στο Μανδράκι Νισύρου, όλος ο κόσμος συγκεντρώνεται στο χοροστάσι, για το βραδινό γιορταστικό γλέντι, που αρχίζει πάντα με την «κούππα». Κούππα, είναι το γνωστό, βαθύ οικιακό σκεύος, το οποίο στην προκειμένη περίπτωση αποτελεί ένα είδος εκκλησιαστικού σκεύους, στο οποίο ρίχνουν τον οβολό τους οι άντρες, τιμώντας τη γυναίκα που επέλεξαν για να κρατήσει το μπροστάρι του χορού, κρατώντας την. Σιγά– σιγά επικράτησε να ονομάζεται «κούππα» και ο αντίστοιχος χορός στον οποίο αποκλειστικά ως χορεύτριες συμμετέχουν γυναίκες, με ελάχιστες εξαιρέσεις, συμμετοχής ανδρών. Οι μητέρες, οι γιαγιάδες, οι πεθερές, οι νουνές, οι δασκάλες, απολαμβάνουν παίρνοντας την κούππα, την εκτίμηση, την αναγνώριση, το «σέβας» που κατέκτησαν μέσω του ρόλου τους. Μετά το πέρας του χορού τα χρήματα παραδίνονται στην επιτροπή της Μονής για καταμέτρηση. Το τελικό ποσό των εσόδων ανακοινώνει πανηγυρικά κάποιος που κάθε φορά ορίζεται και τότε αρχίζουν οι προσφορές κυρίως των απόντων στο εξωτερικό αλλά και των παρόντων. Σήμερα το έθιμο της κούππας τηρείται με θρησκευτική θα λέγαμε ευλάβεια.
Πανηγύρια
Στις διάφορες γιορτές και πανηγύρια οι κάτοικοι φορούν τις παραδοσιακές φορεσιές τους, την βράκα οι άνδρες και το κεντημένο πουκάμισο οι γυναίκες. Το μεγαλύτερο πανηγύρι της Νισύρου γίνεται τον Δεκαπενταύγουστο στην Παναγιά τη Σπηλιανή, στο Μανδράκι, οι ετοιμασίες για το οποίο ξεκινούν από τις 6 Αυγούστου! Την ίδια μέρα γίνεται πανηγύρι και στην Παναγιά Κυρά, όπως και στις 23/8, στα Εννιάμερα της Παναγίας. Στις 14 Σεπτεμβρίου, του Σταυρού, στο Μανδράκι γίνεται μεγάλο πανηγύρι, με γλέντι την παραμονή, όπου προσφέρεται κατσίκι κοκκινιστό με κριθαράκι, λουκουμάδες και κρασί. Tην Τρίτη του Πάσχα γίνεται πανηγύρι στο Μοναστήρι της Παναγίας της Ευαγγελίστριας. Πανηγύρια γίνονται επίσης στις 21 Ιουνίου (του Αγίου Νικήτα), στις 30 Ιουνίου (των Αγίων Αποστόλων), στις 27 Ιουλίου (του Αγίου Παντελεήμονα), στις 23 Αυγούστου (της Παναγίας Κυράς), στις 8 Σεπτεμβρίου εορτάζεται το Γενέσιο της Θεοτόκου στον Εμπορειό.στις 26 Σεπτεμβρίου (του Αγίου Ιωάννη). Στις 7-8 Νοεμβρίου, στο χωριό Εμπορειός γίνεται πανηγύρι στην εορτή του Αρχάγγελου Μιχαήλ. Τέλος, στις 21 Νοεμβρίου πανηγύρι στα Εισόδεια της Θεοτόκου στο χωριό Νικειά.
Τοπικά προϊόντα
Eκτός από ελαφρόπετρα που μπορείτε να βρείτε παντού σε κάθε μέγεθος τις οποίες μπορείτε να φέρετε σαν δώρο σε φίλες και γνωστές η Nίσυρος έχει πολύ καλό μέλι από θυμάρι και ρείκι, σουμάδα, κάππαρη και τυρί σπιτικό. Tα γλυκά και οι μαρμελάδες είναι από φρούτα του νησιού. Θα βρείτε επίσης και κατσικίσιο τυρί της πόσας (τυρί φυλαγμένο στο κρασί). Τα παραδοσιακά φαγητά της περιλαμβάνουν τις μπουκουνιές (χοιρινό κρέας μαγειρεμένο με λίπος), τον καπαμά (κατσίκι γεμιστό), τα πιτθιά (ρεβιθοκεφτέδες), μυζήθρα, το αγραμυτθόζουμο, κάπαρη, το τυρί της τυριάς, κ.ά. Ως επιδόρπιο οι επιλογές είναι πολλές ανάμεσα στα παραδοσιακά γλυκά της Νισύρου, όπως τα ψιλοκούλουρα, τα ξεροτήγανα, οι δίπλες, οι λουκουμάδες, τα φοινίκια, οι κουραμπιέδες, η μουσταλευριά , ο χαλβάς και τα γλυκά κουταλιού (κυδώνι, νεράντζι, ντοματάκι), παστελλαριές (σύκα ανοιγμένα, με αμυγδαλόψιχα και σουσάμι). Επίσης υπάρχουν παραδοσιακά ποτά όπως η Σουμάδα (χυμός πικραμύγδαλου), η κουκουζίνα (απόσταγμα από σταφύλι ή σύκα που έχει παρόμοια γεύση με την ρακή).
