της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Λήμνος διατηρεί το παραδοσιακό χρώμα και τον λαϊκό πολιτισμό. Είναι ένας γαστρονομικός προορισμός με πλούσια τοπική παραγωγή του. Η επίσκεψη στο νησί του Ηφαίστου είναι μια εμπειρία που μένει αλησμόνητη.
Μπατατσούδες
Την ημέρα των Θεοφανίων οι άνδρες στα χωριά αναβιώνουν το πανάρχαιο έθιμο των Μπατατσούδων κυρίως στο χωριό των Καμινίων. Την παραμονή των Φώτων, αμέσως μόλις βασιλεύσει ο ήλιος, άνδρες αφού μεταμφιεστούν ζωόμορφα σχηματίζουν παρέες και βγαίνουν στο χωριό. Φορούν προβιές ζώων και κουδούνια και προσπαθούν να διώξουν τα κακά πνεύματα. Σκοπός τους να φοβίσουν τα μικρά παιδιά. Οι Μπαντατζούδες (καλλικάντζαροι) επισκέπονται τα σπίτια και ρωτούν τις νοικοκυρές: «Κλαίν’ τα παιδιά» ή «τρών το φαγίτ'σ» ή «έναι γκρινιάρ'κα». Άμα τα παιδιά δεν έχουν προλάβει να κρυφτούν χτυπάνε οι Μπαντατζούδες τα ραβδιά τους, τα κουδούνια τους και φοβερίζουν τα παιδιά λέγοντας τους «Θα σε πάρω». Οι μητέρες καθ'όλη τη διάρκεια του έτους απειλούν τα παιδιά άμα είναι άτακτα πως: «Θα σ΄ αφήσου να σι πάρουν οι Μπαντατζούδες». Για κέρασμα οι νοικοκυρές έδιναν στους Μπαντατζούδες μαρμαρίτες, αυγά, κρασί, αμύγδαλα, κρέας, φρούτα κ.α. Με τα τρόφιμα αυτά ανήμερα των Φώτων το βράδυ γινόταν μεγάλο πανηγύρι στην πλατεία του χωριού.
Ιπποδρομίες
Το έθιμο τελείται προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Καλλιόπη. Επί Τουρκοκρατίας στις ιπποδρομίες συμμετείχαν δύο ομάδες, μια Μουσουλμάνων και μια Χριστιανών, γεγονός που δείχνει ότι και οι Τούρκοι σεβάστηκαν το έθιμο και τιμούσαν τον άγιο μαζί με τους Έλληνες. Βραβεύονται οι τρεις πρώτοι αναβάτες με τα άλογά τους, από τον εφημέριο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καλλιόπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Την ημέρα των Θεοφανίων οι άνδρες στα χωριά αναβιώνουν το πανάρχαιο έθιμο των Μπατατσούδων κυρίως στο χωριό των Καμινίων. Την παραμονή των Φώτων, αμέσως μόλις βασιλεύσει ο ήλιος, άνδρες αφού μεταμφιεστούν ζωόμορφα σχηματίζουν παρέες και βγαίνουν στο χωριό. Φορούν προβιές ζώων και κουδούνια και προσπαθούν να διώξουν τα κακά πνεύματα. Σκοπός τους να φοβίσουν τα μικρά παιδιά. Οι Μπαντατζούδες (καλλικάντζαροι) επισκέπονται τα σπίτια και ρωτούν τις νοικοκυρές: «Κλαίν’ τα παιδιά» ή «τρών το φαγίτ'σ» ή «έναι γκρινιάρ'κα». Άμα τα παιδιά δεν έχουν προλάβει να κρυφτούν χτυπάνε οι Μπαντατζούδες τα ραβδιά τους, τα κουδούνια τους και φοβερίζουν τα παιδιά λέγοντας τους «Θα σε πάρω». Οι μητέρες καθ'όλη τη διάρκεια του έτους απειλούν τα παιδιά άμα είναι άτακτα πως: «Θα σ΄ αφήσου να σι πάρουν οι Μπαντατζούδες». Για κέρασμα οι νοικοκυρές έδιναν στους Μπαντατζούδες μαρμαρίτες, αυγά, κρασί, αμύγδαλα, κρέας, φρούτα κ.α. Με τα τρόφιμα αυτά ανήμερα των Φώτων το βράδυ γινόταν μεγάλο πανηγύρι στην πλατεία του χωριού.
Ιπποδρομίες
Το έθιμο τελείται προς τιμήν του Αγίου Γεωργίου στο χωριό Καλλιόπη. Επί Τουρκοκρατίας στις ιπποδρομίες συμμετείχαν δύο ομάδες, μια Μουσουλμάνων και μια Χριστιανών, γεγονός που δείχνει ότι και οι Τούρκοι σεβάστηκαν το έθιμο και τιμούσαν τον άγιο μαζί με τους Έλληνες. Βραβεύονται οι τρεις πρώτοι αναβάτες με τα άλογά τους, από τον εφημέριο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καλλιόπης στο προαύλιο της εκκλησίας.
Η όρνιθα (το ποδαρ’κό)
Το σφάξιμο της «όρνιθας» γίνεται την παραμονή, στις 31 Δεκεμβρίου και ονομάζεται «ποδαρ’κό». Η σφαγή πραγματοποιείται στην αυλή ή στη βρύση του σπιτιού. Καθαγιάζεται και το σπίτι, πρώτα όμως η μάντρα, σκέπτομαι, ο φόβος της αναπαραγωγής, και οι δύο χώροι «ματώνονται», της μάντρας οι είσοδοι σταυρώνονται με το αίμα του «γουρτζελιού» ως σημάδι για το κακό που ξεχύνεται, όταν ανοίγουν οι ουρανοί. Αυτή η κότα, το ποδαρ’κό της Πρωτοχρονιάς για εγγυημένη ευφορία τον επόμενο χρόνο, αφού νεροβραστεί θα βγει ολόκληρη από την κατσαρόλα και θα κάτσει πρώτη στο τραπέζι.
Τα χοιροσφάγια και οι αποσορτές
Την επομένη των Χριστουγέννων έσφαζαν τους χοίρους σε ανάμνηση της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη. Ο χοίρος μοσχοτρεφόταν από κάθε οικογένεια με προσοχή γιατί θα εξασφάλιζε την οικογένεια με κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά. Η σφαγή του χοίρου αποτελούσε ιεροτελεστία. Έπρεπε να χρησιμοποιήσουν μαυρομάνικο μαχαίρι και με επικεφαλής το νοικοκύρη να συνεργαστεί η παρέα, μια ομάδα τριών τεσσάρων γεροδεμένων ανδρών. Μετά τη σφαγή με το αίμα του ζώου σταυρώνονται στο μέτωπο για να μην έχουν πονοκεφάλους. Φρόντιζαν ιδιαίτερα να βγάλουν το δέρμα του χοίρου χωρίς να το τρυπήσουν γιατί με αυτό τα παλαιότερα χρόνια οι Λήμνιοι θα έφτιαχναν τσερβούλια και λαγάρες. Τα πρώτα που αφαιρούσαν από το χοίρο ήταν τα εντόσθια με τα οποία γινόταν η οιωνοσκοπία για τα μελλούμενα. Τα παιδιά έπαιρναν τη «φούσκα» του σφαγμένου ζώου και μ’αυτή έφτιαχναν αυτοσχέδιο μπαλόνι. Το σφαχτό το κρεμούσαν σε τσιγγέλι στο μεσοδόκι του σπιτιού για να στεγνώσει. Το βράδυ της ίδιας ημέρας έκαναν τις αποσορτές. «Αποσορτή» ονόμαζαν το μπροστινό μέρος του χοίρου από την κοιλιά μέχρι και το θώρακα.Το κρέας αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα εύγευστο και το τηγάνιζαν ή το έβραζαν με λάχανο ή σέλινο οι νοικοκυρές και μαζευόταν παρέες και γλεντούσαν. Από την ονομασία του κρέατος ονομάστηκε και η σύναξη της ημέρας αποσορτή. Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη μέρα έφτιαχναν το καβουρμά ενώ με το κεφάλι του χοίρου έφτιαχναν τη πηχτή. Τη γνάθο του χοίρου κρεμούσαν κοντά στο σπίτι ή την έκρυβαν μέσα στη γωνιά(=τζάκι) για να διώχνει το κακό.
Πανηγύρια
Πολλά είναι τα πανηγύρια προς τιμήν των Αγίων της Ορθόδοξης εκκλησίας στο νησί, όπως το πανηγύρι της Παναγίας σε πολλές περιοχές του νησιού τον δεκαπενταύγουστο, το πανηγύρι της Παναγιάς της Κακκαβιώτισσας την Τρίτη του Πάσχα, το πανηγύρι του Αγίου Σώζοντα στις 6 Σεπτεμβρίου, παραμονή της εορτής, στη Σκανδάλη που είναι και ο πολιούχος του νησιού και το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα (περιοχή Ανδρωνίου – Μύρινα) παραμονή της εορτής 26 Ιουλίου. Πιο γνωστό όμως από όλα είναι το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου στην Καλλιόπη όπου συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου. Εκεί κάθε χρόνο, από την εποχή της τουρκοκρατίας ακόμη, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου πραγματοποιούνται ιπποδρομίες και βραβεύονται οι τρεις πρώτοι αναβάτες με τα άλογά τους, στο προαύλιο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καλλιόπης.
Το σφάξιμο της «όρνιθας» γίνεται την παραμονή, στις 31 Δεκεμβρίου και ονομάζεται «ποδαρ’κό». Η σφαγή πραγματοποιείται στην αυλή ή στη βρύση του σπιτιού. Καθαγιάζεται και το σπίτι, πρώτα όμως η μάντρα, σκέπτομαι, ο φόβος της αναπαραγωγής, και οι δύο χώροι «ματώνονται», της μάντρας οι είσοδοι σταυρώνονται με το αίμα του «γουρτζελιού» ως σημάδι για το κακό που ξεχύνεται, όταν ανοίγουν οι ουρανοί. Αυτή η κότα, το ποδαρ’κό της Πρωτοχρονιάς για εγγυημένη ευφορία τον επόμενο χρόνο, αφού νεροβραστεί θα βγει ολόκληρη από την κατσαρόλα και θα κάτσει πρώτη στο τραπέζι.
Τα χοιροσφάγια και οι αποσορτές
Την επομένη των Χριστουγέννων έσφαζαν τους χοίρους σε ανάμνηση της σφαγής των νηπίων από τον Ηρώδη. Ο χοίρος μοσχοτρεφόταν από κάθε οικογένεια με προσοχή γιατί θα εξασφάλιζε την οικογένεια με κρέας και λίπος για ολόκληρη τη χρονιά. Η σφαγή του χοίρου αποτελούσε ιεροτελεστία. Έπρεπε να χρησιμοποιήσουν μαυρομάνικο μαχαίρι και με επικεφαλής το νοικοκύρη να συνεργαστεί η παρέα, μια ομάδα τριών τεσσάρων γεροδεμένων ανδρών. Μετά τη σφαγή με το αίμα του ζώου σταυρώνονται στο μέτωπο για να μην έχουν πονοκεφάλους. Φρόντιζαν ιδιαίτερα να βγάλουν το δέρμα του χοίρου χωρίς να το τρυπήσουν γιατί με αυτό τα παλαιότερα χρόνια οι Λήμνιοι θα έφτιαχναν τσερβούλια και λαγάρες. Τα πρώτα που αφαιρούσαν από το χοίρο ήταν τα εντόσθια με τα οποία γινόταν η οιωνοσκοπία για τα μελλούμενα. Τα παιδιά έπαιρναν τη «φούσκα» του σφαγμένου ζώου και μ’αυτή έφτιαχναν αυτοσχέδιο μπαλόνι. Το σφαχτό το κρεμούσαν σε τσιγγέλι στο μεσοδόκι του σπιτιού για να στεγνώσει. Το βράδυ της ίδιας ημέρας έκαναν τις αποσορτές. «Αποσορτή» ονόμαζαν το μπροστινό μέρος του χοίρου από την κοιλιά μέχρι και το θώρακα.Το κρέας αυτό το οποίο είναι ιδιαίτερα εύγευστο και το τηγάνιζαν ή το έβραζαν με λάχανο ή σέλινο οι νοικοκυρές και μαζευόταν παρέες και γλεντούσαν. Από την ονομασία του κρέατος ονομάστηκε και η σύναξη της ημέρας αποσορτή. Το σφαχτό το άφηναν να σιτέψει και τη τρίτη μέρα έφτιαχναν το καβουρμά ενώ με το κεφάλι του χοίρου έφτιαχναν τη πηχτή. Τη γνάθο του χοίρου κρεμούσαν κοντά στο σπίτι ή την έκρυβαν μέσα στη γωνιά(=τζάκι) για να διώχνει το κακό.
Πανηγύρια
Πολλά είναι τα πανηγύρια προς τιμήν των Αγίων της Ορθόδοξης εκκλησίας στο νησί, όπως το πανηγύρι της Παναγίας σε πολλές περιοχές του νησιού τον δεκαπενταύγουστο, το πανηγύρι της Παναγιάς της Κακκαβιώτισσας την Τρίτη του Πάσχα, το πανηγύρι του Αγίου Σώζοντα στις 6 Σεπτεμβρίου, παραμονή της εορτής, στη Σκανδάλη που είναι και ο πολιούχος του νησιού και το πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα (περιοχή Ανδρωνίου – Μύρινα) παραμονή της εορτής 26 Ιουλίου. Πιο γνωστό όμως από όλα είναι το πανηγύρι του Αγίου Γεωργίου στις 23 Απριλίου στην Καλλιόπη όπου συγκεντρώνεται πλήθος κόσμου. Εκεί κάθε χρόνο, από την εποχή της τουρκοκρατίας ακόμη, ανήμερα του Αγίου Γεωργίου πραγματοποιούνται ιπποδρομίες και βραβεύονται οι τρεις πρώτοι αναβάτες με τα άλογά τους, στο προαύλιο του Ιερού Ναού Αγίου Γεωργίου Καλλιόπης.
Κακανούρες
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή της εορτής του Αη Γιαννιού, γιορτάζεται στη Λήμνο ένα έθιμο γνωστό ως κακανούρες. Αφού μαζευτούν οι κάτοικοι σε ανοιχτό χώρο ή στις πλατείες των χωριών, ανάβουν φωτιές από άχυρα και στεφάνια που έχουν φτιάξει από την Πρωτομαγιά και πηδούν πάνω από αυτές τρεις φορές – αριθμός συμβολικός για τους χριστιανούς. Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Φεστιβάλ Γαστρονομίας και Οίνου
Τον Ιούλιο κάθε χρόνο από το 2017, λαμβάνει χώρα το Φεστιβάλ Γαστρονομίας και Οίνου «Lemnos Philema» από το Συλλόγο Γαστρονομίας & Οίνου Λήμνου, με πολλούς γνωστούς καλεσμένους, αναδεικνύοντας την τοπική γαστρονομία της Λήμνου με ένα διαδραστικό και αυθεντικό τρόπο, αυτόν της φιλοξενίας και του φιλέματος. Το Lemnos Philema στοχεύει στο να παρουσιάζει ολιστικά τη γαστρονομία της Λήμνου δημιουργώντας μια γαστρονομική κοινότητα με παραγωγούς και εστιατόρια του νησιού.
Γαστρονομία
Η Λήμνος χάρη στην έκταση και το γεωγραφικό της ανάγλυφο ανέπτυξε από τα αρχαία χρόνια την πρωτογενή παραγωγή. Στο νησί παράγονται προϊόντα τους όπως παραδοσιακά ζυμαρικά, τυριά, γλυκά, αλίπαστα, κρασιά, καβουρμά, όσπρια,αλεύρια, παξιμάδια, βότανα, ελαιόλαδο, μέλι και άλλα. Το σιτάρι Λήμνου ήταν ξακουστό από την αρχαιότητα, όπως και το «Καλαθάκι Λήμνου» από αιγοπρόβειο γάλα και το μελίχλωρο (ή μελίπαστο) τυρί. Δευρυμένη είναι και η καλλιέργεια του κρασιού. Το κόκκινο «Λημνιό» ή «Καλαμπάκι» όπως λέγεται τοπικά και το Μοσχάτο Αλεξανδρείας είναι δύο πλέον δημοφιλείς ποικιλίες κρασιών του νησιού. Τέλος, παράγονται όσπρια όπως ο άφκος (φάβα), τα φασόλια (μαυρομμάτικα και ασπρομμάτικα) και τα ρεβύθια.
Στις 23 Ιουνίου, παραμονή της εορτής του Αη Γιαννιού, γιορτάζεται στη Λήμνο ένα έθιμο γνωστό ως κακανούρες. Αφού μαζευτούν οι κάτοικοι σε ανοιχτό χώρο ή στις πλατείες των χωριών, ανάβουν φωτιές από άχυρα και στεφάνια που έχουν φτιάξει από την Πρωτομαγιά και πηδούν πάνω από αυτές τρεις φορές – αριθμός συμβολικός για τους χριστιανούς. Σύμφωνα με την παράδοση, η φωτιά, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Φεστιβάλ Γαστρονομίας και Οίνου
Τον Ιούλιο κάθε χρόνο από το 2017, λαμβάνει χώρα το Φεστιβάλ Γαστρονομίας και Οίνου «Lemnos Philema» από το Συλλόγο Γαστρονομίας & Οίνου Λήμνου, με πολλούς γνωστούς καλεσμένους, αναδεικνύοντας την τοπική γαστρονομία της Λήμνου με ένα διαδραστικό και αυθεντικό τρόπο, αυτόν της φιλοξενίας και του φιλέματος. Το Lemnos Philema στοχεύει στο να παρουσιάζει ολιστικά τη γαστρονομία της Λήμνου δημιουργώντας μια γαστρονομική κοινότητα με παραγωγούς και εστιατόρια του νησιού.
Γαστρονομία
Η Λήμνος χάρη στην έκταση και το γεωγραφικό της ανάγλυφο ανέπτυξε από τα αρχαία χρόνια την πρωτογενή παραγωγή. Στο νησί παράγονται προϊόντα τους όπως παραδοσιακά ζυμαρικά, τυριά, γλυκά, αλίπαστα, κρασιά, καβουρμά, όσπρια,αλεύρια, παξιμάδια, βότανα, ελαιόλαδο, μέλι και άλλα. Το σιτάρι Λήμνου ήταν ξακουστό από την αρχαιότητα, όπως και το «Καλαθάκι Λήμνου» από αιγοπρόβειο γάλα και το μελίχλωρο (ή μελίπαστο) τυρί. Δευρυμένη είναι και η καλλιέργεια του κρασιού. Το κόκκινο «Λημνιό» ή «Καλαμπάκι» όπως λέγεται τοπικά και το Μοσχάτο Αλεξανδρείας είναι δύο πλέον δημοφιλείς ποικιλίες κρασιών του νησιού. Τέλος, παράγονται όσπρια όπως ο άφκος (φάβα), τα φασόλια (μαυρομμάτικα και ασπρομμάτικα) και τα ρεβύθια.
