της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το ιερό νησί της Πάτμου είναι ένας από τους σημαντικότερους θρησκευτικούς προορισμούς για ολόκληρη την ορθοδοξία. Έτσι, οι περισσότερες παραδόσεις έχουν απαράμιλλη σχέση με τη θρησκεία και κάθε χρόνο «μαγνητίζουν» αμέτρητους επισκέπτες.
Η Τελετή του Νιπτήρος
Το δημοφιλέστερο θρησκευτικό δρώμενο είναι η μεγαλοπρεπής θρησκευτική τελετή του Ιερού Νιπτήρατο πρωί της Μεγάλης Πέμπτης που βασίζεται στη Κενή Διαθήκη. Στην Πλατεία του Δημαρχείου, ο Ηγούμενος της Μονής, όπως ο Ιησούς, πλένει τα πόδια 12 μοναχών, οι οποίοι κάθονται σε μια εξέδρα όπως οι μαθητές του Ιησού στο Μυστικό Δείπνο. Στη συνέχεια, κατεβαίνει από την εξέδρα και αρχίζει την πορεία προς τον τόπο της προσευχής, θυμίζοντας στους πιστούς τη μετάβαση του Ιησού στον κήπο της Γεσθημανής, όπου παραδόθηκε από τον Ιούδα στους Ρωμαίους στρατιώτες.
Η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης
Τη Μεγάλη Παρασκευή επισκέπτες και ντόπιοι ανηφορίζουν στη Μονή του Αγίου Ιωάννη για να συμμετάσχουν σε μια μοναδική τελετή ιερής κατάνυξης. Το ίδιο βράδυ, οι επιτάφιοι από τις εκκλησίες του νησιού θα ακολουθήσουν την πένθιμη πορεία τους συνοδευόμενοι από τον κλήρο και τους πιστούς μέσα από τα καλντερίμια του νησιού για να συναντηθούν στις μεγάλες πλατείες της Χώρας και της Σκάλας.
Ανάσταση
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, η Μονή διεξάγει μια ιδιαίτερη αναστάσιμη λειτουργία όπως αρμόζει σε ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Χριστιανοσύνης. Όταν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» τα βεγγαλικά θα φωτίσουν τον ουρανό και οι πιστοί θα κατηφορίσουν προς τις ταβέρνες του νησιού για να αναζητήσουν τοπικά πασχαλινά εδέσματα, καθώς η σαρακοστιανή νηστεία έφτασε πια στο τέλος της.
Ο εσπερινός της Αγάπης
Μία άλλη συγκλονιστική εμπειρία θα ζήσουν, όσοι παρακολουθήσουν στο Καθολικό της Ιεράς Μονής Πάτμου, τον εσπερινό της Αγάπης την ημέρα του Πάσχα. Θα ακούσουν το Ευαγγέλιο της Ανάστασης σε πολλές γλώσσες και στην Ομηρική διάλεκτο. Τέλος, ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής μοιράζει κόκκινα αυγά.
Το δημοφιλέστερο θρησκευτικό δρώμενο είναι η μεγαλοπρεπής θρησκευτική τελετή του Ιερού Νιπτήρατο πρωί της Μεγάλης Πέμπτης που βασίζεται στη Κενή Διαθήκη. Στην Πλατεία του Δημαρχείου, ο Ηγούμενος της Μονής, όπως ο Ιησούς, πλένει τα πόδια 12 μοναχών, οι οποίοι κάθονται σε μια εξέδρα όπως οι μαθητές του Ιησού στο Μυστικό Δείπνο. Στη συνέχεια, κατεβαίνει από την εξέδρα και αρχίζει την πορεία προς τον τόπο της προσευχής, θυμίζοντας στους πιστούς τη μετάβαση του Ιησού στον κήπο της Γεσθημανής, όπου παραδόθηκε από τον Ιούδα στους Ρωμαίους στρατιώτες.
Η αναπαράσταση της Αποκαθήλωσης
Τη Μεγάλη Παρασκευή επισκέπτες και ντόπιοι ανηφορίζουν στη Μονή του Αγίου Ιωάννη για να συμμετάσχουν σε μια μοναδική τελετή ιερής κατάνυξης. Το ίδιο βράδυ, οι επιτάφιοι από τις εκκλησίες του νησιού θα ακολουθήσουν την πένθιμη πορεία τους συνοδευόμενοι από τον κλήρο και τους πιστούς μέσα από τα καλντερίμια του νησιού για να συναντηθούν στις μεγάλες πλατείες της Χώρας και της Σκάλας.
Ανάσταση
Το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου, η Μονή διεξάγει μια ιδιαίτερη αναστάσιμη λειτουργία όπως αρμόζει σε ένα από τα πιο σημαντικά μοναστήρια της Χριστιανοσύνης. Όταν ακουστεί το «Χριστός Ανέστη» τα βεγγαλικά θα φωτίσουν τον ουρανό και οι πιστοί θα κατηφορίσουν προς τις ταβέρνες του νησιού για να αναζητήσουν τοπικά πασχαλινά εδέσματα, καθώς η σαρακοστιανή νηστεία έφτασε πια στο τέλος της.
Ο εσπερινός της Αγάπης
Μία άλλη συγκλονιστική εμπειρία θα ζήσουν, όσοι παρακολουθήσουν στο Καθολικό της Ιεράς Μονής Πάτμου, τον εσπερινό της Αγάπης την ημέρα του Πάσχα. Θα ακούσουν το Ευαγγέλιο της Ανάστασης σε πολλές γλώσσες και στην Ομηρική διάλεκτο. Τέλος, ο ηγούμενος της Ιεράς Μονής μοιράζει κόκκινα αυγά.
Επιτάφιος της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο
Την παραμονή της Κοιμήσεως της Παναγιάς (14η Αυγούστου), γίνεται η περιφορά και η λιτανεί του επιταφίου της. Στη λιτανεία της περιφοράς, προεξάρχει ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Πάτμου και Πατριαρχικός Έξαρχος με τη συνοδεία του ιερού κλήρου του νησιού. Είναι η αντίστοιχη με τον Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής λιτανεία.
Το Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου
Είναι γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας, που συγκεντρώνει καλλιτέχνες και σχήματα που υπηρετούν τη θρησκευτική μουσική. Διεξάγεται τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτέμβρη και ξεκίνησε το 2001, έχοντας ως στόχο την παρουσίαση υψηλού επιπέδου μουσικών εκδηλώσεων και έχει καθιερωθεί πλέον ως μία από τις σημαντικότερες μουσικές εκδηλώσεις. Κάθε χρόνο μπροστά στο Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης, καλλιτέχνες και χορωδίες τόσο από την Ελλάδα, όσο και από χώρες του εξωτερικού έρχονται εδώ για να παρουσιάσουν μουσικά έργα, εμπνευσμένα από τη Χριστιανική Πίστη.
Φεστιβάλ Παραδοσιακού Χορού &Μουσικής Πάτμου
Ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2010 με την ονομασία «Συναπάντημα Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών» και διεξάγεται κάθε χρόνο το δεύτερο ΠΣΚ του Σεπτεμβρίου στο υπαίθριο αμφιθέατρο του Ιερού Σπηλαίου της Αποκάλυψης, το οποίο εντάσσεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Στην τριήμερη μουσικοχορευτική εκδήλωση φιλοξενούνται 10 χορευτικές ομάδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και το εξωτερικό, οι οποίες παρουσιάζουν επί σκηνής την ιδιαίτερη μουσικοχορευτική τους παράδοση, τις παραδοσιακές ενδυμασίες, τα ήθη και τα έθιμά τους, με τη συνοδεία δεξιοτεχνών οργανοπαικτών της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Μαζί τους συμπράττουν ντόπιοι και εξωτερικοί συνεργάτες των συλλόγων, οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα μουσικά και γλωσσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής. Τέλος, κάθε χρόνο τιμώνται και βραβεύονται σημαίνοντα πρόσωπα για την προσφορά τους στην παράδοση αλλά ντόπιοι μουσικοί και χορευτές για την προσφορά τους στην τοπική μουσικοχορευτική παράδοση.
Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πάτμου
Tο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πάτμου είναι ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός που ξεκίνησε πριν πέντε χρόνια με σκοπό την οργάνωση ενος Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ. Σκοποί του Φεστιβάλ είναι η δημιουργία ενός νέου πόλου έλξης Ελλήνων και ξένων κιν/στών που θα προβάλλουν το έργο τους, η διοργάνωση μοναδικών στο είδος τους σεμιναρίων και εκθέσεων που αφορούν τον κιν/φο και τις εικαστικές τέχνες και η δημιουργία ενός εναλλακτικού τουριστικού γεγονότος και τη δυναμική τοποθέτησή του στο παγκόσμιο χάρτη του πολιτιστικού τουρισμού.
Φεστιβάλ Γεύσης και Παράδοσης
Αποτελεί ένα ταξίδι γευσιγνωσίας στο μπλε του Αιγαίου αναδεικνύοντας τη γαστρονομική κουλτούρα της Πάτμου και των άλλων νησιών. Τελεί υπό την Αιγίδα της Ιεράς Μονής και διοργανώνεται το τρίτο Σαββατοκύριακο του Ιουνίου από την εφημερίδα ΠΑΤΜΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ με συνδιοργανωτές τον Δήμο Πάτμου, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τη ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ». Τη διοργάνωση επίσης στηρίζουν χορηγοί και σύλλογοι του νησιού μας και των γύρω νησιών.
Την παραμονή της Κοιμήσεως της Παναγιάς (14η Αυγούστου), γίνεται η περιφορά και η λιτανεί του επιταφίου της. Στη λιτανεία της περιφοράς, προεξάρχει ο Καθηγούμενος της Ιεράς Μονής Πάτμου και Πατριαρχικός Έξαρχος με τη συνοδεία του ιερού κλήρου του νησιού. Είναι η αντίστοιχη με τον Επιτάφιο της Μεγάλης Παρασκευής λιτανεία.
Το Φεστιβάλ Θρησκευτικής Μουσικής Πάτμου
Είναι γεγονός παγκόσμιας εμβέλειας, που συγκεντρώνει καλλιτέχνες και σχήματα που υπηρετούν τη θρησκευτική μουσική. Διεξάγεται τέλη Αυγούστου με αρχές Σεπτέμβρη και ξεκίνησε το 2001, έχοντας ως στόχο την παρουσίαση υψηλού επιπέδου μουσικών εκδηλώσεων και έχει καθιερωθεί πλέον ως μία από τις σημαντικότερες μουσικές εκδηλώσεις. Κάθε χρόνο μπροστά στο Ιερό Σπήλαιο της Αποκάλυψης, καλλιτέχνες και χορωδίες τόσο από την Ελλάδα, όσο και από χώρες του εξωτερικού έρχονται εδώ για να παρουσιάσουν μουσικά έργα, εμπνευσμένα από τη Χριστιανική Πίστη.
Φεστιβάλ Παραδοσιακού Χορού &Μουσικής Πάτμου
Ξεκίνησε το Σεπτέμβριο του 2010 με την ονομασία «Συναπάντημα Ελληνικών Παραδοσιακών Χορών» και διεξάγεται κάθε χρόνο το δεύτερο ΠΣΚ του Σεπτεμβρίου στο υπαίθριο αμφιθέατρο του Ιερού Σπηλαίου της Αποκάλυψης, το οποίο εντάσσεται στον κατάλογο των Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της Unesco. Στην τριήμερη μουσικοχορευτική εκδήλωση φιλοξενούνται 10 χορευτικές ομάδες από διάφορες περιοχές της Ελλάδας, αλλά και το εξωτερικό, οι οποίες παρουσιάζουν επί σκηνής την ιδιαίτερη μουσικοχορευτική τους παράδοση, τις παραδοσιακές ενδυμασίες, τα ήθη και τα έθιμά τους, με τη συνοδεία δεξιοτεχνών οργανοπαικτών της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής. Μαζί τους συμπράττουν ντόπιοι και εξωτερικοί συνεργάτες των συλλόγων, οργανοπαίκτες και τραγουδιστές, αναδεικνύοντας τα ιδιαίτερα μουσικά και γλωσσικά ιδιώματα της κάθε περιοχής. Τέλος, κάθε χρόνο τιμώνται και βραβεύονται σημαίνοντα πρόσωπα για την προσφορά τους στην παράδοση αλλά ντόπιοι μουσικοί και χορευτές για την προσφορά τους στην τοπική μουσικοχορευτική παράδοση.
Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πάτμου
Tο Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Πάτμου είναι ένας Μη Κερδοσκοπικός Οργανισμός που ξεκίνησε πριν πέντε χρόνια με σκοπό την οργάνωση ενος Διεθνούς Κινηματογραφικού Φεστιβάλ. Σκοποί του Φεστιβάλ είναι η δημιουργία ενός νέου πόλου έλξης Ελλήνων και ξένων κιν/στών που θα προβάλλουν το έργο τους, η διοργάνωση μοναδικών στο είδος τους σεμιναρίων και εκθέσεων που αφορούν τον κιν/φο και τις εικαστικές τέχνες και η δημιουργία ενός εναλλακτικού τουριστικού γεγονότος και τη δυναμική τοποθέτησή του στο παγκόσμιο χάρτη του πολιτιστικού τουρισμού.
Φεστιβάλ Γεύσης και Παράδοσης
Αποτελεί ένα ταξίδι γευσιγνωσίας στο μπλε του Αιγαίου αναδεικνύοντας τη γαστρονομική κουλτούρα της Πάτμου και των άλλων νησιών. Τελεί υπό την Αιγίδα της Ιεράς Μονής και διοργανώνεται το τρίτο Σαββατοκύριακο του Ιουνίου από την εφημερίδα ΠΑΤΜΙΑΚΑ ΧΡΟΝΙΚΑ με συνδιοργανωτές τον Δήμο Πάτμου, την Περιφέρεια Νοτίου Αιγαίου και τη ΜΗ ΚΕΡΔΟΣΚΟΠΙΚΗ ΕΤΑΙΡΕΙΑ «ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ». Τη διοργάνωση επίσης στηρίζουν χορηγοί και σύλλογοι του νησιού μας και των γύρω νησιών.
Ξάνθεια
Στο νησί διεξάγονται, οι τοπικοί Αθλητικοί αγώνες Ξάνθεια προς τιμήν του Εμμανουήλ Ξάνθου του Φιλικού. Διεξάγονται συνήθως τον μήνα Μάιο. Οι αγώνες περιλαμβάνουν αγωνίσματα στίβου, αγώνισμα ανωμάλου δρόμου, ποδοσφαίρου και επίδειξη των αθλητικών συλλόγων, κ.λ.π.
Έθιμο της συνοδείας της εικόνας του Γερανού με τα ψαροκάικα
Το έθιμο αναβιώνει το Δεκαπενταύγουστο, ενώ χρονολογείται από το 1880. Οι αλιείς της περιοχής του Κονσολάτου Σκάλας Πάτμου φρόντιζαν με τον τρόπο τους τα καθίσματα και είχαν από τότε την επιμέλεια της ετοιμασίας της εορτής σε συνεργασία με την Επιτροπή Αναστύλωσης και Συντήρησης του Ιερού Ναού. Λόγω έλλειψης δρόμου η χρήση του σκάφους ήταν η μοναδική λύση για πρόσβαση στην περιοχή. Σήμερα υπάρχει δρόμος και αυτή η συνήθεια έχει αλλάξει με αποτέλεσμα να βλέπουμε πολλά τροχοφόρα και όχι πολλά ιστιοφόρα στην περιοχή.
Πανηγύρια
Στις 27 Ιουλίου εορτάζει ο Άγιος Παντελεήμονας στο νησί Χιλιομόδι και την παραμονή της εορτής του γίνεται ο εσπερινός, ενώ ακολουθεί γλέντι. Για να μεταβεί κάποιος στο Χιλιομόδι επιβιβάζεται σε βάρκες που ξεκινούν από το λιμάνι της Πάτμου, Σκάλα. Στις 24 Σεπτεμβρίου γιορτάζει η Αγία Θέκλα η Οσιαπόστολος το εκκλησάκι της οποίας είναι κτισμένο πάνω στο ομώνυμο νησάκι απέναντι από το Αγριολιβάδι. Από νωρίς την παραμονή καταφθάνουν ναυλωμένες βάρκες με ντόπιους και ξένους για να χαρούν τον εσπερινό από τον παπά του Κάμπου, την αρτοκλασία και το «καφέδισμα». Στους Αρκιούς στα εννιάμερα της Παναγίας στις 23 Αυγούστου, γίνεται το γνωστό πανηγύρι της Παναγιάς. Το γλέντι γίνεται στην πλατεία του νησιού, το οποίο κρατά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες με φαγητό, κρασί, ζωντανή μουσική και πολύ χορό. Άλλα σημαντικά πανηγύρια της Πάτμου είναι της Παναγιάς Γερανού (14/8) με εσπερινό την παραμονή και λειτουργία με ολονύκτιο λαϊκό πανηγύρι και του Σταυρού (13/9) με μουσική και χορούς.
Γαστρονομία
Η τοπική κουζίνα της Πάτμου περιλαμβάνει μία μεγάλη ποικιλία τοπικών προϊόντων, συνταγών και εδεσμάτων. Ντόπια λαχανικά, φρούτα, οι γνωστές τοπικές τυρόπιτες Πάτμου (σε σχήμα τάρτας) με γέμιση τοπικών τυριών, τα γεμιστά καλαμάρια, το ανθόνερο, το μυρωδάτο ψωμί είναι λίγες από τις γευστικές απολαύσεις που διαθέτει το νησί. Ακόμη, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν φρέσκα ψάρια και χειροποίητα γλυκά. Από τα γλυκά, εντυπωσιακότερα είναι τα απιδάκια, τα αμυγδαλωτά, οι δίπλες, που είναι περιχυμένες με σιρόπι από ντόπιο μέλι, όπως και οι σβίγγοι (λουκουμάδες). Το πιο γνωστό γλυκό της Πάτμου, το οποίο είναι απαραίτητο σε γιορτές και σε γάμους, είναι τα πουγκιά, με φύλλο και γέμιση σιροπιασμένης καρυδόψιχας και αμυγδαλόψιχας, πασπαλισμένα με ζάχαρη άχνη.
Στο νησί διεξάγονται, οι τοπικοί Αθλητικοί αγώνες Ξάνθεια προς τιμήν του Εμμανουήλ Ξάνθου του Φιλικού. Διεξάγονται συνήθως τον μήνα Μάιο. Οι αγώνες περιλαμβάνουν αγωνίσματα στίβου, αγώνισμα ανωμάλου δρόμου, ποδοσφαίρου και επίδειξη των αθλητικών συλλόγων, κ.λ.π.
Έθιμο της συνοδείας της εικόνας του Γερανού με τα ψαροκάικα
Το έθιμο αναβιώνει το Δεκαπενταύγουστο, ενώ χρονολογείται από το 1880. Οι αλιείς της περιοχής του Κονσολάτου Σκάλας Πάτμου φρόντιζαν με τον τρόπο τους τα καθίσματα και είχαν από τότε την επιμέλεια της ετοιμασίας της εορτής σε συνεργασία με την Επιτροπή Αναστύλωσης και Συντήρησης του Ιερού Ναού. Λόγω έλλειψης δρόμου η χρήση του σκάφους ήταν η μοναδική λύση για πρόσβαση στην περιοχή. Σήμερα υπάρχει δρόμος και αυτή η συνήθεια έχει αλλάξει με αποτέλεσμα να βλέπουμε πολλά τροχοφόρα και όχι πολλά ιστιοφόρα στην περιοχή.
Πανηγύρια
Στις 27 Ιουλίου εορτάζει ο Άγιος Παντελεήμονας στο νησί Χιλιομόδι και την παραμονή της εορτής του γίνεται ο εσπερινός, ενώ ακολουθεί γλέντι. Για να μεταβεί κάποιος στο Χιλιομόδι επιβιβάζεται σε βάρκες που ξεκινούν από το λιμάνι της Πάτμου, Σκάλα. Στις 24 Σεπτεμβρίου γιορτάζει η Αγία Θέκλα η Οσιαπόστολος το εκκλησάκι της οποίας είναι κτισμένο πάνω στο ομώνυμο νησάκι απέναντι από το Αγριολιβάδι. Από νωρίς την παραμονή καταφθάνουν ναυλωμένες βάρκες με ντόπιους και ξένους για να χαρούν τον εσπερινό από τον παπά του Κάμπου, την αρτοκλασία και το «καφέδισμα». Στους Αρκιούς στα εννιάμερα της Παναγίας στις 23 Αυγούστου, γίνεται το γνωστό πανηγύρι της Παναγιάς. Το γλέντι γίνεται στην πλατεία του νησιού, το οποίο κρατά μέχρι τις πρώτες πρωινές ώρες με φαγητό, κρασί, ζωντανή μουσική και πολύ χορό. Άλλα σημαντικά πανηγύρια της Πάτμου είναι της Παναγιάς Γερανού (14/8) με εσπερινό την παραμονή και λειτουργία με ολονύκτιο λαϊκό πανηγύρι και του Σταυρού (13/9) με μουσική και χορούς.
Γαστρονομία
Η τοπική κουζίνα της Πάτμου περιλαμβάνει μία μεγάλη ποικιλία τοπικών προϊόντων, συνταγών και εδεσμάτων. Ντόπια λαχανικά, φρούτα, οι γνωστές τοπικές τυρόπιτες Πάτμου (σε σχήμα τάρτας) με γέμιση τοπικών τυριών, τα γεμιστά καλαμάρια, το ανθόνερο, το μυρωδάτο ψωμί είναι λίγες από τις γευστικές απολαύσεις που διαθέτει το νησί. Ακόμη, οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να δοκιμάσουν φρέσκα ψάρια και χειροποίητα γλυκά. Από τα γλυκά, εντυπωσιακότερα είναι τα απιδάκια, τα αμυγδαλωτά, οι δίπλες, που είναι περιχυμένες με σιρόπι από ντόπιο μέλι, όπως και οι σβίγγοι (λουκουμάδες). Το πιο γνωστό γλυκό της Πάτμου, το οποίο είναι απαραίτητο σε γιορτές και σε γάμους, είναι τα πουγκιά, με φύλλο και γέμιση σιροπιασμένης καρυδόψιχας και αμυγδαλόψιχας, πασπαλισμένα με ζάχαρη άχνη.
