της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Καλαμάτα αποτελεί μία από τις πιο χαρισματικές πόλεις της Ελλάδας, κυρίως λόγω της γεωγραφικής της θέσης. Πόλη που συνδυάζει βουνό και θάλασσα. Η πόλη στην καρδιά του καταγάλανου Μεσσηνιακού κόλπου, και στους πρόποδες του επιβλητικού Ταϋγέτου, σαγηνεύει και με τα παραδοσιακά της δρώμενα όσους την επισκέπτονται.
Αναπαράσταση 23ης Μαρτίου
Κάθε χρόνο στην Καλαμάτα εορτάζεται η έναρξη της επανάστασης των Ελλήνων εναντίον του τουρκικού ζυγού. Μπροστά από το Ηρώο πραγματοποιείται η παράταξη των σημαιών των σχολείων της πόλης και κατάθεση στεφάνων. Κατόπιν, τελείται δοξολογία στον ιστορικό Ναό των Αγίων Αποστόλων, προεξάρχοντος του μητροπολίτη Μεσσηνίας. Στη συνέχεια γίνεται προσκλητήριο των οπλαρχηγών που έλαβαν μέρος στην έναρξη του Αγώνα την 23η Μαρτίου 1821 στην Καλαμάτα, με ηγέτες τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά, Αναγνωσταρά, Μητροπέτροβα και πολλούς άλλους οπλαρχηγούς, οι οποίοι καταφτάνουν πάνω σε άλογα και συγκεντρώνονται στην πλατεία 23ης Μαρτίου. Τέλος, παρελαύνουν μαθητές και στρατός.
Καρναβάλι Καλαμάτας
Με το σύνθημα: «Της αποκριάς η στράτα… πάει Καλαμάτα!» διεξάγεται κάθε χρόνο το καρναβάλι. Σε αυτό συμμετέχουν χιλιάδες καρναβαλιστές. Τα πληρώματα ξεπερνούν τα 40 και συνήθως παρελαύνει πλήθος καρναβαλιστών από την Καλαμάτα, αλλά και τα γύρω χωριά!
Γαϊτανάκι
Το έθιμο αναβιώνει στην κεντρική πλατεία της πόλης της Καλαμάτας, μετά την παρέλαση της Φιλαρμονικής! Το έθιμο μεταλαμπαδεύτηκε εδώ από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Ο λόγος για χορευτικό δρώμενο από 13 χορευτές. Ό ένας κρατάει τον μεσαίο στύλο και οι άλλη κρατούν δώδεκα κορδέλες, κάθε μια σε διαφορετικό χρωματισμό. Οι χορευτές σχηματίζουν έξι ζευγάρια και χορεύουν αντικριστά, περνώντας μία φορά από κάτω από τον συν-χορευτή τους και μια από πάνω. Τραγουδώντας ένα παραδοσιακό τραγούδι, οι κορδέλες μπλέκονται και σχηματίζουν ένα ωραίο σχέδιο. Αφού έρθουν όλοι πολύ κοντά, τότε αρχίζουν και χορεύουν από την αντίθετη φορά, το γαϊτανάκι ξεμπλέκεται και ο χορός τελειώνει.
Κάθε χρόνο στην Καλαμάτα εορτάζεται η έναρξη της επανάστασης των Ελλήνων εναντίον του τουρκικού ζυγού. Μπροστά από το Ηρώο πραγματοποιείται η παράταξη των σημαιών των σχολείων της πόλης και κατάθεση στεφάνων. Κατόπιν, τελείται δοξολογία στον ιστορικό Ναό των Αγίων Αποστόλων, προεξάρχοντος του μητροπολίτη Μεσσηνίας. Στη συνέχεια γίνεται προσκλητήριο των οπλαρχηγών που έλαβαν μέρος στην έναρξη του Αγώνα την 23η Μαρτίου 1821 στην Καλαμάτα, με ηγέτες τους Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη, Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα, Νικηταρά, Αναγνωσταρά, Μητροπέτροβα και πολλούς άλλους οπλαρχηγούς, οι οποίοι καταφτάνουν πάνω σε άλογα και συγκεντρώνονται στην πλατεία 23ης Μαρτίου. Τέλος, παρελαύνουν μαθητές και στρατός.
Καρναβάλι Καλαμάτας
Με το σύνθημα: «Της αποκριάς η στράτα… πάει Καλαμάτα!» διεξάγεται κάθε χρόνο το καρναβάλι. Σε αυτό συμμετέχουν χιλιάδες καρναβαλιστές. Τα πληρώματα ξεπερνούν τα 40 και συνήθως παρελαύνει πλήθος καρναβαλιστών από την Καλαμάτα, αλλά και τα γύρω χωριά!
Γαϊτανάκι
Το έθιμο αναβιώνει στην κεντρική πλατεία της πόλης της Καλαμάτας, μετά την παρέλαση της Φιλαρμονικής! Το έθιμο μεταλαμπαδεύτηκε εδώ από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Ο λόγος για χορευτικό δρώμενο από 13 χορευτές. Ό ένας κρατάει τον μεσαίο στύλο και οι άλλη κρατούν δώδεκα κορδέλες, κάθε μια σε διαφορετικό χρωματισμό. Οι χορευτές σχηματίζουν έξι ζευγάρια και χορεύουν αντικριστά, περνώντας μία φορά από κάτω από τον συν-χορευτή τους και μια από πάνω. Τραγουδώντας ένα παραδοσιακό τραγούδι, οι κορδέλες μπλέκονται και σχηματίζουν ένα ωραίο σχέδιο. Αφού έρθουν όλοι πολύ κοντά, τότε αρχίζουν και χορεύουν από την αντίθετη φορά, το γαϊτανάκι ξεμπλέκεται και ο χορός τελειώνει.
Αερόστατα
Την Καθαροδευτέρα στην Πλατεία Όθωνος, στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας αναβιώνει το πέταγμα του αερόστατου. Χρησιμοποιώντας πολύχρωμες κόλες κατασκευάζουν αερόστατα. Το ανοιχτό κάτω άκρο του παίρνει την όψη περιμέτρου κύκλου με τη χρήση καλαμιού, ενώ τη διάμετρο του αποτελεί ένα σύρμα, στο μέσον του οποίου τοποθετείται ένα εμποτισμένο στο πετρέλαιο στουπί, το οποίο ανάβουν λίγο πριν αφήσουν το αερόστατο, αφού πρώτα το βάλουν για λίγα λεπτά πάνω από τη φωτιά, ώστε να ζεσταθεί το εσωτερικό του, για να φύγει στα ουράνια. Ακολουθεί το κυνήγι του από ομάδες παιδιών προκειμένου να το πιάσουν και να το φέρουν πίσω.
Σαϊτοπόλεμος
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που διατηρείται ακόμη με μεγάλη συμμετοχή, είναι ο Σαϊτοπόλεμος το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα. Ιστορικά, το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποιούσαν με ευφυή τρόπο τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων, καθώς ο δυνατός θόρυβος και ο κρότος τρόμαζαν τα άλογα τόσο πολύ που έριχναν κάτω τους αναβάτες τους και έφευγαν φοβισμένα. Οι σαΐτολόγοι προετοιμάζονται όλον τον χρόνο για εκείνη την ημέρα. Γεμίζουν τους χαρτονένιους σωλήνες με μπαρούτι που θα σκάσουν την Κυριακή του Πάσχα. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε 8 «μπουλούκια» (ομάδες των 10-15 ατόμων), τα οποία διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής. Κάθε ένα από τα «Μπουλούκια» όταν αυτά ετοιμάζουν 100-120 σαΐτες για να ρίξουν την βράδια του εθίμου. Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος.
Ξαμόνια
Την Μεγάλη Πέμπτη αναβιώνουν τα «Ξαμόνια». Ο λόγος για ένα λαϊκό προσκύνημα στα ξωκλήσια της βόρειας Καλαμάτας. Οι πιστοί, με αφετηρία την θέση «Κουφού Ελιές» μαζεύονται στις 11.30 μ.μ. και ξεκινούν, μέσω της περιοχής Βρυώνη, σε μια ολονύκτια περιήγηση στα ξωκλήσια, η οποία περιλαμβάνει επίσκεψη, άναμμα καντηλιών και σύντομες ψαλμωδίες. Το δρομολόγιο είναι : Ευαγγελίστρια, Αγ. Θόδωροι, Αγ. Νικόλαος, Εισόδια Παναγίας, Αγία Αικατερίνη, Προφήτη Ηλία Σανατορίου, Αγία Σωτήρα, Άγιο Νεκτάριο, Άγιοι Ανάργυροι, Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Θανάσης και Βελανιδιά. Τα τελευταία χρόνια στα δύο τελευταία δεν πάνε γιατί είναι φραγμένα κτήματα Η επιστροφή στην Καλαμάτα γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες της Μ. Παρασκευής από τον δρόμο του Πετάλου.
Το κάψιμο του Ιούδα
Μεγάλη Παρασκευή πραγματοποιείται το κάψιμο του Ιούδα, ενώ το ίδιο βράδυ οι γυναίκες σε πολλά χωριά της περιοχής δημιουργούν μοναδικά φαναράκια με πορτοκάλια και νεράντζια, τα οποία και τοποθετούν στα παράθυρα των σπιτιών τους, δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα συγκινησιακό κλίμα για την περιφορά του Επιταφίου. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ακόμη πιο ιδιαίτερη στις Κιτριές. Εκεί, η περιφορά γίνεται στις 12 τα μεσάνυχτα με τους πιστούς να κατεβαίνουν από το παλιό καλντερίμι προς την πλατεία του χωριού. Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως ο Επιτάφιος τοποθετείται σε ένα από τα καΐκια των ντόπιων ψαράδων, προκειμένου να κάνει τον κύκλο του όρμου των Κιτριών, προτού επιστρέψει στο λιμάνι του παραθαλάσσιου χωριού της Μεσσηνίας.
Την Καθαροδευτέρα στην Πλατεία Όθωνος, στο ιστορικό κέντρο της Καλαμάτας αναβιώνει το πέταγμα του αερόστατου. Χρησιμοποιώντας πολύχρωμες κόλες κατασκευάζουν αερόστατα. Το ανοιχτό κάτω άκρο του παίρνει την όψη περιμέτρου κύκλου με τη χρήση καλαμιού, ενώ τη διάμετρο του αποτελεί ένα σύρμα, στο μέσον του οποίου τοποθετείται ένα εμποτισμένο στο πετρέλαιο στουπί, το οποίο ανάβουν λίγο πριν αφήσουν το αερόστατο, αφού πρώτα το βάλουν για λίγα λεπτά πάνω από τη φωτιά, ώστε να ζεσταθεί το εσωτερικό του, για να φύγει στα ουράνια. Ακολουθεί το κυνήγι του από ομάδες παιδιών προκειμένου να το πιάσουν και να το φέρουν πίσω.
Σαϊτοπόλεμος
Ένα από τα πιο διαδεδομένα έθιμα, που διατηρείται ακόμη με μεγάλη συμμετοχή, είναι ο Σαϊτοπόλεμος το βράδυ της Κυριακής του Πάσχα. Ιστορικά, το έθιμο έχει τις ρίζες του στην Τουρκοκρατία. Σύμφωνα με την παράδοση, οι Μεσσήνιοι χρησιμοποιούσαν με ευφυή τρόπο τις σαΐτες για να αναχαιτίσουν το ιππικό των Τούρκων, καθώς ο δυνατός θόρυβος και ο κρότος τρόμαζαν τα άλογα τόσο πολύ που έριχναν κάτω τους αναβάτες τους και έφευγαν φοβισμένα. Οι σαΐτολόγοι προετοιμάζονται όλον τον χρόνο για εκείνη την ημέρα. Γεμίζουν τους χαρτονένιους σωλήνες με μπαρούτι που θα σκάσουν την Κυριακή του Πάσχα. Οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε 8 «μπουλούκια» (ομάδες των 10-15 ατόμων), τα οποία διαθέτουν λάβαρο, σαλπιγκτή και επικεφαλής. Κάθε ένα από τα «Μπουλούκια» όταν αυτά ετοιμάζουν 100-120 σαΐτες για να ρίξουν την βράδια του εθίμου. Πολλοί από αυτούς φορούν παραδοσιακές στολές, ενώ οι υπόλοιποι προτιμούν πρόχειρα ρούχα και στρατιωτικές στολές. Με το σύνθημα της έναρξης οι σαΐτες ανάβουν και η εκκωφαντική φασαρία ξεσηκώνει το πλήθος.
Ξαμόνια
Την Μεγάλη Πέμπτη αναβιώνουν τα «Ξαμόνια». Ο λόγος για ένα λαϊκό προσκύνημα στα ξωκλήσια της βόρειας Καλαμάτας. Οι πιστοί, με αφετηρία την θέση «Κουφού Ελιές» μαζεύονται στις 11.30 μ.μ. και ξεκινούν, μέσω της περιοχής Βρυώνη, σε μια ολονύκτια περιήγηση στα ξωκλήσια, η οποία περιλαμβάνει επίσκεψη, άναμμα καντηλιών και σύντομες ψαλμωδίες. Το δρομολόγιο είναι : Ευαγγελίστρια, Αγ. Θόδωροι, Αγ. Νικόλαος, Εισόδια Παναγίας, Αγία Αικατερίνη, Προφήτη Ηλία Σανατορίου, Αγία Σωτήρα, Άγιο Νεκτάριο, Άγιοι Ανάργυροι, Άγιος Χαράλαμπος, Άγιος Θανάσης και Βελανιδιά. Τα τελευταία χρόνια στα δύο τελευταία δεν πάνε γιατί είναι φραγμένα κτήματα Η επιστροφή στην Καλαμάτα γίνεται τις πρώτες πρωινές ώρες της Μ. Παρασκευής από τον δρόμο του Πετάλου.
Το κάψιμο του Ιούδα
Μεγάλη Παρασκευή πραγματοποιείται το κάψιμο του Ιούδα, ενώ το ίδιο βράδυ οι γυναίκες σε πολλά χωριά της περιοχής δημιουργούν μοναδικά φαναράκια με πορτοκάλια και νεράντζια, τα οποία και τοποθετούν στα παράθυρα των σπιτιών τους, δημιουργώντας έτσι ένα ιδιαίτερα συγκινησιακό κλίμα για την περιφορά του Επιταφίου. Η Μεγάλη Παρασκευή είναι ακόμη πιο ιδιαίτερη στις Κιτριές. Εκεί, η περιφορά γίνεται στις 12 τα μεσάνυχτα με τους πιστούς να κατεβαίνουν από το παλιό καλντερίμι προς την πλατεία του χωριού. Το εντυπωσιακό στοιχείο είναι πως ο Επιτάφιος τοποθετείται σε ένα από τα καΐκια των ντόπιων ψαράδων, προκειμένου να κάνει τον κύκλο του όρμου των Κιτριών, προτού επιστρέψει στο λιμάνι του παραθαλάσσιου χωριού της Μεσσηνίας.
Η γιορτή των Ανθεστηρίων
Τον Μάιο, η Καλαμάτα υποδέχεται την άνοιξη με τη γιορτή των Ανθεστηρίων. Η εκδήλωση περιλαμβάνει την παρέλαση ανθοστολισμένων αρμάτων στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα, πραγματοποιείται μεγάλη ανθοκομική έκθεση στο Δημοτικό Πάρκο Σιδηροδρόμων. Στα πλαίσια της έκθεσης, διοργανώνονται καλλιτεχνικές δραστηριότητες, καθώς και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήματα.
Διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαμάτας
Με την παγκόσμια χορογραφική δημιουργία, το διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαμάτας δίνει την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει από κοντά σημαντικούς δημιουργούς που εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αλλά και ταλαντούχους νέους δημιουργούς.
Γαστρονομία
Η Μεσσηνία γενικότερα φημίζεται για τις εύφορες κοιλάδες της. «Καλλίκαρπη» την αποκαλούσε ο Ευρυπίδης, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε πεί για την μεσσηνιακή γη: «και ομπρέλες να φυτέψεις, θα καρποφορήσουν». Η διατροφή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα προϊόντα της τοπικής παραγωγής και φυσικά, στο ελαιόλαδο. Ένα από τα πιο καλοκαιρινά, παραδοσιακά πιάτα είναι το Μανιάτικο Παξιμάδι, που συνοδεύεται με ντομάτα, σφέλα, ρίγανη και ελαιόλαδο. Η Σφέλα είναι ένα από τα ξεχωριστά προϊόντα της τοπικής τυροκομίας. Λευκό τυρί, με υφάλμυρη γεύση, από αιγοπρόβειο γάλα. Ακόμα, εδώ παρασκευάζονται τα Λαλάγγια που παρασκευάζονται από αλεύρι, λάδι και νερό. Συνδυάζονται υπέροχα με τα αλμυρά τυριά που επίσης παράγονται στην περιοχή. Στον τομέα της ζαχαροπλαστικής, η παραδοσιακή Μεσσηνιακή κουζίνα έχει να προσφέρει τις υπέροχες Δίπλες, γλυκίσματα που συνοδεύονται με μέλι. Στην τοπική παράδοση, οι Δίπλες ήταν συνδεδεμένες με το γαμήλιο γλέντι. Η τοπική παραγωγή στο νομό Μεσσηνίας είναι πλούσια και τόσο αναπτυγμένη, που έχει κάνει την περιοχή γνωστή σε όλο τον κόσμο. Το βασικό προϊόν για το οποίο είναι γνωστή η πόλη, είναι οι Ελιές Καλαμών, οι οποίες με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης φτάνουν σε πολλές τις χώρες του εξωτερικού. Φυσικά, η περιοχή παράγει και εξαιρετικό ελαιόλαδο, χάρη στους ελαιώνες που καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις. Το κλίμα της περιοχής συμβάλλει επίσης και στην παραγωγή σύκου. Ένα από τα πιο διαδεδομένα παρασκευάσματα είναι και το παστέλι, για το οποίο αξιοποιείται το μέλι των Μεσσηνίων μελισσοκόμων.
Τον Μάιο, η Καλαμάτα υποδέχεται την άνοιξη με τη γιορτή των Ανθεστηρίων. Η εκδήλωση περιλαμβάνει την παρέλαση ανθοστολισμένων αρμάτων στο κέντρο της πόλης. Παράλληλα, πραγματοποιείται μεγάλη ανθοκομική έκθεση στο Δημοτικό Πάρκο Σιδηροδρόμων. Στα πλαίσια της έκθεσης, διοργανώνονται καλλιτεχνικές δραστηριότητες, καθώς και δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης πάνω σε περιβαλλοντικά ζητήματα.
Διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαμάτας
Με την παγκόσμια χορογραφική δημιουργία, το διεθνές φεστιβάλ χορού Καλαμάτας δίνει την ευκαιρία στο κοινό να γνωρίσει από κοντά σημαντικούς δημιουργούς που εμφανίζονται για πρώτη φορά στην Ελλάδα, αλλά και ταλαντούχους νέους δημιουργούς.
Γαστρονομία
Η Μεσσηνία γενικότερα φημίζεται για τις εύφορες κοιλάδες της. «Καλλίκαρπη» την αποκαλούσε ο Ευρυπίδης, ενώ ο Χαρίλαος Τρικούπης είχε πεί για την μεσσηνιακή γη: «και ομπρέλες να φυτέψεις, θα καρποφορήσουν». Η διατροφή βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στα προϊόντα της τοπικής παραγωγής και φυσικά, στο ελαιόλαδο. Ένα από τα πιο καλοκαιρινά, παραδοσιακά πιάτα είναι το Μανιάτικο Παξιμάδι, που συνοδεύεται με ντομάτα, σφέλα, ρίγανη και ελαιόλαδο. Η Σφέλα είναι ένα από τα ξεχωριστά προϊόντα της τοπικής τυροκομίας. Λευκό τυρί, με υφάλμυρη γεύση, από αιγοπρόβειο γάλα. Ακόμα, εδώ παρασκευάζονται τα Λαλάγγια που παρασκευάζονται από αλεύρι, λάδι και νερό. Συνδυάζονται υπέροχα με τα αλμυρά τυριά που επίσης παράγονται στην περιοχή. Στον τομέα της ζαχαροπλαστικής, η παραδοσιακή Μεσσηνιακή κουζίνα έχει να προσφέρει τις υπέροχες Δίπλες, γλυκίσματα που συνοδεύονται με μέλι. Στην τοπική παράδοση, οι Δίπλες ήταν συνδεδεμένες με το γαμήλιο γλέντι. Η τοπική παραγωγή στο νομό Μεσσηνίας είναι πλούσια και τόσο αναπτυγμένη, που έχει κάνει την περιοχή γνωστή σε όλο τον κόσμο. Το βασικό προϊόν για το οποίο είναι γνωστή η πόλη, είναι οι Ελιές Καλαμών, οι οποίες με προστατευόμενη ονομασία προέλευσης φτάνουν σε πολλές τις χώρες του εξωτερικού. Φυσικά, η περιοχή παράγει και εξαιρετικό ελαιόλαδο, χάρη στους ελαιώνες που καλύπτουν τεράστιες εκτάσεις. Το κλίμα της περιοχής συμβάλλει επίσης και στην παραγωγή σύκου. Ένα από τα πιο διαδεδομένα παρασκευάσματα είναι και το παστέλι, για το οποίο αξιοποιείται το μέλι των Μεσσηνίων μελισσοκόμων.
