της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Η Άνδρος, το νησί των καραβοκύρηδων, έχει καταφέρει παρά την τουριστική του ανάπτυξη τα τελευταία χρόνια να κρατήσει αδιάρρηκτη την παράδοση της, συνεχίζοντας ήθη και έθιμα αλλά και παραδόσεις χρόνων. Αν βρεθείτε στο νησί της Άνδρου θα σας κατακλύσει η αύρα μιας άλλης εποχής…
Ο χαιρετισμός
Ένα από τα έθιμα της Άνδρου που παραμένουν ενεργά παρά τα χρόνια είναι ο λεγόμενος «Χαιρετισμός». Τι είναι ο Χαιρετισμός; Κάθε χρόνο όταν πραγματοποιείται ο εορτασμός του Αγίου που τιμάται στην εκκλησία κάθε χωριού, μετά το τέλος της λειτουργίας σχηματίζονται παρέες που πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι για τον «Χαιρετισμό».
Εκεί οι επισκέπτες θα βρουν να υπάρχει στρωμένο το τραπέζι με διάφορα φαγητά και οι νοικοκυρές κερνούν γλυκά (κουραμπιέδες, καλισούνια ή αμυγδαλωτά και παστιτσάκια), καθώς και ρακί.
Τα χοιροσφάγια
Τα χοιροσφάγια είναι ένα είδος γιορτής, το οποίο πραγματοποιείται σε πολλά νησιά του Αιγαίου στη διάρκεια του φθινοπώρου, και όπου μαζεύονται γνωστοί και φίλοι προκειμένου να σφάξουν το γουρούνι της κάθε οικογένειας αλλά και θα πραγματοποιήσουν όλες τις απαραίτητες εργασίες με απώτερο σκοπό την προετοιμασία χοιρινού κρέατος και την αποθήκευση του.
Μάλιστα, δεν πετιέται τίποτα από το κάθε γουρούνι, όλα τα κομμάτια του κάπου θα χρησιμέψουν (παστά, λουκάνικα, λίπος κ.α.) ώστε σε όλη την διάρκεια του χειμώνα, το νοικοκυριό να έχει κρέας. Αυτό, στις εποχές, που δεν υπήρχαν κρεοπωλεία για να προμηθεύονται τα νοικοκυριά την καθημερινή τους ανάγκη για κρέας ήταν ιδιαίτερα σημαντικό. Φυσικά, όπως είναι λογικό, δεν θα μπορούσε να γίνει όλη αυτή η δουλειά χωρίς το ανάλογο γλέντι. Έτσι, στη διάρκεια της προετοιμασίας τρώνε σίσιρα (κομμάτια χοιρινού κρέατος με λίπος) συνοδευόμενα με κρασί ή ρακί, καθώς και άλλα φαγητά με χοιρινό κρέας.
Τα κάλαντα με το Ανδριώτικο καραβάκι
Στο νησί τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς γίνονται με το νησιώτικο έθιμο, το καραβάκι που φτιάχνουν από κονσέρβες και τενεκεδάκια μιας και τίποτα δεν πάει χαμένο από το νοικοκυριό του σπιτιού. Τα στολίζουν με σημαιούλες, γάσες και τα προστατευτικά μπαλόνια που κρέμονται από τις κουπαστές τους. Τα παιδιά καλαντίζουν από πόρτα σε πόρτα και γεμίζουν το τσίγκινο σκαρί τους με χριστουγεννιάτικα καλούδια.
Ο Ανδριώτικος γάμος
Με παραδοσιακό τρόπο πραγματοποιείται στο νησί και ο γάμος, ο γνωστός Ανδριώτικος Γάμος… Πριν τη λειτουργία του μυστηρίου οι οικογένειες του γαμπρού και της νύφης μαζεύονται στο σπίτι και κερνάνε παραδοσιακά γλυκά, κουφέτα, παντεσπάνι και σουμάδα.
Ο γαμπρός, καβάλα σε άλογο και ακολουθούμενος από τους συγγενείς του με συνοδεία από βιολιά και λαούτα πηγαίνει να παραλάβει τη νύφη. Οι γονείς της νύφης, του δίνουν ως δώρο ένα κριάρι στολισμένο με λουλούδια και κόκκινη κορδέλα για γούρι. Έπειτα όλοι μαζί, πάντα με τη συνοδεία μουσικής, ξεκινούν για την εκκλησία, ενώ μετά το τέλος της τελετής ακολουθεί γλέντι.
Ένα από τα έθιμα της Άνδρου που παραμένουν ενεργά παρά τα χρόνια είναι ο λεγόμενος «Χαιρετισμός». Τι είναι ο Χαιρετισμός; Κάθε χρόνο όταν πραγματοποιείται ο εορτασμός του Αγίου που τιμάται στην εκκλησία κάθε χωριού, μετά το τέλος της λειτουργίας σχηματίζονται παρέες που πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι για τον «Χαιρετισμό».
Εκεί οι επισκέπτες θα βρουν να υπάρχει στρωμένο το τραπέζι με διάφορα φαγητά και οι νοικοκυρές κερνούν γλυκά (κουραμπιέδες, καλισούνια ή αμυγδαλωτά και παστιτσάκια), καθώς και ρακί.
Τα χοιροσφάγια
Τα χοιροσφάγια είναι ένα είδος γιορτής, το οποίο πραγματοποιείται σε πολλά νησιά του Αιγαίου στη διάρκεια του φθινοπώρου, και όπου μαζεύονται γνωστοί και φίλοι προκειμένου να σφάξουν το γουρούνι της κάθε οικογένειας αλλά και θα πραγματοποιήσουν όλες τις απαραίτητες εργασίες με απώτερο σκοπό την προετοιμασία χοιρινού κρέατος και την αποθήκευση του.
Μάλιστα, δεν πετιέται τίποτα από το κάθε γουρούνι, όλα τα κομμάτια του κάπου θα χρησιμέψουν (παστά, λουκάνικα, λίπος κ.α.) ώστε σε όλη την διάρκεια του χειμώνα, το νοικοκυριό να έχει κρέας. Αυτό, στις εποχές, που δεν υπήρχαν κρεοπωλεία για να προμηθεύονται τα νοικοκυριά την καθημερινή τους ανάγκη για κρέας ήταν ιδιαίτερα σημαντικό. Φυσικά, όπως είναι λογικό, δεν θα μπορούσε να γίνει όλη αυτή η δουλειά χωρίς το ανάλογο γλέντι. Έτσι, στη διάρκεια της προετοιμασίας τρώνε σίσιρα (κομμάτια χοιρινού κρέατος με λίπος) συνοδευόμενα με κρασί ή ρακί, καθώς και άλλα φαγητά με χοιρινό κρέας.
Τα κάλαντα με το Ανδριώτικο καραβάκι
Στο νησί τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς γίνονται με το νησιώτικο έθιμο, το καραβάκι που φτιάχνουν από κονσέρβες και τενεκεδάκια μιας και τίποτα δεν πάει χαμένο από το νοικοκυριό του σπιτιού. Τα στολίζουν με σημαιούλες, γάσες και τα προστατευτικά μπαλόνια που κρέμονται από τις κουπαστές τους. Τα παιδιά καλαντίζουν από πόρτα σε πόρτα και γεμίζουν το τσίγκινο σκαρί τους με χριστουγεννιάτικα καλούδια.
Ο Ανδριώτικος γάμος
Με παραδοσιακό τρόπο πραγματοποιείται στο νησί και ο γάμος, ο γνωστός Ανδριώτικος Γάμος… Πριν τη λειτουργία του μυστηρίου οι οικογένειες του γαμπρού και της νύφης μαζεύονται στο σπίτι και κερνάνε παραδοσιακά γλυκά, κουφέτα, παντεσπάνι και σουμάδα.
Ο γαμπρός, καβάλα σε άλογο και ακολουθούμενος από τους συγγενείς του με συνοδεία από βιολιά και λαούτα πηγαίνει να παραλάβει τη νύφη. Οι γονείς της νύφης, του δίνουν ως δώρο ένα κριάρι στολισμένο με λουλούδια και κόκκινη κορδέλα για γούρι. Έπειτα όλοι μαζί, πάντα με τη συνοδεία μουσικής, ξεκινούν για την εκκλησία, ενώ μετά το τέλος της τελετής ακολουθεί γλέντι.
Πάσχα στην Άνδρο: Ο Λαμπριάτης & τα Τσούνια
Το Πάσχα, όπως και σε όλη την ελληνική επικράτεια, είναι μια πολύ σημαντική γιορτή και για την Άνδρο. Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται περιφορά των Επιταφίων που έχουν στολίσει οι γυναίκες του νησιού.
Το βράδυ της Ανάστασης το νησί κατακλύζεται από κροτίδες και βεγγαλικά τα λεγόμενα "σμπάρα". Στην Άνδρο την Κυριακή του Πάσχα δεν σουβλίζουν αρνί αλλά ψήνουν τον «Λαμπριάτη»…. Πρόκειται για αρνί ή κατσίκι γεμιστό με αυγά, τυρί και διάφορα μυρωδικά που ψήνεται σε παραδοσιακό φούρνο με ξύλα, και συνοδεύεται από πατάτες.
Στην Παλαιόπολη, αφού τελειώσει το γλέντι της Κυριακής του Πάσχα, η πλατεία του χωριού γεμίζει κόσμο για να ξεκινήσουν τα Τσούνια. Πρόκειται για ένα παιχνίδι όπως το μπόουλινγκ που παίζεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα.
Τα Γαυριώτικα
Από τα πιο γνωστά Φεστιβάλ του νησιού είναι τα «Γαυριώτικα» που πραγματοποιούνται το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου στο Γαύριο. Οι εορτασμοί κρατάνε πέντε ημέρες και πραγματοποιούνται αθλητικά δρώμενα, τουρνουά σκακιού, «αυγοδρομίες», «τσουβαλοδρομίες», έκθεση ζωγραφικής με έργα ντόπιων ερασιτεχνών ζωγράφων κ.α. Στο τέλος των εκδηλώσεων γίνεται γιορτή όπου προσφέρονται η παραδοσιακή κακαβιά και κρασί.
Η παρέλαση του Αγίου Νικολάου
Μια διαφορετική παρέλαση παίρνει μέρος στο νησί στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Νικολάου… Στην παραλιακή οδό Γαυρίου, γίνεται παρέλαση μαθητών με αναμμένες δάδες και με την συνοδεία της φιλαρμονικής μπάντας, προς τιμή του Αγίου Νικολάου, πολιούχου του Γαυρίου.
Διεθνής Αγώνας Ανοικτής Θαλάσσης
Ο ναυτικός όμιλος της Ανδρου από το 1975 θέσπισε τον διεθνή ιστιοπλοϊκό αγώνα ανοικτής θαλάσσης, Φαλήρου-Ανδρου-Φαλήρου με πρωτοβουλία του Γιάννη Β. Γουλανδρή. Οι αγώνες διοργανώνονται κάθε χρόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου και προσελκύουν πολλούς θεατές κάθε καλοκαίρι.
Το Πάσχα, όπως και σε όλη την ελληνική επικράτεια, είναι μια πολύ σημαντική γιορτή και για την Άνδρο. Την Μεγάλη Παρασκευή γίνεται περιφορά των Επιταφίων που έχουν στολίσει οι γυναίκες του νησιού.
Το βράδυ της Ανάστασης το νησί κατακλύζεται από κροτίδες και βεγγαλικά τα λεγόμενα "σμπάρα". Στην Άνδρο την Κυριακή του Πάσχα δεν σουβλίζουν αρνί αλλά ψήνουν τον «Λαμπριάτη»…. Πρόκειται για αρνί ή κατσίκι γεμιστό με αυγά, τυρί και διάφορα μυρωδικά που ψήνεται σε παραδοσιακό φούρνο με ξύλα, και συνοδεύεται από πατάτες.
Στην Παλαιόπολη, αφού τελειώσει το γλέντι της Κυριακής του Πάσχα, η πλατεία του χωριού γεμίζει κόσμο για να ξεκινήσουν τα Τσούνια. Πρόκειται για ένα παιχνίδι όπως το μπόουλινγκ που παίζεται το απόγευμα της Κυριακής του Πάσχα.
Τα Γαυριώτικα
Από τα πιο γνωστά Φεστιβάλ του νησιού είναι τα «Γαυριώτικα» που πραγματοποιούνται το πρώτο δεκαήμερο του Αυγούστου στο Γαύριο. Οι εορτασμοί κρατάνε πέντε ημέρες και πραγματοποιούνται αθλητικά δρώμενα, τουρνουά σκακιού, «αυγοδρομίες», «τσουβαλοδρομίες», έκθεση ζωγραφικής με έργα ντόπιων ερασιτεχνών ζωγράφων κ.α. Στο τέλος των εκδηλώσεων γίνεται γιορτή όπου προσφέρονται η παραδοσιακή κακαβιά και κρασί.
Η παρέλαση του Αγίου Νικολάου
Μια διαφορετική παρέλαση παίρνει μέρος στο νησί στις 6 Δεκεμβρίου, ανήμερα του Αγίου Νικολάου… Στην παραλιακή οδό Γαυρίου, γίνεται παρέλαση μαθητών με αναμμένες δάδες και με την συνοδεία της φιλαρμονικής μπάντας, προς τιμή του Αγίου Νικολάου, πολιούχου του Γαυρίου.
Διεθνής Αγώνας Ανοικτής Θαλάσσης
Ο ναυτικός όμιλος της Ανδρου από το 1975 θέσπισε τον διεθνή ιστιοπλοϊκό αγώνα ανοικτής θαλάσσης, Φαλήρου-Ανδρου-Φαλήρου με πρωτοβουλία του Γιάννη Β. Γουλανδρή. Οι αγώνες διοργανώνονται κάθε χρόνο το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Αυγούστου και προσελκύουν πολλούς θεατές κάθε καλοκαίρι.
Τα Ανδριώτικα πανηγύρια
Στην Άνδρο πραγματοποιούνται αρκετά πανηγύρια με θρησκευτικό χαρακτήρα. Στο Μακροτάνταλο διοργανώνεται πανηγύρι στο εκκλησάκι του Αγίου Σώστη στο Ακρωτήρι, στις 7 Σεπτεμβρίου, όπου μετά τον εκκλησιασμό δίνονται κεράσματα στην αυλή της εκκλησίας. Επίσης διοργανώνεται το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις 29 Αυγούστου με κεράσματα και χορό.
Ο Δεκαπενταύγουστος εορτάζεται με παραδοσιακό τρόπο. Το πρωί, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, γίνεται χαιρετισμός από σπίτι σε σπίτι όπου προσφέρονται γλυκά και ποτό, και το βράδυ στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου παραδοσιακό γλέντι με τοπικά όργανα, λουκουμάδες, τσίπουρο, πατσά και μεζέδες.
Μερικά ακόμη πανηγύρια που φιλοξενεί το νησί της Άνδρου είναι το Πανηγύρι της Αγίας Σοφίας, στις 17 Σεπτεμβρίου, το Πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στο άνω Γαύριο στις 17 Ιουλίου, το Πανηγύρι στα Εννιάμερα της Παναγίας, στις 23 Αυγούστου, το Πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου στην Κάτω Κατάκοιλο όπου γίνεται Εκκλησιασμός και μετά χαιρετισμός από σπίτι σε σπίτι όπου προσφέρονται γλυκά και ποτό. Το βράδυ χορός στις αυλές των σπιτιών με παραδοσιακά όργανα, ντόπιο κρασί, τσίπουρο και κουραμπιέδες. Το Πανηγύρι του Άγιου Γιάννη του Νηστευτή πραγματοποιείται στις 28 Αυγούστου στην Κάτω Κατάκοιλο, γίνεται τέλεση του Εσπερινού και στην συνέχεια, χορός με παραδοσιακά όργανα.
Πολύ σημαντικά πανηγύρια είναι και το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στην Πάνω Κατάκοιλο, το Πανηγύρι του Άγιου Γιάννη του Θεολόγου στις 26 Σεπτεμβρίου και το Πανηγύρι του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου και στις 2 Οκτωβρίου στο Κυπρί πραγματοποιείται η εορτή του Αγίου Κυπριανού.
Γαστρονομία & τοπικά προϊόντα
Είναι πολλά τα προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που θα έχετε την δυνατότητα να απολαύσετε αλλά και να προμηθευτείτε στη διάρκεια της επίσκεψης σας στην Άνδρο. Ιδιαίτερα σημαντικά και μοναδικής γεύσης είναι τα τοπικά τυριά που μπορείτε να δοκιμάσετε όπως το φρέσκο άσπρο τυρί, η κοπανιστή, η πετρωτή που φτιάχνεται από κατσικίσιο ή αγελαδινό γάλα, τα βολάκια που είναι κρεμώδες επιτραπέζιο τυρί και το μανούσο που είναι μαλακό αλμυρό τυρί.
Ακόμα, μπορείτε να προμηθευτείτε το εξαιρετικής ποιότητας μέλι που παράγεται από ντόπιους παραγωγούς και από το οποίο φτιάχνεται το γευστικότατο παστέλι με σουσάμι της Άνδρου. Μπορείτε ακόμα να αναζητήσετε το λιαστό κρασί του νησιού ή το ντόπιο ρακόμελο που ονομάζεται Πόντζι.
Απογοητευμένοι από την επίσκεψη στην Άνδρο δεν θα μείνουν ούτε οι γλυκατζήδες μιας και οι επιλογές σας σε τοπικά γλυκά είναι πολλές: Διαλέξτε ανάμεσα στα διάφορα γλυκά του κουταλιού, στα καλτσούνια, στα αμυγδαλωτά με ανθότυρο και τις παστελιαρίες που είναι σύκα ξερά με τριμμένο καρύδι, κανέλα και σουσάμι.
Φυσικά, μην αφήσετε το νησί πριν δοκιμάσετε κάποιο από τα πιάτα τις ντόπιας κουζίνας όπως τους πατατοκεφτέδες, τους χορτοκεφτέδες αλλά και το πλέον γνωστό Ανδριώτικο πιάτο, την φρουταλία… Πρόκειται για μια ομελέτα με πατάτες, ντόπιο λουκάνικο και παστό χοιρινό κρέας, το οποίο μπορεί να σας φαίνεται απλό σαν ιδέα αλλά η γεύση του είναι μοναδική.
Στην Άνδρο πραγματοποιούνται αρκετά πανηγύρια με θρησκευτικό χαρακτήρα. Στο Μακροτάνταλο διοργανώνεται πανηγύρι στο εκκλησάκι του Αγίου Σώστη στο Ακρωτήρι, στις 7 Σεπτεμβρίου, όπου μετά τον εκκλησιασμό δίνονται κεράσματα στην αυλή της εκκλησίας. Επίσης διοργανώνεται το πανηγύρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου στις 29 Αυγούστου με κεράσματα και χορό.
Ο Δεκαπενταύγουστος εορτάζεται με παραδοσιακό τρόπο. Το πρωί, μετά το τέλος της θείας λειτουργίας, γίνεται χαιρετισμός από σπίτι σε σπίτι όπου προσφέρονται γλυκά και ποτό, και το βράδυ στην αυλή του Δημοτικού Σχολείου παραδοσιακό γλέντι με τοπικά όργανα, λουκουμάδες, τσίπουρο, πατσά και μεζέδες.
Μερικά ακόμη πανηγύρια που φιλοξενεί το νησί της Άνδρου είναι το Πανηγύρι της Αγίας Σοφίας, στις 17 Σεπτεμβρίου, το Πανηγύρι της Αγίας Μαρίνας στο άνω Γαύριο στις 17 Ιουλίου, το Πανηγύρι στα Εννιάμερα της Παναγίας, στις 23 Αυγούστου, το Πανηγύρι του Αγίου Παντελεήμονα στις 27 Ιουλίου στην Κάτω Κατάκοιλο όπου γίνεται Εκκλησιασμός και μετά χαιρετισμός από σπίτι σε σπίτι όπου προσφέρονται γλυκά και ποτό. Το βράδυ χορός στις αυλές των σπιτιών με παραδοσιακά όργανα, ντόπιο κρασί, τσίπουρο και κουραμπιέδες. Το Πανηγύρι του Άγιου Γιάννη του Νηστευτή πραγματοποιείται στις 28 Αυγούστου στην Κάτω Κατάκοιλο, γίνεται τέλεση του Εσπερινού και στην συνέχεια, χορός με παραδοσιακά όργανα.
Πολύ σημαντικά πανηγύρια είναι και το πανηγύρι του Δεκαπενταύγουστου στην Πάνω Κατάκοιλο, το Πανηγύρι του Άγιου Γιάννη του Θεολόγου στις 26 Σεπτεμβρίου και το Πανηγύρι του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου και στις 2 Οκτωβρίου στο Κυπρί πραγματοποιείται η εορτή του Αγίου Κυπριανού.
Γαστρονομία & τοπικά προϊόντα
Είναι πολλά τα προϊόντα εξαιρετικής ποιότητας που θα έχετε την δυνατότητα να απολαύσετε αλλά και να προμηθευτείτε στη διάρκεια της επίσκεψης σας στην Άνδρο. Ιδιαίτερα σημαντικά και μοναδικής γεύσης είναι τα τοπικά τυριά που μπορείτε να δοκιμάσετε όπως το φρέσκο άσπρο τυρί, η κοπανιστή, η πετρωτή που φτιάχνεται από κατσικίσιο ή αγελαδινό γάλα, τα βολάκια που είναι κρεμώδες επιτραπέζιο τυρί και το μανούσο που είναι μαλακό αλμυρό τυρί.
Ακόμα, μπορείτε να προμηθευτείτε το εξαιρετικής ποιότητας μέλι που παράγεται από ντόπιους παραγωγούς και από το οποίο φτιάχνεται το γευστικότατο παστέλι με σουσάμι της Άνδρου. Μπορείτε ακόμα να αναζητήσετε το λιαστό κρασί του νησιού ή το ντόπιο ρακόμελο που ονομάζεται Πόντζι.
Απογοητευμένοι από την επίσκεψη στην Άνδρο δεν θα μείνουν ούτε οι γλυκατζήδες μιας και οι επιλογές σας σε τοπικά γλυκά είναι πολλές: Διαλέξτε ανάμεσα στα διάφορα γλυκά του κουταλιού, στα καλτσούνια, στα αμυγδαλωτά με ανθότυρο και τις παστελιαρίες που είναι σύκα ξερά με τριμμένο καρύδι, κανέλα και σουσάμι.
Φυσικά, μην αφήσετε το νησί πριν δοκιμάσετε κάποιο από τα πιάτα τις ντόπιας κουζίνας όπως τους πατατοκεφτέδες, τους χορτοκεφτέδες αλλά και το πλέον γνωστό Ανδριώτικο πιάτο, την φρουταλία… Πρόκειται για μια ομελέτα με πατάτες, ντόπιο λουκάνικο και παστό χοιρινό κρέας, το οποίο μπορεί να σας φαίνεται απλό σαν ιδέα αλλά η γεύση του είναι μοναδική.
