της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Στην Χανιά και γενικά σε όλη την Κρήτη, προπάντων στα χωριά της, θα συναντήσουμε ακόμα και σήμερα να τηρούνται στο ακέραιο πολλά από τα ήθη, τα έθιμα τους θρύλους της. Στα μικρά χωριουδάκια του νησιού διατηρούνται ακόμη, περισσότερο από οποιοδήποτε άλλο μέρος της Ελλάδας τα πατροπαράδοτα έθιμα, η μουσική και τα τραγούδια.
Η λύρα και το λαούτο συνεχίζουν να δίνουν το ρυθμό, οι κρητικοί χοροί εξακολουθούν να χορεύονται σε κάθε ευκαιρία και οι μαντινάδες και τα ριζίτικα τραγούδια αντηχούν σε κάθε γλέντι.
Γιορτή Κλήδονα στις 24 Ιουνίου
Την παραμονή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα στις πλατείες ανάβουν τις φωτιές, καίνε τους Μάηδες για να πηδήξουν τρεις φορές ώστε να μην πάθουν κακό όλη τη χρονιά. Παλιότερα, μάζευαν τη στάχτη και την έβαζαν πίσω από την πόρτα και το πρωί πήγαιναν να δουν τι σχήματα έχουν σχεδιαστεί και ανάλογα έδιναν διάφορες ερμηνείες.
Την παραμονή επίσης γινόταν η ετοιμασία του Κλήδονα. Μια κόρη με το όνομα της Παναγίας δηλ. Μαρία, πρωτότοκη και να ζουν και οι δύο γονείς της, με τη στάμνα πήγαινε στο πηγάδι ή τη στέρνα και έφερνε το «αμίλητο νερό». Στην συνέχεια, έφερναν όλοι το δικό τους ριζικάρι (κλήδονα) χρυσαφικό, φρούτο χαραγμένο με τα αρχικά του ονόματός τους ή κάτι δικό τους και το έριχναν στη στάμνα. Έπειτα, την σκέπαζαν με ένα κόκκινο πανί και με ένα κλειδί η Μαρία θα κλειδώσει τον κλήδονα. Η στάμνα έμενε έξω όλη τη νύχτα για να επιδράσουν οι μαντικές δυνάμεις των άστρων.
Μόλις ξυπνήσουν, βγαίνουν έξω και παρατηρούν τη σκιά τους και αν είναι ακέφαλη θα είναι κακό σημάδι. Το μεσημέρι πήγαιναν στο πηγάδι ή στη στέρνα και εκεί με ένα καθρέφτη ψάχνουν μέσα στο νερό να δουν πρόσωπα επιθυμητά. Αργότερα, έβγαζαν τους κλήδονες τραγουδώντας μαντινάδες μέχρι να βγουν όλοι. Όταν τέλειωνε η διαδικασία έβαζαν το «αμίλητο νερό» στο στόμα τους και έφευγαν αμίλητοι περιμένοντας να ακούσουν κάποιο όνομα, το οποίο θα είναι το όνομά του άντρα που θα παντρευτούν. Όταν τελειώνουν όλα αυτά, ακολουθεί γλέντι με κεράσματα, τραγούδια και χορούς.
Η ευλογία των προβάτων στην Ασή Γωνιά
Την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου στην Ασή Γωνιά αναβιώνει το έθιμο της ευλογίας των κοπαδιών. Όπως η παράδοση ορίζει οι κτηνοτρόφοι της περιοχής οδηγούν τα πρόβατά τους στον Αϊ Γιώργη του Γαλατά . Τα συγκεντρώνουν δίπλα στην εκκλησία για να τα αρμέξουν. Ένα μέρος από το γάλα θα το βράσουν και θα το μοιράσουν στους προσκυνητές.
Μετά το άρμεγμα ακολουθεί η ευλογία των ζώων καθώς και η περιφορά των εικόνων του Αϊ Γιώργη και της Αναστάσεως γύρω από το ναό. Φυσικά, μετά την λειτουργία στήνεται τρικούβερτο γλέντι, όπου οι προσκεκλημένοι γνωρίζουν την παραδοσιακή κρητική φιλοξενία.
Ρακοκαζανέματα & Γιορτή Τσικουδιάς
Το αγαπημένο ποτό των Κρητικών, και όχι μόνο, η τσικουδιά δεν θα μπορούσε παρά να έχει την δική της γιορτή. Έτσι, κάθε χρόνο, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, μαζί με τα ρακοκαζανέματα (δηλαδή την παραγωγή της τσικουδιάς) διοργανώνεται σε διάφορα μέρη της περιοχής των Χανίων η γιορτή της τσικουδιάς.
Οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη διαδικασία της απόσταξης των στρεμφύλων και της παραγωγής τσικουδιάς και φυσικά να δοκιμάσουν αρκετή από αυτή. Όλα αυτά συνοδεία εκλεκτών μεζέδων και παραδοσιακής μουσικής.
Αγροτικός Αύγουστος
Μια γιορτή – θεσμός για την πόλη των Χανίων είναι τα τελευταία χρόνια ο Αγροτικός Αύγουστος, που φυσικά πραγματοποιείται κάθε Αύγουστο και περιλαμβάνει μια έκθεση κρητικών αγροτικών προϊόντων με στόχο την προώθηση τους, την ανάδειξη τους καθώς και την προβολή της τοπικής παράδοσης και κληρονομιάς.
Στην έκθεση συμμετέχουν και φορείς που ασχολούνται με την τουριστική και παραγωγική ανάπτυξη της Κρήτης, προβάλλοντας όχι μόνο τα τοπικά προϊόντα αλλά και τις ιδιαίτερες δυνατότητες φιλοξενίας που προσφέρει ο τόπος. Φυσικά, η έκθεση περιλαμβάνει πολλές παράλληλες εκδηλώσεις με γευσιγνωσία, χορό και τραγούδι.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς
Ένα ιδιαίτερο έθιμο είναι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το απόγευμα, που οι νοικοκύρηδες πηγαίνουν στις εκκλησίες το εικόνισμα του σπιτιού τους, σκεπασμένο με άσπρη υφαντή πετσέτα, για να μείνει εκεί και να λειτουργηθεί, για το ποδαρικό το επόμενο πρωί.
Το βράδυ της Παραμονής συνηθίζεται να κατεβαίνει πολύς κόσμος στο κέντρο της πόλης για τα τελευταία ψώνια ή απλά για μια βόλτα. Στους κεντρικούς δρόμους έφηβοι και νεαροί κηρύσσουν ένα αναίμακτο πόλεμο με πλαστικά ρόπαλα, τεράστια πλαστικά σφυριά, σπρέι με αφρό και σφυρίχτρες.
Ακόμα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές «αναπιάζουνε» τους λουκουμάδες με προζύμη, τους αφήνουν όσο χρειαστεί να ανέβει η ζύμη και στην συνέχεια όταν παίρνει τη ζύμη στα χέρια κάνει και ένα σταυρό πίσω από την πόρτα ώστε να μην μπουν στο σπίτι οι κατσικαντίληδες δηλαδή οι καλικάντζαροι.
Ο ποδαρικατζής είναι το παιδί που έχουν διαλέξει και ειδοποιήσει, για να μπει πρώτο στο σπίτι με το νέο χρόνο. Είναι πρόσχαρο, ζουν οι γονείς του, είναι αρσενικό και καλότροπο. Σε κάποια χωριά ορεινά, το ποδαρικό το κάνει αρνί από τα πρώιμα οικόσιτα του σπιτιού. Τέλος, τα ανύπαντρα κορίτσια από την στιγμή που αλλάζει ο χρόνος, παρακολουθούν ποιο θα είναι το πρώτο όνομα που θα ακούσουν ή ο πρώτος που θα δουν ώστε μάθουν και τον μέλλοντα σύζυγό τους.
Γιορτή Κλήδονα στις 24 Ιουνίου
Την παραμονή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα στις πλατείες ανάβουν τις φωτιές, καίνε τους Μάηδες για να πηδήξουν τρεις φορές ώστε να μην πάθουν κακό όλη τη χρονιά. Παλιότερα, μάζευαν τη στάχτη και την έβαζαν πίσω από την πόρτα και το πρωί πήγαιναν να δουν τι σχήματα έχουν σχεδιαστεί και ανάλογα έδιναν διάφορες ερμηνείες.
Την παραμονή επίσης γινόταν η ετοιμασία του Κλήδονα. Μια κόρη με το όνομα της Παναγίας δηλ. Μαρία, πρωτότοκη και να ζουν και οι δύο γονείς της, με τη στάμνα πήγαινε στο πηγάδι ή τη στέρνα και έφερνε το «αμίλητο νερό». Στην συνέχεια, έφερναν όλοι το δικό τους ριζικάρι (κλήδονα) χρυσαφικό, φρούτο χαραγμένο με τα αρχικά του ονόματός τους ή κάτι δικό τους και το έριχναν στη στάμνα. Έπειτα, την σκέπαζαν με ένα κόκκινο πανί και με ένα κλειδί η Μαρία θα κλειδώσει τον κλήδονα. Η στάμνα έμενε έξω όλη τη νύχτα για να επιδράσουν οι μαντικές δυνάμεις των άστρων.
Μόλις ξυπνήσουν, βγαίνουν έξω και παρατηρούν τη σκιά τους και αν είναι ακέφαλη θα είναι κακό σημάδι. Το μεσημέρι πήγαιναν στο πηγάδι ή στη στέρνα και εκεί με ένα καθρέφτη ψάχνουν μέσα στο νερό να δουν πρόσωπα επιθυμητά. Αργότερα, έβγαζαν τους κλήδονες τραγουδώντας μαντινάδες μέχρι να βγουν όλοι. Όταν τέλειωνε η διαδικασία έβαζαν το «αμίλητο νερό» στο στόμα τους και έφευγαν αμίλητοι περιμένοντας να ακούσουν κάποιο όνομα, το οποίο θα είναι το όνομά του άντρα που θα παντρευτούν. Όταν τελειώνουν όλα αυτά, ακολουθεί γλέντι με κεράσματα, τραγούδια και χορούς.
Η ευλογία των προβάτων στην Ασή Γωνιά
Την ημέρα της εορτής του Αγίου Γεωργίου στην Ασή Γωνιά αναβιώνει το έθιμο της ευλογίας των κοπαδιών. Όπως η παράδοση ορίζει οι κτηνοτρόφοι της περιοχής οδηγούν τα πρόβατά τους στον Αϊ Γιώργη του Γαλατά . Τα συγκεντρώνουν δίπλα στην εκκλησία για να τα αρμέξουν. Ένα μέρος από το γάλα θα το βράσουν και θα το μοιράσουν στους προσκυνητές.
Μετά το άρμεγμα ακολουθεί η ευλογία των ζώων καθώς και η περιφορά των εικόνων του Αϊ Γιώργη και της Αναστάσεως γύρω από το ναό. Φυσικά, μετά την λειτουργία στήνεται τρικούβερτο γλέντι, όπου οι προσκεκλημένοι γνωρίζουν την παραδοσιακή κρητική φιλοξενία.
Ρακοκαζανέματα & Γιορτή Τσικουδιάς
Το αγαπημένο ποτό των Κρητικών, και όχι μόνο, η τσικουδιά δεν θα μπορούσε παρά να έχει την δική της γιορτή. Έτσι, κάθε χρόνο, το δεύτερο δεκαπενθήμερο του Σεπτεμβρίου, μαζί με τα ρακοκαζανέματα (δηλαδή την παραγωγή της τσικουδιάς) διοργανώνεται σε διάφορα μέρη της περιοχής των Χανίων η γιορτή της τσικουδιάς.
Οι παρευρισκόμενοι έχουν την ευκαιρία να παρακολουθήσουν τη διαδικασία της απόσταξης των στρεμφύλων και της παραγωγής τσικουδιάς και φυσικά να δοκιμάσουν αρκετή από αυτή. Όλα αυτά συνοδεία εκλεκτών μεζέδων και παραδοσιακής μουσικής.
Αγροτικός Αύγουστος
Μια γιορτή – θεσμός για την πόλη των Χανίων είναι τα τελευταία χρόνια ο Αγροτικός Αύγουστος, που φυσικά πραγματοποιείται κάθε Αύγουστο και περιλαμβάνει μια έκθεση κρητικών αγροτικών προϊόντων με στόχο την προώθηση τους, την ανάδειξη τους καθώς και την προβολή της τοπικής παράδοσης και κληρονομιάς.
Στην έκθεση συμμετέχουν και φορείς που ασχολούνται με την τουριστική και παραγωγική ανάπτυξη της Κρήτης, προβάλλοντας όχι μόνο τα τοπικά προϊόντα αλλά και τις ιδιαίτερες δυνατότητες φιλοξενίας που προσφέρει ο τόπος. Φυσικά, η έκθεση περιλαμβάνει πολλές παράλληλες εκδηλώσεις με γευσιγνωσία, χορό και τραγούδι.
Τα έθιμα της Πρωτοχρονιάς
Ένα ιδιαίτερο έθιμο είναι την παραμονή της Πρωτοχρονιάς το απόγευμα, που οι νοικοκύρηδες πηγαίνουν στις εκκλησίες το εικόνισμα του σπιτιού τους, σκεπασμένο με άσπρη υφαντή πετσέτα, για να μείνει εκεί και να λειτουργηθεί, για το ποδαρικό το επόμενο πρωί.
Το βράδυ της Παραμονής συνηθίζεται να κατεβαίνει πολύς κόσμος στο κέντρο της πόλης για τα τελευταία ψώνια ή απλά για μια βόλτα. Στους κεντρικούς δρόμους έφηβοι και νεαροί κηρύσσουν ένα αναίμακτο πόλεμο με πλαστικά ρόπαλα, τεράστια πλαστικά σφυριά, σπρέι με αφρό και σφυρίχτρες.
Ακόμα, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, οι νοικοκυρές «αναπιάζουνε» τους λουκουμάδες με προζύμη, τους αφήνουν όσο χρειαστεί να ανέβει η ζύμη και στην συνέχεια όταν παίρνει τη ζύμη στα χέρια κάνει και ένα σταυρό πίσω από την πόρτα ώστε να μην μπουν στο σπίτι οι κατσικαντίληδες δηλαδή οι καλικάντζαροι.
Ο ποδαρικατζής είναι το παιδί που έχουν διαλέξει και ειδοποιήσει, για να μπει πρώτο στο σπίτι με το νέο χρόνο. Είναι πρόσχαρο, ζουν οι γονείς του, είναι αρσενικό και καλότροπο. Σε κάποια χωριά ορεινά, το ποδαρικό το κάνει αρνί από τα πρώιμα οικόσιτα του σπιτιού. Τέλος, τα ανύπαντρα κορίτσια από την στιγμή που αλλάζει ο χρόνος, παρακολουθούν ποιο θα είναι το πρώτο όνομα που θα ακούσουν ή ο πρώτος που θα δουν ώστε μάθουν και τον μέλλοντα σύζυγό τους.
Τα φωτοκόλλυβα
Παλιό έθιμο της Κρήτης, αν και σήμερα είναι μάλλον ξεχασμένο στα περισσότερα μέρη με εξαίρεση κάποια μικρά ορεινά χωριά, ήταν η παρασκευή των Φωτοκόλλυβων (βρασμένο στάρι με όσπρια) την παραμονή των Φώτων. Από τα Φωτοκόλλυβα έτρωγαν οι νοικοκύρηδες αλλά έδιναν και στα ζώα τους για καλή υγεία και καλή τύχη στο σπιτικό τους.
Ο χοίρος των Χριστουγέννων
Στην Κρήτη παλιότερα ήταν έθιμο να μεγαλώνει κάθε οικογένεια στο χωριό ένα γουρούνι. Ο χοίρος σφάζονταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο έδεσμα στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Την επόμενη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν: λουκάνικα, απάκια, πηχτή (τσιλαδιά), σύγλινα, ομαθιές (τα έντερα γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι) και τσιγαρίδες (κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά), με λίγα λόγια, τίποτα δεν πήγαινε χαμένο από το χοίρο των Χριστουγέννων, για κάθε κομμάτι του ζώου υπήρχε κάποια χρήση.
Τα έθιμα του Κρητικού γάμου
Ο παραδοσιακός κρητικός γάμος αποτελεί μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή εκδήλωση με πλούσιο φαγητό και γλέντι. Οι οικογένειες του γαμπρού και της νύφης, με την παρουσία παπά, αντάλλασσαν τα δακτυλίδια και συνέτασσαν το προυκοχάρτι δηλαδή το προικοσύμφωνο που όριζε τί προίκα θα έπαιρνε η νύφη από την οικογένεια της. Το λογόστεμμα γινόταν στο σπίτι της νύφης σε στενό οικογενειακό κύκλο ενώ τότε οριζόταν και η ημερομηνία του γάμου, ο οποίος γίνονταν πάντα Κυριακή ή γιορτινή μέρα. Μάλιστα, υπήρχε και ο καλεστής, ένας από κάθε οικογένεια που αναλάμβανε να κάνει το κάλεσμα.
Συγγενείς και φίλοι του ζευγαριού μέχρι τη μέρα του μυστηρίου έστελναν τα «κανίσκια» , δώρα δηλαδή στο νέο ζευγάρι, που ήταν ένα καλάθι με λάδι, κρασί, τυρί και πατάτες. Στη νύφη και το γαμπρό έδιναν επίσης και χρήματα μέσα σε φακέλους, τα λεγόμενα «χαρίσματα» ή είδη σπιτιού προκειμένου να ξεκινήσουν το νέο τους σπιτικό. Οι γονείς έδιναν στους καλεσμένους τους μια στολισμένη κουλούρα (το γαμοκούλουρο) φτιαγμένη ειδικά για τη συγκεκριμένη περίσταση ή ξεροτήγανα.
Την παραμονή του γάμου μεταφέρονταν και τα προικιά της νύφης στο νέο της σπίτι. Η μεταφορά τους γινόταν από τους λεγόμενους προικαδόρους υπό τη συνοδεία λύρας, τραγουδιών και πυροβολισμών. Αφού οι προικαδόροι μετέφεραν τα προικιά, τους πρόσφεραν το παραδοσιακό κέρασμα, αμύγδαλα, καρύδια, ξεροτήγανα και τσικουδιά.
Σήμερα, μπορεί κάποια από τα έθιμα του γάμου να μην τηρούνται αλλά αυτό που συνεχίζεται είναι το παραδοσιακό γλέντι και ξεφάντωμα. Επιπλέον, στο Καστέλι του Δήμου Κισάμου και στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Γραμπούσια» κάθε χρόνο γίνεται αναπαράσταση του κρητικού γάμου όπως γινόταν στις παλαιότερες εποχές προσελκύοντας το ενδιαφέρον του ντόπιου πληθυσμού αλλά και πολλών τουριστών της περιοχής.
Οι εκδηλώσεις των Αποκριών
Κατά το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς, διοργανώνονται διάφορες αποκριάτικες εκδηλώσεις. Οι μασκαράδες (ή κουκούγεροι σε χωριά των Σφακίων) αντλούσαν τις μεταμφιέσεις τους από οικεία θέματα του καθημερινού βίου αλλά, και από παραδόσεις που άγγιζαν τα όρια του εξωπραγματικού. Για παράδειγμα, μπορούσε κάποιος να μεταμφιεστεί διάολος, αφανταξά, ανεράιδα, να ενσαρκώσει δηλαδή τα υπερφυσικά δημιουργήματα των τοπικών παραδόσεων.
Οι κουδουνάδες ή λεράδες αποτελούν μια από τις πιο συνηθισμένες μεταμφιέσεις των κατοίκων ορεινών περιοχών του νησιού. Πρόκειται για ομάδες μασκαράδων που ντύνονται με δέρματα ζώων και φορούν κουδούνια τα οποία χτυπούν συνήθως ρυθμικά, στους σκοπούς των αποκριάτικων χορών.
Ένα έθιμο, που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, είναι αυτό της καμήλας που αναβιώνει κάθε Καθαρή Δευτέρα, στο χωριό Κάινα του Δήμου Αποκορώνου. Στην αναβίωση του εθίμου συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού που αρχίζουν από νωρίς το πρωί τις ετοιμασίες για την κατασκευή της καμήλας αλλά και του μουτζουρώματος. Όταν όλα ετοιμαστούν, η καμήλα ξεκινάει τη βόλτα της, σε κάθε σημείο του χωριού, για να καταλήξει στην κεντρική πλατεία.
Το γαϊτανάκι της Καθαράς Δευτέρας
Ένα από τα έθιμα που τηρούνται ακόμα στην Κρήτη είναι το Γαϊτανάκι, για το οποίο χρειάζονται 13 άτομα. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια.
Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει.
Παλιό έθιμο της Κρήτης, αν και σήμερα είναι μάλλον ξεχασμένο στα περισσότερα μέρη με εξαίρεση κάποια μικρά ορεινά χωριά, ήταν η παρασκευή των Φωτοκόλλυβων (βρασμένο στάρι με όσπρια) την παραμονή των Φώτων. Από τα Φωτοκόλλυβα έτρωγαν οι νοικοκύρηδες αλλά έδιναν και στα ζώα τους για καλή υγεία και καλή τύχη στο σπιτικό τους.
Ο χοίρος των Χριστουγέννων
Στην Κρήτη παλιότερα ήταν έθιμο να μεγαλώνει κάθε οικογένεια στο χωριό ένα γουρούνι. Ο χοίρος σφάζονταν την παραμονή των Χριστουγέννων κι ήταν το κύριο έδεσμα στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι. Την επόμενη μέρα των Χριστουγέννων, οι χωρικοί έκοβαν το κρέας του χοίρου και έφτιαχναν: λουκάνικα, απάκια, πηχτή (τσιλαδιά), σύγλινα, ομαθιές (τα έντερα γεμισμένα με ρύζι, σταφίδες και κομματάκια συκώτι) και τσιγαρίδες (κομμάτια μαγειρεμένου λίπους με μπαχαρικά), με λίγα λόγια, τίποτα δεν πήγαινε χαμένο από το χοίρο των Χριστουγέννων, για κάθε κομμάτι του ζώου υπήρχε κάποια χρήση.
Τα έθιμα του Κρητικού γάμου
Ο παραδοσιακός κρητικός γάμος αποτελεί μια ιδιαίτερη και ξεχωριστή εκδήλωση με πλούσιο φαγητό και γλέντι. Οι οικογένειες του γαμπρού και της νύφης, με την παρουσία παπά, αντάλλασσαν τα δακτυλίδια και συνέτασσαν το προυκοχάρτι δηλαδή το προικοσύμφωνο που όριζε τί προίκα θα έπαιρνε η νύφη από την οικογένεια της. Το λογόστεμμα γινόταν στο σπίτι της νύφης σε στενό οικογενειακό κύκλο ενώ τότε οριζόταν και η ημερομηνία του γάμου, ο οποίος γίνονταν πάντα Κυριακή ή γιορτινή μέρα. Μάλιστα, υπήρχε και ο καλεστής, ένας από κάθε οικογένεια που αναλάμβανε να κάνει το κάλεσμα.
Συγγενείς και φίλοι του ζευγαριού μέχρι τη μέρα του μυστηρίου έστελναν τα «κανίσκια» , δώρα δηλαδή στο νέο ζευγάρι, που ήταν ένα καλάθι με λάδι, κρασί, τυρί και πατάτες. Στη νύφη και το γαμπρό έδιναν επίσης και χρήματα μέσα σε φακέλους, τα λεγόμενα «χαρίσματα» ή είδη σπιτιού προκειμένου να ξεκινήσουν το νέο τους σπιτικό. Οι γονείς έδιναν στους καλεσμένους τους μια στολισμένη κουλούρα (το γαμοκούλουρο) φτιαγμένη ειδικά για τη συγκεκριμένη περίσταση ή ξεροτήγανα.
Την παραμονή του γάμου μεταφέρονταν και τα προικιά της νύφης στο νέο της σπίτι. Η μεταφορά τους γινόταν από τους λεγόμενους προικαδόρους υπό τη συνοδεία λύρας, τραγουδιών και πυροβολισμών. Αφού οι προικαδόροι μετέφεραν τα προικιά, τους πρόσφεραν το παραδοσιακό κέρασμα, αμύγδαλα, καρύδια, ξεροτήγανα και τσικουδιά.
Σήμερα, μπορεί κάποια από τα έθιμα του γάμου να μην τηρούνται αλλά αυτό που συνεχίζεται είναι το παραδοσιακό γλέντι και ξεφάντωμα. Επιπλέον, στο Καστέλι του Δήμου Κισάμου και στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Γραμπούσια» κάθε χρόνο γίνεται αναπαράσταση του κρητικού γάμου όπως γινόταν στις παλαιότερες εποχές προσελκύοντας το ενδιαφέρον του ντόπιου πληθυσμού αλλά και πολλών τουριστών της περιοχής.
Οι εκδηλώσεις των Αποκριών
Κατά το τελευταίο τριήμερο της Αποκριάς, διοργανώνονται διάφορες αποκριάτικες εκδηλώσεις. Οι μασκαράδες (ή κουκούγεροι σε χωριά των Σφακίων) αντλούσαν τις μεταμφιέσεις τους από οικεία θέματα του καθημερινού βίου αλλά, και από παραδόσεις που άγγιζαν τα όρια του εξωπραγματικού. Για παράδειγμα, μπορούσε κάποιος να μεταμφιεστεί διάολος, αφανταξά, ανεράιδα, να ενσαρκώσει δηλαδή τα υπερφυσικά δημιουργήματα των τοπικών παραδόσεων.
Οι κουδουνάδες ή λεράδες αποτελούν μια από τις πιο συνηθισμένες μεταμφιέσεις των κατοίκων ορεινών περιοχών του νησιού. Πρόκειται για ομάδες μασκαράδων που ντύνονται με δέρματα ζώων και φορούν κουδούνια τα οποία χτυπούν συνήθως ρυθμικά, στους σκοπούς των αποκριάτικων χορών.
Ένα έθιμο, που έρχεται από τα βάθη των αιώνων, είναι αυτό της καμήλας που αναβιώνει κάθε Καθαρή Δευτέρα, στο χωριό Κάινα του Δήμου Αποκορώνου. Στην αναβίωση του εθίμου συμμετέχουν οι κάτοικοι του χωριού που αρχίζουν από νωρίς το πρωί τις ετοιμασίες για την κατασκευή της καμήλας αλλά και του μουτζουρώματος. Όταν όλα ετοιμαστούν, η καμήλα ξεκινάει τη βόλτα της, σε κάθε σημείο του χωριού, για να καταλήξει στην κεντρική πλατεία.
Το γαϊτανάκι της Καθαράς Δευτέρας
Ένα από τα έθιμα που τηρούνται ακόμα στην Κρήτη είναι το Γαϊτανάκι, για το οποίο χρειάζονται 13 άτομα. Ο ένας κρατά ένα μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου κρέμονται 12 μακριές κορδέλες, διαφορετικού χρώματος η καθεμιά. Οι κορδέλες αυτές λέγονται γαϊτάνια και δίνουν το όνομά τους στο έθιμο. Οι υπόλοιποι δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν σε ζευγάρια.
Καθώς κινούνται γύρω από το στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του κι έτσι πλέκουν τις κορδέλες πάνω του δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν πια οι κορδέλες τυλιχτούν στο στύλο και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά σε αυτόν, τότε ο χορός τελειώνει.
Το Παζάρι της Μεγάλης Παρασκευής στις Βουκολιές
Το εν λόγω παζάρι ξεκίνησε τον καιρό της Τουρκοκρατίας και χωρίζεται σε εμπορικό και στην ζωοπανήγυρι. Τα παλαιότερα χρόνια ήταν ένας από τους κυριότερους χώρους για οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές σχέσεις και λειτουργούσε κάθε Σάββατο.
Το παζάρι έφτανε στο αποκορύφωμά του την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την οποία μάλιστα γίνονταν και τα συνοικέσια και για αυτό τα κορίτσια από τα γύρω χωριά κατέβαιναν στις Βουκολιές. Πλέον, εκτός από τα τοπικά προϊόντα, υπάρχουν στους πάγκους και είδη ένδυσης, σπιτιού, παιχνίδια κ.α.
Ο θρύλος της Παναγίας στο Χάρακα
Η ζωή των Κρητικών είναι γεμάτη θρύλους και δοξασίες… Ένας από αυτούς αφορά και την Παναγία στο Χάρακα και τον τρόπο που χτίστηκε. Στα Βυζαντινά χρόνια, στα μέρη των Χανίων, εμφανίστηκε ένα καράβι με μιαν αρχόντισσα, η οποία βρέθηκε στα νερά του Πανόρμου, κοντά στον όρμο του Μπαλί. Εκεί βγήκε πάλι στη στεριά, προχώρησε ως το σημείο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία, σε έναν μεγάλο βράχο (Χάρακα), που της κέντρισε το ενδιαφέρον. Στην σχισμή του είδε κάτι σαν ξύλο που φεγγοβολούσε, το τράβηξε κι είδε έκπληκτη ότι κρατούσε στα χέρια της την εικόνα της Κοίμησης της Παναγίας.
Αφού, λοιπόν, την προσκύνησε, την έδωσε στους ντόπιους που είχαν μαζευτεί κοντά της, ενώ όταν έφευγε τους την άφησε μαζί με πολλά χρήματα για να κτίσουν ένα ναό προς τιμή της και θα επέστρεφε έναν χρόνο μετά για να κάνουν όλοι μαζί την πρώτη λειτουργία. Αν και στην αρχή όλοι ήθελαν να εκτελέσουν την εντολή της στην πορεία τα χρήματα καταναλώθηκαν και η υπόσχεση ξεχάστηκε.
Όταν, όμως, πέρασε ο καιρός και το καράβι της αρχόντισσας φάνηκε στα μέρη τους, έπρεπε να βρουν μια ιστορία για να την ξεγελάσουν. Της είπαν, λοιπόν, ότι η εκκλησία δεν μπορούσε να χτιστεί γιατί μεγάλο θανατικό έπεσε στο χωριό με αποτέλεσμα να ξοδέψουν όλα τα χρήματα. Μάλιστα, από το θανατικό δεν γλίτωσε και ο πρωτομάστορας. Η γυναίκα άφησε πάλι χρήματα για την εκκλησία και αποχώρησε αλλά όταν έφτασαν στο σπίτι του πρωτομάστορα αυτός ήταν πραγματικά νεκρός. Είδαν, λοιπόν, τη δίκαιη θεϊκή τιμωρία και χωρίς καθυστέρηση κατέβηκαν στην παραλία κι έχτισαν το εκκλησάκι.
Μάλιστα, το έθιμο θέλει κάθε Δεκαπενταύγουστο οι κάτοικοι από τα γύρω χώρια να μαζεύονται γύρω από το εκκλησάκι, να διαλέγουν ο καθένας τους μια χαρουπιά, να φτιάχνουν κάτω απ' τα κλαδιά τους καλύβες και να μένουν εκεί 15 μέρες.
Οι Δροσουλίτες στο Φραγκοκάστελλο
Όσοι βρεθούν στο Φραγκοκάστελλο θα έχουν την μοναδική ευκαιρία να δουν την θέα του Σφακιανού τοπίου αλλά όχι μόνο… Ο αέρας, οι φωτοσκιάσεις και πάνω από όλα οι θρύλοι θα κάνουν τα άψυχα αντικείμενα (τα δένδρα, τις πέτρες κλπ) να έχουν ψυχή, να φαίνονται σαν τους πολεμιστές του Κάστρου.
Ο θρύλος θέλει κάθε 17 με 18 Μαίου, με το παλιό ημερολόγιο, την ώρα που αρχίζει να αχνοφέγγει και η δροσούλα σκεπάζει τα κλαδιά, να παρουσιάζεται ένας στρατός, μια συνοδεία από ίσκιους, μια σειρά από φιγούρες σαν σε παρέλαση, από το μοναστήρι του Άι-Χαραλάμπη στο Φραγκοκάστελλο. Είναι οι Δροσουλίτες, ντυμένοι με μαύρα, άλλοι πεζοί και άλλοι καβαλάρηδες, ενώ αν τους πλησιάσει κανείς, φεύγουν και χάνονται προς τη θάλασσα...
Εκείνοι που τους βλέπουν - γιατί δεν τους βλέπουν όλοι - πιστεύουν ότι είναι οι ψυχές των σκοτωμένων, της μάχης του Μάη του 1828 του Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη και των 385 σκοτωμένων παλικαριών του, που ξαναγυρίζουν στο Φραγκοκάστελλο κάθε επέτειο της σφαγής.
Τοπικά προϊόντα
Η παραδοσιακή Κρητική διατροφή από αρχαιοτάτων χρόνων συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά εκείνα που την καθιστούν άριστη. Άλλωστε η μακροζωία των Κρητικών αποδίδεται στην παραδοσιακή διατροφή τους, η οποία περιελάμβανε κυρίως ελαιόλαδο. Η Κρήτη, όμως, και τα Χανιά, ειδικότερα, δεν έχουν μόνο το λάδι για να περηφανεύονται. Έχουν τα μοναδικά κρασιά τους με τον Μαρουβά να ξεχωρίζει, την τσικουδιά, τα κρητικά τυριά (ανθότυρος, γραβιέρα, μάλακα, ξινομυζήθρα κ.α.), τα παξιμάδια, το μέλι και φυσικά όλα τα φρούτα και τα κηπευτικά. Μην παραλείψετε, λοιπόν, πριν το ταξίδι της επιστροφής να προμηθευτείτε από την «πηγή» όλα αυτά τα παραδοσιακά προϊόντα.
Όσον αφορά τα εδέσματα που μπορείτε να απολαύσετε στα εστιατόρια και τις ταβέρνες των Χανίων; Πολλά και πεντανόστιμα: Γαμοπίλαφο, ντάκος ή κουκουβάγια, αυγά με στάκα, αμανίτες, σφακιανές πίτες, σαρικόπιτες, μπουρέκι χανιώτικο, χοχλιοί μπουρμπουριστοί, απάκι, κολοκυθανθοί, μαραθόπιτα, τσιγαριαστό, κουνέλι, αντικρυστό, καλτσούνια. Και φυσικά μια μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών γλυκών όπως: ξεροτήγανα, λυχναράκια, μυζηθροπιτάκια μελιού, δίπλες, κουμπανάκια (σαν λουκουμάδες αλλά με πιο σφικτή ζύμη), γλυκά κουταλιού, μουσταλευριά κ.α.
Το εν λόγω παζάρι ξεκίνησε τον καιρό της Τουρκοκρατίας και χωρίζεται σε εμπορικό και στην ζωοπανήγυρι. Τα παλαιότερα χρόνια ήταν ένας από τους κυριότερους χώρους για οικονομικές συναλλαγές και κοινωνικές σχέσεις και λειτουργούσε κάθε Σάββατο.
Το παζάρι έφτανε στο αποκορύφωμά του την παραμονή του Δεκαπενταύγουστου και τη Μεγάλη Παρασκευή, κατά την οποία μάλιστα γίνονταν και τα συνοικέσια και για αυτό τα κορίτσια από τα γύρω χωριά κατέβαιναν στις Βουκολιές. Πλέον, εκτός από τα τοπικά προϊόντα, υπάρχουν στους πάγκους και είδη ένδυσης, σπιτιού, παιχνίδια κ.α.
Ο θρύλος της Παναγίας στο Χάρακα
Η ζωή των Κρητικών είναι γεμάτη θρύλους και δοξασίες… Ένας από αυτούς αφορά και την Παναγία στο Χάρακα και τον τρόπο που χτίστηκε. Στα Βυζαντινά χρόνια, στα μέρη των Χανίων, εμφανίστηκε ένα καράβι με μιαν αρχόντισσα, η οποία βρέθηκε στα νερά του Πανόρμου, κοντά στον όρμο του Μπαλί. Εκεί βγήκε πάλι στη στεριά, προχώρησε ως το σημείο που βρίσκεται σήμερα η εκκλησία, σε έναν μεγάλο βράχο (Χάρακα), που της κέντρισε το ενδιαφέρον. Στην σχισμή του είδε κάτι σαν ξύλο που φεγγοβολούσε, το τράβηξε κι είδε έκπληκτη ότι κρατούσε στα χέρια της την εικόνα της Κοίμησης της Παναγίας.
Αφού, λοιπόν, την προσκύνησε, την έδωσε στους ντόπιους που είχαν μαζευτεί κοντά της, ενώ όταν έφευγε τους την άφησε μαζί με πολλά χρήματα για να κτίσουν ένα ναό προς τιμή της και θα επέστρεφε έναν χρόνο μετά για να κάνουν όλοι μαζί την πρώτη λειτουργία. Αν και στην αρχή όλοι ήθελαν να εκτελέσουν την εντολή της στην πορεία τα χρήματα καταναλώθηκαν και η υπόσχεση ξεχάστηκε.
Όταν, όμως, πέρασε ο καιρός και το καράβι της αρχόντισσας φάνηκε στα μέρη τους, έπρεπε να βρουν μια ιστορία για να την ξεγελάσουν. Της είπαν, λοιπόν, ότι η εκκλησία δεν μπορούσε να χτιστεί γιατί μεγάλο θανατικό έπεσε στο χωριό με αποτέλεσμα να ξοδέψουν όλα τα χρήματα. Μάλιστα, από το θανατικό δεν γλίτωσε και ο πρωτομάστορας. Η γυναίκα άφησε πάλι χρήματα για την εκκλησία και αποχώρησε αλλά όταν έφτασαν στο σπίτι του πρωτομάστορα αυτός ήταν πραγματικά νεκρός. Είδαν, λοιπόν, τη δίκαιη θεϊκή τιμωρία και χωρίς καθυστέρηση κατέβηκαν στην παραλία κι έχτισαν το εκκλησάκι.
Μάλιστα, το έθιμο θέλει κάθε Δεκαπενταύγουστο οι κάτοικοι από τα γύρω χώρια να μαζεύονται γύρω από το εκκλησάκι, να διαλέγουν ο καθένας τους μια χαρουπιά, να φτιάχνουν κάτω απ' τα κλαδιά τους καλύβες και να μένουν εκεί 15 μέρες.
Οι Δροσουλίτες στο Φραγκοκάστελλο
Όσοι βρεθούν στο Φραγκοκάστελλο θα έχουν την μοναδική ευκαιρία να δουν την θέα του Σφακιανού τοπίου αλλά όχι μόνο… Ο αέρας, οι φωτοσκιάσεις και πάνω από όλα οι θρύλοι θα κάνουν τα άψυχα αντικείμενα (τα δένδρα, τις πέτρες κλπ) να έχουν ψυχή, να φαίνονται σαν τους πολεμιστές του Κάστρου.
Ο θρύλος θέλει κάθε 17 με 18 Μαίου, με το παλιό ημερολόγιο, την ώρα που αρχίζει να αχνοφέγγει και η δροσούλα σκεπάζει τα κλαδιά, να παρουσιάζεται ένας στρατός, μια συνοδεία από ίσκιους, μια σειρά από φιγούρες σαν σε παρέλαση, από το μοναστήρι του Άι-Χαραλάμπη στο Φραγκοκάστελλο. Είναι οι Δροσουλίτες, ντυμένοι με μαύρα, άλλοι πεζοί και άλλοι καβαλάρηδες, ενώ αν τους πλησιάσει κανείς, φεύγουν και χάνονται προς τη θάλασσα...
Εκείνοι που τους βλέπουν - γιατί δεν τους βλέπουν όλοι - πιστεύουν ότι είναι οι ψυχές των σκοτωμένων, της μάχης του Μάη του 1828 του Χατζή Μιχάλη Νταλιάνη και των 385 σκοτωμένων παλικαριών του, που ξαναγυρίζουν στο Φραγκοκάστελλο κάθε επέτειο της σφαγής.
Τοπικά προϊόντα
Η παραδοσιακή Κρητική διατροφή από αρχαιοτάτων χρόνων συγκεντρώνει τα χαρακτηριστικά εκείνα που την καθιστούν άριστη. Άλλωστε η μακροζωία των Κρητικών αποδίδεται στην παραδοσιακή διατροφή τους, η οποία περιελάμβανε κυρίως ελαιόλαδο. Η Κρήτη, όμως, και τα Χανιά, ειδικότερα, δεν έχουν μόνο το λάδι για να περηφανεύονται. Έχουν τα μοναδικά κρασιά τους με τον Μαρουβά να ξεχωρίζει, την τσικουδιά, τα κρητικά τυριά (ανθότυρος, γραβιέρα, μάλακα, ξινομυζήθρα κ.α.), τα παξιμάδια, το μέλι και φυσικά όλα τα φρούτα και τα κηπευτικά. Μην παραλείψετε, λοιπόν, πριν το ταξίδι της επιστροφής να προμηθευτείτε από την «πηγή» όλα αυτά τα παραδοσιακά προϊόντα.
Όσον αφορά τα εδέσματα που μπορείτε να απολαύσετε στα εστιατόρια και τις ταβέρνες των Χανίων; Πολλά και πεντανόστιμα: Γαμοπίλαφο, ντάκος ή κουκουβάγια, αυγά με στάκα, αμανίτες, σφακιανές πίτες, σαρικόπιτες, μπουρέκι χανιώτικο, χοχλιοί μπουρμπουριστοί, απάκι, κολοκυθανθοί, μαραθόπιτα, τσιγαριαστό, κουνέλι, αντικρυστό, καλτσούνια. Και φυσικά μια μεγάλη ποικιλία παραδοσιακών γλυκών όπως: ξεροτήγανα, λυχναράκια, μυζηθροπιτάκια μελιού, δίπλες, κουμπανάκια (σαν λουκουμάδες αλλά με πιο σφικτή ζύμη), γλυκά κουταλιού, μουσταλευριά κ.α.
