Τα Γιαννιτσά διατηρούν ζωντανά τα έθιμα των προγόνων τους και αυτό γίνεται φανερό σε όλες τις εκδηλώσεις θρησκευτικού χαρακτήρα, αλλά και στην καθημερινή ζωή των κατοίκων τους.

Κόλιντα μπάμπω

Κρατώντας στα χέρια «τσαμούγκες», (Ραβδιά από κρανιά με μεγάλο ρόζο στη μια άκρη και καπνισμένα στη φωτιά) καίγοντας πάνω σε αυτές λαστιχένια παπούτσια, χτυπώντας με αυτές τις αυλόπορτες των παραδοσιακών σπιτιών οι παρέες φώναζαν: «Κόλιντα μπάμπω» για να τους ανοίξουν να περάσουν στην αυλή, στο εσωτερικό του σπιτιού. Εκεί δέχονταν τα δώρα που τους προσφέρονταν. και χτυπούσαν συμβολικά τρεις φορές με τις «τσαμούγκες» το κεφάλι του ιδιοκτήτη για υγεία. Έδιναν ευχές για καλές γιορτές, καλή σοδειά, ευχές για τους ανύπαντρους και τους γέροντες και αποχωρούσαν λέγοντας και του «χρόνου με υγεία». Οι «καλαντάρηδες» φρόντιζαν να ακολουθούν διαδρομές ώστε να μη συναντηθούν με άλλη παρέα. Στην περίπτωση συνάντησης ή μια από τις παρέες έπρεπε να δηλώσει υποταγή και να αφήσει ελεύθερα να περάσει η άλλη. Αυτή η παρέα που δήλωνε υποταγή, έπρεπε να περάσει κάτω από τις σηκωμένες «τσαμούγκες» της άλλης παρέας. Αλλιώς, γινότανε μάχη με τις «τσαμούγκες» για να συνεχίσουν οι νικητές το δρόμο τους.

Λαζαρίτικα

Το Σάββατο του Λαζάρου αναβιώνουν τα Λαζαρίτικα. Τα μικρά κορίτσια και οι νέες, ανύπαντρες γυναίκες μαζεύανε λουλούδια και διακοσμούσαν τα καλάθια τους. Την επομένη φορούσαν τις παραδοσιακές εορταστικές φορεσιές τους, έβγαιναν στο χωριό από σπίτι σε σπίτι και λέγανε τα κάλαντα του Λαζάρου, ενώ οι νοικοκυραίοι έδιναν για κέρασμα αυγά, τσουρέκια και άλλα γλυκίσματα για να γεμίσουν το καλάθι.

Κοιμήσεως της Θεοτόκου

Στις 23 Αυγούστου, ημέρα εορτασμού της εκκλησίας της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, λαμβάνει χώρα εορταστικό πανηγύρι. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα πολιτιστικά δρώμενα του νομού στα μέσα του προηγούμενου αιώνα, με συμμετοχές συγκροτημάτων και διάσημων τραγουδιστών.

Πάντρεμα της φωτιάς

Σε πολλά χωριά έξω από τα Γιαννιτσά, την παραμονή των Χριστουγέννων «παντρεύουν τη φωτιά», δηλαδή παίρνουν ένα ξύλο με θηλυκό όνομα, δηλαδή κερασιάς και ένα με αρσενικό όνομα, συνήθως από αγκαθωτά δέντρα, δηλ. από βάτο. Βάζουν τα ξύλα στο τζάκι να καούν και ανάλογα με τον κρότο ή τη φλόγα τους μπορούν να προβλέψουν τα μελλούμενα είτε για τον καιρό είτε για τη σοδειά τους. Σύμφωνα με την παράδοση, τα αγκαθωτά δέντρα να απομακρύνουν τα δαιμονικά όντα, όπως τους καλικάντζαρους.

Τα Χριστόξυλα

Από τις παραμονές των Χριστουγέννων ο νοικοκύρης του σπιτιού ψάχνει στα χωράφια και βρίσκει ένα μεγάλο χοντρό και γερό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Η νοικοκυρά έχει καθαρίσει το σπίτι αλλά με ιδιαίτερη προσοχή το τζάκι, ώστε να μη μείνει ούτε ίχνος από την παλιά στάχτη. Καθαρίζουν ακόμα και την καπνοδόχο, για να μην βρίσκουν πατήματα να κατέβουν οι καλικάντζαροι, τα κακά δαιμόνια όπως λένε στα Χριστουγεννιάτικα παραμύθια, και μαγαρίσουν το σπίτι. Βάζει λοιπόν το Χριστόξυλο στο τζάκι την παραμονή και το ανάβει αφήνοντας το να σιγοκαίει όλο το δωδεκαήμερο από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα. Στη λαϊκή παράδοση πίστευαν ότι η στάχτη αυτή προφύλασσε το σπίτι και τα χωράφια από κάθε κακό και καθώς καίγεται, ζεσταίνεται ο Χριστός στη φάτνη.

Το έθιμο της φωτιάς των Καρυωτών

Σύμφωνα με το έθιμο, τις ημέρες των Χριστουγέννων θα έπρεπε να ετοιμαστούν τα λουκάνικα, ο Καβουρμάς και η Καρβαβίτσα, νοστιμότατα παραδοσιακά εδέσματα, όλα παρασκευασμένα από το κρέας του γουρουνιού που εκτρέφονταν για αυτό το σκοπό. Την παραμονή της γιορτής. Οι νοικοκυρές των σπιτιών έπρεπε να ζυμώσουν και να ετοιμάσουν το Χριστόψωμο- την Μπουγάτσα, όπως της έλεγαν -φτιαγμένο με ιδιαίτερο μεράκι και στολίσματα. Επίσης, ετοίμαζαν τις κουλούρες για να κεράσουν τους μικρούς κολιντάριδες που θα περνούσαν από όλα τα σπίτια, για να καλαντίσουν.

Εννιά Φαγιά

Σύμφωνα με μια παράδοση, ο αριθμός Εννιά συμβολίζει τις περιοχές που περιπλανήθηκαν η Παναγιά με το Θείο Βρέφος και τον Ιωσήφ κατά τον Διωγμό του Ηρώδη. Μία άλλη εκδοχή, λέει πως «Εννιά ήταν τα φαγητά που μετρήθηκαν από τα παιδιά μιας οικογένειας, στο τραπέζι που ετοίμασε η μάνα τους για να γιορτάσει το γεγονός της Γέννησης του Χριστού».

Πλέκοντας το Γαϊτανάκι

Το γαϊτανάκι, το οποίο κάνει ιδιαίτερα αισθητή την παρουσία του τα τελευταία χρόνια στις εκδηλώσεις των αστικών κέντρων, πέρασε στην Ελλάδα από πρόσφυγες του Πόντου και της Μικράς Ασίας. Προέρχεται από τα ελληνιστικά χρόνια, μετά τον θάνατο του Μεγάλου Αλεξάνδρου, από την ελληνιστική λέξη γαϊτάνη. Χρειάζονται δεκατρία άτομα για να στήσουν τον ιδιότυπο χορό. Ο ένας κρατά έναν μεγάλο στύλο στο κέντρο, από την κορυφή του οποίου ξεκινούν δώδεκα μακριές κορδέλες, καθεμιά με διαφορετικό χρώμα, τα γαϊτάνια. Γύρω από τον στύλο δώδεκα χορευτές κρατούν από ένα γαϊτάνι και χορεύουν ταυτόχρονα ανά ζευγάρια, τραγουδώντας το παραδοσιακό τραγούδι. Καθώς κινούνται γύρω από τον στύλο, κάθε χορευτής εναλλάσσεται με το ταίρι του και έτσι όπως γυρνούν, πλέκουν τις κορδέλες γύρω από τον στύλο δημιουργώντας χρωματιστούς συνδυασμούς. Όταν οι κορδέλες έχουν όλες τυλιχτεί και οι χορευτές χορεύουν όλο και πιο κοντά στο κοντάρι, αντιστρέφεται η φορά του χορού και αφού τα γαϊτάνια ξετυλιχτούν ο χορός τελειώνει. Ο αριθμός των δώδεκα χορευτών λέγεται ότι δηλώνει τους μήνες του χρόνου που εναλλάσσονται ή τις Ωρες, τις μυθικές θεότητες του χρόνου. Σε πολλές κοινωνίες, κυρίως αγροτικές, το γαϊτανάκι συμβολίζει την ομόνοια και τη συναδελφικότητα. Ο κυκλικός χορός συμβολίζει τον κύκλο της ζωής, από τη ζωή στον θάνατο, από τη λύπη στη χαρά, από τον χειμώνα στην άνοιξη και το αντίθετο.

Το έθιμο του κανταριού

Στο χωριό Αρναία διαδραματίζεται την Κυριακή του Θωμά το ιδιαίτερο έθιμο του κανταριού. Τοποθετούνται ένα ζύγι, μία ζυγαριά κάτω από έναν πλάτανο στην πλατεία και αφού πρώτα κεραστείς με ένα λουκούμι κι ένα κόκκινο αυγό, περνάς να ζυγιστείς. Σκοπός είναι να διαπιστωθεί ποιος έφαγε περισσότερο το Πάσχα και κερδισμένοι βγαίνουν όσοι έχουν το μεγαλύτερο βάρος, παίρνοντας για έπαθλο από μια κατσαρόλα, με τον πρώτο να κερδίζει τη μικρότερη και τον τρίτο την μεγαλύτερη με στόχο να συναγωνισθεί την επόμενη χρονιά τον πρώτο.

Γιορτή κερασιών

Κάθε χρόνο, τον Ιούλιο, ο Μορφωτικός Πολιτιστικός Σύλλογος Βλάχων Αρχαγγέλου πραγματοποιεί τη Γιορτή των Κερασιών. Το πρόγραμμα εκδηλώσεων περιλαμβάνει Προβολή παλιών φωτογραφιών από το αρχείο του Συλλόγου πλαισιωμένη με βλάχικα τραγούδια του χωριού, χορευτικά, λαϊκό γλέντι με παραδοσιακές ορχήστρες.

Γιορτή Τσίπουρου

Κοντά στα τέλη του Νοεμβρίου, τα τελευταία χρόνια, καθιερώθηκε η γιορτή τσίπουρου. Στο χωριό που η αμπελοκαλλιέργεια ήταν γνωστή από τα παλαιότερα χρόνια, η παραγωγή τσίπουρου στα παραδοσιακά καζάνια θεωρείται από όλους ιεροτελεστία. Την ημέρα αυτή προσφέρεται στους παρευρισκόμενους τσίπουρο και κρασί και πλούσια εδέσματα. Επικρατεί μεγάλο ολονύχτιο γλέντι με ηχους των τοπικών οργάνων γκάιντας και νταχαρέ καθώς και άλλων πιο σύγχρονων οργάνων.

Γαστρονομία

Τα Γιαννιτσά και γενικότερα η Πέλλα και μάλιστα η Αλμωπία στο βόρειο άκρο της, ανάμεσα Βόρα και Πάϊκο, περηφανεύονται για τα τοπικά της αγροτικά προϊόντα: το κόκκινο πιπέρι, την πάπρικα, το καυτερό μπούκοβο, τα κάστανα του Πάϊκου, τα φασόλια παπούδα Καρατζόβας και τις περίφημες μπαχοβίτικες πιπεριές. Τα κεράσια της Εδεσσας (Βοδενών) και του Αρχάγγελου και τα μήλα της Αρνισσας και Παναγίτσας είναι από παλιά ονομαστά σε όλες τις αγορές της Ελλάδας. Ακόμη, όσον αφορά την αμπελοκαλλιέργεια, στην περιοχή καλιεργείται η τοπική ποικιλία Αμάσι ή Όψιμο Εδέσσης. Η ποικιλία αυτή θεωρείται εξαιρετικό φυσικό συντηρητικό των λευκών κρασιών και συμμετέχει σε πολλά επώνυμα λευκά κρασιά άλλων περιοχών. Νοτιότερα κυριαρχεί η άλλη τοπική ποικιλία, η Νεγκόσα, που δίνει φημισμένα μαύρα κρασιά. Τέλος, στην περιοχή υπάρχουν πολλοί άμβυκες απόσταξης τσίπουρου. Η τοπική τυροκομία έχει κι αυτή το ιδιαίτερο προϊόν της τον Μπάτζο, ένα παραδοσιακό υπόξινο, αλμυρό τυρί από αιγοπρόβειο γάλα, που συνήθως τρώγεται ψημένο.