της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Ο ιστορικός τόπος της Λαμίας είναι πλούσιος όχι μόνο σε Αρχαία μνημεία και αξιοθέατα, αλλά και σε ήθη και έθιμα που μεταφέρονται αναλλοίωτα από γενιά σε γενιά και έχουν τις ρίζες τους βαθιά πίσω στο χρόνο.
Χοιροσφαγή
Στα ορεινά χωριά της περιοχής, υπάρχει τουλάχιστον ένας χοίρος σε κάθε σπίτι. Πρόκειται για ένδειξη αρχοντιάς και κύρους. Η προετοιμασία για τη σφαγή τους ξεκινά πολύ νωρίς αφού οι νοικοκυρές είναι υποχρεωμένες να βρουν πλέον γανωματή για να γανώσουν τα οικιακά σκεύη που είναι αναγκαία για την χοιροσφαγή. Σήμερα, η χοιροσφαγή παραμένει ολόκληρη τελετουργία αφού είναι απαραίτητο να υπάρχει φωτιά, κάρβουνο και λιβάνι και την ώρα της σφαγής η νοικοκυρά θα πρέπει να τα ρίξει πάνω στη σφαγή ενώ στο στόμα του χοίρου βάζουν ένα λεμόνι για να μένει ανοιχτό και να αερίζεται. Κατόπιν, τοποθετούν το χοιρινό ανάμεσα σε δύο ξύλα μεγάλα και αρχίζουν το «ξεπάστωμα». Όταν τελειώσουν όλους του χοίρους της γειτονιάς αρχίζει το γλέντι ενώ την ίδια ώρα οι νοικοκυρές ξεκινούν να φτιάξουν λουκάνικα, «τσιγαρίθρες» και «μπουμπάρια»
Τσιγαρίθρες
Ο λόγος για μια παλιά ιεροτελεστία για να διαχωρίσουν το λίπος του χοιρινού από το κρέας. Κόβονται κομμάτια λίπους από τα πιο «παστωμένα» τμήματα του χοιρινού κυρίως στην κοιλιακή χώρα τα οποία έχουν και λίγο κρέας. Το τοποθετούν στο καζάνι με πολύ φωτιά και αρχίζει να βράζει και έτσι βγάζουν το λίπος το οποίο παλιά το αποθήκευαν για την υπόλοιπη χρονιά. Συγχρόνως τα μικρά κομμάτια λίπους και κρέατος μειώνονται συνεχώς και στο τέλος ότι απομείνει το σβήνουν με καλό κρασί κι αυτό για πολλές μέρες είναι ένας καλός και πρόχειρος μεζές που συνοδεύει τα τραπέζια.
Μπουμπάρια
Είναι ένα παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο φαγητό με ρίζες από την τουρκοκρατία. Το παχύ έντερο του χοιρινού, τα εντόσθια μαζί με κιμά χοιρινό χοντροκομμένο, πράσο και ρύζι είναι τα βασικά υλικά. Με όλα αυτά τα υλικά γεμίζουν το χοιρινό έντερο και στη συνέχεια τα ψήνουν. Από περιοχή σε περιοχή υπάρχουν διάφορες παραλλαγές.
«Πασπαλάς»
Παλιός τρόπος διατήρησης του χοιρινού και άλλων κρεάτων. Ολόκληρο το χειμώνα, μικρά κομματάκια πασπαλά πρόσθεταν σε κάθε λογής φαγητά, κυρίως σε λαχανικά και όσπρια, για να τα νοστιμίζουν.
Πηχτή
Είναι ένας μεζές που μπορεί να κρατήσει καιρό και να συντροφεύει το κρασί και το τσίπουρο. Είναι παστό χοιρινό κρέας από το κεφάλι συνήθως του ζώου, με αλάτι και πράσο!
Στα ορεινά χωριά της περιοχής, υπάρχει τουλάχιστον ένας χοίρος σε κάθε σπίτι. Πρόκειται για ένδειξη αρχοντιάς και κύρους. Η προετοιμασία για τη σφαγή τους ξεκινά πολύ νωρίς αφού οι νοικοκυρές είναι υποχρεωμένες να βρουν πλέον γανωματή για να γανώσουν τα οικιακά σκεύη που είναι αναγκαία για την χοιροσφαγή. Σήμερα, η χοιροσφαγή παραμένει ολόκληρη τελετουργία αφού είναι απαραίτητο να υπάρχει φωτιά, κάρβουνο και λιβάνι και την ώρα της σφαγής η νοικοκυρά θα πρέπει να τα ρίξει πάνω στη σφαγή ενώ στο στόμα του χοίρου βάζουν ένα λεμόνι για να μένει ανοιχτό και να αερίζεται. Κατόπιν, τοποθετούν το χοιρινό ανάμεσα σε δύο ξύλα μεγάλα και αρχίζουν το «ξεπάστωμα». Όταν τελειώσουν όλους του χοίρους της γειτονιάς αρχίζει το γλέντι ενώ την ίδια ώρα οι νοικοκυρές ξεκινούν να φτιάξουν λουκάνικα, «τσιγαρίθρες» και «μπουμπάρια»
Τσιγαρίθρες
Ο λόγος για μια παλιά ιεροτελεστία για να διαχωρίσουν το λίπος του χοιρινού από το κρέας. Κόβονται κομμάτια λίπους από τα πιο «παστωμένα» τμήματα του χοιρινού κυρίως στην κοιλιακή χώρα τα οποία έχουν και λίγο κρέας. Το τοποθετούν στο καζάνι με πολύ φωτιά και αρχίζει να βράζει και έτσι βγάζουν το λίπος το οποίο παλιά το αποθήκευαν για την υπόλοιπη χρονιά. Συγχρόνως τα μικρά κομμάτια λίπους και κρέατος μειώνονται συνεχώς και στο τέλος ότι απομείνει το σβήνουν με καλό κρασί κι αυτό για πολλές μέρες είναι ένας καλός και πρόχειρος μεζές που συνοδεύει τα τραπέζια.
Μπουμπάρια
Είναι ένα παραδοσιακό χριστουγεννιάτικο φαγητό με ρίζες από την τουρκοκρατία. Το παχύ έντερο του χοιρινού, τα εντόσθια μαζί με κιμά χοιρινό χοντροκομμένο, πράσο και ρύζι είναι τα βασικά υλικά. Με όλα αυτά τα υλικά γεμίζουν το χοιρινό έντερο και στη συνέχεια τα ψήνουν. Από περιοχή σε περιοχή υπάρχουν διάφορες παραλλαγές.
«Πασπαλάς»
Παλιός τρόπος διατήρησης του χοιρινού και άλλων κρεάτων. Ολόκληρο το χειμώνα, μικρά κομματάκια πασπαλά πρόσθεταν σε κάθε λογής φαγητά, κυρίως σε λαχανικά και όσπρια, για να τα νοστιμίζουν.
Πηχτή
Είναι ένας μεζές που μπορεί να κρατήσει καιρό και να συντροφεύει το κρασί και το τσίπουρο. Είναι παστό χοιρινό κρέας από το κεφάλι συνήθως του ζώου, με αλάτι και πράσο!
Το τσίκνισμα
Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων σε ορισμένες περιοχές το «τσικνίζουν». Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας τα ξημερώματα των Χριστουγέννων ανάβουν τις φωτιές και πριν ακόμα βγει ο ήλιος έχουν ήδη στήσει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι με χοιρινά και μεζέδες.
Το αρραβώνιασμα της φωτιάς
Λαμβάνει χώρα ξημερώματα Χριστουγέννων την ώρα που ο λαός την αποκαλεί «ανοιχτή ώρα». Η νοικοκυρά βάζει ένα μεγάλο ξύλο στο τζάκι και σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα ό,τι ζητήσεις – βεβαίως θα πρέπει να αφορά τα παιδιά και όχι τους παντρεμένους – μπορεί να γίνει.
Το τάισμα της βρύσης
Γίνεται τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξημερώσει Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μ’ αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το «αμίλητο» νερό. Για να έχουν καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς, ή όσπρια και φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή γίνεται σιωπηλά- γι’ αυτό και ονομάστηκε αμίλητο νερό. Με το αμίλητο νερό οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, για ευρωστία και καλή τύχη.
Βλάχικος γάμος
Είναι κωμική αναπαράσταση του βλάχικου γάμου, όπως αυτός γινόταν παλιότερα. Σκηνές που προκαλούν γέλιο είναι το πηγαινέλα των προξενητάδων στους υποψήφιους συμπέθερους, η κουβέντα για την προίκα, τα τελειώματα με την αλλαγή των δακτυλιδιών, οι προετοιμασίες για το γάμο, το «μπαρμπέρισμα του γαμπρού», η τελετή του γάμου και φυσικά τα επακόλουθα της πρώτης γαμήλιας νύχτας του ζευγαριού. Τελειώνει συνήθως με φαγοπότι και χορό, συνοδεία δημοτικής ορχήστρας.
Άγιος Κωνσταντίνος
Ο πολιούχος της περιοχής γιορτάζει στις 21 Μαίου και διεξάγεται πενθήμερη εμποροπανήγυρη. Πανηγύρι γίνεται και στις 23 Αυγούστου στο εκκλησάκι της Παναγίας της Ευλογιάς.
Τα ξημερώματα των Χριστουγέννων σε ορισμένες περιοχές το «τσικνίζουν». Μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας τα ξημερώματα των Χριστουγέννων ανάβουν τις φωτιές και πριν ακόμα βγει ο ήλιος έχουν ήδη στήσει το χριστουγεννιάτικο τραπέζι με χοιρινά και μεζέδες.
Το αρραβώνιασμα της φωτιάς
Λαμβάνει χώρα ξημερώματα Χριστουγέννων την ώρα που ο λαός την αποκαλεί «ανοιχτή ώρα». Η νοικοκυρά βάζει ένα μεγάλο ξύλο στο τζάκι και σύμφωνα με την παράδοση εκείνη την ώρα ό,τι ζητήσεις – βεβαίως θα πρέπει να αφορά τα παιδιά και όχι τους παντρεμένους – μπορεί να γίνει.
Το τάισμα της βρύσης
Γίνεται τα μεσάνυχτα της παραμονής των Χριστουγέννων, στα χωριά της Κεντρικής Ελλάδας. Οι κοπέλες του χωριού, λίγες ώρες πριν ξημερώσει Χριστούγεννα, πηγαίνουν στις βρύσες του χωριού και τις αλείφουν με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους. Μ’ αυτή την κίνηση παίρνουν από τη βρύση το «αμίλητο» νερό. Για να έχουν καλή σοδειά έφερναν στη βρύση βούτυρο, τυρί, ή ψημένο σιτάρι ή κλαδί ελιάς, ή όσπρια και φρόντιζαν να φτάσουν εκεί όσο το δυνατόν νωρίτερα, γιατί, όπως έλεγαν, όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Επιστρέφοντας στο σπίτι, οι γυναίκες, έφερναν το καινούργιο νερό, αφού πρώτα είχαν αδειάσει από τα βαρέλια τους το παλιό. Η διαδικασία αυτή γίνεται σιωπηλά- γι’ αυτό και ονομάστηκε αμίλητο νερό. Με το αμίλητο νερό οι γυναίκες ραντίζουν τα σπίτια τους, για ευρωστία και καλή τύχη.
Βλάχικος γάμος
Είναι κωμική αναπαράσταση του βλάχικου γάμου, όπως αυτός γινόταν παλιότερα. Σκηνές που προκαλούν γέλιο είναι το πηγαινέλα των προξενητάδων στους υποψήφιους συμπέθερους, η κουβέντα για την προίκα, τα τελειώματα με την αλλαγή των δακτυλιδιών, οι προετοιμασίες για το γάμο, το «μπαρμπέρισμα του γαμπρού», η τελετή του γάμου και φυσικά τα επακόλουθα της πρώτης γαμήλιας νύχτας του ζευγαριού. Τελειώνει συνήθως με φαγοπότι και χορό, συνοδεία δημοτικής ορχήστρας.
Άγιος Κωνσταντίνος
Ο πολιούχος της περιοχής γιορτάζει στις 21 Μαίου και διεξάγεται πενθήμερη εμποροπανήγυρη. Πανηγύρι γίνεται και στις 23 Αυγούστου στο εκκλησάκι της Παναγίας της Ευλογιάς.
Χορωδιακό Φεστιβάλ
Ο Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης» με τη συνεργασία του Δήμου διοργανώνουν μουσικές συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις το καλοκαίρι ενώ πιο πριν τον Μάιο γίνεται το Χορωδιακό Φεστιβάλ με συμμετοχή χορωδιών από άλλα μέρη της Ελλάδας. Στα τέλη Μαΐου γίνονται εκδηλώσεις για τους πεσόντες στην Κατοχή. Τον Αύγουστο, 6 έως 12, γίνεται πολύ καλό παζάρι και στις αρχές Σεπτεμβρίου γιορτές κρασιού.
Ο Αγιασμός των χωραφιών
Τα Φώτα, στις 6 Ιανουαρίου γίνεται η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Σκοπός κάθε οικογένειας ήταν να αγιάσει και τα χωράφια για να έχουν την επόμενη καλλιεργητική περίοδο καλή σοδειά. Γι’ αυτό ένα μέλος της οικογένεια ή και περισσότερα φρόντιζαν για τον αγιασμό των χωραφιών. Έπαιρναν ένα τσουκάλι ή κακάβι με αγίασμα και έσπευδαν μετά το μεσημεριανό φαγητό ν’ αγιάσουν τα χωράφια τους πιστεύοντας ότι με την ευλογία του Θεού θα έχουν καλή σοδειά.
Πανελλήνια Έκθεση Λάμιας
Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις σύγχρονες εγκαταστάσεις της και αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός στην οικονομική και εμπορική ανάπτυξη, τόσο του Δήμου Λαμίας, όσο και της ευρύτερης περιφέρειας της Κεντρικής Ελλάδας.
«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»
Το πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου. Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ’» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης. Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα). Ο θόρυβος των κουδουνιών συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη. Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό.
Γαστρονομία
Στη Λαμιώτικη κουζίνα κυριαρχεί η: κοκορέτσι, κοντοσούβλι, λουκάνικο, κρεατικά στην σούβλα, στην σχάρα, σε σούπες, κόκορας με χυλοπίτες, χοιρινά άγρια και ήμερα. Όμως στην αληθινά παραδοσιακή κουζίνα, το κρέας ήταν η εξαίρεση. Η καθημερινή κουζίνα των ανθρώπων στην παραδοσιακή κοινωνία βασιζόταν στο αλεύρι: πίτες, ζυμαρικά, τραχανάδες και φυσικά ψωμί. Ακόμη και τα γλυκά στο αλέυρι ήταν βασισμένα: δίπλες, μπακλαβάδες, γαλατόπιτες. Στα τοπικά προϊόντα της περιοχής περιλαμβάνονται πλούσια γαλακτοκομικά τους προϊόντα: την περίφημη φορμαέλα, το μαλακό οψιμοτύρι, την φέτα, την μυζήθρα, το γιαούρτι, τοτσαλαφούτι.
Ο Μουσικός Πολιτιστικός Σύλλογος «Χορωδία Αταλάντης» με τη συνεργασία του Δήμου διοργανώνουν μουσικές συναυλίες και θεατρικές παραστάσεις το καλοκαίρι ενώ πιο πριν τον Μάιο γίνεται το Χορωδιακό Φεστιβάλ με συμμετοχή χορωδιών από άλλα μέρη της Ελλάδας. Στα τέλη Μαΐου γίνονται εκδηλώσεις για τους πεσόντες στην Κατοχή. Τον Αύγουστο, 6 έως 12, γίνεται πολύ καλό παζάρι και στις αρχές Σεπτεμβρίου γιορτές κρασιού.
Ο Αγιασμός των χωραφιών
Τα Φώτα, στις 6 Ιανουαρίου γίνεται η τελετή του Μεγάλου Αγιασμού. Σκοπός κάθε οικογένειας ήταν να αγιάσει και τα χωράφια για να έχουν την επόμενη καλλιεργητική περίοδο καλή σοδειά. Γι’ αυτό ένα μέλος της οικογένεια ή και περισσότερα φρόντιζαν για τον αγιασμό των χωραφιών. Έπαιρναν ένα τσουκάλι ή κακάβι με αγίασμα και έσπευδαν μετά το μεσημεριανό φαγητό ν’ αγιάσουν τα χωράφια τους πιστεύοντας ότι με την ευλογία του Θεού θα έχουν καλή σοδειά.
Πανελλήνια Έκθεση Λάμιας
Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις σύγχρονες εγκαταστάσεις της και αποτελεί το σημαντικότερο γεγονός στην οικονομική και εμπορική ανάπτυξη, τόσο του Δήμου Λαμίας, όσο και της ευρύτερης περιφέρειας της Κεντρικής Ελλάδας.
«Καμήλες και Ντιβιτζήδες»
Το πρωτοχρονιάτικο έθιμο της Ανατολικής Ρωμυλίας έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα και παραπέμπει στις γιορτές προς τιμή του Διονύσου. Οι ντιβιτζήδες ντύνονται με προβιές και φορούν στο κεφάλι το καούκι που είναι καπέλο και μάσκα μαζί, είναι φτιαγμένο από «κιτσιά» (αρνίσιο μαλλί), στολισμένο με καθρεφτάκια και πολύχρωμες κορδέλες. Στη θέση των δοντιών έχουν «αρμάθες» από ξερά φασόλια. Στη μέση και τα πόδια φορούν μικρά κουδουνάκια. Στα χέρια κρατούν το «τοπούζ’» (ξύλινο ρόπαλο) το οποίο χτυπούνε χάμω εκβιάζοντας, κατά κάποιον τρόπο, τη γονιμότητα της γης. Η καμήλα είναι μια ξύλινη κατασκευή σκεπασμένη με «τσόλι» (υφαντό από τραγίσιο μαλλί), με έναν μακρόστενο λαιμό από προβιά, όπως και το κεφάλι της, με κρεμασμένα πολλά μεγάλα μπρούτζινα κουδούνια (τούτσα). Ο θόρυβος των κουδουνιών συντελεί στο ξύπνημα της φύσης από τη χειμωνιάτικη νάρκη. Μετά την πρωτοχρονιάτικη λειτουργία οι ντιβιτζήδες, οι καμήλες και οι μουσικοί θα ανοίξουν το χορό στην πλατεία του χωριού. Λίγο αργότερα στον κύκλο θα πιαστούν κάτοικοι και επισκέπτες, χορεύοντας κυρίως ζωναράδικο και συγκαθιστό.
Γαστρονομία
Στη Λαμιώτικη κουζίνα κυριαρχεί η: κοκορέτσι, κοντοσούβλι, λουκάνικο, κρεατικά στην σούβλα, στην σχάρα, σε σούπες, κόκορας με χυλοπίτες, χοιρινά άγρια και ήμερα. Όμως στην αληθινά παραδοσιακή κουζίνα, το κρέας ήταν η εξαίρεση. Η καθημερινή κουζίνα των ανθρώπων στην παραδοσιακή κοινωνία βασιζόταν στο αλεύρι: πίτες, ζυμαρικά, τραχανάδες και φυσικά ψωμί. Ακόμη και τα γλυκά στο αλέυρι ήταν βασισμένα: δίπλες, μπακλαβάδες, γαλατόπιτες. Στα τοπικά προϊόντα της περιοχής περιλαμβάνονται πλούσια γαλακτοκομικά τους προϊόντα: την περίφημη φορμαέλα, το μαλακό οψιμοτύρι, την φέτα, την μυζήθρα, το γιαούρτι, τοτσαλαφούτι.
