της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το στοιχείο της διαπολιτισμικότητας κυριαρχεί στην Κομοτηνή, καθώς δύο διαφορετικοί πολιτισμοί και δύο διαφορετικές θρησκείες ενώνονται, δημιουργώντας ένα μοναδικό συνδυασμό που αντανακλάται στα σοκάκια της πόλης, στα παραδοσιακά προϊόντα, στα πολιτιστικά δρώμενα, στα ήθη και έθιμα αλλά και στην τοπική γαστρονομία.
Έθιμο του Σαγιά
Αναβιώνει την παραμονή των Φώτων από το Σύλλογο Καππαδοκών και Μικρασιατών «Ο Μέγας Βασίλειος» και το Σύλλογο Γυναικών Ασκητών. Το μεσημέρι της 5ης Ιανουαρίου οι κάτοικοι συγκεντρώνουν ξύλα τα τοποθετούν σε σχήμα κώνου μπροστά στην εκκλησία του χωριού. Μετά τον εσπερινό η εκκλησιαστική επιτροπή οργανώνει πλειοδοτικό χρηματικό διαγωνισμό υπέρ του ναού. Αυτός που θα προσφέρει τα περισσότερα χρήματα αποκτά το προνόμιο να ανάψει τη φωτιά στη πλατεία του χωριού. Το βράδυ λαμβάνει χώρα μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και εδέσματα από την Καππαδοκία.
Κλήδονας ή Καλογιάννια
Τελείται Στις 24 Ιουνίου, γιορτή του Αη Γιάννη του Κλήδονα, στον παραδοσιακό οικισμό των Σαρακατσάνων στο Πόρτο Λάγος. Περιλαμβάνει ένα τελετουργικό μαντείας που αφορά στα ανύπαντρα κορίτσια. Οι κοπέλες μαζεύουν λουλούδια, δένουν σ’ αυτά ένα δαχτυλίδι και τα βάζουν σ’ ένα μπακιρένιο σκεύος. Τραγουδώντας το άσμα του Αη Γιάννη, γεμίζουν με νερό το σκεύος στη βρύση του χωριού. Επιστρέφοντας στις καλύβες, βγάζουν από το νερό το πρώτο λουλούδι που αντιστοιχεί στη κοπέλα που θα παντρευτεί πρώτη απ’ όλες. Ακολουθεί γλέντι με τραγούδια, χορούς και κεράσματα στον κόσμο.
Τζαμάλα
Πρόκειται για ένα αγροτικό έθιμο της περιοχλής, που αναβιώνει τέλη Οκτωβρίου, και σχετίζεται με τη σπορά και τη καλή σοδειά. Με την έναρξη της νέας σποράς, οι Τζαμαλάρηδες, χωρικοί αγρότες, αναβιώνουν το δρώμενο που βασίζεται στη πάλη του παλιού με το καινούριο, του νέου με τον γέρο. Το θέμα αφορά στη διεκδίκηση της Γκαντίνας, μια όμορφης κοπέλας, που εκπροσωπεί τη ζωή. Ο νέος άνδρας σκοτώνει τον γηραιότερο και ως νικητής παντρεύεται την κοπέλα. Τα δραματικά στοιχεία παρουσιάζονται με κωμικό τρόπο και αθυροστομίες.
Αναβιώνει την παραμονή των Φώτων από το Σύλλογο Καππαδοκών και Μικρασιατών «Ο Μέγας Βασίλειος» και το Σύλλογο Γυναικών Ασκητών. Το μεσημέρι της 5ης Ιανουαρίου οι κάτοικοι συγκεντρώνουν ξύλα τα τοποθετούν σε σχήμα κώνου μπροστά στην εκκλησία του χωριού. Μετά τον εσπερινό η εκκλησιαστική επιτροπή οργανώνει πλειοδοτικό χρηματικό διαγωνισμό υπέρ του ναού. Αυτός που θα προσφέρει τα περισσότερα χρήματα αποκτά το προνόμιο να ανάψει τη φωτιά στη πλατεία του χωριού. Το βράδυ λαμβάνει χώρα μεγάλο γλέντι με παραδοσιακούς χορούς και εδέσματα από την Καππαδοκία.
Κλήδονας ή Καλογιάννια
Τελείται Στις 24 Ιουνίου, γιορτή του Αη Γιάννη του Κλήδονα, στον παραδοσιακό οικισμό των Σαρακατσάνων στο Πόρτο Λάγος. Περιλαμβάνει ένα τελετουργικό μαντείας που αφορά στα ανύπαντρα κορίτσια. Οι κοπέλες μαζεύουν λουλούδια, δένουν σ’ αυτά ένα δαχτυλίδι και τα βάζουν σ’ ένα μπακιρένιο σκεύος. Τραγουδώντας το άσμα του Αη Γιάννη, γεμίζουν με νερό το σκεύος στη βρύση του χωριού. Επιστρέφοντας στις καλύβες, βγάζουν από το νερό το πρώτο λουλούδι που αντιστοιχεί στη κοπέλα που θα παντρευτεί πρώτη απ’ όλες. Ακολουθεί γλέντι με τραγούδια, χορούς και κεράσματα στον κόσμο.
Τζαμάλα
Πρόκειται για ένα αγροτικό έθιμο της περιοχλής, που αναβιώνει τέλη Οκτωβρίου, και σχετίζεται με τη σπορά και τη καλή σοδειά. Με την έναρξη της νέας σποράς, οι Τζαμαλάρηδες, χωρικοί αγρότες, αναβιώνουν το δρώμενο που βασίζεται στη πάλη του παλιού με το καινούριο, του νέου με τον γέρο. Το θέμα αφορά στη διεκδίκηση της Γκαντίνας, μια όμορφης κοπέλας, που εκπροσωπεί τη ζωή. Ο νέος άνδρας σκοτώνει τον γηραιότερο και ως νικητής παντρεύεται την κοπέλα. Τα δραματικά στοιχεία παρουσιάζονται με κωμικό τρόπο και αθυροστομίες.
Έθιμο του κλεψίματος
Λίγο πιο έξω από την πόλη, στα χωριά Πάμφορο, Αίγειρο και Ροδίτη, τελείται στις 26 Φεβρουαρίου, παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, το έθιμο του κλεψίματος. Οι νέοι άνδρες του χωριού, μετά τις 12 το βράδυ, πηγαίνουν στα σπίτια των ανύπαντρων κοριτσιών και «κλέβουν» κάρα, εργαλεία… τα οποία κρύβουν οι γονείς των κοριτσιών στις αυλές τους. Τα αγόρια αρπάζουν ή αναποδογυρίζουν τα κάρα υπονοώντας έτσι ότι ήρθε η ώρα του «καπακώματος» του κοριτσιού. Η κλοπή του κάρου υπαινίσσεται την κλοπή της παρθενιάς της νεαρής κοπέλας. Τέλος αφήνουν τα κλοπιμαία στη πλατεία του χωριού όπου τα βρίσκουν την επόμενη ημέρα οι γονείς των κοριτσιών.
Το έθιμο με τα εννέα φαγητά
Πάντα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων στρώνονταν ένα τραπέζι στο οποίο καθόταν όλη η οικογένεια και το τραπέζι αυτό είχε εννέα νηστίσιμα φαγητά. Ο αριθμός εννέα συμβολίζει τους εννέα μήνες της κύησης της Παναγίας, άλλοι πάλι λένε πως συμβολίζει τις εννέα μέρες που είχε φύγει η Παναγία για να γεννήσει το Χριστό και περιπλανήθηκε. Ο αριθμός εννέα είναι συμβολικός. Τηρούνταν με θρησκευτική ευλάβεια το έθιμο. Πριν καθίσουν στο τραπέζι θύμιαζαν το χώρο όπου έτρωγαν. Ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε το χριστόψωμο, το οποίο είχε ένα κερί επάνω και το έσπαζε στο κεφάλι του, χωρίς να βάλει μαχαίρι, έτσι μοίραζε τα κομμάτια στους παρευρισκομένους. Αφού ευχόταν ο ένας στον άλλο, «υγεία, καλοτυχία, καλές σοδειές» έτρωγαν όλοι μαζί. Ό,τι βρισκόταν στο σπίτι ό,τι μπορούσε η νοικοκυρά να βάλει πάνω στο τραπέζι το έβαζε και το θεωρούσε φαγητό.
Παρχάρια
Τα παρχάρια είναι βοσκότοποι σε οροπέδια, μα και τόποι εξοχικοί. Η λέξη είναι σύνθετη από το «παρά» και το «χωρίον» και στον Πόντο σηματοδοτούσε τη μετακίνηση των κτηνοτρόφων από τα χαμηλά στα ορεινά οροπέδια για να αποφύγουν οι κάτοικοι της περιοχής την υγρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και για να βρουν βοσκή για τα ζωντανά τους. Η θερινή διαδρομή στα παρχάρια ξεκινούσε τέλη Απριλίου και τελείωνε στα τέλη Σεπτεμβρίου, ενώ η αρχή και το τέλος αυτής της περιόδου συνοδεύονταν από εκδηλώσεις με ψυχαγωγικό, αλλά και εμπορικό χαρακτήρα, καθώς οι κτηνοτρόφοι πωλούσαν τα προϊόντα τους.
Σήμερα, το παρχάρεμα, αποτελεί για τον σύγχρονο άνθρωπο ένα ταπεινό προσκύνημα στη μάνα φύση και η αναβίωση του εθίμου των Παρχαρίων σημαίνει πολλά για τους ανθρώπους με ποντιακή καταγωγή. Το παραδοσιακό πανηγύρι των Παρχαρίων, με χορό και ζωντανή μουσική, αναβιώνει για δέκατη χρονιά, την ερχόμενη Κυριακή, σε μια πανέμορφη τοποθεσία, με παρθένα δάση από δρυ, δίπλα από το οχυρό της Νυμφαίας, κοντά στην πόλη της Κομοτηνής.
Χριστόκλουρα
Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων συνήθιζαν να ζυμώνουν και να φτιάχνουν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα στη «Χριστόκλουρα» αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού.
Λίγο πιο έξω από την πόλη, στα χωριά Πάμφορο, Αίγειρο και Ροδίτη, τελείται στις 26 Φεβρουαρίου, παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, το έθιμο του κλεψίματος. Οι νέοι άνδρες του χωριού, μετά τις 12 το βράδυ, πηγαίνουν στα σπίτια των ανύπαντρων κοριτσιών και «κλέβουν» κάρα, εργαλεία… τα οποία κρύβουν οι γονείς των κοριτσιών στις αυλές τους. Τα αγόρια αρπάζουν ή αναποδογυρίζουν τα κάρα υπονοώντας έτσι ότι ήρθε η ώρα του «καπακώματος» του κοριτσιού. Η κλοπή του κάρου υπαινίσσεται την κλοπή της παρθενιάς της νεαρής κοπέλας. Τέλος αφήνουν τα κλοπιμαία στη πλατεία του χωριού όπου τα βρίσκουν την επόμενη ημέρα οι γονείς των κοριτσιών.
Το έθιμο με τα εννέα φαγητά
Πάντα το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων στρώνονταν ένα τραπέζι στο οποίο καθόταν όλη η οικογένεια και το τραπέζι αυτό είχε εννέα νηστίσιμα φαγητά. Ο αριθμός εννέα συμβολίζει τους εννέα μήνες της κύησης της Παναγίας, άλλοι πάλι λένε πως συμβολίζει τις εννέα μέρες που είχε φύγει η Παναγία για να γεννήσει το Χριστό και περιπλανήθηκε. Ο αριθμός εννέα είναι συμβολικός. Τηρούνταν με θρησκευτική ευλάβεια το έθιμο. Πριν καθίσουν στο τραπέζι θύμιαζαν το χώρο όπου έτρωγαν. Ο αρχηγός της οικογένειας έπαιρνε το χριστόψωμο, το οποίο είχε ένα κερί επάνω και το έσπαζε στο κεφάλι του, χωρίς να βάλει μαχαίρι, έτσι μοίραζε τα κομμάτια στους παρευρισκομένους. Αφού ευχόταν ο ένας στον άλλο, «υγεία, καλοτυχία, καλές σοδειές» έτρωγαν όλοι μαζί. Ό,τι βρισκόταν στο σπίτι ό,τι μπορούσε η νοικοκυρά να βάλει πάνω στο τραπέζι το έβαζε και το θεωρούσε φαγητό.
Παρχάρια
Τα παρχάρια είναι βοσκότοποι σε οροπέδια, μα και τόποι εξοχικοί. Η λέξη είναι σύνθετη από το «παρά» και το «χωρίον» και στον Πόντο σηματοδοτούσε τη μετακίνηση των κτηνοτρόφων από τα χαμηλά στα ορεινά οροπέδια για να αποφύγουν οι κάτοικοι της περιοχής την υγρασία και τις υψηλές θερμοκρασίες, αλλά και για να βρουν βοσκή για τα ζωντανά τους. Η θερινή διαδρομή στα παρχάρια ξεκινούσε τέλη Απριλίου και τελείωνε στα τέλη Σεπτεμβρίου, ενώ η αρχή και το τέλος αυτής της περιόδου συνοδεύονταν από εκδηλώσεις με ψυχαγωγικό, αλλά και εμπορικό χαρακτήρα, καθώς οι κτηνοτρόφοι πωλούσαν τα προϊόντα τους.
Σήμερα, το παρχάρεμα, αποτελεί για τον σύγχρονο άνθρωπο ένα ταπεινό προσκύνημα στη μάνα φύση και η αναβίωση του εθίμου των Παρχαρίων σημαίνει πολλά για τους ανθρώπους με ποντιακή καταγωγή. Το παραδοσιακό πανηγύρι των Παρχαρίων, με χορό και ζωντανή μουσική, αναβιώνει για δέκατη χρονιά, την ερχόμενη Κυριακή, σε μια πανέμορφη τοποθεσία, με παρθένα δάση από δρυ, δίπλα από το οχυρό της Νυμφαίας, κοντά στην πόλη της Κομοτηνής.
Χριστόκλουρα
Οι γυναίκες των Σαρακατσάνων συνήθιζαν να ζυμώνουν και να φτιάχνουν τη «Χριστόκλουρα», η οποία είναι κεντημένη. Τα κεντήματα στη «Χριστόκλουρα» αναπαριστούν πρόβατα, άλογα, τη στάνη, τη στρούγκα και άλλα στοιχεία του παλαιού καθημερινού τους βίου. Τη «Χριστόκλουρα» την τρώνε όλοι μαζί με μέλι, περιμένοντας τη γέννηση του Χριστού.
Το Χριστόξυλο
Από τις παραμονές των εορτών ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο, το πιο γερό , το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών στο τζάκι του σπιτιού. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά έχει καθαρίσει το σπίτι. Έτσι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και μπαίνει στην πυροστιά το Χριστόξυλο. Ο λαός λέει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός, εκεί στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Σε κάθε σπιτικό, οι νοικοκυραίοι προσπαθούν το Χριστόξυλο να καίει μέχρι τα Φώτα.
Οι μωμόγεροι
Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους απερίγραπτες και ο μεγάλος φόβος τους η φωτιά. Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας αναβιώνει το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Όταν συναντηθούν δυο παρέες κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Γαστρονομία
Η τοπική κουζίνα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κράμα γαστρονομικών παραδόσεων της Θράκης, της Ανατολικής Ρωμυλίας, της Καππαδοκίας, του Πόντου, της Τουρκίας, της Αρμενίας, της Καππαδοκίας, των Σαρακατσάνων και των Ρομά. Κάποια από τα πιο δημοφιλή πιάτα είναι το τας-κεμπάπ, η ψητή μελιτζάνα, το χοιρινό με τουρσί, η μπάμπω (χριστουγεννιάτικο φαγητό με εντόσθια και κιμά), τα μαντί (ραβιόλια γεμιστά με κιμά) και το τανοσούρ (από τον Πόντο). Από γλυκά δοκιμάστε σαραγλί, χανούμ μπουρέκ (με κρέμα), καταΐφι, σεκέρ παρέ και καζάν ντιπί. Αλλαντικά, όπως ο καβουρμάς και ο παστουρμάς. Στραγάλια Κομοτηνής, με τις ποικίλες γεύσεις (αλμυρά, πιπεράτα, γλυκά ή καραμελωμένα). Αλιεύματα του Θρακικού Πελάγους, τόσο νωπά όσο και μεταποιημένα (αλίπαστα), με επικεφαλής τον λικουρίνο. Αλιεύματα των Λιμνοθαλασσών, όπως το μπλε καβούρι, ο καπνιστός παστός κέφαλος, το καπνιστό χέλι. Σουτσούκ λουκούμ, ένα ιδιαίτερο και διαφορετικό προϊόν, που συνδυάζει παράδοση και πολυτισμικότητα. Παραδοσιακό τσίπουρο και φυσικά, κρασί.
Από τις παραμονές των εορτών ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και διαλέγει το πιο όμορφο, το πιο γερό , το πιο χοντρό ξύλο από πεύκο ή ελιά και το πάει σπίτι του. Αυτό ονομάζεται Χριστόξυλο και είναι το ξύλο που θα καίει για όλο το δωδεκαήμερο των εορτών στο τζάκι του σπιτιού. Πριν ο νοικοκύρης φέρει το Χριστόξυλο, κάθε νοικοκυρά έχει καθαρίσει το σπίτι. Έτσι το βράδυ της παραμονής των Χριστουγέννων, όταν όλη η οικογένεια θα είναι μαζεμένη γύρω από το τζάκι, ο νοικοκύρης του σπιτιού ανάβει την καινούρια φωτιά και μπαίνει στην πυροστιά το Χριστόξυλο. Ο λαός λέει ότι καθώς καίγεται το Χριστόξυλο, ζεσταίνεται ο Χριστός, εκεί στην κρύα σπηλιά της Βηθλεέμ. Σε κάθε σπιτικό, οι νοικοκυραίοι προσπαθούν το Χριστόξυλο να καίει μέχρι τα Φώτα.
Οι μωμόγεροι
Η όψη τους τρομακτική, οι σκανδαλιές τους απερίγραπτες και ο μεγάλος φόβος τους η φωτιά. Στις περιοχές της Μακεδονίας, Θράκης και Θεσσαλίας αναβιώνει το έθιμο των μεταμφιέσεων, που φαίνεται πως έχει σχέση με τους καλικάντζαρους. Οι μεταμφιεσμένοι, που λέγονται Μωμόγεροι, Ρογκάτσια ή Ρογκατσάρια, φοράνε τομάρια ζώων ή ντύνονται με στολές ανθρώπων οπλισμένων με σπαθιά. Γυρίζουν στο χωριό τους ή στα γειτονικά χωριά, τραγουδούν και μαζεύουν δώρα. Όταν συναντηθούν δυο παρέες κάνουν ψευτοπόλεμο μεταξύ τους, ώσπου η μία ομάδα να νικήσει και η άλλη να δηλώσει υποταγή.
Γαστρονομία
Η τοπική κουζίνα είναι ένα πολύ ενδιαφέρον κράμα γαστρονομικών παραδόσεων της Θράκης, της Ανατολικής Ρωμυλίας, της Καππαδοκίας, του Πόντου, της Τουρκίας, της Αρμενίας, της Καππαδοκίας, των Σαρακατσάνων και των Ρομά. Κάποια από τα πιο δημοφιλή πιάτα είναι το τας-κεμπάπ, η ψητή μελιτζάνα, το χοιρινό με τουρσί, η μπάμπω (χριστουγεννιάτικο φαγητό με εντόσθια και κιμά), τα μαντί (ραβιόλια γεμιστά με κιμά) και το τανοσούρ (από τον Πόντο). Από γλυκά δοκιμάστε σαραγλί, χανούμ μπουρέκ (με κρέμα), καταΐφι, σεκέρ παρέ και καζάν ντιπί. Αλλαντικά, όπως ο καβουρμάς και ο παστουρμάς. Στραγάλια Κομοτηνής, με τις ποικίλες γεύσεις (αλμυρά, πιπεράτα, γλυκά ή καραμελωμένα). Αλιεύματα του Θρακικού Πελάγους, τόσο νωπά όσο και μεταποιημένα (αλίπαστα), με επικεφαλής τον λικουρίνο. Αλιεύματα των Λιμνοθαλασσών, όπως το μπλε καβούρι, ο καπνιστός παστός κέφαλος, το καπνιστό χέλι. Σουτσούκ λουκούμ, ένα ιδιαίτερο και διαφορετικό προϊόν, που συνδυάζει παράδοση και πολυτισμικότητα. Παραδοσιακό τσίπουρο και φυσικά, κρασί.
