της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Σταυροδρόμι για κάθε λαό και εισβολέα, η γη της Θράκης βρέθηκε στο προσκήνιο των γεγονότων από το λυκαυγές της Ιστορίας. Τα πολυτάραχα ιστορικά γεγονότα και οι μετακινήσεις λαών οδήγησαν στη διαμόρφωση των παραδόσεων της περιοχής με επιρροές από Ανατολή και Δύση.
Τζαμάλα
Είναι ένα δρώμενο όπου κυρίαρχο στοιχείο η πάλη του γέρου με τον νέο που διεκδικούν μια όμορφη νέα, την Γκαντίνα, που εκπροσωπεί τη ζωή. Τα δραματικά στοιχεία είναι έντονα αλλά δοσμένα με κωμικό τρόπο ώστε να προκαλούν το γέλιο στους παρευρισκόμενους. Μετά τον φόνο του γέρου από τον νέο, ο νικητής νέος ενώνεται με την Γκαντίνα την οποία και κάνει γυναίκα του. Ακολουθεί γλέντι και οινοποσία ως αργά το βράδυ.
Κλήδονας
Αυτή τη μέρα στα σταυροδρόμια να ανάβουν φωτιές και να πηδούν πάνω απ΄αυτές μικροί και μεγάλοι σε διάφορες περιοχές της Θράκης. Στους Σαρακατσάνους που αναπαριστούν το έθιμο τους κάθε χρόνο υπάρχει ένα τελετουργικό μαντείας. Αφορά στα ανύπαντρα κορίτσια που αφού μαζέψουν λουλούδια και δέσουν σ αυτά το δαχτυλίδι τους, τα τοποθετούν μέσα σε ένα μπακιρένιο σκεύος. Τραγουδώντας το τραγούδι του Αη Γιάννη γεμίζουν στη βρύση το σκεύος με νερό και όταν επιστρέψουν στις καλύβες μαζεύονται γύρω από την μπακιρένια κούπα, και βγάζουν από το νερό το πρώτο λουλούδι. Το κορίτσι στο οποίο αντιστοιχεί το λουλούδι αυτό σύντομα θα παντρευτεί. Κατόπιν, χορεύουν, τραγουδούν και προσφέρουν κεράσματα στους παρευρισκόμενους.
Κορτοπούλα
Παλιότερα γινόταν την παραμονή των Χριστουγέννων. Τώρα την πρώτη ημέρα, μετά τη θεία λειτουργία. Μια ομάδα Καλαντάρηδων λέει τα κάλαντα σε όλα τα σπίτια του χωριού, παίρνοντας δώρα. Στην ομάδα συμμετέχουν και δύο μεταμφιεσμένοι, η «Κορτοπούλα», άντρας ντυμένος γυναίκα και ο «Αράπης», γεροδεμένος νέος με μαύρο πρόσωπο και ρούχα και μια κουδούνα κρεμασμένη στη ζώνη του. Κατά τη μετάβαση της ομάδας από σπίτι σε σπίτι, άλλοι άνδρες προσπαθούν να απαγάγουν τη Κορτοπούλα, που την υπερασπίζεται ο Αράπης. Το έθιμο αυτό με τους μεταμφιεσμένους μέσα στο δωδεκαήμερο έχει καθαρά ευετηριακό χαρακτήρα.
Συγχώριο
Τo Συγχώριo ή τα συγχωρέματα μέχρι πριν λίγα χρόνια στα χωριά τoυ Έβρoυ, ετηρείτo με θρησκευτική ευλάβεια. Και σήμερα βέβαια μπoρεί να τo συναντάμε, όχι όμως με μεγαλoπρέπεια. Από τις Μικρές Απoκριές, μετά την «εκκλησιά», άρχιζε o χoρός σ' όλες τις γειτoνιές τoυ χωριoύ. Στo Πραγγί Διδυμoτείχoυ, ντυμένoι όλoι με τις τoπικές φoρεσιές τη μέρα αυτή, μαζευόνταν στην πλατεία. To χoρό ξεκινoύσαν oι μεγαλύτεροι σε ηλικία και στη συνέχεια ακoλoυθoύσαν oι υπόλoιπoι.
Είναι ένα δρώμενο όπου κυρίαρχο στοιχείο η πάλη του γέρου με τον νέο που διεκδικούν μια όμορφη νέα, την Γκαντίνα, που εκπροσωπεί τη ζωή. Τα δραματικά στοιχεία είναι έντονα αλλά δοσμένα με κωμικό τρόπο ώστε να προκαλούν το γέλιο στους παρευρισκόμενους. Μετά τον φόνο του γέρου από τον νέο, ο νικητής νέος ενώνεται με την Γκαντίνα την οποία και κάνει γυναίκα του. Ακολουθεί γλέντι και οινοποσία ως αργά το βράδυ.
Κλήδονας
Αυτή τη μέρα στα σταυροδρόμια να ανάβουν φωτιές και να πηδούν πάνω απ΄αυτές μικροί και μεγάλοι σε διάφορες περιοχές της Θράκης. Στους Σαρακατσάνους που αναπαριστούν το έθιμο τους κάθε χρόνο υπάρχει ένα τελετουργικό μαντείας. Αφορά στα ανύπαντρα κορίτσια που αφού μαζέψουν λουλούδια και δέσουν σ αυτά το δαχτυλίδι τους, τα τοποθετούν μέσα σε ένα μπακιρένιο σκεύος. Τραγουδώντας το τραγούδι του Αη Γιάννη γεμίζουν στη βρύση το σκεύος με νερό και όταν επιστρέψουν στις καλύβες μαζεύονται γύρω από την μπακιρένια κούπα, και βγάζουν από το νερό το πρώτο λουλούδι. Το κορίτσι στο οποίο αντιστοιχεί το λουλούδι αυτό σύντομα θα παντρευτεί. Κατόπιν, χορεύουν, τραγουδούν και προσφέρουν κεράσματα στους παρευρισκόμενους.
Κορτοπούλα
Παλιότερα γινόταν την παραμονή των Χριστουγέννων. Τώρα την πρώτη ημέρα, μετά τη θεία λειτουργία. Μια ομάδα Καλαντάρηδων λέει τα κάλαντα σε όλα τα σπίτια του χωριού, παίρνοντας δώρα. Στην ομάδα συμμετέχουν και δύο μεταμφιεσμένοι, η «Κορτοπούλα», άντρας ντυμένος γυναίκα και ο «Αράπης», γεροδεμένος νέος με μαύρο πρόσωπο και ρούχα και μια κουδούνα κρεμασμένη στη ζώνη του. Κατά τη μετάβαση της ομάδας από σπίτι σε σπίτι, άλλοι άνδρες προσπαθούν να απαγάγουν τη Κορτοπούλα, που την υπερασπίζεται ο Αράπης. Το έθιμο αυτό με τους μεταμφιεσμένους μέσα στο δωδεκαήμερο έχει καθαρά ευετηριακό χαρακτήρα.
Συγχώριο
Τo Συγχώριo ή τα συγχωρέματα μέχρι πριν λίγα χρόνια στα χωριά τoυ Έβρoυ, ετηρείτo με θρησκευτική ευλάβεια. Και σήμερα βέβαια μπoρεί να τo συναντάμε, όχι όμως με μεγαλoπρέπεια. Από τις Μικρές Απoκριές, μετά την «εκκλησιά», άρχιζε o χoρός σ' όλες τις γειτoνιές τoυ χωριoύ. Στo Πραγγί Διδυμoτείχoυ, ντυμένoι όλoι με τις τoπικές φoρεσιές τη μέρα αυτή, μαζευόνταν στην πλατεία. To χoρό ξεκινoύσαν oι μεγαλύτεροι σε ηλικία και στη συνέχεια ακoλoυθoύσαν oι υπόλoιπoι.
Κυριακή των Βαΐων
Στη Θράκη όπως και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας συνηθίζονται τα «βαγιοχτυπήματα». Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες για να λευτερωθούν πιο εύκολα. Ο λαός αποδίδει γονιμοποιό δύναμη στα βάγια. Επίσης σε άλλα χωριά της Θράκης τα κορίτσια έκαναν στεφάνια από βάγια, που τους έδινε ο παπάς στην εκκλησία, και τα έριχνα στο ρέμα. Όποιας το στεφάνι έφτανε πρώτο στη ρεματιά φίλευε τις υπόλοιπες στο σπίτι της και διασκέδαζαν με χορό και τραγούδια.
Μεγάλη βδομάδα
Την Μεγάλη Εβδομάδα σε πολλές περιοχές της Θράκης νηστεύουν τις τρεις πρώτες ημέρες. Το έθιμο αυτό τηρούν συνήθως τα κορίτσια, γιατί πιστεύουν ότι «νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή» και ελπίζουν να βρουν γαμπρό. Την τελευταία μάλιστα βραδιά για να ονειρευτούν ποιόν θα πάρουν βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους «αλμυροκούλουρα». Οι μόνες δουλειές που επιτρέπονται την Μ. Εβδομάδα είναι το καθάρισμα του σπιτιού, το μαγείρεμα, το βράσιμο των αβγών και το ζύμωμα.
Φεστιβάλ Γκάιντας
Το Διδυμότειχο είναι διάσημο για το φεστιβάλ γκάιντας, Καλέ Παναΐρ, το οποίο πραγματοποιείται κάθε Πεντηκοστή (το Σαββατοκύριακο της εορτής του Αγίου Πνεύματος). Στο φεστιβάλ αυτό, πλήθος μουσικών με παραδοσιακές Θρακικές γκάϊντες και νταούλια ξεχύνεται στους δρόμους και ακολουθεί παραδοσιακό θρακιώτικο γλέντι.
Βατάτζεια
Από το έτος 2011 καθιερώθηκαν τα Βατάτζεια, τα οποία αποτελούν σειρά θρησκευτικών και πολιτιστικών δρώμενων που διοργανώνονται στις αρχές του Νοεμβρίου στη μνήμη του αγίου Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη. Κάθε χρόνο οργανώνεται θρησκευτική πανήγυρις με εσπερινό και Θεία Λειτουργία στον νέο ναό του αγίου Ιωάννου Βατάτζη και διεξάγεται κεντρική πολιτιστική εκδήλωση με εισηγητές και ομιλίες σχετικά με διάφορες πτυχές του βίου του αγίου Ιωάννη Βατάτζη. Τις εκδηλώσεις πλαισίωνουν χορευτικοί-παραδοσιακοί σύλλογοι του Διδυμοτείχου.
Παλαιολόγεια
Από τις 27 έως τις 29 Μαΐου κάθε έτους διοργανώνονται λατρευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις που φέρουν τον τίτλο «Παλαιολόγεια» με μέριμνα της Μητρόπολης Διδυμοτείχου. Οι εκδηλώσεις αποτελούν τιμή προς τη μνήμη του μαρτυρικού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου και όλων εκείνων που έπεσαν ηρωϊκώς μαχόμενοι κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Επίκεντρο των εκδηλώσεων αποτελεί ο Ιερός Καθεδρικός Ναος Παναγίας Ελευθερώτριας, μπροστά από τον οποίο βρίσκεται ο ανδριάντας του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.
Στη Θράκη όπως και σε άλλα μέρη της πατρίδας μας συνηθίζονται τα «βαγιοχτυπήματα». Οι γυναίκες χτυπούν με βάγια τις έγκυες για να λευτερωθούν πιο εύκολα. Ο λαός αποδίδει γονιμοποιό δύναμη στα βάγια. Επίσης σε άλλα χωριά της Θράκης τα κορίτσια έκαναν στεφάνια από βάγια, που τους έδινε ο παπάς στην εκκλησία, και τα έριχνα στο ρέμα. Όποιας το στεφάνι έφτανε πρώτο στη ρεματιά φίλευε τις υπόλοιπες στο σπίτι της και διασκέδαζαν με χορό και τραγούδια.
Μεγάλη βδομάδα
Την Μεγάλη Εβδομάδα σε πολλές περιοχές της Θράκης νηστεύουν τις τρεις πρώτες ημέρες. Το έθιμο αυτό τηρούν συνήθως τα κορίτσια, γιατί πιστεύουν ότι «νηστικής καρδιάς πιάνει η ευχή» και ελπίζουν να βρουν γαμπρό. Την τελευταία μάλιστα βραδιά για να ονειρευτούν ποιόν θα πάρουν βάζουν κάτω από το μαξιλάρι τους «αλμυροκούλουρα». Οι μόνες δουλειές που επιτρέπονται την Μ. Εβδομάδα είναι το καθάρισμα του σπιτιού, το μαγείρεμα, το βράσιμο των αβγών και το ζύμωμα.
Φεστιβάλ Γκάιντας
Το Διδυμότειχο είναι διάσημο για το φεστιβάλ γκάιντας, Καλέ Παναΐρ, το οποίο πραγματοποιείται κάθε Πεντηκοστή (το Σαββατοκύριακο της εορτής του Αγίου Πνεύματος). Στο φεστιβάλ αυτό, πλήθος μουσικών με παραδοσιακές Θρακικές γκάϊντες και νταούλια ξεχύνεται στους δρόμους και ακολουθεί παραδοσιακό θρακιώτικο γλέντι.
Βατάτζεια
Από το έτος 2011 καθιερώθηκαν τα Βατάτζεια, τα οποία αποτελούν σειρά θρησκευτικών και πολιτιστικών δρώμενων που διοργανώνονται στις αρχές του Νοεμβρίου στη μνήμη του αγίου Ιωάννη Γ΄ Δούκα Βατάτζη. Κάθε χρόνο οργανώνεται θρησκευτική πανήγυρις με εσπερινό και Θεία Λειτουργία στον νέο ναό του αγίου Ιωάννου Βατάτζη και διεξάγεται κεντρική πολιτιστική εκδήλωση με εισηγητές και ομιλίες σχετικά με διάφορες πτυχές του βίου του αγίου Ιωάννη Βατάτζη. Τις εκδηλώσεις πλαισίωνουν χορευτικοί-παραδοσιακοί σύλλογοι του Διδυμοτείχου.
Παλαιολόγεια
Από τις 27 έως τις 29 Μαΐου κάθε έτους διοργανώνονται λατρευτικές και πολιτιστικές εκδηλώσεις που φέρουν τον τίτλο «Παλαιολόγεια» με μέριμνα της Μητρόπολης Διδυμοτείχου. Οι εκδηλώσεις αποτελούν τιμή προς τη μνήμη του μαρτυρικού αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου και όλων εκείνων που έπεσαν ηρωϊκώς μαχόμενοι κατά την άλωση της Κωνσταντινούπολης το 1453. Επίκεντρο των εκδηλώσεων αποτελεί ο Ιερός Καθεδρικός Ναος Παναγίας Ελευθερώτριας, μπροστά από τον οποίο βρίσκεται ο ανδριάντας του αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄ Παλαιολόγου.
Χριστουγεννιάτικα έθιμα
Το βράδυ της παραμονής έκαναν τα εννιά φαγητά. Έπιαναν όλοι μαζί το σοφρά τον σήκωναν ψηλά και μετά τοποθετούσαν εκει πάνω εννιά νηστίσιμα φαγητά. Ο αφέντης του σπιτιού θυμιάτιζε με μια κεραμίδα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων οι γυναίκες έπαιρναν ζυμάρι και μ αυτό έφτιαχναν το ζυγό, το αλεύρι, και διάφορα άλλα εργαλεία ανάλογα με την ασχολία της οικογένειας. Τα έψηναν και τα κρατούσαν μέχρι την παραμονή των Φώτων. Την παραμονή των Φώτων τα έβαζαν μέσα στην τροφή των ζώων για να είναι γερά.
Έθιμο του Μπέη
Το έθιμο του «Μπέη», περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Ο Μπέης είναι ώριμος άντρας με μουστάκι, ντυμένος με «γούνα», βαμμένος με κοκκινάδι, πολλά στολίδια, φέσι, μπότες και φέρει μαζί του ραβδί, πιστόλια και ναργιλέ. Φυσικά δεν είναι μόνος του, έχει και τη συνοδεία του. Προηγείται όλων ο τελάλης, ακολουθεί η φρουρά του Μπέη, έπειτα ο ίδιος, οι αυλικοί και οι γεωργοί. Το ντύσιμο σχεδόν όλων των προσώπων βασίζεται σε ρούχα παλαιότερων εποχών και στον αυτοσχεδιασμό. Αφού τελειώσει η «γύρα» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών από τους γεωργούς. Ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Μετά την ολοκλήρωση της ρωμαϊκής πάλης, ο κόσμος μαζεύεται στις ταβέρνες και μαζί με το προσωπικό του Μπέη πίνει και διασκεδάζει με παραδοσιακά όργανα της περιοχής.
Οι κοκοροθυσίες τ' Αι Δημήτρη
Το έθιμο τούτο της κοκοροθυσίας κρατάει από την αρχαιότητα με ειδωλολατρικά απομεινάρια. Αλλά και ο Αη-Δημήτρης τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα από τους κατοίκους όλων των χωριών, όχι μόνο της περιοχής του Διδυμοτείχου, αλλά και της Θράκης γενικότερα. Αφού δεν είναι και λίγα τα τραγούδια που αναφέρονται κύρια στο «Δημήτρη», όνομα κατεξοχήν διαδεδομένο στη Θράκη.
Γαστρονομία
Οι κάτοικοι της περιοχής υπερηφανεύονται –και όχι άδικα– για το χωριάτικο λουκάνικο, το σουβάν κεφτέ (με μοσχαρίσιο κιμά, μπαχαρικά και ντοματοπολτό) και το ντόπιο γλυκό χαζορλόπ (μια σιροπιαστή μπαλίτσα ροδοψημένη, εξαιρετική βάση για παγωτό καϊμάκι).
Το βράδυ της παραμονής έκαναν τα εννιά φαγητά. Έπιαναν όλοι μαζί το σοφρά τον σήκωναν ψηλά και μετά τοποθετούσαν εκει πάνω εννιά νηστίσιμα φαγητά. Ο αφέντης του σπιτιού θυμιάτιζε με μια κεραμίδα.
Την παραμονή των Χριστουγέννων οι γυναίκες έπαιρναν ζυμάρι και μ αυτό έφτιαχναν το ζυγό, το αλεύρι, και διάφορα άλλα εργαλεία ανάλογα με την ασχολία της οικογένειας. Τα έψηναν και τα κρατούσαν μέχρι την παραμονή των Φώτων. Την παραμονή των Φώτων τα έβαζαν μέσα στην τροφή των ζώων για να είναι γερά.
Έθιμο του Μπέη
Το έθιμο του «Μπέη», περιέχει διονυσιακά στοιχεία και έχει σατιρικό χαρακτήρα. Ο Μπέης είναι ώριμος άντρας με μουστάκι, ντυμένος με «γούνα», βαμμένος με κοκκινάδι, πολλά στολίδια, φέσι, μπότες και φέρει μαζί του ραβδί, πιστόλια και ναργιλέ. Φυσικά δεν είναι μόνος του, έχει και τη συνοδεία του. Προηγείται όλων ο τελάλης, ακολουθεί η φρουρά του Μπέη, έπειτα ο ίδιος, οι αυλικοί και οι γεωργοί. Το ντύσιμο σχεδόν όλων των προσώπων βασίζεται σε ρούχα παλαιότερων εποχών και στον αυτοσχεδιασμό. Αφού τελειώσει η «γύρα» του μπέη, γίνεται αναπαράσταση των τοπικών εργασιών από τους γεωργούς. Ακολουθεί γαϊδουροδρομία και ρωμαϊκή πάλη. Μετά την ολοκλήρωση της ρωμαϊκής πάλης, ο κόσμος μαζεύεται στις ταβέρνες και μαζί με το προσωπικό του Μπέη πίνει και διασκεδάζει με παραδοσιακά όργανα της περιοχής.
Οι κοκοροθυσίες τ' Αι Δημήτρη
Το έθιμο τούτο της κοκοροθυσίας κρατάει από την αρχαιότητα με ειδωλολατρικά απομεινάρια. Αλλά και ο Αη-Δημήτρης τιμάται με ιδιαίτερη λαμπρότητα από τους κατοίκους όλων των χωριών, όχι μόνο της περιοχής του Διδυμοτείχου, αλλά και της Θράκης γενικότερα. Αφού δεν είναι και λίγα τα τραγούδια που αναφέρονται κύρια στο «Δημήτρη», όνομα κατεξοχήν διαδεδομένο στη Θράκη.
Γαστρονομία
Οι κάτοικοι της περιοχής υπερηφανεύονται –και όχι άδικα– για το χωριάτικο λουκάνικο, το σουβάν κεφτέ (με μοσχαρίσιο κιμά, μπαχαρικά και ντοματοπολτό) και το ντόπιο γλυκό χαζορλόπ (μια σιροπιαστή μπαλίτσα ροδοψημένη, εξαιρετική βάση για παγωτό καϊμάκι).
