της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το Πήλιο ξεχωρίζει με τις σαγηνευτικές ομορφιές της βλάστησης, της απέραντης θάλασσας και των μνημείων. Ολόκληρος ο τόπος μαρτυρεί την πλούσια πολιτισμική του παράδοση. Από την αρχιτεκτονική, τις τέχνες, μέχρι τα ήθη και τα έθιμα, ο πλούτος των παραδόσεων αγγίζει σχεδόν κάθε πτυχή του τρόπου ζωης, ενώ η επαφή με την τοπική κουζίνα είναι μια εμπειρία που θα ολοκληρώσει την γνωριμία με το Πήλιο.
Το σφάξιμο του νταουλιού
Το έθιμο αναβιώνει στην εξής περίπτωση: μόλις ένα ξέφρενο γλέντι τελείωνε, ένας από τους παρευρισκόμενους έπαιρνε ένα μεγάλο μαχαίρι και «έσφαζε» το τεντωμένο δέρμα του νταουλιού. Αυτό γινόταν διότι δεν ήθελαν το όργανο αυτό που τους είχε τόσο διασκεδάσει, να χρησιμοποιηθεί σε κάποιο άλλο γλέντι από άλλους.
Απόκριες
Κάθε χρόνο την περίοδο της Αποκριάς διοργανώνονται παραδοσιακές εκδηλώσεις στο Πήλιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το παραδοσιακό έθιμο των Κουδουνάδων στη Δράκεια, την Κυριακή της Αποκριάς. Οι Κουδουνάδες, αφού επισκεφτούν τα σπίτια των κατοίκων του χωριού, συναντιούνται στην πλατεία και επιδίδονται με τους επισκέπτες σε έναν εορτασμό με μουσική και χορούς. Άλλες εκδηλώσεις αποτελούν το κάψιμο του καρνάβαλου και το πέταγμα του αερόστατου, η παρέλαση του καρναβαλιού και το γαϊτανάκι. Τέλος, στις Αφέτες διοργανώνεται διαγωνισμός χαρταετού ενώ στη Μακρυνίτσα αναβιώνει το έθιμο με το άναμμα της Αφανούς.
Πηλιορείτικος Γάμος
Ο Πηλιορείτικος Γάμος αποτελείται από μια σειρά λαϊκών δρώμενων τα οποία έμμεσα αναδεικνύουν την μέθεξη, την απόλυτη συμμετοχή και ταύτιση των καλεσμένων. Αναβιώνει τα έθιμα του παραδοσιακού γάμου όπως αυτός εξελίσσονταν στην Πορταριά που η διάρκεια ζωής του ξεπερνά τα 300 χρόνια. Μια εβδομάδα πριν το γάμο βγαίνουν δυο-τρεις νέοι στους δρόμους και κρατώντας φλάμπουρο διαδίδουν το χαρμόσυνο. Την Τετάρτη πριν το γάμο γίνονται τα «αλευρώματα» του γαμπρού και της νύφης και την Πέμπτη ζυμώνεται το γαμήλιο ψωμί. Την Παρασκευή εκτίθεται η προίκα της νύφης στο πατρικό της και με τη συνοδεία μουσικής στήνεται γλέντι ενώ οι συγγενείς καρφιτσώνουν χρήματα πάνω στα προικιά. Στη συνέχεια, η προίκα μεταφέρεται από το πατρικό σπίτι στο καινούργιο. Την παραμονή του γάμου γίνονται τα «Σταυρόδειπνα», όπου ο γαμπρός και η νύφη κάνουν ξεχωριστά γλέντια στα πατρικά τους σπίτια. Την Κυριακή γίνεται ο γάμος ενώ ακολουθεί μεγάλο γλέντι στην πλατεία του χωριού, υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής.
Το σιτάρι των Αγίων Θεοδώρων
Παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, οι κοπέλες ζητούν από τρία «πρωτοστέφανα» Μαριά (Μαρίες) κι από έναν παντρεμένο Θόδωρο, λίγο σιτάρι. Αυτά, διαβάζονται στην εκκλησία και όταν γυρίσουν στο σπίτι τους τα «σπέρνουν» κάτω από το πρόσκεφαλό τους.
Το έθιμο αναβιώνει στην εξής περίπτωση: μόλις ένα ξέφρενο γλέντι τελείωνε, ένας από τους παρευρισκόμενους έπαιρνε ένα μεγάλο μαχαίρι και «έσφαζε» το τεντωμένο δέρμα του νταουλιού. Αυτό γινόταν διότι δεν ήθελαν το όργανο αυτό που τους είχε τόσο διασκεδάσει, να χρησιμοποιηθεί σε κάποιο άλλο γλέντι από άλλους.
Απόκριες
Κάθε χρόνο την περίοδο της Αποκριάς διοργανώνονται παραδοσιακές εκδηλώσεις στο Πήλιο. Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το παραδοσιακό έθιμο των Κουδουνάδων στη Δράκεια, την Κυριακή της Αποκριάς. Οι Κουδουνάδες, αφού επισκεφτούν τα σπίτια των κατοίκων του χωριού, συναντιούνται στην πλατεία και επιδίδονται με τους επισκέπτες σε έναν εορτασμό με μουσική και χορούς. Άλλες εκδηλώσεις αποτελούν το κάψιμο του καρνάβαλου και το πέταγμα του αερόστατου, η παρέλαση του καρναβαλιού και το γαϊτανάκι. Τέλος, στις Αφέτες διοργανώνεται διαγωνισμός χαρταετού ενώ στη Μακρυνίτσα αναβιώνει το έθιμο με το άναμμα της Αφανούς.
Πηλιορείτικος Γάμος
Ο Πηλιορείτικος Γάμος αποτελείται από μια σειρά λαϊκών δρώμενων τα οποία έμμεσα αναδεικνύουν την μέθεξη, την απόλυτη συμμετοχή και ταύτιση των καλεσμένων. Αναβιώνει τα έθιμα του παραδοσιακού γάμου όπως αυτός εξελίσσονταν στην Πορταριά που η διάρκεια ζωής του ξεπερνά τα 300 χρόνια. Μια εβδομάδα πριν το γάμο βγαίνουν δυο-τρεις νέοι στους δρόμους και κρατώντας φλάμπουρο διαδίδουν το χαρμόσυνο. Την Τετάρτη πριν το γάμο γίνονται τα «αλευρώματα» του γαμπρού και της νύφης και την Πέμπτη ζυμώνεται το γαμήλιο ψωμί. Την Παρασκευή εκτίθεται η προίκα της νύφης στο πατρικό της και με τη συνοδεία μουσικής στήνεται γλέντι ενώ οι συγγενείς καρφιτσώνουν χρήματα πάνω στα προικιά. Στη συνέχεια, η προίκα μεταφέρεται από το πατρικό σπίτι στο καινούργιο. Την παραμονή του γάμου γίνονται τα «Σταυρόδειπνα», όπου ο γαμπρός και η νύφη κάνουν ξεχωριστά γλέντια στα πατρικά τους σπίτια. Την Κυριακή γίνεται ο γάμος ενώ ακολουθεί μεγάλο γλέντι στην πλατεία του χωριού, υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής.
Το σιτάρι των Αγίων Θεοδώρων
Παραμονή των Αγίων Θεοδώρων, οι κοπέλες ζητούν από τρία «πρωτοστέφανα» Μαριά (Μαρίες) κι από έναν παντρεμένο Θόδωρο, λίγο σιτάρι. Αυτά, διαβάζονται στην εκκλησία και όταν γυρίσουν στο σπίτι τους τα «σπέρνουν» κάτω από το πρόσκεφαλό τους.
Η αρμυροκουλούρα
Το έθιμο αναβιώνει το απόγευμα της παραμονής του Αγίου Φανουρίου. Τα κορίτσια της παντρειάς παίρνουν από τρία «πρωτοστέφανα» από ένα «πλόχειρου» αλάτι. Αυτό το ανακατεύουν με αλεύρι που το ζυμώνουν και πλάθουν μια μικρή κουλούρα. Αυτή είναι η γνωστή «αρμυροκουλούρα» και την ψήνουν στη χόβολη και την τρώνε πριν πέσουν να κοιμηθούν, παρακαλώντας τον Άγιο Φανούριο να τους στείλει στον ύπνο τους το νερό που αποζητούν τα φλογισμένα σπλάχνα τους, με το παλικάρι φυσικά που θα γίνει ο μελλοντικός σύζυγός τους.
Οι «Μάηδες»
Πρόκειται για ένα πανάρχαιο διονυσιακό μιμητικό έθιμο Πρωτομαγιάς που συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής και της Φύσης. Άνδρες μεταμφιεσμένοι, με το πρόσωπο καλυμμένο χορεύουν κυκλικά έχοντας στη μέση τον «Μάη», έναν νέο καταστόλιστο με λουλούδια. Το σώμα του είναι σκεπασμένο με πολλά πολύχρωμα λουλούδια ενώ στα χέρια του κρατάει το μαγιόξυλο. Γύρω του χορεύουν τα ζεϊμπέκια, με κόκκινα κεντημένα γιλέκα και σαλβάρια βράκες με φαρδιά ζωνάρια και ψηλά φέσια με φούντες μακριές. Υπήρχε και η νύφη, που την έκανε άντρας με πλούσιο μουστάκι, ο Χότζας με κελεμπία και σαρίκι, ο γύφτος και η γύφτισσα με καρβουνιασμένα πρόσωπα. Δεν έλειπε και ο αρκουδιάρης με την αρκούδα που ήταν και αυτή άντρας μεταμφιεσμένος.
Το φίλεμα της βρύσης
Το έθιμο γίνεται ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Εκείνο το πρωί οι κοπέλες πηγαίνουν και αφήνουν στη βρύση σπόρους σιταριού, φουντούκια, ένα κομμάτι κουλούρα και άλλα φιλέματα με σκοπό να καλοπιάσουν τη βρύση, να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για το γάργαρο νερό που τους πρόσφερε όλο το προηγούμενο χρόνο και για να ευχηθούν να μη στερέψει ποτέ αυτό.
Ο Κλήδονας
Στις 23 Ιουνίου, την παραμονή του Κλήδονα, τα ανύπαντρα κορίτσια πηγαίνουν σε ερημικό μέρος και ανοίγουν μία στρόγγυλη «γουρνίτσα» (λακκούβα). Αφού την σκεπάσουν με ξερά «τσακνάκια» του μεγέθους της «γουρνίτσας» χωρίς να τα έχουν μετρήσει, πηγαίνουν την επόμενη μέρα το πρωί για να τα μετρήσουν, με την ελπίδα να τα βρουν ζυγά ώστε να παντρευτούν τον ίδιο χρόνο. Λέγεται ακόμα και του Αϊ-Γιαννιού του Ριζικάρη που ρίχνεται στο «αμίλητο νερό» που μεταφέρεται μέσα σ’ ένα κιούπι ή μια κανάτα από μια ελεύθερη κόρη σε κάποιο σπίτι όπου μαζεύονταν οι κοπέλες οι οποίες έριχναν τα ριζικάρια μέσα στο κιούπι με το νερό. Στη συνέχεια σκεπάζεται με πανί ή μαντήλι, κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης ή λυγαριάς που έχει κόψει παρθένα κοπέλα. Ακολουθεί κέρασμα και χορός και τελειώνει η συγκέντρωση.
Το έθιμο αναβιώνει το απόγευμα της παραμονής του Αγίου Φανουρίου. Τα κορίτσια της παντρειάς παίρνουν από τρία «πρωτοστέφανα» από ένα «πλόχειρου» αλάτι. Αυτό το ανακατεύουν με αλεύρι που το ζυμώνουν και πλάθουν μια μικρή κουλούρα. Αυτή είναι η γνωστή «αρμυροκουλούρα» και την ψήνουν στη χόβολη και την τρώνε πριν πέσουν να κοιμηθούν, παρακαλώντας τον Άγιο Φανούριο να τους στείλει στον ύπνο τους το νερό που αποζητούν τα φλογισμένα σπλάχνα τους, με το παλικάρι φυσικά που θα γίνει ο μελλοντικός σύζυγός τους.
Οι «Μάηδες»
Πρόκειται για ένα πανάρχαιο διονυσιακό μιμητικό έθιμο Πρωτομαγιάς που συμβολίζει την αναγέννηση της ζωής και της Φύσης. Άνδρες μεταμφιεσμένοι, με το πρόσωπο καλυμμένο χορεύουν κυκλικά έχοντας στη μέση τον «Μάη», έναν νέο καταστόλιστο με λουλούδια. Το σώμα του είναι σκεπασμένο με πολλά πολύχρωμα λουλούδια ενώ στα χέρια του κρατάει το μαγιόξυλο. Γύρω του χορεύουν τα ζεϊμπέκια, με κόκκινα κεντημένα γιλέκα και σαλβάρια βράκες με φαρδιά ζωνάρια και ψηλά φέσια με φούντες μακριές. Υπήρχε και η νύφη, που την έκανε άντρας με πλούσιο μουστάκι, ο Χότζας με κελεμπία και σαρίκι, ο γύφτος και η γύφτισσα με καρβουνιασμένα πρόσωπα. Δεν έλειπε και ο αρκουδιάρης με την αρκούδα που ήταν και αυτή άντρας μεταμφιεσμένος.
Το φίλεμα της βρύσης
Το έθιμο γίνεται ανήμερα της Πρωτοχρονιάς. Εκείνο το πρωί οι κοπέλες πηγαίνουν και αφήνουν στη βρύση σπόρους σιταριού, φουντούκια, ένα κομμάτι κουλούρα και άλλα φιλέματα με σκοπό να καλοπιάσουν τη βρύση, να εκφράσουν την ευγνωμοσύνη τους για το γάργαρο νερό που τους πρόσφερε όλο το προηγούμενο χρόνο και για να ευχηθούν να μη στερέψει ποτέ αυτό.
Ο Κλήδονας
Στις 23 Ιουνίου, την παραμονή του Κλήδονα, τα ανύπαντρα κορίτσια πηγαίνουν σε ερημικό μέρος και ανοίγουν μία στρόγγυλη «γουρνίτσα» (λακκούβα). Αφού την σκεπάσουν με ξερά «τσακνάκια» του μεγέθους της «γουρνίτσας» χωρίς να τα έχουν μετρήσει, πηγαίνουν την επόμενη μέρα το πρωί για να τα μετρήσουν, με την ελπίδα να τα βρουν ζυγά ώστε να παντρευτούν τον ίδιο χρόνο. Λέγεται ακόμα και του Αϊ-Γιαννιού του Ριζικάρη που ρίχνεται στο «αμίλητο νερό» που μεταφέρεται μέσα σ’ ένα κιούπι ή μια κανάτα από μια ελεύθερη κόρη σε κάποιο σπίτι όπου μαζεύονταν οι κοπέλες οι οποίες έριχναν τα ριζικάρια μέσα στο κιούπι με το νερό. Στη συνέχεια σκεπάζεται με πανί ή μαντήλι, κόκκινου χρώματος και στεφανώνεται με φύλλα δάφνης ή λυγαριάς που έχει κόψει παρθένα κοπέλα. Ακολουθεί κέρασμα και χορός και τελειώνει η συγκέντρωση.
Τα νυχτοκάλαντα των Φώτων
Την παραμονή των Φώτων τα κάλαντα ξεκινούν με τα παιδιά από το πρωί και τα συνεχίζουν το βράδυ οι μεγάλοι με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Ένας από τους καλαντιστές κρατάει το κουτί της εκκλησίας, στο οποίο ρίχνουν διάφορα φιλέματα για την εκκλησία, ένας άλλος έχει στον ώμο του ένα δισκάκι που οι νοικοκυραίοι ρίχνουν μια κουλούρα. Αν κάποιος δεν έχει κουλούρα, προσφέρει στους καλαντιστές χρήματα.
Ονειρομαντεία
Άλογα, κρασιά, μήλα, γαρύφαλα, τριαντάφυλλα, αρνιά με κόκκινες κορδέλες, περιστέρια, σύκα, πίτες, τρεχούμενα καθαρά νερά, κλειδιά, κλειδαριές και μια νεκρή θεία, είναι μερικές από τις πιο «όμορφες» εικόνες και τα ομορφότερα όνειρα των κοριτσιών, μιας δείχνουν ότι θα παντρευτούν σύντομα. Όταν δε το κόκκινο χρώμα ή το τρεχούμενο νερό είναι σε αφθονία, ο γάμος θα γίνει πολύ σύντομα.
Πανηγύρια
Τα πιο πολλά από αυτά είναι θρησκευτικά, κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, με απαραίτητα στοιχεία τα τρικούβερτα γλέντια και τα χορευτικά ξεφαντώματα. Μερικά από αυτά είναι εκδηλώσεις που σχετίζονται με τα κομβικά κοινωνικά και θρησκευτικά δρώμενα ενός ημερολογιακού έτους, όπως τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, οι Απόκριες, το Πάσχα, ο Κλήδονας, ο Δεκαπενταύγουστος και τα Εννιάμερα της Θεοτόκου, ή οι εορτές προστατών-Αγίων, με υπερτοπική ή τοπική αναγνώριση. Τα περισσότερα πανηγύρια πραγματοποιούνται προς τιμήν των Αγίων της Ορθόδοξης εκκλησίας σ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ιδιαίτερα όμως τη θερινή περίοδο.
Γαστρονομία
Κατεξοχήν πηλιορείτικα πιάτα είναι το σπεντζοφάι, ένα πιάτο με ντόπιο λουκάνικο και πράσινες πιπεριές, τα τσιγαριστά χόρτα με αυγά, το μπουμπάρι, που περιέχει ψιλοκομμένα εντόσθια και ρύζι και οι χορτοσαλάτες με τσιτσίραβλα ή κρίταμα, ιδανικές για συνοδεία τσίπουρου. Εξέχουσα θέση στο τραπέζι κατέχουν και οι σαλάτες με πιο γνωστές τα τσιτσιράβλα, τα βέργια και τα κρίταμα. Ακόμη, η άμεση επαφή του Πηλίου με τη θάλασσα προσφέρει στο πηλιορείτικο τραπέζι μια μεγάλη ποικιλία ψαριών και θαλασσινών μαγειρεμένα στο φούρνο, το τηγάνι ή τα κάρβουνα. Τα δύο ποτά που κυριαρχούν είναι το μαύρο κρασί και το τσίπουρο με γλυκάνισο. Τέλος, η μεγάλη ποικιλία γλυκών του κουταλιού, η παραδοσιακή καρυδόπιτα και ο μπακλαβάς θα σας μαγέψουν με την μοναδική τους γεύση.
Την παραμονή των Φώτων τα κάλαντα ξεκινούν με τα παιδιά από το πρωί και τα συνεχίζουν το βράδυ οι μεγάλοι με τη συνοδεία μουσικών οργάνων. Ένας από τους καλαντιστές κρατάει το κουτί της εκκλησίας, στο οποίο ρίχνουν διάφορα φιλέματα για την εκκλησία, ένας άλλος έχει στον ώμο του ένα δισκάκι που οι νοικοκυραίοι ρίχνουν μια κουλούρα. Αν κάποιος δεν έχει κουλούρα, προσφέρει στους καλαντιστές χρήματα.
Ονειρομαντεία
Άλογα, κρασιά, μήλα, γαρύφαλα, τριαντάφυλλα, αρνιά με κόκκινες κορδέλες, περιστέρια, σύκα, πίτες, τρεχούμενα καθαρά νερά, κλειδιά, κλειδαριές και μια νεκρή θεία, είναι μερικές από τις πιο «όμορφες» εικόνες και τα ομορφότερα όνειρα των κοριτσιών, μιας δείχνουν ότι θα παντρευτούν σύντομα. Όταν δε το κόκκινο χρώμα ή το τρεχούμενο νερό είναι σε αφθονία, ο γάμος θα γίνει πολύ σύντομα.
Πανηγύρια
Τα πιο πολλά από αυτά είναι θρησκευτικά, κυρίως κατά την διάρκεια του καλοκαιριού, με απαραίτητα στοιχεία τα τρικούβερτα γλέντια και τα χορευτικά ξεφαντώματα. Μερικά από αυτά είναι εκδηλώσεις που σχετίζονται με τα κομβικά κοινωνικά και θρησκευτικά δρώμενα ενός ημερολογιακού έτους, όπως τα Χριστούγεννα, η Πρωτοχρονιά και τα Φώτα, οι Απόκριες, το Πάσχα, ο Κλήδονας, ο Δεκαπενταύγουστος και τα Εννιάμερα της Θεοτόκου, ή οι εορτές προστατών-Αγίων, με υπερτοπική ή τοπική αναγνώριση. Τα περισσότερα πανηγύρια πραγματοποιούνται προς τιμήν των Αγίων της Ορθόδοξης εκκλησίας σ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, ιδιαίτερα όμως τη θερινή περίοδο.
Γαστρονομία
Κατεξοχήν πηλιορείτικα πιάτα είναι το σπεντζοφάι, ένα πιάτο με ντόπιο λουκάνικο και πράσινες πιπεριές, τα τσιγαριστά χόρτα με αυγά, το μπουμπάρι, που περιέχει ψιλοκομμένα εντόσθια και ρύζι και οι χορτοσαλάτες με τσιτσίραβλα ή κρίταμα, ιδανικές για συνοδεία τσίπουρου. Εξέχουσα θέση στο τραπέζι κατέχουν και οι σαλάτες με πιο γνωστές τα τσιτσιράβλα, τα βέργια και τα κρίταμα. Ακόμη, η άμεση επαφή του Πηλίου με τη θάλασσα προσφέρει στο πηλιορείτικο τραπέζι μια μεγάλη ποικιλία ψαριών και θαλασσινών μαγειρεμένα στο φούρνο, το τηγάνι ή τα κάρβουνα. Τα δύο ποτά που κυριαρχούν είναι το μαύρο κρασί και το τσίπουρο με γλυκάνισο. Τέλος, η μεγάλη ποικιλία γλυκών του κουταλιού, η παραδοσιακή καρυδόπιτα και ο μπακλαβάς θα σας μαγέψουν με την μοναδική τους γεύση.
