της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η μεγάλη ιστορική κληρονομιά της Έδεσσας και οι πολιτισμικές αναμείξεις που υπέστη η πόλη αλλά και η επίδραση του φυσικού περιβάλλοντος, με κυρίαρχο στοιχείο αυτό του νερού, διαμόρφωσαν το πολιτιστικό περιβάλλον της περιοχής. Τα ήθη και έθιμα της περιοχής λοιπόν έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα και συνδέονται με τις τέσσερις εποχές, το στοιχείο του νερού όσο και με τη θρησκεία.
Θεοφάνεια και απόκριες
Η χρονιά ξεκινά με τον εορτασμό των Θεοφανείων στην περιοχή Κιουπρί στα παγωμένα νερά του Εδεσσαίου ποταμού. Ακολουθεί το Εδεσσαϊκό Καρναβάλι που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα με τους «Ραντιστές» και τους «Κουδουνοφόρους». Ο εορτασμός του καρναβαλιού στην Έδεσσα είναι συνυφασμένος με την αλλαγή της εποχής από τον χειμώνα στην άνοιξη οι νέοι της περιοχής ντυμένοι με δέρματα ζώων, παριστάνοντας τις αρκούδες και φορώντας κουδούνια κάνουν θόρυβο για να ξυπνήσουν την άνοιξη.
Το έθιμο της «Λάμκας»
Την Κυριακή της Αποκριάς εορτάζεται, επίσης, το έθιμο της «Λάμκας» που ανοίγει και κλείνει την περίοδο του Πάσχα, όπου τα μικρά παιδιά της οικογένειας προσπαθούν να πιάσουν με το στόμα τους το αυγό που είναι δεμένο σε ένα καλάμι. Λέγεται ότι «το στόμα σφραγίζει με το αυγό και ανοίγει με το αυγό το Πάσχα (κόκκινα αυγά)», συμβολίζοντας έτσι την περίοδο της νηστείας.
Μπαϊντουντούλε
Κατά την περίοδο του καλοκαιριού, επίσης, όταν υπήρχε ανομβρία στην περιοχή της Έδεσσας, οργανωνόταν επίκληση βροχής με το έθιμο «Μπαϊντουντούλε», με την περιφορά δηλαδή ενός σκιάχτρου και με τις ευχές όλων να έρθει η πολύτιμη βροχή.
Γιορτή Τσίπουρου
Λαμβάνει χώρα στις αρχές Νοεμβρίου και συνοδεύεται από παραδοσιακό γλέντι. Στα πολιτιστικά δρώμενα της αρχαίας Έδεσσας ιδιαίτερη θέση είχε ο «Χοίρος ο Πασίφιλος» ένα μικρό γουρουνάκι, ίσως, ο πρώτος πολιτιστικός τουρίστας της ιστορίας, που επισκέφτηκε την περιοχή για να συμμετάσχει σε μια διονυσιακή γιορτή. Από τότε ο χοίρος συνδέεται με τις τοπικές γαστρονομικές παραδόσεις.
Η χρονιά ξεκινά με τον εορτασμό των Θεοφανείων στην περιοχή Κιουπρί στα παγωμένα νερά του Εδεσσαίου ποταμού. Ακολουθεί το Εδεσσαϊκό Καρναβάλι που έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα με τους «Ραντιστές» και τους «Κουδουνοφόρους». Ο εορτασμός του καρναβαλιού στην Έδεσσα είναι συνυφασμένος με την αλλαγή της εποχής από τον χειμώνα στην άνοιξη οι νέοι της περιοχής ντυμένοι με δέρματα ζώων, παριστάνοντας τις αρκούδες και φορώντας κουδούνια κάνουν θόρυβο για να ξυπνήσουν την άνοιξη.
Το έθιμο της «Λάμκας»
Την Κυριακή της Αποκριάς εορτάζεται, επίσης, το έθιμο της «Λάμκας» που ανοίγει και κλείνει την περίοδο του Πάσχα, όπου τα μικρά παιδιά της οικογένειας προσπαθούν να πιάσουν με το στόμα τους το αυγό που είναι δεμένο σε ένα καλάμι. Λέγεται ότι «το στόμα σφραγίζει με το αυγό και ανοίγει με το αυγό το Πάσχα (κόκκινα αυγά)», συμβολίζοντας έτσι την περίοδο της νηστείας.
Μπαϊντουντούλε
Κατά την περίοδο του καλοκαιριού, επίσης, όταν υπήρχε ανομβρία στην περιοχή της Έδεσσας, οργανωνόταν επίκληση βροχής με το έθιμο «Μπαϊντουντούλε», με την περιφορά δηλαδή ενός σκιάχτρου και με τις ευχές όλων να έρθει η πολύτιμη βροχή.
Γιορτή Τσίπουρου
Λαμβάνει χώρα στις αρχές Νοεμβρίου και συνοδεύεται από παραδοσιακό γλέντι. Στα πολιτιστικά δρώμενα της αρχαίας Έδεσσας ιδιαίτερη θέση είχε ο «Χοίρος ο Πασίφιλος» ένα μικρό γουρουνάκι, ίσως, ο πρώτος πολιτιστικός τουρίστας της ιστορίας, που επισκέφτηκε την περιοχή για να συμμετάσχει σε μια διονυσιακή γιορτή. Από τότε ο χοίρος συνδέεται με τις τοπικές γαστρονομικές παραδόσεις.
Ανθεστήρια
Τα Ανθεστήρια έχουν τη ρίζα τους στην αρχαιότητα και γινόταν προς τιμήν της άνοιξης. Πρόκειται για μια γιορτή αφιερωμένη στην αναγέννηση της φύσης, τα λουλούδια και το κρασί, μια ευκαιρία να κάνουν οι αρχαίοι δώρα στα μικρά παιδιά και να γλεντήσουν. Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε στο πέρασμα των χρόνων και έφτασε από τη δεκαετία του 50 να αποτελεί θεσμό στην πόλη της Έδεσσας. Όλοι οι Εδεσσαίοι από τον μικρότερο μέχρι τον μεγαλύτερο δούλευαν πυρετωδώς για να ετοιμάσουν τη γιορτή με κέφι, αγάπη και μεράκι και η προσπάθειά τους αυτή είχε μεγάλη επιτυχία και πανελλαδική απήχηση.
Πάσχα
Τη 2η ημέρα του Πάσχα αναβιώνει το τοπικό έθιμο «Σπάσιμο κόκκινων αυγών» στον βράχο του χωριού Μαργαρίτα. Γίνεται γλέντι με τοπική μουσική, χορό και παραδοσιακά εδέσματα. Ακόμη, στο χωριό Λύκοι αναβιώνει το τοπικό έθιμο «Κατρακύλισμα των αυγών» από τον πολιτιστικό σύλλογο το Βαλκογιάνοβο.
Τζαμαλάρια
Πρόκειται για ένα παραδοσιακό έθιμο που αναβιώνει την ημέρα των Φώτων. Ένα αγόρι ηλικίας περίπου 16-35 ντύνεται νύφη με παραδοσιακή τοπική φορεσιά, άλλα δυο της ίδιας ηλικίας ντύνονται τα αδέρφια της νύφης που την κρατάνε και άλλο ένα ντύνεται μπουμπάρι και με συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας γυρίζουνε όλο το χωριό. Σε κάποιες πλατείες του χωριού αναπαριστάται το εξής δρώμενο: το μπουμπάρι ορμάει για να αρπάξει την νύφη, αλλά τα αδέρφια τον ρίχνουν στο έδαφος σκοτωμένο και μοιράζουν τα μέρη του σώματος του. Μετά το μπουμπάρι σηκώνεται πάνω και λένε ένα σύνθημα που λέει: «μαύρη προβατίνα, άσπρο γάλα μπρους μπρους» και έτσι συνεχίζουν. Η Νύφη συμβολίζει το νέο χρόνο, τα αδέρφια συμβολίζουν τους αγγέλους, ενώ το μπουμπάρι το Κακό.
Μέτσκες
Ο λόγος για ένα παραδοσιακό έθιμο με τις Αρκούδες-Μέτσκες & τις Κλαπουτάρκες, με τους ραντιστές και κουδουνοφόρους. Οι πρώτοι ραίνουν την φύση με νερό και θέλουν την γονιμότητά της, οι δεύτεροι θέλουν να την ξυπνήσουν με την βοήθεια της κλαπουτάρκας (του μεγάλου κουδουνιού που είχαν τα ζώα) για να τελειώσει ο χειμώνας. Το αποτέλεσμα είναι γλέντι και μόνο γλέντι με χορό μέσα στην πόλη.
Τα Ανθεστήρια έχουν τη ρίζα τους στην αρχαιότητα και γινόταν προς τιμήν της άνοιξης. Πρόκειται για μια γιορτή αφιερωμένη στην αναγέννηση της φύσης, τα λουλούδια και το κρασί, μια ευκαιρία να κάνουν οι αρχαίοι δώρα στα μικρά παιδιά και να γλεντήσουν. Το έθιμο αυτό διατηρήθηκε στο πέρασμα των χρόνων και έφτασε από τη δεκαετία του 50 να αποτελεί θεσμό στην πόλη της Έδεσσας. Όλοι οι Εδεσσαίοι από τον μικρότερο μέχρι τον μεγαλύτερο δούλευαν πυρετωδώς για να ετοιμάσουν τη γιορτή με κέφι, αγάπη και μεράκι και η προσπάθειά τους αυτή είχε μεγάλη επιτυχία και πανελλαδική απήχηση.
Πάσχα
Τη 2η ημέρα του Πάσχα αναβιώνει το τοπικό έθιμο «Σπάσιμο κόκκινων αυγών» στον βράχο του χωριού Μαργαρίτα. Γίνεται γλέντι με τοπική μουσική, χορό και παραδοσιακά εδέσματα. Ακόμη, στο χωριό Λύκοι αναβιώνει το τοπικό έθιμο «Κατρακύλισμα των αυγών» από τον πολιτιστικό σύλλογο το Βαλκογιάνοβο.
Τζαμαλάρια
Πρόκειται για ένα παραδοσιακό έθιμο που αναβιώνει την ημέρα των Φώτων. Ένα αγόρι ηλικίας περίπου 16-35 ντύνεται νύφη με παραδοσιακή τοπική φορεσιά, άλλα δυο της ίδιας ηλικίας ντύνονται τα αδέρφια της νύφης που την κρατάνε και άλλο ένα ντύνεται μπουμπάρι και με συνοδεία παραδοσιακής ορχήστρας γυρίζουνε όλο το χωριό. Σε κάποιες πλατείες του χωριού αναπαριστάται το εξής δρώμενο: το μπουμπάρι ορμάει για να αρπάξει την νύφη, αλλά τα αδέρφια τον ρίχνουν στο έδαφος σκοτωμένο και μοιράζουν τα μέρη του σώματος του. Μετά το μπουμπάρι σηκώνεται πάνω και λένε ένα σύνθημα που λέει: «μαύρη προβατίνα, άσπρο γάλα μπρους μπρους» και έτσι συνεχίζουν. Η Νύφη συμβολίζει το νέο χρόνο, τα αδέρφια συμβολίζουν τους αγγέλους, ενώ το μπουμπάρι το Κακό.
Μέτσκες
Ο λόγος για ένα παραδοσιακό έθιμο με τις Αρκούδες-Μέτσκες & τις Κλαπουτάρκες, με τους ραντιστές και κουδουνοφόρους. Οι πρώτοι ραίνουν την φύση με νερό και θέλουν την γονιμότητά της, οι δεύτεροι θέλουν να την ξυπνήσουν με την βοήθεια της κλαπουτάρκας (του μεγάλου κουδουνιού που είχαν τα ζώα) για να τελειώσει ο χειμώνας. Το αποτέλεσμα είναι γλέντι και μόνο γλέντι με χορό μέσα στην πόλη.
Μαρτίνγκα
Την 1η του Μάρτη όλα τα παιδιά της περιοχής βάζουν στο χέρι ένα σχοινάκι πολύχρωμο την ΜΑΡΤΙΝΓΚΑ και να εκφράσουν έτσι την χαρά τους για τον ερχομό της Άνοιξης.
Χελιδόνα
Την 1η του Μάρτη Τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους του χωριού κουνώντας ένα ραβδί όπου έχει στερεωθεί ένα ξύλινο χελιδόνι με κουδουνάκι στο λαιμό και τραγουδούν την «Χελιδόνα»: «Χελιδόνα έρχεται από μαύρη θάλασσα, θάλασσες κι αν επέρασε την στεριά δεν ξέχασε». Κρατούν ένα καλάθι και πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι μαζεύοντας αυγά, φασόλια & χρήματα.
Γιορτή Κερασιού
Αποτελεί από το 1983 μια μοναδική διήμερη παραδοσιακή αγροτουριστική σταθερή αξία και οργανώνεται φέτος στον Άγρα Έδεσσας. Πραγματοποιείται το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου. Την εκδήλωση οργανώνει η ομάδα νέων του Άγρα, η ομάδα γυναικών και με την βοήθεια και υποστήριξη του Δ. Εδεσσας και της Δημοτικής Επιχείρησης Έδεσσας. Οι επισκέπτες απολαμβάνουν παραδοσιακή Μακεδονική Μουσική (Χάλκινα), χορευτικά συγκροτήματα, εδέσματα και φυσικά ... άφθονα κεράσια.
Γιορτή Τζουμπρίνκας
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα (23 – 24 Δεκεμβρίου) κατά τη διάρκεια της νηστείας οι κάτοικοι έσφαζαν τον χοίρο αξιοποιώντας κάθε μέρος του και έφτιαχναν τις «Τζουμπρίνκες» (τοπικό έδεσμα). Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βαρόσι Έδεσσας μοιράζει το Εδεσσαϊκό κρασί, το Τοπικό Συμβούλιο Νεολαίας με τσίπουρο απ΄τα καζάνια της περιοχής.
Γαστρονομία
Στην περιοχή κυριαρχούν πιάτα της τοπικής κουζίνας, όπως τσουμπλέκι (στρώσεις από κρέας, λαχανικά και δαμάσκηνα σε γάστρα), κουκουλωτό (χοιρινό με πιπεριές ή δαμάσκηνα, πράσα και τυρί), μπουγιουρντί (φέτα, ντομάτα και καυτερή πιπεριά σε πήλινο), χοιρινό με κυδώνια ή κάστανα, πέστροφες, ωραιότατα ψητά κρέατα (κυρίως γουρουνόπουλο), σούπες (πολύ καλός ο πατσάς) και πίτες (ιδίως κολοκυθόπιτα). Όσον αφορά τα γλυκά, θα γευτεί κανείς οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε φτιαγμένο με κεράσια αλλά και κουρκουμπίνια, πολλά σιροπιαστά, ραβανί και φλογέρες (φύλλο τυλιγμένο με κρέμα). Στα τοπικά προϊόντα συμπεριλαμβάνονται κεράσια Βοδενών, τυρί μπάτσο, πιπεριές τσούσκες (καυτερές), χειροποίητα ζυμαρικά, τουρσιά, αποξηραμένα φρούτα. Κάθε Πέμπτη οργανώνεται παζάρι στη θέση Κιουμπρί.
Την 1η του Μάρτη όλα τα παιδιά της περιοχής βάζουν στο χέρι ένα σχοινάκι πολύχρωμο την ΜΑΡΤΙΝΓΚΑ και να εκφράσουν έτσι την χαρά τους για τον ερχομό της Άνοιξης.
Χελιδόνα
Την 1η του Μάρτη Τα παιδιά ξεχύνονται στους δρόμους του χωριού κουνώντας ένα ραβδί όπου έχει στερεωθεί ένα ξύλινο χελιδόνι με κουδουνάκι στο λαιμό και τραγουδούν την «Χελιδόνα»: «Χελιδόνα έρχεται από μαύρη θάλασσα, θάλασσες κι αν επέρασε την στεριά δεν ξέχασε». Κρατούν ένα καλάθι και πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι μαζεύοντας αυγά, φασόλια & χρήματα.
Γιορτή Κερασιού
Αποτελεί από το 1983 μια μοναδική διήμερη παραδοσιακή αγροτουριστική σταθερή αξία και οργανώνεται φέτος στον Άγρα Έδεσσας. Πραγματοποιείται το πρώτο Σαββατοκύριακο του Ιουλίου. Την εκδήλωση οργανώνει η ομάδα νέων του Άγρα, η ομάδα γυναικών και με την βοήθεια και υποστήριξη του Δ. Εδεσσας και της Δημοτικής Επιχείρησης Έδεσσας. Οι επισκέπτες απολαμβάνουν παραδοσιακή Μακεδονική Μουσική (Χάλκινα), χορευτικά συγκροτήματα, εδέσματα και φυσικά ... άφθονα κεράσια.
Γιορτή Τζουμπρίνκας
Λίγο πριν τα Χριστούγεννα (23 – 24 Δεκεμβρίου) κατά τη διάρκεια της νηστείας οι κάτοικοι έσφαζαν τον χοίρο αξιοποιώντας κάθε μέρος του και έφτιαχναν τις «Τζουμπρίνκες» (τοπικό έδεσμα). Ο Πολιτιστικός Σύλλογος Βαρόσι Έδεσσας μοιράζει το Εδεσσαϊκό κρασί, το Τοπικό Συμβούλιο Νεολαίας με τσίπουρο απ΄τα καζάνια της περιοχής.
Γαστρονομία
Στην περιοχή κυριαρχούν πιάτα της τοπικής κουζίνας, όπως τσουμπλέκι (στρώσεις από κρέας, λαχανικά και δαμάσκηνα σε γάστρα), κουκουλωτό (χοιρινό με πιπεριές ή δαμάσκηνα, πράσα και τυρί), μπουγιουρντί (φέτα, ντομάτα και καυτερή πιπεριά σε πήλινο), χοιρινό με κυδώνια ή κάστανα, πέστροφες, ωραιότατα ψητά κρέατα (κυρίως γουρουνόπουλο), σούπες (πολύ καλός ο πατσάς) και πίτες (ιδίως κολοκυθόπιτα). Όσον αφορά τα γλυκά, θα γευτεί κανείς οτιδήποτε μπορείτε να φανταστείτε φτιαγμένο με κεράσια αλλά και κουρκουμπίνια, πολλά σιροπιαστά, ραβανί και φλογέρες (φύλλο τυλιγμένο με κρέμα). Στα τοπικά προϊόντα συμπεριλαμβάνονται κεράσια Βοδενών, τυρί μπάτσο, πιπεριές τσούσκες (καυτερές), χειροποίητα ζυμαρικά, τουρσιά, αποξηραμένα φρούτα. Κάθε Πέμπτη οργανώνεται παζάρι στη θέση Κιουμπρί.
