της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Η Τήνος είναι από τα λίγα μέρη σε ολόκληρη την Ελλάδα που κρατάει με τόση σχολαστικότητα, ακόμα και σήμερα, τα ήθη και τα έθιμα της… Τα περισσότερα από αυτά χάνονται σε βάθη αιώνων, ενώ κάποια άλλα δημιουργήθηκαν λόγω των συνθηκών στο νησί της Παναγιάς…
Αποκριανός χορός στο Τριαντάρο
Ένα ιδιαίτερα παλιό έθιμο που λάμβανε χώρα στο χωριό Τριαντάρος ήταν αυτό του Αποκριανού χορού, ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια αναβίωσης του. Οι χωριανοί επί 21 ημέρες, όσο δηλαδή διαρκούσαν οι Αποκριές, γύριζαν τα σπίτια τα βράδια και διασκέδαζαν µε αυτοσχέδια τραγούδια. Ξεκινώντας µε το: «Άρχισε γλώσσα µου άρχισε, τραγούδι να αραδιάζεις, και την καλή παρέα µας, να την διασκεδάζεις» συνέχιζαν µε άλλα καυστικά και ερωτικά. Ταυτόχρονα, χόρευαν αυτοσχέδιους σατυρικούς χορούς σύµφωνα µε το ρυθµό των ασµάτων και ανάλογα µε το κέφι.
Καλοκαιρινές γιορτές στην Καρυά
Ο Σύλλογος Καρυάς έχει ιδρυθεί το 1946 και από το 1996 που συμπλήρωσε τα 50 του χρόνια έχει ξεκινήσει κάθε καλοκαίρι να πραγματοποιεί εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού δημιουργώντας, πλέον, θεσμό για το νησί. Ιστορία, πολιτισµός, γλώσσα, παράδοση και θρησκεία είναι η θεματολογία των εκδηλώσεων, ενώ στο τέλος οι κάτοικοι της Καρυάς προσφέρουν στους παρευρισκομένους σπιτικά γλυκά και ρακί.
Το έθιμο της Αργινάρας
Παμπάλαιο έθιμο που λάμβανε χώρα την Κυριακή των Βαϊων και τα τελευταία χρόνια αναβιώνει ξανά. Σύμφωνα με το έθιμο, όλα τα παιδιά του νησιού φτιάχνουν από βέργες κλημάτων μεγάλα στεφάνια, τα οποία και στόλιζαν με διάφορα λουλούδια του αγρού και βάγια. Όταν ολοκληρωνόταν η κατασκευή των στεφανιών, τα παιδιά τα έπαιρναν και τα περιέφεραν στους δρόμους της πόλης κρατώντας παράλληλα και αργινάρες (ξύλινες ή μεταλλικές κατασκευές σαν την ροκάνα που την στριφογύριζαν με μεγάλη δύναμη και έκανε έναν εκκωφαντικό θόρυβο).
Σύμφωνα με τις δοξασίες ο δυνατός αυτός θόρυβος κάνει το κακό να ξορκίζεται και να φεύγει μακριά από το νησί και τους κατοίκους του. Η παρέλαση αυτή κατέληγε στην θάλασσα όπου και μέσα σε πανηγυρικό τόνο πετιόνταν τα στεφάνια στην θάλασσα και ολοκληρώνονταν η πομπή.
Το τραπέζι της αδελφότητας στον Τριπόταμο
Ένα ιδιαίτερα παλιό Χριστουγεννιάτικο έθιμο συνεχίζει μέχρι και σήμερα στο χωριό Τριπόταμος. Κάθε χρόνο ανήμερα των Χριστουγέννων, μια οικογένεια, ο αρχηγός της οποίας αποκτά τον τίτλο του «Κάβου» αναλαμβάνει να φροντίζει την εκκλησία του χωριού, που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου.
Στις υποχρεώσεις της είναι να διατηρεί αναμμένο το καντήλι που βρίσκεται πάνω από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού, καθόλη τη διάρκεια του έτους. Επιπρόσθετα, διατηρεί το ναό καθαρό, επωμίζεται τα έξοδα της Θείας Λειτουργίας των Χριστουγέννων και της προμήθειας των κεριών, ενώ είναι υπεύθυνη για την κατασκευή της μεγάλης λαμπάδας που χρησιμοποιείται στην τελετή της νέας χρονιάς.
Το μεσημέρι των Χριστουγέννων, ο Κάβος παραθέτει γεύμα στο σπίτι του, όπου συμμετέχουν μόνο οι άνδρες – αρχηγοί των οικογενειών του χωριού και ο ιερέας. Οι προσκεκλημένοι φέρνουν μαζί τους, δεμένα σε μία πετσέτα, το πιρούνι, το κουτάλι, το ψωμί και το κρασί τους. Στο τραπέζι της αδελφότητας, ο Κάβος προσφέρει πλουσιοπάροχο φαγητό.
Μετά το γεύμα, ο ιερέας και μερικοί από τους συνδαιτυμόνες μεταφέρουν την εικόνα από την εκκλησία στο σπίτι του οικοδεσπότη και ο παπάς ορίζει τον επόμενο Κάβο. Το έθιµο, όπως φαίνεται, θα συνεχιστεί για πολλά ακόµα χρόνια, εφόσον ο κατάλογος µε τους «κάβους» φτάνει µέχρι το έτος 2025.
Διαγωνισμός κρασιού του Αγίου Τρύφωνα
Το άνοιγμα για τα βαρέλια κρασί με τη νέα σοδιά γίνεται κάθε χρόνο στην γιορτή του Αγίου Μηνά στις 11 Νοεμβρίου. Την 1η Φεβρουαρίου, ημέρα της γιορτής του Αγ. Τρύφωνα, στο οµώνυµο ξωκλήσι κοντά στο χωριό Τριπόταµος, µετά τη Θεία Λειτουργία, γίνεται αληθινό πανηγύρι από τους Τριποταµιανούς µε µεγάλη κρασοκατάνυξη και διαγωνισµό κρασιού.
Για το σκοπό αυτό όλοι οι παραγωγοί κρασιού φέρνουν το δικό τους καινούριο κρασί. Συστήνεται µια επιτροπή από όλους τους παρευρισκοµένους και ο καθένας προσφέρει κρασί για να το δοκιµάσουν. Η επιτροπή επιλέγει το καλύτερο και όλοι δίνουν ευχές και συγχαρητήρια.
Το έθιμο της αγάπης στον Κτικάδο
Ένα έθιμο που κρατάει ακόμα είναι αυτό της Αγάπης στο χωριό Κτικάδο. Έτσι, κάθε ∆ευτέρα του Πάσχα, µετά το τέλος της λειτουργίας στον καθεδρινό ναό του χωριού, την Υπαπαντή, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε όλο το χωριό. Στόχος του εθίμου είναι αυτή την ημέρα, που ουσιαστικά υμνείται η Ανάσταση του Ιησού, να συμφιλιωθούν όλοι οι πιστοί (Ορθόδοξοι και Καθολικοί) μεταξύ τους, αλλά και να τιμήσουν τους δικούς τους που δεν είναι πια στη ζωή.
Στις δώδεκα το μεσημέρι, και υπό τους ήχους της καμπάνας ντόπιοι και επισκέπτες μαζεύονται όλοι στην Κοινή Τράπεζα, μια αίθουσα κάτω από το Ναό μεγάλης χωρητικότητας. Εκεί, κάθονται όλοι µαζί και τρώνε σούπα από µοσχάρι, ψητό κρέας και διάφορους µεζέδες, όπως το έθιµο προστάζει, µαγειρεµένα από τις γυναίκες του χωριού.
Μετά το γεύµα ακολουθεί ψαλµωδία και οµιλία από τον εφηµέριο και στη συνέχεια επιµνηµόσυνη δέηση για όλους τους εφηµέριους που πέρασαν κατά καιρούς από την ενορία και για τις ψυχές των συγχωριανών. Όταν τελειώσει το τρισάγιο, «βγαίνει» ο δίσκος του Ιερού Ναού, όπου συνεισφέρουν όλοι οι πανηγυριώτες, για τη διατήρηση της Αγάπης.
Ένα ιδιαίτερα παλιό έθιμο που λάμβανε χώρα στο χωριό Τριαντάρος ήταν αυτό του Αποκριανού χορού, ενώ τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια αναβίωσης του. Οι χωριανοί επί 21 ημέρες, όσο δηλαδή διαρκούσαν οι Αποκριές, γύριζαν τα σπίτια τα βράδια και διασκέδαζαν µε αυτοσχέδια τραγούδια. Ξεκινώντας µε το: «Άρχισε γλώσσα µου άρχισε, τραγούδι να αραδιάζεις, και την καλή παρέα µας, να την διασκεδάζεις» συνέχιζαν µε άλλα καυστικά και ερωτικά. Ταυτόχρονα, χόρευαν αυτοσχέδιους σατυρικούς χορούς σύµφωνα µε το ρυθµό των ασµάτων και ανάλογα µε το κέφι.
Καλοκαιρινές γιορτές στην Καρυά
Ο Σύλλογος Καρυάς έχει ιδρυθεί το 1946 και από το 1996 που συμπλήρωσε τα 50 του χρόνια έχει ξεκινήσει κάθε καλοκαίρι να πραγματοποιεί εκδηλώσεις στην πλατεία του χωριού δημιουργώντας, πλέον, θεσμό για το νησί. Ιστορία, πολιτισµός, γλώσσα, παράδοση και θρησκεία είναι η θεματολογία των εκδηλώσεων, ενώ στο τέλος οι κάτοικοι της Καρυάς προσφέρουν στους παρευρισκομένους σπιτικά γλυκά και ρακί.
Το έθιμο της Αργινάρας
Παμπάλαιο έθιμο που λάμβανε χώρα την Κυριακή των Βαϊων και τα τελευταία χρόνια αναβιώνει ξανά. Σύμφωνα με το έθιμο, όλα τα παιδιά του νησιού φτιάχνουν από βέργες κλημάτων μεγάλα στεφάνια, τα οποία και στόλιζαν με διάφορα λουλούδια του αγρού και βάγια. Όταν ολοκληρωνόταν η κατασκευή των στεφανιών, τα παιδιά τα έπαιρναν και τα περιέφεραν στους δρόμους της πόλης κρατώντας παράλληλα και αργινάρες (ξύλινες ή μεταλλικές κατασκευές σαν την ροκάνα που την στριφογύριζαν με μεγάλη δύναμη και έκανε έναν εκκωφαντικό θόρυβο).
Σύμφωνα με τις δοξασίες ο δυνατός αυτός θόρυβος κάνει το κακό να ξορκίζεται και να φεύγει μακριά από το νησί και τους κατοίκους του. Η παρέλαση αυτή κατέληγε στην θάλασσα όπου και μέσα σε πανηγυρικό τόνο πετιόνταν τα στεφάνια στην θάλασσα και ολοκληρώνονταν η πομπή.
Το τραπέζι της αδελφότητας στον Τριπόταμο
Ένα ιδιαίτερα παλιό Χριστουγεννιάτικο έθιμο συνεχίζει μέχρι και σήμερα στο χωριό Τριπόταμος. Κάθε χρόνο ανήμερα των Χριστουγέννων, μια οικογένεια, ο αρχηγός της οποίας αποκτά τον τίτλο του «Κάβου» αναλαμβάνει να φροντίζει την εκκλησία του χωριού, που είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου.
Στις υποχρεώσεις της είναι να διατηρεί αναμμένο το καντήλι που βρίσκεται πάνω από την εικόνα της Γέννησης του Χριστού, καθόλη τη διάρκεια του έτους. Επιπρόσθετα, διατηρεί το ναό καθαρό, επωμίζεται τα έξοδα της Θείας Λειτουργίας των Χριστουγέννων και της προμήθειας των κεριών, ενώ είναι υπεύθυνη για την κατασκευή της μεγάλης λαμπάδας που χρησιμοποιείται στην τελετή της νέας χρονιάς.
Το μεσημέρι των Χριστουγέννων, ο Κάβος παραθέτει γεύμα στο σπίτι του, όπου συμμετέχουν μόνο οι άνδρες – αρχηγοί των οικογενειών του χωριού και ο ιερέας. Οι προσκεκλημένοι φέρνουν μαζί τους, δεμένα σε μία πετσέτα, το πιρούνι, το κουτάλι, το ψωμί και το κρασί τους. Στο τραπέζι της αδελφότητας, ο Κάβος προσφέρει πλουσιοπάροχο φαγητό.
Μετά το γεύμα, ο ιερέας και μερικοί από τους συνδαιτυμόνες μεταφέρουν την εικόνα από την εκκλησία στο σπίτι του οικοδεσπότη και ο παπάς ορίζει τον επόμενο Κάβο. Το έθιµο, όπως φαίνεται, θα συνεχιστεί για πολλά ακόµα χρόνια, εφόσον ο κατάλογος µε τους «κάβους» φτάνει µέχρι το έτος 2025.
Διαγωνισμός κρασιού του Αγίου Τρύφωνα
Το άνοιγμα για τα βαρέλια κρασί με τη νέα σοδιά γίνεται κάθε χρόνο στην γιορτή του Αγίου Μηνά στις 11 Νοεμβρίου. Την 1η Φεβρουαρίου, ημέρα της γιορτής του Αγ. Τρύφωνα, στο οµώνυµο ξωκλήσι κοντά στο χωριό Τριπόταµος, µετά τη Θεία Λειτουργία, γίνεται αληθινό πανηγύρι από τους Τριποταµιανούς µε µεγάλη κρασοκατάνυξη και διαγωνισµό κρασιού.
Για το σκοπό αυτό όλοι οι παραγωγοί κρασιού φέρνουν το δικό τους καινούριο κρασί. Συστήνεται µια επιτροπή από όλους τους παρευρισκοµένους και ο καθένας προσφέρει κρασί για να το δοκιµάσουν. Η επιτροπή επιλέγει το καλύτερο και όλοι δίνουν ευχές και συγχαρητήρια.
Το έθιμο της αγάπης στον Κτικάδο
Ένα έθιμο που κρατάει ακόμα είναι αυτό της Αγάπης στο χωριό Κτικάδο. Έτσι, κάθε ∆ευτέρα του Πάσχα, µετά το τέλος της λειτουργίας στον καθεδρινό ναό του χωριού, την Υπαπαντή, γίνεται περιφορά της εικόνας της Αναστάσεως σε όλο το χωριό. Στόχος του εθίμου είναι αυτή την ημέρα, που ουσιαστικά υμνείται η Ανάσταση του Ιησού, να συμφιλιωθούν όλοι οι πιστοί (Ορθόδοξοι και Καθολικοί) μεταξύ τους, αλλά και να τιμήσουν τους δικούς τους που δεν είναι πια στη ζωή.
Στις δώδεκα το μεσημέρι, και υπό τους ήχους της καμπάνας ντόπιοι και επισκέπτες μαζεύονται όλοι στην Κοινή Τράπεζα, μια αίθουσα κάτω από το Ναό μεγάλης χωρητικότητας. Εκεί, κάθονται όλοι µαζί και τρώνε σούπα από µοσχάρι, ψητό κρέας και διάφορους µεζέδες, όπως το έθιµο προστάζει, µαγειρεµένα από τις γυναίκες του χωριού.
Μετά το γεύµα ακολουθεί ψαλµωδία και οµιλία από τον εφηµέριο και στη συνέχεια επιµνηµόσυνη δέηση για όλους τους εφηµέριους που πέρασαν κατά καιρούς από την ενορία και για τις ψυχές των συγχωριανών. Όταν τελειώσει το τρισάγιο, «βγαίνει» ο δίσκος του Ιερού Ναού, όπου συνεισφέρουν όλοι οι πανηγυριώτες, για τη διατήρηση της Αγάπης.
Γιορτή του Μελιού στον Κάμπο
Μια μεγάλη γιορτή στήνεται κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεµβρίου, στο χωριό Κάµπος για να γιορτάσουν την παραγωγή µελιού. Όλοι οι µελισσοκόµοι-παραγωγοί µελιού φέρνουν δείγµατα της καινούριας παραγωγής τους και προσφέρουν σε όλους που έχουν έρθει εδώ, για να χαρούν και να γιορτάσουν αυτό το «γλυκύτατο» έθιµο.
Ακολουθεί κέρασµα µε ρακόµελο, ντόπια γλυκίσµατα, εδέσµατα πλούσια και, όπως εξυπακούεται, το απαραίτητο συµπλήρωµα µιας τέτοιας εκδήλωσης σε κάθε Κυκλαδονήσι, δηλαδή βιολιά και χορός µε παραδοσιακά τραγούδια.
Ρακιζιό στον Φαλατάδο
Το ρακιζιό ανήκει στους βοηθητικούς χώρους του χωριάτικου σπιτιού, όπου οι αγρότες βγάζουν το ρακί τους, το παραδοσιακό ποτό της Τήνου. Μετά τον τρύγο και το πάτηµα των σταφυλιών στο πατητήρι, παίρνουν τα «τσάµπουρα» και τα βάζουν σε καζάνι µπακιρένιο για να βγει το ρακί.
Στο χωριό Φαλατάδος το «ρακιζιό» έχει καθιερωθεί ως γιορτή και κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεµβρίου κόσµος από όλο το νησί συγκεντρώνεται στο δηµοτικό σχολείο του χωριού. Όσο βγαίνει το ρακί πίνουν µεταξύ τους οι άνδρες που συµµετέχουν, ενώ οι γυναίκες προσφέρουν εδέσµατα.
Γιορτή της αγκινάρας στην Κώμη
Η παραγωγή αγκινάρας είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Τήνο, άλλωστε το αγκιναράκι της είναι διάσημο ανά την Ελλάδα. Για το λόγο αυτό κάθε χρόνο στις αρχές Μαΐου στην Κώμη διοργανώνεται Φεστιβάλ Αγκινάρας και για το σκοπό του διατίθενται από τους καλλιεργητές 5.000 με 10.000 αγκινάρες.
Οι γυναίκες του χωριού αναλαμβάνουν το καθάρισµα και το μαγείρεµα των αγκιναρών. Οι συνταγές που εκτελούνται είναι πολλές και το βράδυ στην πλατεία του χωριού τα τραπέζια είναι γεμάτα με ποικίλες γεύσεις: αγκινάρες τουρσί, οµελέτα, παπουτσάκια, αλά πολίτα, µε θαλασσινά, µε κρέας και αυγολέμονο, βραστές, σαλάτα κ.α. Οι παρευρισκόμενοι αφού δοκιμάσουν τις μοναδικές αυτές γεύσεις και πιουν κρασί ή ρακί συνεχίσουν με χορό υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής έως το πρωί.
Τα χοιροσφάγια
Πρόκειται για ένα παλιό έθιμο, το οποίο αναβιώνει με αμείωτη ένταση έως τις ημέρες μας, τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο, κυρίως στα χωριά. Οι προετοιμασίες διαρκούν αρκετές ημέρες. Σε αυτές εμπλέκονται άντρες και γυναίκες, συγγενείς και φίλοι, με αποτέλεσμα τα χοιροσφάγια να αποκτούν πανηγυρικό χαρακτήρα.
Για να πραγματοποιηθεί η σφαγή του χοίρου από τον οποίο θα τραφεί η οικογένεια για μεγάλο χρονικό διάστημα, παλαιότερα ένας χοίρος έφτανε για έναν ολόκληρο χρόνο μιας και κανένα από τα μέρη του δεν πετιόταν, όλη η οικογένεια είχε τον δικό της ρόλο… Στην συνέχεια ορίζουν την µέρα που θα σφάξουν το χοίρο μιας και την ημέρα της σφαγής χρειάζονται πολλά χέρια.
Η διαδικασία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς το ζώο ζυγίζει 150 με 200 κιλά. Αμέσως μετά, με τη βοήθεια ζεματιστού νερού, αρχίζει το ξύρισμα, το γδάρσιμο και το καψάλισμα, ενώ οι γυναίκες κερνούν ρακί, σταφίδες, καρύδια, ρόδια και ξεροτήγανα. Ένα µέρος του κρέατος γίνεται λουκάνικα και λούζες, ενώ το δέρµα µε το πάχος λιώνεται σε καζάνια ώστε να γίνει σίσυρα και γλύνα.
Η σούπα από τα βρασμένα κόκαλα με τα ψαχνά αποτελεί το βασικό φαγητό του δείπνου που ακολουθεί. Στο τραπέζι συμμετέχουν όλοι όσοι βοήθησαν στα χοιροσφάγια αλλά και ο παπάς αλλά και όσοι ξένοι βρίσκονται εκείνη τη στιγμή στον οικισμό και έτσι η δύσκολη αυτή ημέρα καταλήγει σε ένα πανηγύρι.
Παραδοσιακός Τηνιακός γάμος
Ο γάμος, τόσο στους Ορθόδοξους όσο και στους Καθολικούς, συνεχίζει ακόμα και στις μέρες μας να κρατά τις παραδόσεις, οι οποίες είναι ίδιες και για τα δύο δόγματα. Αρκετές μέρες πριν από το γάμο, κοπέλες που είναι συγγενείς των μελλόνυμφων γυρίζουν τα σπίτια του χωριού αλλά και των γύρω χωριών και καλούν τον κόσμο στο γάμο.
Την ημέρα του γάμου, ο κουρέας του χωριού πηγαίνει στο σπίτι του γαμπρού για να τον κουρέψει και να τον ξυρίσει, ενώ οι φίλοι του έρχονται να τον ντύσουν και ταυτόχρονα ρίχνουν τουφεκιές. Οι νέες πάλι, πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης, για να την ντύσουν. Στην συνέχεια, ξεκινά ποµπή µε τα λαϊκά όργανα μπροστά παίζοντας γαµήλιους σκοπούς και πίσω ο γαμπρός µε την οικογένειά του, ενώ το ίδιο συμβαίνει και µε τη νύφη.
Μετά την τελετή, η πομπή ενωμένη πια και υπό τους ήχους γαμήλιων εμβατηρίων επιστρέφουν στο σπίτι των νεόνυμφων όπου τους περιμένουν τα κλασικά «γαμήλια» κεράσματα όπως αµυγδαλωτά, ψαράκια, παστέλι, ξεροτήγανα, ενώ παλαιότερα ως γαμήλιο πιάτο είχαν το λαγό. Τα όργανα αρχίζουν να παίζουν. και το ζευγάρι ανοίγει το χορό µε μπάλο.
Πρωτομαγιά
Παλιότερα αποτελούσε ένα από τα πιο δημοφιλή έθιμα του νησιού ενώ ακόμα και σήμερα αναβιώνει σε αρκετές περιοχές του νησιού. Σύμφωνα με την παράδοση, το βράδυ της παραμονής της 1ης Μαΐου, οι νεαροί τού κάθε οικισμού ξεχύνονται στα σοκάκια και «κλέβουν» τους Μάηδες και τις γλάστρες από τις αυλές των κατοικιών, όπου διαμένουν ανύπαντρα κορίτσια. Στη συνέχεια πάνε και τοποθετούν τα «κλοπιμαία» τους στα περβάζια της εκκλησίας και το επόμενο πρωί, οι κοπέλες αναζητούν τα λουλούδια τους σε αυτό το χώρο.
Μια μεγάλη γιορτή στήνεται κάθε χρόνο στις 15 Σεπτεµβρίου, στο χωριό Κάµπος για να γιορτάσουν την παραγωγή µελιού. Όλοι οι µελισσοκόµοι-παραγωγοί µελιού φέρνουν δείγµατα της καινούριας παραγωγής τους και προσφέρουν σε όλους που έχουν έρθει εδώ, για να χαρούν και να γιορτάσουν αυτό το «γλυκύτατο» έθιµο.
Ακολουθεί κέρασµα µε ρακόµελο, ντόπια γλυκίσµατα, εδέσµατα πλούσια και, όπως εξυπακούεται, το απαραίτητο συµπλήρωµα µιας τέτοιας εκδήλωσης σε κάθε Κυκλαδονήσι, δηλαδή βιολιά και χορός µε παραδοσιακά τραγούδια.
Ρακιζιό στον Φαλατάδο
Το ρακιζιό ανήκει στους βοηθητικούς χώρους του χωριάτικου σπιτιού, όπου οι αγρότες βγάζουν το ρακί τους, το παραδοσιακό ποτό της Τήνου. Μετά τον τρύγο και το πάτηµα των σταφυλιών στο πατητήρι, παίρνουν τα «τσάµπουρα» και τα βάζουν σε καζάνι µπακιρένιο για να βγει το ρακί.
Στο χωριό Φαλατάδος το «ρακιζιό» έχει καθιερωθεί ως γιορτή και κάθε χρόνο στις 8 Σεπτεµβρίου κόσµος από όλο το νησί συγκεντρώνεται στο δηµοτικό σχολείο του χωριού. Όσο βγαίνει το ρακί πίνουν µεταξύ τους οι άνδρες που συµµετέχουν, ενώ οι γυναίκες προσφέρουν εδέσµατα.
Γιορτή της αγκινάρας στην Κώμη
Η παραγωγή αγκινάρας είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Τήνο, άλλωστε το αγκιναράκι της είναι διάσημο ανά την Ελλάδα. Για το λόγο αυτό κάθε χρόνο στις αρχές Μαΐου στην Κώμη διοργανώνεται Φεστιβάλ Αγκινάρας και για το σκοπό του διατίθενται από τους καλλιεργητές 5.000 με 10.000 αγκινάρες.
Οι γυναίκες του χωριού αναλαμβάνουν το καθάρισµα και το μαγείρεµα των αγκιναρών. Οι συνταγές που εκτελούνται είναι πολλές και το βράδυ στην πλατεία του χωριού τα τραπέζια είναι γεμάτα με ποικίλες γεύσεις: αγκινάρες τουρσί, οµελέτα, παπουτσάκια, αλά πολίτα, µε θαλασσινά, µε κρέας και αυγολέμονο, βραστές, σαλάτα κ.α. Οι παρευρισκόμενοι αφού δοκιμάσουν τις μοναδικές αυτές γεύσεις και πιουν κρασί ή ρακί συνεχίσουν με χορό υπό τους ήχους παραδοσιακής μουσικής έως το πρωί.
Τα χοιροσφάγια
Πρόκειται για ένα παλιό έθιμο, το οποίο αναβιώνει με αμείωτη ένταση έως τις ημέρες μας, τους μήνες Νοέμβριο και Δεκέμβριο, κυρίως στα χωριά. Οι προετοιμασίες διαρκούν αρκετές ημέρες. Σε αυτές εμπλέκονται άντρες και γυναίκες, συγγενείς και φίλοι, με αποτέλεσμα τα χοιροσφάγια να αποκτούν πανηγυρικό χαρακτήρα.
Για να πραγματοποιηθεί η σφαγή του χοίρου από τον οποίο θα τραφεί η οικογένεια για μεγάλο χρονικό διάστημα, παλαιότερα ένας χοίρος έφτανε για έναν ολόκληρο χρόνο μιας και κανένα από τα μέρη του δεν πετιόταν, όλη η οικογένεια είχε τον δικό της ρόλο… Στην συνέχεια ορίζουν την µέρα που θα σφάξουν το χοίρο μιας και την ημέρα της σφαγής χρειάζονται πολλά χέρια.
Η διαδικασία απαιτεί ιδιαίτερη προσοχή καθώς το ζώο ζυγίζει 150 με 200 κιλά. Αμέσως μετά, με τη βοήθεια ζεματιστού νερού, αρχίζει το ξύρισμα, το γδάρσιμο και το καψάλισμα, ενώ οι γυναίκες κερνούν ρακί, σταφίδες, καρύδια, ρόδια και ξεροτήγανα. Ένα µέρος του κρέατος γίνεται λουκάνικα και λούζες, ενώ το δέρµα µε το πάχος λιώνεται σε καζάνια ώστε να γίνει σίσυρα και γλύνα.
Η σούπα από τα βρασμένα κόκαλα με τα ψαχνά αποτελεί το βασικό φαγητό του δείπνου που ακολουθεί. Στο τραπέζι συμμετέχουν όλοι όσοι βοήθησαν στα χοιροσφάγια αλλά και ο παπάς αλλά και όσοι ξένοι βρίσκονται εκείνη τη στιγμή στον οικισμό και έτσι η δύσκολη αυτή ημέρα καταλήγει σε ένα πανηγύρι.
Παραδοσιακός Τηνιακός γάμος
Ο γάμος, τόσο στους Ορθόδοξους όσο και στους Καθολικούς, συνεχίζει ακόμα και στις μέρες μας να κρατά τις παραδόσεις, οι οποίες είναι ίδιες και για τα δύο δόγματα. Αρκετές μέρες πριν από το γάμο, κοπέλες που είναι συγγενείς των μελλόνυμφων γυρίζουν τα σπίτια του χωριού αλλά και των γύρω χωριών και καλούν τον κόσμο στο γάμο.
Την ημέρα του γάμου, ο κουρέας του χωριού πηγαίνει στο σπίτι του γαμπρού για να τον κουρέψει και να τον ξυρίσει, ενώ οι φίλοι του έρχονται να τον ντύσουν και ταυτόχρονα ρίχνουν τουφεκιές. Οι νέες πάλι, πηγαίνουν στο σπίτι της νύφης, για να την ντύσουν. Στην συνέχεια, ξεκινά ποµπή µε τα λαϊκά όργανα μπροστά παίζοντας γαµήλιους σκοπούς και πίσω ο γαμπρός µε την οικογένειά του, ενώ το ίδιο συμβαίνει και µε τη νύφη.
Μετά την τελετή, η πομπή ενωμένη πια και υπό τους ήχους γαμήλιων εμβατηρίων επιστρέφουν στο σπίτι των νεόνυμφων όπου τους περιμένουν τα κλασικά «γαμήλια» κεράσματα όπως αµυγδαλωτά, ψαράκια, παστέλι, ξεροτήγανα, ενώ παλαιότερα ως γαμήλιο πιάτο είχαν το λαγό. Τα όργανα αρχίζουν να παίζουν. και το ζευγάρι ανοίγει το χορό µε μπάλο.
Πρωτομαγιά
Παλιότερα αποτελούσε ένα από τα πιο δημοφιλή έθιμα του νησιού ενώ ακόμα και σήμερα αναβιώνει σε αρκετές περιοχές του νησιού. Σύμφωνα με την παράδοση, το βράδυ της παραμονής της 1ης Μαΐου, οι νεαροί τού κάθε οικισμού ξεχύνονται στα σοκάκια και «κλέβουν» τους Μάηδες και τις γλάστρες από τις αυλές των κατοικιών, όπου διαμένουν ανύπαντρα κορίτσια. Στη συνέχεια πάνε και τοποθετούν τα «κλοπιμαία» τους στα περβάζια της εκκλησίας και το επόμενο πρωί, οι κοπέλες αναζητούν τα λουλούδια τους σε αυτό το χώρο.
Βεγγέρα
Η Βεγγέρα είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, το οποίο αν και με αρκετές παραλλαγές διατηρείται έως και σήμερα στα χωριά της Τήνου προπάντων τα κρύα χειμωνιάτικα βράδια. Η Βεγγέρα πραγματοποιείται για να φέρνει πιο κοντά τις συγγενικές και φιλικές οικογένειες και πάνω από όλα για το παιχνίδι των παιδιών.
Όταν φτάνουν στο σπίτι που διοργανώνεται η Βεγγέρα, τα παιδιά των δύο οικογενειών θα παίξουν και θα διασκεδάσουν ενώ στο τέλος οι γιαγιάδες αναλάμβαναν το ρόλο τους και ξεκινούσαν τα παραμύθια. Οι μεγάλοι πάλι καθόντουσαν στο στρωμένο με τις λιχουδιές τραπέζι. Τα παλιά χρόνια η νοικοκυρά του σπιτιού στην διάρκεια της βραδιάς έπλεκε. Η Βεγγέρα τελείωνε σχετικά νωρίς, γύρω στις 10 η ώρα το βράδυ κυρίως λόγω των παιδιών που έπρεπε να κοιμηθούν νωρίς.
Άναμμα των Καντηλιών
Οι Τήνιοι έχουν βαθύ το αίσθημα της πίστης και ένα έθιμο ακόμα που την αποδεικνύει είναι αυτό του Ανάμματος των Καντηλιών. Κάθε Σάββατο απόγευμα ή παραμονές των μεγάλων χριστιανικών ή ονομαστικών τους εορτών, λοιπόν, πηγαίνουν και ανάβουν τα καντίλια στα ξωκλήσια ώστε να φωτίζονται.
Τα εξωκλήσια που δεν είναι ιδιωτικά οπότε και έχουν μόνιμο ιδιοκτήτη, έχουν έναν προσωρινό, ο οποίος και αναλαμβάνει την τήρηση του εθίμου. Μάλιστα, η αθέτηση αυτής της υποχρέωσης θεωρείται ηθικό παράπτωμα, που κανένας ντόπιος δεν μπορεί να ανεχθεί στη συνείδησή του. Συνήθως, η επιλογή του εξωκλησιού που ο καθένας αναλαμβάνει το άναμμα των καντηλιών έχει σχέση με κάποιο τάμα.
Ροδάρια
Η Ροδάρια αποτελεί ένα μοναδικό έθιμο σε ολόκληρη την Ελλάδα και αναβιώνει στα Υστέρνια κάθε Κυριακή του Θωμά στο μεγάλο πανηγύρι της Παναγίας Λακκωτιανής. Οι ροδάριες είναι ένα μικρό μπουκέτο λουλουδιών και θυμίζει κατάλοιπο των Ανθεστηρίων, που πραγματοποιούνταν στην αρχαία Αθήνα.
Σύμφωνα με το έθιμο, όλοι οι προσκυνητές, μετά την λειτουργία, κάθονται και γευματίζουν σε ένα κοινό τραπέζι, με πλούσια φαγητά. Εκείνη τη στιγμή, οι πιστοί ανταλλάσσουν με τα προσφιλή και αγαπητά τους πρόσωπα τις ροδάριες, οι οποίες συνοδεύονται από κάρτα με αναστάσιμες ευχές.
Το έθιµο των Επιταφίων στην Χώρα
Ιδιαίτερα κατανυχτική είναι η ατμόσφαιρα στην Χώρα της Τήνου την Μεγάλη Παρασκευή. Οι πέντε επιτάφιοι από τις αντίστοιχες ενορίες ξεκινούν με προορισμό της πλατεία της Παντανάσσης. Κάθε επιτάφιος ανθοστολισμένος µε ξεχωριστή φροντίδα, για να φαντάζει ωραιότερος, εκτός από τον επιτάφιο της Παναγίας που αφήνεται αστόλιστος, καθώς ξεχωρίζει για τις ξυλόγλυπτες λεπτομέρειες του.
Εμφανίζονται ταυτόχρονα όλοι μαζί και ανεβαίνουν στην εξέδρα όπου και ψάλλουν τα Εγκώμια. Στην συνέχεια, αποχωρούν πάλι όλοι μαζί µε τους ενορίτες τους για τη βάση τους, εκτός από τον επιτάφιο του Αγίου Νικολάου που κατευθύνεται προς την παραλία «Καλάµια». Εκεί, τόσο ο Επιτάφιος όσο και ο ιερέας του μπαίνουν στη θάλασσα και κάνουν δέηση για τους ναυτικούς. Το ξεχωριστό αυτό έθιμο συγκεντρώνει πλήθος πιστών.
Τα Φαναράκια
Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 30 Ιανουαρίου, την ημέρα δηλαδή που μετά από όραμα της μοναχής Πελαγίας βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, στην Χώρα το έθιμο με τα Φαναράκια. Οι Τηνιακοί από κάθε γωνιά του νησιού κρατώντας από ένα φαναράκι µε πολύχρωμες διαφανείς μεμβράνες ξεκινώντας από την Παναγία και περνώντας από τα στενά δροµάκια ψάλλουν εμβατήρια σχετικά µε τη μεγάλη αυτή γιορτή της Τήνου.
Υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής του Δήμου, ο κόσμος μαζί με τον κλήρο και οι αρχές της Τήνου και των Κυκλάδων, συγκεντρώνονται στην πλατεία Παντανάσσης με τα πυροτεχνήµατα να φωτίζουν τον ουρανό και τα καράβια στο λιμάνι να σφυρίζουν τα καράβια.
Ο Αϊ Γιάννης Φωταράς ή Κλήδονας στα Υστέρνια
Στις 24 Ιουνίου, στην γιορτή του Αϊ Γιάννη Κλήδονα, τα έθιμα είναι πολλά σε κάθε γωνιά της Ελλάδας με πρωταρχικά τις φωτιές και το αμίλητο νερό. Στα Υστέρνια της Τήνου το έθιμο είναι διαφορετικό… Κάποιες μέρες πριν την γιορτή, κάθε ένας από τους κατοίκους του χωριού τοποθετεί κρυφά ένα αντικείμενο μέσα στον Κλήδονα, ο οποίος και σφραγίζεται όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Την ημέρα της γιορτής, όλοι οι ντόπιοι συγκεντρώνονται για να τον ξεκλειδώσουν. Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες πιάνει στο χέρι του τυχαία ένα αντικείμενο, ενώ για να πάρει πίσω το δικό του, πρέπει να απαγγείλει στίχους σε αυτόν που το κρατά. Σύμφωνα με την παράδοση, στους παρευρισκόμενους προσφέρεται πίτα και νερό από πηγές του βουνου.
Δεκαπενταύγουστος στην Τήνο
Η µεγαλύτερη γιορτή της Τήνου και από τις µεγαλύτερες της Ορθοδοξίας είναι η γιορτή της Παναγίας το ∆εκαπενταύγουστο. Όχι µόνο ο ναός αλλά και ολόκληρο το νησί ετοιμάζεται καιρό πριν για αυτή τη µέρα. Πλήθος κόσµου από κάθε γωνιά της Ελλάδας συνωστίζεται από βραδύς μέσα στην εκκλησία, στο προαύλιο της Παναγίας, αλλά και στο πεζοδρόμιο της οδού Μεγαλόχαρης.
Μετά το πέρας της αρχιερατικής λειτουργίας που τελείται στο ναό μέσα σε µια κατανυκτική ατμόσφαιρα, ξεκινάει λιτανεία προς την πλατεία Παντανάσσης. Στην εξέδρα της πλατείας γίνεται δοξολογία, ενώ ταυτόχρονα ένα τιµητικό άγηµα µε εκπρόσωπο της πολιτείας μεταβαίνουν στο χώρο, όπου βυθίστηκε το καταδρομικό «Έλλη», για να αποτίσουν τιμές στο πλήρωμα που χάθηκε από την επίθεση των Ιταλών τον Δεκαπενταύγουστο του 1940.
Τοπικά προϊόντα της Τήνου
Η Τήνος είναι ένα νησί αρκετά «αυτάρκης» όσον αφορά τα περισσότερα προϊόντα για το καθημερινό τραπέζι. Μάλιστα, για πολλά από αυτά είναι διάσημη και τα εξάγει και εκτός νησιού… Η λούζα, το λουκάνικο, το σκορδάτο, το χοιροµέρι είναι ονοµαστά για τη γευστικότητά τους. Ακόμα, η γραβιέρα Τήνου, η κοπανιστή, το τυράκι το στρογγυλό, το πέτρωµα (τυρί ανάλατο), το ανθότυρο, το µαλαθούνι, που παράγονται σε ένα σύγχρονο συνεταιριστικό τυροκοµείο.
Μην παραλείψετε να προμηθευτείτε ακόμα, ντόπιο θυµαρίσιο µέλι, λιαστές ντοµάτες, χλωρά και ξερά σύκα αλλά και το άριστης ποιότητας ροζακί σταφύλι, το τηνιακό κρασί και το ρακί. Όσον αφορά τα γλυκά που πρέπει να βάλετε στην βαλίτσα της επιστροφής είναι τα αμυγδαλωτά, τα ψαράκια δηλαδή σκαλτσούνια, οι μπεζέδες, οι γλυκές τυρόπιτες και τα ξεορτήγανα.
Η Βεγγέρα είναι ένα πανάρχαιο έθιμο, το οποίο αν και με αρκετές παραλλαγές διατηρείται έως και σήμερα στα χωριά της Τήνου προπάντων τα κρύα χειμωνιάτικα βράδια. Η Βεγγέρα πραγματοποιείται για να φέρνει πιο κοντά τις συγγενικές και φιλικές οικογένειες και πάνω από όλα για το παιχνίδι των παιδιών.
Όταν φτάνουν στο σπίτι που διοργανώνεται η Βεγγέρα, τα παιδιά των δύο οικογενειών θα παίξουν και θα διασκεδάσουν ενώ στο τέλος οι γιαγιάδες αναλάμβαναν το ρόλο τους και ξεκινούσαν τα παραμύθια. Οι μεγάλοι πάλι καθόντουσαν στο στρωμένο με τις λιχουδιές τραπέζι. Τα παλιά χρόνια η νοικοκυρά του σπιτιού στην διάρκεια της βραδιάς έπλεκε. Η Βεγγέρα τελείωνε σχετικά νωρίς, γύρω στις 10 η ώρα το βράδυ κυρίως λόγω των παιδιών που έπρεπε να κοιμηθούν νωρίς.
Άναμμα των Καντηλιών
Οι Τήνιοι έχουν βαθύ το αίσθημα της πίστης και ένα έθιμο ακόμα που την αποδεικνύει είναι αυτό του Ανάμματος των Καντηλιών. Κάθε Σάββατο απόγευμα ή παραμονές των μεγάλων χριστιανικών ή ονομαστικών τους εορτών, λοιπόν, πηγαίνουν και ανάβουν τα καντίλια στα ξωκλήσια ώστε να φωτίζονται.
Τα εξωκλήσια που δεν είναι ιδιωτικά οπότε και έχουν μόνιμο ιδιοκτήτη, έχουν έναν προσωρινό, ο οποίος και αναλαμβάνει την τήρηση του εθίμου. Μάλιστα, η αθέτηση αυτής της υποχρέωσης θεωρείται ηθικό παράπτωμα, που κανένας ντόπιος δεν μπορεί να ανεχθεί στη συνείδησή του. Συνήθως, η επιλογή του εξωκλησιού που ο καθένας αναλαμβάνει το άναμμα των καντηλιών έχει σχέση με κάποιο τάμα.
Ροδάρια
Η Ροδάρια αποτελεί ένα μοναδικό έθιμο σε ολόκληρη την Ελλάδα και αναβιώνει στα Υστέρνια κάθε Κυριακή του Θωμά στο μεγάλο πανηγύρι της Παναγίας Λακκωτιανής. Οι ροδάριες είναι ένα μικρό μπουκέτο λουλουδιών και θυμίζει κατάλοιπο των Ανθεστηρίων, που πραγματοποιούνταν στην αρχαία Αθήνα.
Σύμφωνα με το έθιμο, όλοι οι προσκυνητές, μετά την λειτουργία, κάθονται και γευματίζουν σε ένα κοινό τραπέζι, με πλούσια φαγητά. Εκείνη τη στιγμή, οι πιστοί ανταλλάσσουν με τα προσφιλή και αγαπητά τους πρόσωπα τις ροδάριες, οι οποίες συνοδεύονται από κάρτα με αναστάσιμες ευχές.
Το έθιµο των Επιταφίων στην Χώρα
Ιδιαίτερα κατανυχτική είναι η ατμόσφαιρα στην Χώρα της Τήνου την Μεγάλη Παρασκευή. Οι πέντε επιτάφιοι από τις αντίστοιχες ενορίες ξεκινούν με προορισμό της πλατεία της Παντανάσσης. Κάθε επιτάφιος ανθοστολισμένος µε ξεχωριστή φροντίδα, για να φαντάζει ωραιότερος, εκτός από τον επιτάφιο της Παναγίας που αφήνεται αστόλιστος, καθώς ξεχωρίζει για τις ξυλόγλυπτες λεπτομέρειες του.
Εμφανίζονται ταυτόχρονα όλοι μαζί και ανεβαίνουν στην εξέδρα όπου και ψάλλουν τα Εγκώμια. Στην συνέχεια, αποχωρούν πάλι όλοι μαζί µε τους ενορίτες τους για τη βάση τους, εκτός από τον επιτάφιο του Αγίου Νικολάου που κατευθύνεται προς την παραλία «Καλάµια». Εκεί, τόσο ο Επιτάφιος όσο και ο ιερέας του μπαίνουν στη θάλασσα και κάνουν δέηση για τους ναυτικούς. Το ξεχωριστό αυτό έθιμο συγκεντρώνει πλήθος πιστών.
Τα Φαναράκια
Πραγματοποιείται κάθε χρόνο στις 30 Ιανουαρίου, την ημέρα δηλαδή που μετά από όραμα της μοναχής Πελαγίας βρέθηκε η θαυματουργή εικόνα της Παναγίας, στην Χώρα το έθιμο με τα Φαναράκια. Οι Τηνιακοί από κάθε γωνιά του νησιού κρατώντας από ένα φαναράκι µε πολύχρωμες διαφανείς μεμβράνες ξεκινώντας από την Παναγία και περνώντας από τα στενά δροµάκια ψάλλουν εμβατήρια σχετικά µε τη μεγάλη αυτή γιορτή της Τήνου.
Υπό τους ήχους της Φιλαρμονικής του Δήμου, ο κόσμος μαζί με τον κλήρο και οι αρχές της Τήνου και των Κυκλάδων, συγκεντρώνονται στην πλατεία Παντανάσσης με τα πυροτεχνήµατα να φωτίζουν τον ουρανό και τα καράβια στο λιμάνι να σφυρίζουν τα καράβια.
Ο Αϊ Γιάννης Φωταράς ή Κλήδονας στα Υστέρνια
Στις 24 Ιουνίου, στην γιορτή του Αϊ Γιάννη Κλήδονα, τα έθιμα είναι πολλά σε κάθε γωνιά της Ελλάδας με πρωταρχικά τις φωτιές και το αμίλητο νερό. Στα Υστέρνια της Τήνου το έθιμο είναι διαφορετικό… Κάποιες μέρες πριν την γιορτή, κάθε ένας από τους κατοίκους του χωριού τοποθετεί κρυφά ένα αντικείμενο μέσα στον Κλήδονα, ο οποίος και σφραγίζεται όταν ολοκληρωθεί η διαδικασία.
Την ημέρα της γιορτής, όλοι οι ντόπιοι συγκεντρώνονται για να τον ξεκλειδώσουν. Κάθε ένας από τους συμμετέχοντες πιάνει στο χέρι του τυχαία ένα αντικείμενο, ενώ για να πάρει πίσω το δικό του, πρέπει να απαγγείλει στίχους σε αυτόν που το κρατά. Σύμφωνα με την παράδοση, στους παρευρισκόμενους προσφέρεται πίτα και νερό από πηγές του βουνου.
Δεκαπενταύγουστος στην Τήνο
Η µεγαλύτερη γιορτή της Τήνου και από τις µεγαλύτερες της Ορθοδοξίας είναι η γιορτή της Παναγίας το ∆εκαπενταύγουστο. Όχι µόνο ο ναός αλλά και ολόκληρο το νησί ετοιμάζεται καιρό πριν για αυτή τη µέρα. Πλήθος κόσµου από κάθε γωνιά της Ελλάδας συνωστίζεται από βραδύς μέσα στην εκκλησία, στο προαύλιο της Παναγίας, αλλά και στο πεζοδρόμιο της οδού Μεγαλόχαρης.
Μετά το πέρας της αρχιερατικής λειτουργίας που τελείται στο ναό μέσα σε µια κατανυκτική ατμόσφαιρα, ξεκινάει λιτανεία προς την πλατεία Παντανάσσης. Στην εξέδρα της πλατείας γίνεται δοξολογία, ενώ ταυτόχρονα ένα τιµητικό άγηµα µε εκπρόσωπο της πολιτείας μεταβαίνουν στο χώρο, όπου βυθίστηκε το καταδρομικό «Έλλη», για να αποτίσουν τιμές στο πλήρωμα που χάθηκε από την επίθεση των Ιταλών τον Δεκαπενταύγουστο του 1940.
Τοπικά προϊόντα της Τήνου
Η Τήνος είναι ένα νησί αρκετά «αυτάρκης» όσον αφορά τα περισσότερα προϊόντα για το καθημερινό τραπέζι. Μάλιστα, για πολλά από αυτά είναι διάσημη και τα εξάγει και εκτός νησιού… Η λούζα, το λουκάνικο, το σκορδάτο, το χοιροµέρι είναι ονοµαστά για τη γευστικότητά τους. Ακόμα, η γραβιέρα Τήνου, η κοπανιστή, το τυράκι το στρογγυλό, το πέτρωµα (τυρί ανάλατο), το ανθότυρο, το µαλαθούνι, που παράγονται σε ένα σύγχρονο συνεταιριστικό τυροκοµείο.
Μην παραλείψετε να προμηθευτείτε ακόμα, ντόπιο θυµαρίσιο µέλι, λιαστές ντοµάτες, χλωρά και ξερά σύκα αλλά και το άριστης ποιότητας ροζακί σταφύλι, το τηνιακό κρασί και το ρακί. Όσον αφορά τα γλυκά που πρέπει να βάλετε στην βαλίτσα της επιστροφής είναι τα αμυγδαλωτά, τα ψαράκια δηλαδή σκαλτσούνια, οι μπεζέδες, οι γλυκές τυρόπιτες και τα ξεορτήγανα.
