της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Η Ίος όπως και τα περισσότερα Κυκλαδονήσια έχουν καταφέρει να διατηρήσουν πολλά από τα ήθη και τα έθιμα των προγόνων τους ακόμα και στις μέρες μας. Φυσικά, επειδή οι Νιώτες έχουν το τραγούδι και τον χορό στο αίμα τους, δεν χάνουν ευκαιρία για αυτά οπότε τα πανηγύρια στην Ίο είναι πολλά…
Ο επισκέπτης της Ίου, λοιπόν, δεν θα μείνει μόνο στον ήλιο και την θάλασσα του καλοκαιριού αλλά θα έχει την ευκαιρία να μάθει αλλά και να πάρει μέρος σε πολλά έθιμα του νησιού ακόμα και αν δεν είναι καλοκαίρι αλλά Χριστούγεννα…
Το αλμυροπιτάρι των ελεύθερων κοριτσιών
Την παραμονή του Ψυχοσάββατου οι ελεύθερες κοπελιές ετοίμαζαν και έψηναν το «αλμυροπιτάρι», μία πίτα που περιείχε ένα νόμισμα και σύμφωνα με το έθιμο όποια κοπέλα το έβρισκε θα παντρευόταν μέσα στην χρονιά.
Απόκριες στην Ίο
Οι εκδηλώσεις της Αποκριάς γίνονται κυρίως την Τσικνοπέμπτη και την τελευταία Κυριακή της. Το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν με κέφι τη Χώρα, επισκεπτόμενοι σπίτια και καταστήματα. Χάρη στις προσπάθειες του Δήμου Ιητών και του Πολιτιστικού Συλλόγου Ίου «Η Φοινίκη», έχει αναβιώσει στην Ίο και το παραδοσιακό της Καρναβάλι, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, με πολλές εκδηλώσεις.
Το αλμυροπιτάρι των ελεύθερων κοριτσιών
Την παραμονή του Ψυχοσάββατου οι ελεύθερες κοπελιές ετοίμαζαν και έψηναν το «αλμυροπιτάρι», μία πίτα που περιείχε ένα νόμισμα και σύμφωνα με το έθιμο όποια κοπέλα το έβρισκε θα παντρευόταν μέσα στην χρονιά.
Απόκριες στην Ίο
Οι εκδηλώσεις της Αποκριάς γίνονται κυρίως την Τσικνοπέμπτη και την τελευταία Κυριακή της. Το βράδυ της Τσικνοπέμπτης μασκαράδες ζωσμένοι με κουδούνια προβάτων διασχίζουν με κέφι τη Χώρα, επισκεπτόμενοι σπίτια και καταστήματα. Χάρη στις προσπάθειες του Δήμου Ιητών και του Πολιτιστικού Συλλόγου Ίου «Η Φοινίκη», έχει αναβιώσει στην Ίο και το παραδοσιακό της Καρναβάλι, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, με πολλές εκδηλώσεις.
Παραδοσιακό Πάσχα στην Ίο
Τα έθιμα για το Πάσχα στην Ίο ξεκινούν το Σάββατο του Λαζάρου όπου οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα γνωστά «Λαζαράκια», δηλαδή σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα.
Την Μεγάλη Παρασκευή στο νησί, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι μαζεύονται στις γειτονιές και παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές, σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες.
Μεγάλο γλέντι για όλους, ντόπιους και επισκέπτες, διοργανώνεται την Κυριακή του Πάσχα από τον Δήμο Ιητών με αρνιά και κρασί.
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «Η Φοινίκη» αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο της Κούνιας. Νεαρά κορίτσια του νησιού, ντυμένα με παραδοσιακές στολές, στήνουν κούνιες στο κέντρο της Χώρας και τα παλικάρια τις κουνούν, ενώ οι κοπέλες τραγουδούν παραδοσιακά ερωτικά τραγούδια.
Το αμίλητο νερό του Αϊ Γιάννη
Με ιδιαίτερο τρόπο αλλά και παραδοσιακό γλέντι γιορτάζουν οι Νιώτες στις 24 Ιουνίου τον Αϊ Γιάννη τον Κλείδωνα στον Πύργο. Την παραμονή της γιορτής στο κέντρο της πλατείας του χωριού, ανάβουν μια μεγάλη φωτιά, πάνω από την οποία πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού και όποιος ακόμη επισκέπτης θέλει. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτό συμβαίνει γιατί η φωτιά, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Όταν, όμως, οι φωτιές σβήσουν, οι ανύπαντρες κοπέλες παίρνουν λίγο από τη στάχτη που έχει απομείνει, τη βάζουν στη φτέρνα τους και πηγαίνουν στο σπίτι τους. Μετά συγκεντρώνονται όλες μαζί και πηγαίνουν σε ένα πηγάδι από όπου η πρωτότοκη αντλεί το «αμίλητο νερό». Εν συνεχεία μεταφέρουν το λαγήνι (πήλινο αγγείο) με το νερό στο μέρος όπου θα βγει ο «αϊκλείδωνας» και μέχρι να φτάσουν εκεί η πρωτότοκη απαγορεύεται να μιλήσει.
Μέσα στο νερό ρίχνουν καρπούς που σημαδεύουν με κριθάρι και γαρύφαλλα, αυτούς τους καρπούς τους βγάζει η πρωτότοκη. Μετά το τέλος του «αϊκλείδωνα» όλες οι ανύπαντρες κοπέλες βάζουν στο στόμα τους «αμίλητο νερό» και πηγαίνουν στα σπίτια τους. Σε όλη τη διαδρομή από τη στιγμή που βάζουν τη στάχτη στα πόδια τους μέχρι τη στιγμή που θα πιουν το «αμίλητο νερό», όποιο αντρικό όνομα ακούσει η κάθε κοπέλα αυτό θα είναι και το όνομα του συζύγου της.
Ο Αϊ Γιάννης στην Ψάθη & ο χορός των ερωτευμένων
Από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού αλλά και των Κυκλάδων είναι του Αϊ Γιάννη στις 29 Αυγούστου στην Ψάθη. Μάλιστα, τα παλαιότερα χρόνια έρχονταν για το πανηγύρι πανηγυριώτες από πολλά γειτονικά Κυκλαδονήσια και έμεναν εκεί 2 και 3 ημέρες.
Το πρωί της παραμονής, στα μεγάλα καζάνια της κουζίνας του πανηγυρόσπιτου τα κομμάτια του κρέατος παίρνουν την πρώτη βράση, το νερό χύνεται και το τρυφερό κρέας με τα κρεμμυδάκια, τα καρότα, τα σέλινα, το σκόρδο και την πιπεριά ξαναμπαίνουν στην φωτιά.
Μετά το βράσιμο αποσύρονται και το ζουμί, σουρώνεται για να ετοιμαστεί η σούπα με ρύζι, που στην συνέχεια αυγοκόβεται, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι στην προετοιμασία και στο μαγείρεμα συμμετέχουν μόνο άνδρες. Όλα είναι έτοιμα την ώρα που τελειώνει ο Εσπερινός. Τα καζάνια βγαίνουν στην αυλή και οι επίτροποι με τις κουτάλες, γεμίζουν τα «σκουτέλια» (κεραμικά, βαθιά πιάτα) με το γιδοπίλαφο και με ένα κομμάτι γίδα.
Η παράδοση λέει ότι σε αυτό το πανηγύρι, οι νεαροί είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν σε δημόσιο χώρο τις κοπέλες που αγαπούσαν και να τις ζητήσουν σε χορό. Ο χορός που χόρευαν κυρίως στο πανηγύρι, ήταν ο «κάβος», ένας χορός διαφόρων σταδίων, που ξεκινούσε με δυο τρεις νεαρούς (που ο ένας απ αυτούς ήταν ερωτευμένος με κάποια κοπέλα) οι οποίοι πλησίαζαν την κοπέλα (που ήθελε ο φίλος τους) και την προσκαλούσαν να χορέψει.
Τα έθιμα για το Πάσχα στην Ίο ξεκινούν το Σάββατο του Λαζάρου όπου οι νοικοκυρές φτιάχνουν τα γνωστά «Λαζαράκια», δηλαδή σταφιδόψωμα σε ανθρωπόμορφα σχήματα.
Την Μεγάλη Παρασκευή στο νησί, μετά την Αποκαθήλωση, οι νέοι μαζεύονται στις γειτονιές και παίζουν τις «μπάλες», ένα παιχνίδι με μικρές, σιδερένιες κόκκινες και πράσινες μπάλες.
Μεγάλο γλέντι για όλους, ντόπιους και επισκέπτες, διοργανώνεται την Κυριακή του Πάσχα από τον Δήμο Ιητών με αρνιά και κρασί.
Την δεύτερη ημέρα του Πάσχα ο Πολιτιστικός Σύλλογος Ίου «Η Φοινίκη» αναβιώνει το παραδοσιακό έθιμο της Κούνιας. Νεαρά κορίτσια του νησιού, ντυμένα με παραδοσιακές στολές, στήνουν κούνιες στο κέντρο της Χώρας και τα παλικάρια τις κουνούν, ενώ οι κοπέλες τραγουδούν παραδοσιακά ερωτικά τραγούδια.
Το αμίλητο νερό του Αϊ Γιάννη
Με ιδιαίτερο τρόπο αλλά και παραδοσιακό γλέντι γιορτάζουν οι Νιώτες στις 24 Ιουνίου τον Αϊ Γιάννη τον Κλείδωνα στον Πύργο. Την παραμονή της γιορτής στο κέντρο της πλατείας του χωριού, ανάβουν μια μεγάλη φωτιά, πάνω από την οποία πηδάνε όλοι οι κάτοικοι του χωριού και όποιος ακόμη επισκέπτης θέλει. Σύμφωνα με την παράδοση, αυτό συμβαίνει γιατί η φωτιά, επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Όταν, όμως, οι φωτιές σβήσουν, οι ανύπαντρες κοπέλες παίρνουν λίγο από τη στάχτη που έχει απομείνει, τη βάζουν στη φτέρνα τους και πηγαίνουν στο σπίτι τους. Μετά συγκεντρώνονται όλες μαζί και πηγαίνουν σε ένα πηγάδι από όπου η πρωτότοκη αντλεί το «αμίλητο νερό». Εν συνεχεία μεταφέρουν το λαγήνι (πήλινο αγγείο) με το νερό στο μέρος όπου θα βγει ο «αϊκλείδωνας» και μέχρι να φτάσουν εκεί η πρωτότοκη απαγορεύεται να μιλήσει.
Μέσα στο νερό ρίχνουν καρπούς που σημαδεύουν με κριθάρι και γαρύφαλλα, αυτούς τους καρπούς τους βγάζει η πρωτότοκη. Μετά το τέλος του «αϊκλείδωνα» όλες οι ανύπαντρες κοπέλες βάζουν στο στόμα τους «αμίλητο νερό» και πηγαίνουν στα σπίτια τους. Σε όλη τη διαδρομή από τη στιγμή που βάζουν τη στάχτη στα πόδια τους μέχρι τη στιγμή που θα πιουν το «αμίλητο νερό», όποιο αντρικό όνομα ακούσει η κάθε κοπέλα αυτό θα είναι και το όνομα του συζύγου της.
Ο Αϊ Γιάννης στην Ψάθη & ο χορός των ερωτευμένων
Από τα μεγαλύτερα πανηγύρια του νησιού αλλά και των Κυκλάδων είναι του Αϊ Γιάννη στις 29 Αυγούστου στην Ψάθη. Μάλιστα, τα παλαιότερα χρόνια έρχονταν για το πανηγύρι πανηγυριώτες από πολλά γειτονικά Κυκλαδονήσια και έμεναν εκεί 2 και 3 ημέρες.
Το πρωί της παραμονής, στα μεγάλα καζάνια της κουζίνας του πανηγυρόσπιτου τα κομμάτια του κρέατος παίρνουν την πρώτη βράση, το νερό χύνεται και το τρυφερό κρέας με τα κρεμμυδάκια, τα καρότα, τα σέλινα, το σκόρδο και την πιπεριά ξαναμπαίνουν στην φωτιά.
Μετά το βράσιμο αποσύρονται και το ζουμί, σουρώνεται για να ετοιμαστεί η σούπα με ρύζι, που στην συνέχεια αυγοκόβεται, ενώ είναι χαρακτηριστικό ότι στην προετοιμασία και στο μαγείρεμα συμμετέχουν μόνο άνδρες. Όλα είναι έτοιμα την ώρα που τελειώνει ο Εσπερινός. Τα καζάνια βγαίνουν στην αυλή και οι επίτροποι με τις κουτάλες, γεμίζουν τα «σκουτέλια» (κεραμικά, βαθιά πιάτα) με το γιδοπίλαφο και με ένα κομμάτι γίδα.
Η παράδοση λέει ότι σε αυτό το πανηγύρι, οι νεαροί είχαν την ευκαιρία να συναντήσουν σε δημόσιο χώρο τις κοπέλες που αγαπούσαν και να τις ζητήσουν σε χορό. Ο χορός που χόρευαν κυρίως στο πανηγύρι, ήταν ο «κάβος», ένας χορός διαφόρων σταδίων, που ξεκινούσε με δυο τρεις νεαρούς (που ο ένας απ αυτούς ήταν ερωτευμένος με κάποια κοπέλα) οι οποίοι πλησίαζαν την κοπέλα (που ήθελε ο φίλος τους) και την προσκαλούσαν να χορέψει.
Τα έθιμα της γέννας
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, όταν ακόμα οι γυναίκες γεννούσαν στα σπίτια, για να επιλέξουν την κατάλληλη μαμή για την γέννα έκαναν το λεγόμενο «φλερτάρισμα», δηλαδή έριχναν νομίσματα στο νερό για την εκλογή της μαμής. Μία ακόμα παράδοση στο νησί είναι το στόλισμα του νεογέννητου με χρυσά κοσμήματα την τρίτη μέρα της γέννησης του.
Παραδοσιακός γάμος στην Ίο
Οι γάμοι στην Ίο γίνονται συνήθως Σάββατο. Την Πέμπτη πριν από το γάμο, γίνεται το γλέντι του Προμυζιού, όπου ζυμώνονται και στολίζονται τα ψωμιά του γάμου, ενώ στην συνέχεια ακολουθεί γλέντι μέχρι το πρωί.
Το κυρίως φαγητό που προσφέρουν στο γάμο είναι η σούπα με βραστό κρέας, συνοδευόμενη από πατάτες, ζυμαρικά ή ρεβίθια, που μαγειρεύονται σε μεγάλα καζάνια. Στο τέλος προσφέρον ως γλυκό την σάρπη, η οποία είναι κρέμα από γάλα με μαγιά, αλλά και το παστέλι για την γλυκιά ζωή του ζευγαριού. Φυσικά, το κρασί και η τσικουδιά, συνοδεύουν άφθονα το γεύμα του παραδοσιακού γάμου, δίνοντας στο γλέντι την αίσθηση της γευστικής πληρότητας.
Τα πανηγύρια του νησιού
Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή οι Νιώτες δεν χάνουν ευκαιρία για χορό και τραγούδι, έτσι μερικά ακόμα διάσημα πανηγύρια του νησιού είναι: στις 15 Αυγούστου την Παναγία την Γκρεμιώτισσα στην Χώρα, στις 8 Σεπτεμβρίου τη Γέννηση της Παναγίας στην Αγία Θεοδότη και στο Παλιόκαστρο. Επίσης γίνονται και τα μικρότερα πανηγύρια της Αγίας Βαρβάρας, της Μερσινιάς, του Αγίου Γεωργίου στα Βουρλιδάκια και του Αϊ Βλάσση.
Οι εκδηλώσεις για τα Ομήρεια
Προς τιμήν του Ομήρου, κάθε χρόνο διοργανώνεται πολιτιστικό φεστιβάλ «Τα Ομήρεια» υπό την αιγίδα της Unesco με καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, οι περισσότερες εκ των οποίων πραγματοποιούνται στο Θέατρο Οδυσσέας Ελύτης. Στις ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται στο νησί από τον Μάιο, έως τον Σεπτέμβριο, μπορείτε να παρακολουθήσετε μια σειρά εκδηλώσεων όπως θεατρικό διαγωνισμό των κυκλαδίτικων σχολείων, αθλητικούς αγώνες στίβου και ομαδικών αθλημάτων και εκθέσεις Τέχνης, φωτογραφίας, βιβλίου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχιακού κτιρίου.
Χριστούγεννα στην Ίο
Οι Νιώτες, όπως και οι περισσότεροι Κυκλαδίτες, θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά, αλλά και να έρθει στην αυλή τους περιστέρι. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι θεωρούν ότι στο σπίτι τους θα έρθουν συμφορές.
Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς οι νέοι πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα και με τα χρήματα που μαζεύουν στήνουν παραδοσιακό γλέντι στην πλατεία του χωριού.
Μέχρι πριν από μερικά χρόνια, όταν ακόμα οι γυναίκες γεννούσαν στα σπίτια, για να επιλέξουν την κατάλληλη μαμή για την γέννα έκαναν το λεγόμενο «φλερτάρισμα», δηλαδή έριχναν νομίσματα στο νερό για την εκλογή της μαμής. Μία ακόμα παράδοση στο νησί είναι το στόλισμα του νεογέννητου με χρυσά κοσμήματα την τρίτη μέρα της γέννησης του.
Παραδοσιακός γάμος στην Ίο
Οι γάμοι στην Ίο γίνονται συνήθως Σάββατο. Την Πέμπτη πριν από το γάμο, γίνεται το γλέντι του Προμυζιού, όπου ζυμώνονται και στολίζονται τα ψωμιά του γάμου, ενώ στην συνέχεια ακολουθεί γλέντι μέχρι το πρωί.
Το κυρίως φαγητό που προσφέρουν στο γάμο είναι η σούπα με βραστό κρέας, συνοδευόμενη από πατάτες, ζυμαρικά ή ρεβίθια, που μαγειρεύονται σε μεγάλα καζάνια. Στο τέλος προσφέρον ως γλυκό την σάρπη, η οποία είναι κρέμα από γάλα με μαγιά, αλλά και το παστέλι για την γλυκιά ζωή του ζευγαριού. Φυσικά, το κρασί και η τσικουδιά, συνοδεύουν άφθονα το γεύμα του παραδοσιακού γάμου, δίνοντας στο γλέντι την αίσθηση της γευστικής πληρότητας.
Τα πανηγύρια του νησιού
Όπως αναφέραμε και στην εισαγωγή οι Νιώτες δεν χάνουν ευκαιρία για χορό και τραγούδι, έτσι μερικά ακόμα διάσημα πανηγύρια του νησιού είναι: στις 15 Αυγούστου την Παναγία την Γκρεμιώτισσα στην Χώρα, στις 8 Σεπτεμβρίου τη Γέννηση της Παναγίας στην Αγία Θεοδότη και στο Παλιόκαστρο. Επίσης γίνονται και τα μικρότερα πανηγύρια της Αγίας Βαρβάρας, της Μερσινιάς, του Αγίου Γεωργίου στα Βουρλιδάκια και του Αϊ Βλάσση.
Οι εκδηλώσεις για τα Ομήρεια
Προς τιμήν του Ομήρου, κάθε χρόνο διοργανώνεται πολιτιστικό φεστιβάλ «Τα Ομήρεια» υπό την αιγίδα της Unesco με καλλιτεχνικές και πολιτιστικές δραστηριότητες, οι περισσότερες εκ των οποίων πραγματοποιούνται στο Θέατρο Οδυσσέας Ελύτης. Στις ετήσιες πολιτιστικές εκδηλώσεις που γίνονται στο νησί από τον Μάιο, έως τον Σεπτέμβριο, μπορείτε να παρακολουθήσετε μια σειρά εκδηλώσεων όπως θεατρικό διαγωνισμό των κυκλαδίτικων σχολείων, αθλητικούς αγώνες στίβου και ομαδικών αθλημάτων και εκθέσεις Τέχνης, φωτογραφίας, βιβλίου στην αίθουσα εκδηλώσεων του Δημαρχιακού κτιρίου.
Χριστούγεννα στην Ίο
Οι Νιώτες, όπως και οι περισσότεροι Κυκλαδίτες, θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά, αλλά και να έρθει στην αυλή τους περιστέρι. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι θεωρούν ότι στο σπίτι τους θα έρθουν συμφορές.
Το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς οι νέοι πηγαίνουν από σπίτι σε σπίτι και λένε τα κάλαντα και με τα χρήματα που μαζεύουν στήνουν παραδοσιακό γλέντι στην πλατεία του χωριού.
