της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Ένα σημαντικό κομμάτι του τουριστικού ενδιαφέροντος του νησιού είναι τα ήθη και τα έθιμα του. Από τα πιο μικρά μέχρι τα πιο μεγάλα, καταφέρνουν να κρατάνε ζωντανή την παράδοση και τον πολιτισμό του νησιού.
Πάσχα στην Αμοργό
Κάθε χωριό τηρεί με ευλάβεια όλο το 15νθήμερο του Πάσχα διαφορετικές παραδόσεις και έθιμα που αλλάζουν από χωριό σε χωριό: τα φαναράκια στον Επιτάφιο της Χώρας, τα πυροτεχνήματα στα Θολάρια και ο Ποταμός το βράδυ της Ανάστασης, τα παιχνίδια και ο Ιούδας σε όλα τα χωριά της Αιγιάλης. Και στην Κάτω Μεριά έχουν τα πιο γνωστά έθιμα συνοδευόμενα όμως πάντα από ένα τελετουργικό όπως τα παραδοσιακά εδέσματα της νηστείας αλλά και της Κυριακής του Πάσχα με το γεμιστό κατσίκι στο φούρνο.
Τα έθιμα ολοκληρώνονται με τον διασκορπισμό των ιερών εικόνων του μοναστηριού της Χοζοβιώτισσας και την περιφορά τους σε όλα τα χωριά της Αμοργού καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας του Πάσχα. Και κλείνουν την ιερή αυτή γιορτή με την πανηγυρική τους επιστροφή με τα πόδια, από όλη την Αμοργό, πίσω στο μοναστήρι την Κυριακή του Θωμά.
Το έθιμο του Καπετάνιου
Σύμφωνα με το έθιμο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, την Τυρινή, μια ομάδα νέων προχωρά από την πλατεία του χωριού Λαγκάδα προς την εκκλησία της Παναγίας της Επανωχωριανής περνώντας από ένα πολύ όμορφο ορεινό μονοπάτι με φόντο τα γαλάζια νερά του Αιγαίου. Μόλις φτάσουν εκεί ο πρεσβύτερος του χωριού ή παλαιότερα ο παπάς, επιλέγει ένα νέο, ο οποίος γίνεται καπετάνιος. Ο καπετάνιος είναι, συνήθως, ο πιο άξιος νεαρός, ο οποίος φορώντας μια παραδοσιακή στολή θα πάρει το άλογο του και με τη συνοδεία των φίλων του και της μουσικής θα μεταβεί στην Πορτάρα, την είσοδο της Λαγκάδας, για να συναντήσει τα κορίτσια που τον περιμένουν. Εκείνες ντυμένες, επίσης, με παραδοσιακές φορεσιές θα ακολουθήσουν τον καπετάνιο μέχρι την πλατεία του χωριού. Εκεί ο καπετάνιος θα επιλέξει την καπετάνισσα του στήνοντας μια μεγάλη γιορτή, που περιλαμβάνει πολύ κέφι, πειράγματα και φυσικά ψημένη ρακί.
Κατά την Τουρκοκρατία, όμως, το κοντάρι αυτό συμβόλιζε και το λάβαρο της Επανάστασης, όπου οι ντόπιοι μην μπορώντας να το σηκώσουν ευθέως μπροστά στον κατακτητή, έβρισκαν αυτό τον τρόπο για να το κάνουν. Εικάζεται μάλιστα πως από εδώ ξεκίνησε και η έκφραση «σήκωσε μπαϊράκι». Γενικά, αποτελεί μια ευκαιρία να επισημοποιηθεί μια σχέση, ενώ πολλές φορές καταλήγει και σε γάμο.
Κάθε χωριό τηρεί με ευλάβεια όλο το 15νθήμερο του Πάσχα διαφορετικές παραδόσεις και έθιμα που αλλάζουν από χωριό σε χωριό: τα φαναράκια στον Επιτάφιο της Χώρας, τα πυροτεχνήματα στα Θολάρια και ο Ποταμός το βράδυ της Ανάστασης, τα παιχνίδια και ο Ιούδας σε όλα τα χωριά της Αιγιάλης. Και στην Κάτω Μεριά έχουν τα πιο γνωστά έθιμα συνοδευόμενα όμως πάντα από ένα τελετουργικό όπως τα παραδοσιακά εδέσματα της νηστείας αλλά και της Κυριακής του Πάσχα με το γεμιστό κατσίκι στο φούρνο.
Τα έθιμα ολοκληρώνονται με τον διασκορπισμό των ιερών εικόνων του μοναστηριού της Χοζοβιώτισσας και την περιφορά τους σε όλα τα χωριά της Αμοργού καθ’ όλη τη διάρκεια της εβδομάδας του Πάσχα. Και κλείνουν την ιερή αυτή γιορτή με την πανηγυρική τους επιστροφή με τα πόδια, από όλη την Αμοργό, πίσω στο μοναστήρι την Κυριακή του Θωμά.
Το έθιμο του Καπετάνιου
Σύμφωνα με το έθιμο, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, την Τυρινή, μια ομάδα νέων προχωρά από την πλατεία του χωριού Λαγκάδα προς την εκκλησία της Παναγίας της Επανωχωριανής περνώντας από ένα πολύ όμορφο ορεινό μονοπάτι με φόντο τα γαλάζια νερά του Αιγαίου. Μόλις φτάσουν εκεί ο πρεσβύτερος του χωριού ή παλαιότερα ο παπάς, επιλέγει ένα νέο, ο οποίος γίνεται καπετάνιος. Ο καπετάνιος είναι, συνήθως, ο πιο άξιος νεαρός, ο οποίος φορώντας μια παραδοσιακή στολή θα πάρει το άλογο του και με τη συνοδεία των φίλων του και της μουσικής θα μεταβεί στην Πορτάρα, την είσοδο της Λαγκάδας, για να συναντήσει τα κορίτσια που τον περιμένουν. Εκείνες ντυμένες, επίσης, με παραδοσιακές φορεσιές θα ακολουθήσουν τον καπετάνιο μέχρι την πλατεία του χωριού. Εκεί ο καπετάνιος θα επιλέξει την καπετάνισσα του στήνοντας μια μεγάλη γιορτή, που περιλαμβάνει πολύ κέφι, πειράγματα και φυσικά ψημένη ρακί.
Κατά την Τουρκοκρατία, όμως, το κοντάρι αυτό συμβόλιζε και το λάβαρο της Επανάστασης, όπου οι ντόπιοι μην μπορώντας να το σηκώσουν ευθέως μπροστά στον κατακτητή, έβρισκαν αυτό τον τρόπο για να το κάνουν. Εικάζεται μάλιστα πως από εδώ ξεκίνησε και η έκφραση «σήκωσε μπαϊράκι». Γενικά, αποτελεί μια ευκαιρία να επισημοποιηθεί μια σχέση, ενώ πολλές φορές καταλήγει και σε γάμο.
Ανεφωτάρα
Ένα έθιμο αρχαιοελληνικής καταγωγής είναι αυτό της ανεφωτάρας στα Θολάρια Αιγιάλης. Την 31η Αυγούστου οι νέοι του χωριού δημιουργούν μία τεράστια φωτιά όπου είναι ορατή από οποιοδήποτε σημείο της Αιγιάλης και γλεντούν γύρω της με παραδοσιακούς χορούς, τραγούδια και φαγητό. Έτσι αποχαιρετούν το καλοκαίρι. Στους αρχαίους μάλιστα χρόνους η 1η του τρυγητή (Σεπτέμβρη) αποτελούσε για τους κατοίκους ολόκληρης της Ελλάδας την πρώτη ημέρα του ημερολογιακού έτους.
Η Γιορτή του παστελιού
Την πρώτη Κυριακή μετά τον Δεκαπενταύγουστο διοργανώνεται στη Λόζα της Χώρας η «Γιορτή του Παστελιού», ένα ξεχωριστό πανηγύρι της Αμοργού. Η γιορτή αυτή διοργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Σημωνίδης» και στη διάρκειά της παρουσιάζεται η διαδικασία παρασκευής του παστελιού, το οποίο στη συνέχεια διανέμεται στους επισκέπτες μαζί με ρακή.
Ένα έθιμο αρχαιοελληνικής καταγωγής είναι αυτό της ανεφωτάρας στα Θολάρια Αιγιάλης. Την 31η Αυγούστου οι νέοι του χωριού δημιουργούν μία τεράστια φωτιά όπου είναι ορατή από οποιοδήποτε σημείο της Αιγιάλης και γλεντούν γύρω της με παραδοσιακούς χορούς, τραγούδια και φαγητό. Έτσι αποχαιρετούν το καλοκαίρι. Στους αρχαίους μάλιστα χρόνους η 1η του τρυγητή (Σεπτέμβρη) αποτελούσε για τους κατοίκους ολόκληρης της Ελλάδας την πρώτη ημέρα του ημερολογιακού έτους.
Η Γιορτή του παστελιού
Την πρώτη Κυριακή μετά τον Δεκαπενταύγουστο διοργανώνεται στη Λόζα της Χώρας η «Γιορτή του Παστελιού», ένα ξεχωριστό πανηγύρι της Αμοργού. Η γιορτή αυτή διοργανώνεται από τον Πολιτιστικό Σύλλογο «Σημωνίδης» και στη διάρκειά της παρουσιάζεται η διαδικασία παρασκευής του παστελιού, το οποίο στη συνέχεια διανέμεται στους επισκέπτες μαζί με ρακή.
Πανηγύρια
Καθ'όλη τη διάρκεια του χρόνου, σε αρκετές από τις 365 εκκλησιές του νησιού, γίνονται πανηγύρια με συνεισφορές των ντόπιων. Δίνεται, έτσι, η ευκαιρία στους επισκέπτες να δοκιμάσουν το παραδοσιακό φαγητό πατατάτο, ξυδάτο, ντόπιο κρασί και νόστιμο επτάζυμο ψωμί.Μεγάλα πανηγύρια γίνονται το Πάσχα, την Πεντηκοστή, την 8η Μαίου (του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου), την 1η και 26η Ιουλίου, την 6η και 15η Αυγούστου, την 8η, 14η, 17η και 26η Σεπτεμβρίου, την 8η, 13η και 21η Νοεμβρίου, την 26η Δεκεμβρίου. Την 21η Νοεμβρίου, γιορτή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, προσφέρονται φρέσκο ψάρι και ντόπιο κρασί, ενώ τη Μεγάλη Εβδομάδα, γίνεται περιφορά της Ιερής Εικόνας της Παναγίας σε όλο το νησί. Στην Αιγιάλη, βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Πανοχωριανής, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο. Διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι, με μουσική, πατατάτο και άφθονο κρασί. Την ίδια γιορτινή ατμόσφαιρα συναντά κανείς και στις 26 Ιουλίου, στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής.
Γαστρονομία
Τυρί, παξιμάδι, παστέλι, κρέας, ψάρι, κρασί και ρακί αποτελούν τα κυριότερα προϊόντα που αξίζει να δοκιμάσει κανείς στο νησί. Το παραδοσιακό πιάτο του νησιού είναι το πατατάτο-κατσικίσιο κρέας στην κατσαρόλα με πατάτες. Τα ξεροτήγανα της Αμοργού είναι παραλλαγή της δίπλας, με κανέλα και καβουρδισμένο σουσάμι. Το παστέλι, που σερβίρεται και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, φτιάχνεται από σουσάμι και μέλι. Η διαφορά του στην Αμοργό είναι πως το φτιάχνουν πιο μαλακό και βάζουν μια μικρή δόση από κύμινο. Το ρακόμελο και η ψημένη ρακή έχουν γίνει συνώνυμα της Αμοργού. Το ρακόμελο είναι ρακή βρασμένη με μέλι και λίγο γαρύφαλλο που πίνεται ζεστή.
Καθ'όλη τη διάρκεια του χρόνου, σε αρκετές από τις 365 εκκλησιές του νησιού, γίνονται πανηγύρια με συνεισφορές των ντόπιων. Δίνεται, έτσι, η ευκαιρία στους επισκέπτες να δοκιμάσουν το παραδοσιακό φαγητό πατατάτο, ξυδάτο, ντόπιο κρασί και νόστιμο επτάζυμο ψωμί.Μεγάλα πανηγύρια γίνονται το Πάσχα, την Πεντηκοστή, την 8η Μαίου (του Αγ. Ιωάννου του Θεολόγου), την 1η και 26η Ιουλίου, την 6η και 15η Αυγούστου, την 8η, 14η, 17η και 26η Σεπτεμβρίου, την 8η, 13η και 21η Νοεμβρίου, την 26η Δεκεμβρίου. Την 21η Νοεμβρίου, γιορτή της Παναγίας της Χοζοβιώτισσας, προσφέρονται φρέσκο ψάρι και ντόπιο κρασί, ενώ τη Μεγάλη Εβδομάδα, γίνεται περιφορά της Ιερής Εικόνας της Παναγίας σε όλο το νησί. Στην Αιγιάλη, βρίσκεται το Μοναστήρι της Παναγίας της Πανοχωριανής, που γιορτάζει το Δεκαπενταύγουστο. Διοργανώνεται μεγάλο πανηγύρι, με μουσική, πατατάτο και άφθονο κρασί. Την ίδια γιορτινή ατμόσφαιρα συναντά κανείς και στις 26 Ιουλίου, στο πανηγύρι της Αγίας Παρασκευής.
Γαστρονομία
Τυρί, παξιμάδι, παστέλι, κρέας, ψάρι, κρασί και ρακί αποτελούν τα κυριότερα προϊόντα που αξίζει να δοκιμάσει κανείς στο νησί. Το παραδοσιακό πιάτο του νησιού είναι το πατατάτο-κατσικίσιο κρέας στην κατσαρόλα με πατάτες. Τα ξεροτήγανα της Αμοργού είναι παραλλαγή της δίπλας, με κανέλα και καβουρδισμένο σουσάμι. Το παστέλι, που σερβίρεται και σε άλλα νησιά των Κυκλάδων, φτιάχνεται από σουσάμι και μέλι. Η διαφορά του στην Αμοργό είναι πως το φτιάχνουν πιο μαλακό και βάζουν μια μικρή δόση από κύμινο. Το ρακόμελο και η ψημένη ρακή έχουν γίνει συνώνυμα της Αμοργού. Το ρακόμελο είναι ρακή βρασμένη με μέλι και λίγο γαρύφαλλο που πίνεται ζεστή.
