της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το πέμπτο μεγαλύτερο ελληνικό νησί αποτελεί έναν κρυμμένο θησαυρό στο Αιγαίο που φημίζεται όχι μόνο για τη μακραίωνη ιστορία του, τη μεγάλη ναυτική παράδοση, τα αξιόλογα μνημεία –αρχαιοελληνικά, μεσαιωνικά αλλά και νεότερα–, τα θαυμάσια τοπικά προϊόντα, με κορυφαίο, εννοείται, τη μαστίχα.
Αγιοβασιλιάτικα καραβάκια της Πρωτοχρονιάς
Ως ναυτικό νησί η Χίος, τιμά με αυτό τον τρόπο τους ναυτικούς της και τον Ελληνικό στόλο. Το γεγονός αυτό διαδραματίζεται στην κεντρική πλατεία με πρωταγωνιστές ομάδες παιδιών από διάφορες συνοικίες και τα καραβάκια τους. Κάθε ομάδα εργάζεται μήνες πριν την παραμονή Πρωτοχρονιάς ώστε να κατασκευάσει ένα καραβάκι πολεμικό ή εμπορικό, το οποίο δεν υπολείπεται σε τίποτα ενός αληθινού πλοίου.
Το υλικό της κατασκευής τους είναι συνήθως ξύλο και μαζί με την κατασκευή του καραβιού τα παιδιά της κάθε ομάδας ετοιμάζουν τα «παινέματα». Πρόκειται για ποιήματα που μοιάζουν με κάλαντα και περιέχουν ευχές για τα σπίτια των ναυτικών και σάτιρα της εποχής συνήθως για τα πολιτικά δρώμενα. Κάθε ομάδα, αποτελούμενη από τον καπετάνιο και το πλήρωμα, παρουσιάζει το καραβάκι της και αρχίζει να τραγουδά τα παινέματα. Η καλύτερη ομάδα βραβεύεται και έπειτα με το στολισμένο καραβάκι γυρίζει τις γειτονιές και γεμίζει την ατμόσφαιρα με τις γιορτινές μελωδίες της.
Ο ρουκετοπόλεμος του Βροντάδου
Ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα έθιμο που τηρείται κάθε Πάσχα στο Βροντάδο της Χίου. Οι δύο «αντίπαλες» ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό θέαμα.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Τα τελευταία χρόνια οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό.
Ως ναυτικό νησί η Χίος, τιμά με αυτό τον τρόπο τους ναυτικούς της και τον Ελληνικό στόλο. Το γεγονός αυτό διαδραματίζεται στην κεντρική πλατεία με πρωταγωνιστές ομάδες παιδιών από διάφορες συνοικίες και τα καραβάκια τους. Κάθε ομάδα εργάζεται μήνες πριν την παραμονή Πρωτοχρονιάς ώστε να κατασκευάσει ένα καραβάκι πολεμικό ή εμπορικό, το οποίο δεν υπολείπεται σε τίποτα ενός αληθινού πλοίου.
Το υλικό της κατασκευής τους είναι συνήθως ξύλο και μαζί με την κατασκευή του καραβιού τα παιδιά της κάθε ομάδας ετοιμάζουν τα «παινέματα». Πρόκειται για ποιήματα που μοιάζουν με κάλαντα και περιέχουν ευχές για τα σπίτια των ναυτικών και σάτιρα της εποχής συνήθως για τα πολιτικά δρώμενα. Κάθε ομάδα, αποτελούμενη από τον καπετάνιο και το πλήρωμα, παρουσιάζει το καραβάκι της και αρχίζει να τραγουδά τα παινέματα. Η καλύτερη ομάδα βραβεύεται και έπειτα με το στολισμένο καραβάκι γυρίζει τις γειτονιές και γεμίζει την ατμόσφαιρα με τις γιορτινές μελωδίες της.
Ο ρουκετοπόλεμος του Βροντάδου
Ο ρουκετοπόλεμος είναι ένα έθιμο που τηρείται κάθε Πάσχα στο Βροντάδο της Χίου. Οι δύο «αντίπαλες» ενορίες, του Αγίου Μάρκου και της Παναγίας της Ερειθιανής, εκτοξεύουν το βράδυ του Μεγάλου Σαββάτου χιλιάδες αυτοσχέδιες ρουκέτες με στόχο το καμπαναριό της αντίπαλης εκκλησίας, δημιουργώντας ένα μοναδικό θέαμα.
Η προετοιμασία των ρουκετών αρχίζει σχεδόν αμέσως μετά το Πάσχα για να είναι έτοιμες την επόμενη χρονιά. Τα τελευταία χρόνια οι ποσότητες των ρουκετών που κατασκευάζονται φτάνουν τις μερικές χιλιάδες και το θέαμα που παρουσιάζουν στον ανοιξιάτικο ουρανό το βράδυ της Ανάστασης είναι πραγματικά φαντασμαγορικό.
Η «Μόστρα» των Θυμιανών
Το έθιμο είναι πανάρχαιο, καθώς έχει τις ρίζες του στο Μεσαίωνα, όταν πειρατές λεηλατούσαν τα νησιά και άρπαζαν τις σοδειές των κατοίκων. Μια Τυρινή Παρασκευή οι Θυμιανούσοι τους κατατρόπωσαν και το πανηγύρισαν αναλόγως την Τυρινή Κυριακή που ακολουθούσε. Αυτό το έθιμο γιορτάζεται κάθε χρόνο στα Θυμιανά τόσο στην παραδοσιακή μορφή του όσο και στη σύγχρονη καρναβαλική.
Από τότε κάθε χρόνο την τελευταία Παρασκευή του Τριωδίου οι κάτοικοι αναπαριστούν την νίκη τους, μεταμφιέζονται με παλιά γυναικεία ή ανδρικά ρούχα της εποχής και κρύβουν το πρόσωπό τους με αυτοσχέδιες προσωπίδες προκειμένου να αναπαραστήσουν εκείνο το συμβάν. Την Κυριακή μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του χωριού και χορεύουν τον παραδοσιακό χορό ταλίμι, (αναπαράσταση μάχης σώμα με σώμα με σπαθιά). Στη συνέχεια μετά τον χορό και με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, τραγουδούν το πολεμικό άσμα και κατευθύνονται προς την κεντρική εκκλησία του Αγίου Ευστρατίου όπου δένουν στα κάγκελα χιώτικα λάβαρα με σημαίες.
Ο Αγάς
Το έθιμο του Αγά είναι ένα από παλαιότερα της Χίου και αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα στην κεντρική πλατεία διαφόρων χωριών (Μεστά, Ολύμποι, Λιθί). Πρόκειται για μία παράδοση που έχει τις ρίζες της στην τουρκοκρατία, όταν οι Τούρκοι πασάδες που διοικούσαν τα Μαστιχοχώρια επέβαλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές.
Έτσι, το πρωί της Καθαρής Δευτέρας ένας ντόπιος μεταμφιέζεται σε Αγά και, μαζί με το επιτελείο του (αστυνομικούς, ζαπτιέδες, εισαγγελέα), μετά από μία πανηγυρική είσοδο στο χωριό, κάθεται στην θέση του και δικάζει τους παρευρισκομένους. Η δίκη περιλαμβάνει πειράγματα, σάτιρα και καυστικό χιούμορ.
Το έθιμο είναι πανάρχαιο, καθώς έχει τις ρίζες του στο Μεσαίωνα, όταν πειρατές λεηλατούσαν τα νησιά και άρπαζαν τις σοδειές των κατοίκων. Μια Τυρινή Παρασκευή οι Θυμιανούσοι τους κατατρόπωσαν και το πανηγύρισαν αναλόγως την Τυρινή Κυριακή που ακολουθούσε. Αυτό το έθιμο γιορτάζεται κάθε χρόνο στα Θυμιανά τόσο στην παραδοσιακή μορφή του όσο και στη σύγχρονη καρναβαλική.
Από τότε κάθε χρόνο την τελευταία Παρασκευή του Τριωδίου οι κάτοικοι αναπαριστούν την νίκη τους, μεταμφιέζονται με παλιά γυναικεία ή ανδρικά ρούχα της εποχής και κρύβουν το πρόσωπό τους με αυτοσχέδιες προσωπίδες προκειμένου να αναπαραστήσουν εκείνο το συμβάν. Την Κυριακή μαζεύονται στην κεντρική πλατεία του χωριού και χορεύουν τον παραδοσιακό χορό ταλίμι, (αναπαράσταση μάχης σώμα με σώμα με σπαθιά). Στη συνέχεια μετά τον χορό και με τη συνοδεία μουσικών οργάνων, τραγουδούν το πολεμικό άσμα και κατευθύνονται προς την κεντρική εκκλησία του Αγίου Ευστρατίου όπου δένουν στα κάγκελα χιώτικα λάβαρα με σημαίες.
Ο Αγάς
Το έθιμο του Αγά είναι ένα από παλαιότερα της Χίου και αναβιώνει κάθε Καθαρά Δευτέρα στην κεντρική πλατεία διαφόρων χωριών (Μεστά, Ολύμποι, Λιθί). Πρόκειται για μία παράδοση που έχει τις ρίζες της στην τουρκοκρατία, όταν οι Τούρκοι πασάδες που διοικούσαν τα Μαστιχοχώρια επέβαλαν ιδιαίτερα σκληρές ποινές.
Έτσι, το πρωί της Καθαρής Δευτέρας ένας ντόπιος μεταμφιέζεται σε Αγά και, μαζί με το επιτελείο του (αστυνομικούς, ζαπτιέδες, εισαγγελέα), μετά από μία πανηγυρική είσοδο στο χωριό, κάθεται στην θέση του και δικάζει τους παρευρισκομένους. Η δίκη περιλαμβάνει πειράγματα, σάτιρα και καυστικό χιούμορ.
Το έθιμο του Διπλού
Όπως συνηθιζόταν, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ανθρώπινες «διπλές» αλυσίδες, ξεκινούσαν να τραγουδάνε από όλες τις συνοικίες του χωριού και κατέληγαν στην κεντρική πλατεία σχηματίζοντας μια πολύ μεγάλη αλυσίδα, όπου ο πρώτος του χορού τραγουδούσε ένα στίχο τον οποίο επαναλάμβαναν στη συνέχεια όλοι οι υπόλοιποι μαζί.
Στην πλατεία του χωριού ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι ενώ στους καλεσμένους προσφέρονται σούμα, στραγάλια και γλυκά.
Πανηγύρια
Τα πανηγύρια αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της Χίου κάθε καλοκαίρι, με αποτέλεσμα το νησί ειδικά τον Αύγουστο, να μετατρέπεται σε μια απέραντη γιορτή. Τα μεγάλα πανηγύρια που αποτελούν κεντρικό σημείο αναφοράς του νησιού είναι το πανηγύρι της Αγίας Μαρκελλας στις 22 Ιουλίου και της Παναγίας στις 15 Αυγούστου.
Γαστρονομία
Όχι μόνον η φημισμένη –μοναδική στον κόσμο– μαστίχα και τα προϊόντα με βάση αυτήν αλλά και μια πληθώρα προϊόντων και συνταγών αποδεικνύουν ότι η Χίος είναι ευλογημένος τόπος. Εδώ παράγονται βούτυρα και τυριά (το γνωστό μαστέλο, πρόβεια, κατσικίσια, αγελαδινά, ιδιωτικής παραγωγής ή του νέου συνεταιρισμού), φρέσκα ή διατηρημένα λαχανικά (ντομάτες στην αρμαθιά, τουρσιά, κρίταμα), εσπεριδοειδή, φρούτα όπως τα νεράμπουλα και οι ρεγκλότες (βανίλιες και κορόμηλα αντίστοιχα) ή τα βυσσινάκια και τα πετροκέρασα, υπέροχα ούζα και λικέρ και, φυσικά, ψάρια και θαλασσινά.
Όπως συνηθιζόταν, την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς, ανθρώπινες «διπλές» αλυσίδες, ξεκινούσαν να τραγουδάνε από όλες τις συνοικίες του χωριού και κατέληγαν στην κεντρική πλατεία σχηματίζοντας μια πολύ μεγάλη αλυσίδα, όπου ο πρώτος του χορού τραγουδούσε ένα στίχο τον οποίο επαναλάμβαναν στη συνέχεια όλοι οι υπόλοιποι μαζί.
Στην πλατεία του χωριού ακολουθεί τρικούβερτο γλέντι ενώ στους καλεσμένους προσφέρονται σούμα, στραγάλια και γλυκά.
Πανηγύρια
Τα πανηγύρια αποκτούν πρωταγωνιστικό ρόλο στην πολιτιστική ζωή της Χίου κάθε καλοκαίρι, με αποτέλεσμα το νησί ειδικά τον Αύγουστο, να μετατρέπεται σε μια απέραντη γιορτή. Τα μεγάλα πανηγύρια που αποτελούν κεντρικό σημείο αναφοράς του νησιού είναι το πανηγύρι της Αγίας Μαρκελλας στις 22 Ιουλίου και της Παναγίας στις 15 Αυγούστου.
Γαστρονομία
Όχι μόνον η φημισμένη –μοναδική στον κόσμο– μαστίχα και τα προϊόντα με βάση αυτήν αλλά και μια πληθώρα προϊόντων και συνταγών αποδεικνύουν ότι η Χίος είναι ευλογημένος τόπος. Εδώ παράγονται βούτυρα και τυριά (το γνωστό μαστέλο, πρόβεια, κατσικίσια, αγελαδινά, ιδιωτικής παραγωγής ή του νέου συνεταιρισμού), φρέσκα ή διατηρημένα λαχανικά (ντομάτες στην αρμαθιά, τουρσιά, κρίταμα), εσπεριδοειδή, φρούτα όπως τα νεράμπουλα και οι ρεγκλότες (βανίλιες και κορόμηλα αντίστοιχα) ή τα βυσσινάκια και τα πετροκέρασα, υπέροχα ούζα και λικέρ και, φυσικά, ψάρια και θαλασσινά.
