της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Η Σαντορίνη όπως και τα περισσότερα Κυκλαδονήσια καταφέρνουν, άλλα περισσότερο και άλλα λιγότερο, να κρατούν ανέπαφα μέχρι και σήμερα πολλά από τα ήθη και τα έθιμα τους, γεγονός που κάνει τον επισκέπτη τους παρακολουθώντας τα να ταξιδεύει γοερά σε άλλη εποχή…
Τα αγιομνήσια
Ένα από τα ήθη και έθιμα του νησιού που παραμένει αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα είναι τα «αγιομνήσια» ή αλλιώς ο εορτασμός και το πανηγύρι στην μνήμη του κάθε Αγίου. Λίγο πριν την εκάστοτε εορτή Αγίου, η εκκλησία καθαρίζεται ενώ στολίζονται και οι εικόνες της, ενώ σε πολλά από τα χωριά του νησιού ο δρόμος προς την εκκλησία στρώνεται με δενδρολίβανο.
Σε δημόσια εκκλησία μαζεύονται χρήματα από όλους για τα έξοδα του εορτασμού, ενώ σε ιδιωτικά ξωκλήσια τα έξοδα αναλαμβάνουν οι ιδιοκτήτες. Αν υπάρχει σπίτι δίπλα στην εκκλησία (τα γνωστά στις Κυκλάδες «πανηγυρόσπιτα»), αναλαμβάνει την προετοιμασία του φαγητού. Οι άντρες μαγειρεύουν σε καζάνια φασολάδα, φάβα και άλλα εδέσματα ανάλογα την εποχή και αν είναι περίοδος νηστείας, ενώ το κρασί ρέει άφθονο. Σε πολλά από τα πανηγύρια στήνεται χορός με τσαμπούνες, λαούτα και βιολιά…
Τα σημαντικότερα πανηγύρια στο νησί είναι: της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στο Καμάρι, της Παναγίας της Πλατσανής στην Οία, του Σταυρού στην Περίσσα, του Προφήτη Ηλία στο μοναστήρι, ο εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου στην Παναγία Επισκοπής και στην Κερά αλλά και τα Εισόδια της Θεοτόκου στην Αγριλιά.
Ένα από τα ήθη και έθιμα του νησιού που παραμένει αναλλοίωτο μέχρι και σήμερα είναι τα «αγιομνήσια» ή αλλιώς ο εορτασμός και το πανηγύρι στην μνήμη του κάθε Αγίου. Λίγο πριν την εκάστοτε εορτή Αγίου, η εκκλησία καθαρίζεται ενώ στολίζονται και οι εικόνες της, ενώ σε πολλά από τα χωριά του νησιού ο δρόμος προς την εκκλησία στρώνεται με δενδρολίβανο.
Σε δημόσια εκκλησία μαζεύονται χρήματα από όλους για τα έξοδα του εορτασμού, ενώ σε ιδιωτικά ξωκλήσια τα έξοδα αναλαμβάνουν οι ιδιοκτήτες. Αν υπάρχει σπίτι δίπλα στην εκκλησία (τα γνωστά στις Κυκλάδες «πανηγυρόσπιτα»), αναλαμβάνει την προετοιμασία του φαγητού. Οι άντρες μαγειρεύουν σε καζάνια φασολάδα, φάβα και άλλα εδέσματα ανάλογα την εποχή και αν είναι περίοδος νηστείας, ενώ το κρασί ρέει άφθονο. Σε πολλά από τα πανηγύρια στήνεται χορός με τσαμπούνες, λαούτα και βιολιά…
Τα σημαντικότερα πανηγύρια στο νησί είναι: της Παναγίας της Μυρτιδιώτισσας στο Καμάρι, της Παναγίας της Πλατσανής στην Οία, του Σταυρού στην Περίσσα, του Προφήτη Ηλία στο μοναστήρι, ο εορτασμό του Δεκαπενταύγουστου στην Παναγία Επισκοπής και στην Κερά αλλά και τα Εισόδια της Θεοτόκου στην Αγριλιά.
Ο Σταυρός του Λαζάρου
Το Σάββατο του Λαζάρου γιορτάζεται ιδιαίτερα εντυπωσιακά στα χωριά της Σαντορίνης. Ο Λάζαρος είναι ένας μεγάλος σταυρός από ξύλο καραβιού, ενώ καλύπτεται με δενδρολίβανο ή αλλιώς αλισμάρι και οι νέες του νησιού τον ραντίζουν με βάγια και τον γεμίζουν λουλούδια. Συμβολίζει την ανάσταση του Λαζάρου και μένει στολισμένος στην πλατεία μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Ο Τάνταλος & τα τενεκεδάκια της Μεγάλης Παρασκευής
Στο παραδοσιακό χωριό Πύργος, την Μεγάλη Παρασκευή μετά την αποκαθήλωση βγαίνει το Τάνταλο στο χωριό που αναγγέλλει το γεγονός, ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα. Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή στο χωριό και τα τελευταία χρόνια και στο Ακρωτήρι αποτελεί μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη.
Φωτιές ανάβουν σε τενεκεδάκια λυχνάρια στα οποία έχουν βάλει πετρέλαιο, τα οποία προσδίδουν μια ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.
Τα μελετίνια της Ανάστασης
Οι Σαντορινιές νοικοκυρές ετοιμάζουν για την Κυριακή του Πάσχα τα μελετίνια (στην Πάρο θα τα βρείτε ως μυζηθροπιτάκια, στην Κρήτη ως λυχναράκια), τα οποία είναι πιτάκια με μυζήθρα, ζάχαρη και μαστίχα και είχαν ένα ιδιαίτερο τρόπο στο «κέντημα» τους. Για το λόγο αυτό και οι Σαντορινιές νοικοκυρές μαζεύονταν σε ένα σπίτι πολλές μαζί και τα έφτιαχναν και η καλύτερη τα «κένταγε».
Το κάψιμο του Οβριού
Ένα ακόμα έθιμο που λαμβάνει χώρα την ημέρα του Πάσχα σε πολλά χωριά της Θήρας είναι το κάψιμο του Οβριού (δηλαδή του Εβραίου, του Ιούδα). Στην πλατεία του χωριού οργανώνεται το λεγόμενο λαϊκό δικαστήριο του Οβριού, του οποίου φυσικά η ετυμηγορία είναι να «καεί ο Ιούδας». Στη συνέχεια, φτιάχνουν ένα πάνινο ομοίωμα ανθρώπου, που κρεμιέται και καίγεται.
Ο Αϊ Γιάννης ο Κλήδωνας
Στην Σαντορίνη τα στεφάνια του Μάη κρέμονται στις πόρτες των σπιτιών μέχρι και την Παραμονή του Άι Γιάννη του Προδρόμου ή Κλήδωνα στις 23 Ιουνίου. Τότε μαζεύονται στις πλατείες των χωριών σε ένα μεγάλο σωρό και τους βάζουν φωτιά, ενώ οι κάτοικοι κάθε ηλικίας πηδάνε πάνω από την φωτιά για καλή τύχη.
Οι βασιλικοί στο πανηγύρι του Σωτήρος
Στον Πύργο, στον εορτασμό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου, επικρατεί ακόμα και σήμερα ένα ιδιαίτερο έθιμο: Σύμφωνα με αυτό οι νέοι του χωριού τις παραμονές της γιορτής κλέβουν από τις αυλές των κοριτσιών γλάστρες με βασιλικούς και στολίζουν με αυτές το τρούλο του ναού.
Το Σάββατο του Λαζάρου γιορτάζεται ιδιαίτερα εντυπωσιακά στα χωριά της Σαντορίνης. Ο Λάζαρος είναι ένας μεγάλος σταυρός από ξύλο καραβιού, ενώ καλύπτεται με δενδρολίβανο ή αλλιώς αλισμάρι και οι νέες του νησιού τον ραντίζουν με βάγια και τον γεμίζουν λουλούδια. Συμβολίζει την ανάσταση του Λαζάρου και μένει στολισμένος στην πλατεία μέχρι το Μεγάλο Σάββατο.
Ο Τάνταλος & τα τενεκεδάκια της Μεγάλης Παρασκευής
Στο παραδοσιακό χωριό Πύργος, την Μεγάλη Παρασκευή μετά την αποκαθήλωση βγαίνει το Τάνταλο στο χωριό που αναγγέλλει το γεγονός, ενώ οι καμπάνες χτυπούν πένθιμα. Η περιφορά του Επιταφίου τη Μεγάλη Παρασκευή στο χωριό και τα τελευταία χρόνια και στο Ακρωτήρι αποτελεί μοναδική εμπειρία για τον επισκέπτη.
Φωτιές ανάβουν σε τενεκεδάκια λυχνάρια στα οποία έχουν βάλει πετρέλαιο, τα οποία προσδίδουν μια ιδιαίτερα κατανυκτική ατμόσφαιρα, ενώ οι γυναίκες από τις αυλές των σπιτιών ραίνουν την πομπή του Επιταφίου με ροδόνερο.
Τα μελετίνια της Ανάστασης
Οι Σαντορινιές νοικοκυρές ετοιμάζουν για την Κυριακή του Πάσχα τα μελετίνια (στην Πάρο θα τα βρείτε ως μυζηθροπιτάκια, στην Κρήτη ως λυχναράκια), τα οποία είναι πιτάκια με μυζήθρα, ζάχαρη και μαστίχα και είχαν ένα ιδιαίτερο τρόπο στο «κέντημα» τους. Για το λόγο αυτό και οι Σαντορινιές νοικοκυρές μαζεύονταν σε ένα σπίτι πολλές μαζί και τα έφτιαχναν και η καλύτερη τα «κένταγε».
Το κάψιμο του Οβριού
Ένα ακόμα έθιμο που λαμβάνει χώρα την ημέρα του Πάσχα σε πολλά χωριά της Θήρας είναι το κάψιμο του Οβριού (δηλαδή του Εβραίου, του Ιούδα). Στην πλατεία του χωριού οργανώνεται το λεγόμενο λαϊκό δικαστήριο του Οβριού, του οποίου φυσικά η ετυμηγορία είναι να «καεί ο Ιούδας». Στη συνέχεια, φτιάχνουν ένα πάνινο ομοίωμα ανθρώπου, που κρεμιέται και καίγεται.
Ο Αϊ Γιάννης ο Κλήδωνας
Στην Σαντορίνη τα στεφάνια του Μάη κρέμονται στις πόρτες των σπιτιών μέχρι και την Παραμονή του Άι Γιάννη του Προδρόμου ή Κλήδωνα στις 23 Ιουνίου. Τότε μαζεύονται στις πλατείες των χωριών σε ένα μεγάλο σωρό και τους βάζουν φωτιά, ενώ οι κάτοικοι κάθε ηλικίας πηδάνε πάνω από την φωτιά για καλή τύχη.
Οι βασιλικοί στο πανηγύρι του Σωτήρος
Στον Πύργο, στον εορτασμό της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στις 6 Αυγούστου, επικρατεί ακόμα και σήμερα ένα ιδιαίτερο έθιμο: Σύμφωνα με αυτό οι νέοι του χωριού τις παραμονές της γιορτής κλέβουν από τις αυλές των κοριτσιών γλάστρες με βασιλικούς και στολίζουν με αυτές το τρούλο του ναού.
Αναπαράσταση της έκρηξης
Ένα δρώμενο που πραγματοποιείται κάθε Αύγουστο, συνήθως μετά τις 15 του μηνός, είναι η αναπαράσταση της έκρηξης του Σαντορινιού ηφαιστείου με τη χρήση βεγγαλικών και φωτοβολίδων. Μετά το τέλος της αναπαράστασης ακολουθεί συναυλία και χορός.
Παραδοσιακός γάμος στο Ακρωτήρι
Το καλοκαίρι οι επισκέπτες του νησιού μπορούν να δουν τη διαδικασία τέλεσης του παραδοσιακού Σαντορινιού γάμου αν επισκεφθούν το Ακρωτήρι.
Οι προετοιμασίες για τον γάμο αρχίζουν πολλές μέρες πριν και κορυφώνονται την παραμονή όταν στρώνεται το νυφικό κρεβάτι, ενώ ο γαμπρός φέρνει την κασέλα με τα ρούχα του στο σπίτι της νύφης.Την ημέρα του γάμου, ο παπάς, ο κουμπάρος και οι συμπέθεροι κατευθύνονται προς το πιο κοντινό αμπέλι.
Μαζί τους έχουν μια καράφα με κρασί σκεπασμένη με μια λευκή μεταξωτή μαντίλα και τους συνοδεύουν οργανοπαίχτες. Μόλις φτάνουν, ο κουμπάρος ποτίζει με το κρασί μια αμπελιά και ο παπάς διαλέγει δυο κληματόβεργες , οι οποίες πρέπει να έχουν πολλά «μάτια», που συμβολίζουν τα παιδιά που θα κάνει το ζευγάρι. Ο παπάς κουλουριάζει τις κληματόβεργες με τέτοιο τρόπο ώστε να μη σπάσουν γιατί αυτό θεωρείται γρουσουζιά για τους νεόνυμφους.
Αφού πιούν το υπόλοιπο κρασί, επιστρέφουν σπίτι όπου οι κοπέλες παίρνουν τα κληματένια στέφανα, που τα χρησιμοποιούν στην τελετή του γάμου. Ο κόσμος φεύγει από το σπίτι και πηγαίνει στην εκκλησία, ενώ την νύφη θα ετοιμάσει η μοδίστρα, η οποία θα ράψει πάνω στο νυφικό της ένα χαρτάκι με τα ονόματα των ελεύθερων κοριτσιών, που περιμένουν να παντρευτούν.
Ο βεντέμα & οι κάναβες
Η λέξη βεντέμα είναι ιταλική κι έτσι ονομάζουν τον τρύγο και την εποχή του τρυγητού στη Σαντορίνη. Οι προετοιμασίες ξεκινούν τις πρώτες μέρες του Αυγούστου με καθαρισμό των κάναβων (οινοποιείων). Τα σταφύλια μεταφέρονταν στην κάναβα και ανάλογα με το χρώμα τους (άσπρα ή μαύρα), τα ρίχνουν σε χωριστό πατητήρι. Στη συνέχεια πατιούνται και αποθηκεύονται σε βαρέλια.
Την ημέρα που τελειώνει το πάτημα γίνεται μεγάλη γιορτή. Μεγάλη γιορτή, όμως, για τους Σαντορινιούς είναι και η 22η Οκτωβρίου, στη γιορτή του Αγίου Αβερκίου. Είναι η μέρα που ανοίγονται τα βαρέλια και δοκιμάζονται τα κρασιά. Τα βαρέλια σταυρώνονται με κλαδί βασιλικού, αγιασμένο από τον παπά, ενώ ψέλνοντας δοκιμάζουν το καινούριο κρασί. Ακολουθεί γλέντι με τραγούδια και χορούς.
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς στην Οία
Το Δωδεκαήμερο των εορτών των Χριστουγένων ήταν οι μοναδικές γιορτές του χρόνου που οι ναυτικοί της Οίας περνούσαν μαζί με τις οικογένειες τους μιας πλοία είχαν επιστρέψει από τα τέλη Νοεμβρίου από τα ταξίδια τους. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δεν τα έψελναν μικρά παιδιά αλλά παρέες ανδρών, ως επι το πλείστον νεαρών, συνοδεία βιολιών το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς.
Ήταν η ώρα του γιορτινού τραπεζιού όπου όλες οι οικογένειες ήταν μαζεμένες στο τραπέζι και έτσι όλα τα σπίτια είχαν ανοιχτές τις πόρτες για να ακούσουν τα κάλαντα από τα παλικάρια του χωριού. Χωρισμένοι σε ομάδες γύριζαν σε όλη την Απάνω Μεριά με τα βιολιά και έλεγαν τα κάλαντα στις γειτονίες σαν να έκαναν καντάδες. Από τα πρώτα σπίτια που επισκέπτονταν ήταν των κοριτσιών που κρυφοαγαπούσαν και με τη δικαιολογία για τα κάλαντα είχαν την ευκαιρία να δουν τις αγαπημένες τους.
Ένα δρώμενο που πραγματοποιείται κάθε Αύγουστο, συνήθως μετά τις 15 του μηνός, είναι η αναπαράσταση της έκρηξης του Σαντορινιού ηφαιστείου με τη χρήση βεγγαλικών και φωτοβολίδων. Μετά το τέλος της αναπαράστασης ακολουθεί συναυλία και χορός.
Παραδοσιακός γάμος στο Ακρωτήρι
Το καλοκαίρι οι επισκέπτες του νησιού μπορούν να δουν τη διαδικασία τέλεσης του παραδοσιακού Σαντορινιού γάμου αν επισκεφθούν το Ακρωτήρι.
Οι προετοιμασίες για τον γάμο αρχίζουν πολλές μέρες πριν και κορυφώνονται την παραμονή όταν στρώνεται το νυφικό κρεβάτι, ενώ ο γαμπρός φέρνει την κασέλα με τα ρούχα του στο σπίτι της νύφης.Την ημέρα του γάμου, ο παπάς, ο κουμπάρος και οι συμπέθεροι κατευθύνονται προς το πιο κοντινό αμπέλι.
Μαζί τους έχουν μια καράφα με κρασί σκεπασμένη με μια λευκή μεταξωτή μαντίλα και τους συνοδεύουν οργανοπαίχτες. Μόλις φτάνουν, ο κουμπάρος ποτίζει με το κρασί μια αμπελιά και ο παπάς διαλέγει δυο κληματόβεργες , οι οποίες πρέπει να έχουν πολλά «μάτια», που συμβολίζουν τα παιδιά που θα κάνει το ζευγάρι. Ο παπάς κουλουριάζει τις κληματόβεργες με τέτοιο τρόπο ώστε να μη σπάσουν γιατί αυτό θεωρείται γρουσουζιά για τους νεόνυμφους.
Αφού πιούν το υπόλοιπο κρασί, επιστρέφουν σπίτι όπου οι κοπέλες παίρνουν τα κληματένια στέφανα, που τα χρησιμοποιούν στην τελετή του γάμου. Ο κόσμος φεύγει από το σπίτι και πηγαίνει στην εκκλησία, ενώ την νύφη θα ετοιμάσει η μοδίστρα, η οποία θα ράψει πάνω στο νυφικό της ένα χαρτάκι με τα ονόματα των ελεύθερων κοριτσιών, που περιμένουν να παντρευτούν.
Ο βεντέμα & οι κάναβες
Η λέξη βεντέμα είναι ιταλική κι έτσι ονομάζουν τον τρύγο και την εποχή του τρυγητού στη Σαντορίνη. Οι προετοιμασίες ξεκινούν τις πρώτες μέρες του Αυγούστου με καθαρισμό των κάναβων (οινοποιείων). Τα σταφύλια μεταφέρονταν στην κάναβα και ανάλογα με το χρώμα τους (άσπρα ή μαύρα), τα ρίχνουν σε χωριστό πατητήρι. Στη συνέχεια πατιούνται και αποθηκεύονται σε βαρέλια.
Την ημέρα που τελειώνει το πάτημα γίνεται μεγάλη γιορτή. Μεγάλη γιορτή, όμως, για τους Σαντορινιούς είναι και η 22η Οκτωβρίου, στη γιορτή του Αγίου Αβερκίου. Είναι η μέρα που ανοίγονται τα βαρέλια και δοκιμάζονται τα κρασιά. Τα βαρέλια σταυρώνονται με κλαδί βασιλικού, αγιασμένο από τον παπά, ενώ ψέλνοντας δοκιμάζουν το καινούριο κρασί. Ακολουθεί γλέντι με τραγούδια και χορούς.
Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς στην Οία
Το Δωδεκαήμερο των εορτών των Χριστουγένων ήταν οι μοναδικές γιορτές του χρόνου που οι ναυτικοί της Οίας περνούσαν μαζί με τις οικογένειες τους μιας πλοία είχαν επιστρέψει από τα τέλη Νοεμβρίου από τα ταξίδια τους. Τα κάλαντα της Πρωτοχρονιάς δεν τα έψελναν μικρά παιδιά αλλά παρέες ανδρών, ως επι το πλείστον νεαρών, συνοδεία βιολιών το μεσημέρι της Πρωτοχρονιάς.
Ήταν η ώρα του γιορτινού τραπεζιού όπου όλες οι οικογένειες ήταν μαζεμένες στο τραπέζι και έτσι όλα τα σπίτια είχαν ανοιχτές τις πόρτες για να ακούσουν τα κάλαντα από τα παλικάρια του χωριού. Χωρισμένοι σε ομάδες γύριζαν σε όλη την Απάνω Μεριά με τα βιολιά και έλεγαν τα κάλαντα στις γειτονίες σαν να έκαναν καντάδες. Από τα πρώτα σπίτια που επισκέπτονταν ήταν των κοριτσιών που κρυφοαγαπούσαν και με τη δικαιολογία για τα κάλαντα είχαν την ευκαιρία να δουν τις αγαπημένες τους.
