της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Οι γοργοί ρυθμοί ζωής της σύγχρονης Μυκόνου είχαν ως αποτέλεσμα πολλά από τα έθιμα και τις παραδόσεις να αδρανήσουν. Οι ασχολίες και τα ενδιαφέροντα άλλαξαν και η πρόοδος ήρθε αντιμέτωπη με την παράδοση. Παρόλα αυτά όμως αρκετά από τα ήθη και έθιμα κατάφεραν και επιβίωσαν. Σήμερα το λαογραφικό στοιχείο φαίνεται ελάχιστα στις θρησκευτικές γιορτές και εκδηλώσεις της εκκλησίας με τις οποίες είναι στενά δεμένο.
Χριστούγεννα
Στα χωριά ζυμώνουν και ψήνουν ένα επιπλέον Χριστόψωμο το οποίο μοιράζουν στα ζώα του σπιτιού. Εκτός από τα γλυκίσματα οι νοικοκυρές μαγειρεύουν λαρδί χοιρινό με χόρτα ή λάχανο, το οποίο συμβολίζει την αφθονία, κρέας ψητό στον φούρνο, κρεμμυδόπιτα με ντόπια «τυροβολιά» και μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάςομάδα «καλαντιστάδων» του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, με την παραδοσιακή «καράβα» και το φαναράκι στα χέρια, περιφέρεται στην Χώρα ψάλλοντας τα Μυκονιάτικα και τα παραδοσιακά Δηλιανά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
Πρωτοχρονιά στη Μύκονο
Τη Πρωτομαγιά οι κάτοικοι κάνουν στεφάνια που τα καίνε στις 24 Ιουνίου, τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Φωταριστή, όπου ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και την πηδούν πάνω από τρεις φορές για καλή τύχη και υγεία.
Θεοφάνια
Είναι γιορτή της χριστιανοσύνης. Την παραμονή οι ιερείς πηγαίνουν στα σπίτια για να αγιάσουν και μετά ακολουθεί λειτουργία μέχρι το λιμάνι. Στη συνέχεια βυθίζεται ο σταυρός και οι νέοι πέφτουν στη θάλασσα για να τον πιάσουν. Ακολουθεί γλέντι.
Τα Μπαλόσια
Είναι η γιορτή που διοργανώνεται για το άνοιγμα της ναυτικής περιόδου, την ημέρα των Φώτων, μετά τον Αγιασμό των Υδάτων, από τον Σύλλογο Γυναικών. Είναι έθιμο Βενετσιάνικης προέλευσης με ρίζες την λέξη «ballonzolo» που σημαίνει «χοροπήδημα» και «Ballocio» που σημαίνει «χορουδάκι». Το έθιμο αναβιώνει σε κάποιο κέντρο με τραγούδια και φαγητό
Οι Κουκούγεροι
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ντύνονταν «κουκουγέροι» (μασκαράδες) με κύρια χαρακτηριστικά τα παλιά ρούχα, τις καμπούρες, τα μουτζουρωμένα πρόσωπα από τα τηγανόλαδα και τα καζάνια, δέρματα ζώων, ζωόμορφες μάσκες, κέρατα, φλασκιά με πονηρά σχήματα, κουδούνια και τα ξεφωνητά. Το κουκουγερλίκι (μασκάρεμα) άρχιζε από την πρώτη βραδιά που έμπαινε το Τριώδιο έως την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
Στα χωριά ζυμώνουν και ψήνουν ένα επιπλέον Χριστόψωμο το οποίο μοιράζουν στα ζώα του σπιτιού. Εκτός από τα γλυκίσματα οι νοικοκυρές μαγειρεύουν λαρδί χοιρινό με χόρτα ή λάχανο, το οποίο συμβολίζει την αφθονία, κρέας ψητό στον φούρνο, κρεμμυδόπιτα με ντόπια «τυροβολιά» και μελόπιτα με τυροβολιά, μέλι και κανέλα. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάςομάδα «καλαντιστάδων» του Πολιτιστικού Λαογραφικού Συλλόγου Γυναικών Μυκόνου, με την παραδοσιακή «καράβα» και το φαναράκι στα χέρια, περιφέρεται στην Χώρα ψάλλοντας τα Μυκονιάτικα και τα παραδοσιακά Δηλιανά Πρωτοχρονιάτικα κάλαντα
Πρωτοχρονιά στη Μύκονο
Τη Πρωτομαγιά οι κάτοικοι κάνουν στεφάνια που τα καίνε στις 24 Ιουνίου, τη γιορτή του Αγίου Ιωάννη του Φωταριστή, όπου ανάβουν μια μεγάλη φωτιά και την πηδούν πάνω από τρεις φορές για καλή τύχη και υγεία.
Θεοφάνια
Είναι γιορτή της χριστιανοσύνης. Την παραμονή οι ιερείς πηγαίνουν στα σπίτια για να αγιάσουν και μετά ακολουθεί λειτουργία μέχρι το λιμάνι. Στη συνέχεια βυθίζεται ο σταυρός και οι νέοι πέφτουν στη θάλασσα για να τον πιάσουν. Ακολουθεί γλέντι.
Τα Μπαλόσια
Είναι η γιορτή που διοργανώνεται για το άνοιγμα της ναυτικής περιόδου, την ημέρα των Φώτων, μετά τον Αγιασμό των Υδάτων, από τον Σύλλογο Γυναικών. Είναι έθιμο Βενετσιάνικης προέλευσης με ρίζες την λέξη «ballonzolo» που σημαίνει «χοροπήδημα» και «Ballocio» που σημαίνει «χορουδάκι». Το έθιμο αναβιώνει σε κάποιο κέντρο με τραγούδια και φαγητό
Οι Κουκούγεροι
Την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς ντύνονταν «κουκουγέροι» (μασκαράδες) με κύρια χαρακτηριστικά τα παλιά ρούχα, τις καμπούρες, τα μουτζουρωμένα πρόσωπα από τα τηγανόλαδα και τα καζάνια, δέρματα ζώων, ζωόμορφες μάσκες, κέρατα, φλασκιά με πονηρά σχήματα, κουδούνια και τα ξεφωνητά. Το κουκουγερλίκι (μασκάρεμα) άρχιζε από την πρώτη βραδιά που έμπαινε το Τριώδιο έως την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.
Ο Κλήδονας
Σύμφωνα με το έθιμο, ένα αγόρι φέρνει από το πηγάδι το «αμίλητο νερό» και το βάζει σε μια κατσαρόλα όπου ο καθένας ρίχνει ένα αντικείμενο, το «ριζικάρι». Την επόμενη μέρα βάζει το χέρι του στο δοχείο και πριν από το τράβηγμα ενός «ριζικάριου», κάθε κοπέλα λέει ένα στιχάκι.
Πάσχα στη Μύκονο
Το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρή Δευτέρα, η εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής κατεβαίνει από τη θέση της. Σε μια διαδρομή που διαρκεί περίπου δύο ώρες, οι Μυκονιάτες την ακολουθούν από την Άνω Μερά ως τη Χώρα. Η θαυματουργή αυτή εικόνα θεωρείται ότι είναι έργο του Αποστόλου Λουκά. Η εικόνα παραμένει σε μια από τις εκκλησίας της Χώρας μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου, όταν και επιστρέφει στο μοναστήρι – και πάλι με τη συνοδεία πιστών.
Την παραμονή αυτής της ημέρας, πλάθονται τα «λαζαράκια». Πρόκειται για χειροποίητα κουλουράκια με ανθρώπινη μορφή, που φτιάχνονται με ζάχαρη, σταφίδες και μοσχοκάρφια στη θέση των ματιών.
Την Κυριακή των Βαΐων, οι κάτοικοι του νησιού συγκεντρώνονται στον πάλαι ποτέ Μητροπολιτικό ναό της Αγ. Ελένης στο κάστρο. Από εκεί ξεκινάει η περιφορά της εικόνας ενώ τα παιδιά κρατούν βάγια στα χέρια τους.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα, έχουν την τιμητική τους οι κουλούρες της Λαμπρής ή λαμπροκουλούρες, οι οποίες φτιάχνονται σε διάφορα σχήματα και στολίζονται με κόκκινα αβγά. Οι λαμπροκουλούρες μοιράζονται και τοποθετούνται στο τραπέζι το Μεγάλο Σάββατο, ενώ κάποιες από αυτές φυλάσσονται στην άκρη για να καταναλωθούν μέχρι την Πεντηκοστή.
Τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή, οι φούρνοι φτιάχνουν το ψωμί σε σχήμα σταυρού. Μάλιστα, συμβολικά το κόβουν με το χέρι και όχι με μαχαίρι.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, ο Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου έχει καθιερώσει να ψέλνεται από γυναίκες το Μοιρολόι της Παναγιάς σε όλες τις ενορίες της Χώρας και της Άνω Μεράς. Το Μοιρολόι είναι το αποκορύφωμα των Σαρακοστιανών τραγουδιών, καθώς δεν είναι μονάχα θρήνος για τον Εσταυρωμένο Χριστό, αλλά και συμπαράσταση στην Παναγία.
Η περιφορά του Επιταφίου γίνεται στο Ματογιάννι, στη Χώρα.
Το Μεγάλο Σάββατο, η Ανάσταση γίνεται στο γραφικό μοναστήρι του Παλαιοκάστρου στην Άνω Μερά και στη Μητρόπολη της Αλευκάντρας.
Την Κυριακή του Πάσχα, οι Μυκονιάτες γιορτάζουν στα σπίτια τους και το απόγευμα καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία της Χώρας. Στο Γιαλό και στην Άνω Μερά στήνονται υπαίθριες σούβλες. Ανήμερα το Πάσχα αναβιώνει και το έθιμο της «κούνιας», με μια ολάνθιστη κούνια που περιμένει να λικνίσει τους ερωτευμένους.
Το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα, το τραπέζι είναι πλουσιοπάροχο, με τον οβελία και όλα τα παραδοσιακά φαγητά στο τραπέζι, ξινότυρο και λούζα, κρεμμυδόπιτα, κεφτεδάκια, τηγανητά συκωτάκια και –φυσικά– κόκκινα αβγά!
Σύμφωνα με το έθιμο, ένα αγόρι φέρνει από το πηγάδι το «αμίλητο νερό» και το βάζει σε μια κατσαρόλα όπου ο καθένας ρίχνει ένα αντικείμενο, το «ριζικάρι». Την επόμενη μέρα βάζει το χέρι του στο δοχείο και πριν από το τράβηγμα ενός «ριζικάριου», κάθε κοπέλα λέει ένα στιχάκι.
Πάσχα στη Μύκονο
Το πρώτο Σάββατο μετά την Καθαρή Δευτέρα, η εικόνα της Παναγίας Τουρλιανής κατεβαίνει από τη θέση της. Σε μια διαδρομή που διαρκεί περίπου δύο ώρες, οι Μυκονιάτες την ακολουθούν από την Άνω Μερά ως τη Χώρα. Η θαυματουργή αυτή εικόνα θεωρείται ότι είναι έργο του Αποστόλου Λουκά. Η εικόνα παραμένει σε μια από τις εκκλησίας της Χώρας μέχρι το Σάββατο του Λαζάρου, όταν και επιστρέφει στο μοναστήρι – και πάλι με τη συνοδεία πιστών.
Την παραμονή αυτής της ημέρας, πλάθονται τα «λαζαράκια». Πρόκειται για χειροποίητα κουλουράκια με ανθρώπινη μορφή, που φτιάχνονται με ζάχαρη, σταφίδες και μοσχοκάρφια στη θέση των ματιών.
Την Κυριακή των Βαΐων, οι κάτοικοι του νησιού συγκεντρώνονται στον πάλαι ποτέ Μητροπολιτικό ναό της Αγ. Ελένης στο κάστρο. Από εκεί ξεκινάει η περιφορά της εικόνας ενώ τα παιδιά κρατούν βάγια στα χέρια τους.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα, έχουν την τιμητική τους οι κουλούρες της Λαμπρής ή λαμπροκουλούρες, οι οποίες φτιάχνονται σε διάφορα σχήματα και στολίζονται με κόκκινα αβγά. Οι λαμπροκουλούρες μοιράζονται και τοποθετούνται στο τραπέζι το Μεγάλο Σάββατο, ενώ κάποιες από αυτές φυλάσσονται στην άκρη για να καταναλωθούν μέχρι την Πεντηκοστή.
Τη Μεγάλη Πέμπτη και τη Μεγάλη Παρασκευή, οι φούρνοι φτιάχνουν το ψωμί σε σχήμα σταυρού. Μάλιστα, συμβολικά το κόβουν με το χέρι και όχι με μαχαίρι.
Τη Μεγάλη Παρασκευή, ο Πολιτιστικός και Λαογραφικός Σύλλογος Γυναικών Μυκόνου έχει καθιερώσει να ψέλνεται από γυναίκες το Μοιρολόι της Παναγιάς σε όλες τις ενορίες της Χώρας και της Άνω Μεράς. Το Μοιρολόι είναι το αποκορύφωμα των Σαρακοστιανών τραγουδιών, καθώς δεν είναι μονάχα θρήνος για τον Εσταυρωμένο Χριστό, αλλά και συμπαράσταση στην Παναγία.
Η περιφορά του Επιταφίου γίνεται στο Ματογιάννι, στη Χώρα.
Το Μεγάλο Σάββατο, η Ανάσταση γίνεται στο γραφικό μοναστήρι του Παλαιοκάστρου στην Άνω Μερά και στη Μητρόπολη της Αλευκάντρας.
Την Κυριακή του Πάσχα, οι Μυκονιάτες γιορτάζουν στα σπίτια τους και το απόγευμα καίνε τον «Ιούδα» στην πλατεία της Χώρας. Στο Γιαλό και στην Άνω Μερά στήνονται υπαίθριες σούβλες. Ανήμερα το Πάσχα αναβιώνει και το έθιμο της «κούνιας», με μια ολάνθιστη κούνια που περιμένει να λικνίσει τους ερωτευμένους.
Το Μεγάλο Σάββατο και την Κυριακή του Πάσχα, το τραπέζι είναι πλουσιοπάροχο, με τον οβελία και όλα τα παραδοσιακά φαγητά στο τραπέζι, ξινότυρο και λούζα, κρεμμυδόπιτα, κεφτεδάκια, τηγανητά συκωτάκια και –φυσικά– κόκκινα αβγά!
Γιορτή του Τρύγου
Είναι από τις πιο παλιές γιορτές του νησιού και διοργανώνεται κάθε δεύτερη ή τρίτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Αγροτομουσείο. Συμμετέχει πολύς κόσμος, υπάρχουν διάφορα φαγώσιμα και κρασί και στο φούρνο του μουσείου ψήνονται παραδοσιακές «κρομμυδόπιτες» και «κουβαρωτές» (στρογγυλά χωριάτικα ψωμάκια). Κάποιοι φέρνουν σταφύλια τα οποία πατιούνται εκείνη την ώρα στο πατητήρι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος γλεντάει, τραγουδάει και χορεύει. Ακόμη και παραμυθάδες έρχονται, που γοητεύουν το κοινό διηγούμενοι παραδοσιακά παλιά παραμύθια του νησιού.
Η γιορτή της συγκομιδής
Γιορτάζεται τη δεύτερη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Γεωργικό Μουσείο. Χωρικοί συγκεντρώνονται με τις οικογένειές τους, φέρνουν μαζί τους φαγητό και κρασί, ψήνουν ψωμί στο φούρνο, χορεύουν και οι μουσικοί παίζουν γκάιντες και ντουμπάκι.
Τα χοιροσφάγια
Μια ακόμη παράδοση του νησιού είναι η ετήσια σφαγή του οικόσιτου χοιρινού της οικογένειας, που καταλήγει σε οικογενειακή γιορτή. Στα χοιροσφάγια, που ξεκινούν στις αρχές Οκτωβρίου, φτιάχνονται οι λούζες, τα λουκάνικα, τα σύγκλινα, το παστό λαρδί, οι παΐδες (ξεψαχνισμένα πλευρά) και άλλα. Το έθιμο κρατάει από την αρχαιότητα και έχει διονυσιακό-τελετουργικό χαρακτήρα.
Τοπικά προϊόντα
Το νησί παράγει προϊόντα περιώνυμα για την ποιότητα και τη μοναδικότητά τους, σε ποσότητες μικρές εξαιτίας της άγονης γης και του αδιάκοπου αέρα, τα μελτέμια, που απέδωσαν στη Μύκονο το προσωνύμιο «νησί των ανέμων». Γεμάτη άγνωστες λέξεις είναι η άγρια βρώσιμη πανίδα: απορρίχια, γαλασίδες, προβάσια, ραδίκια του φρυ’άνου, κουσουνάδες, αλεντρίδες, μοσχοπαπαδιές, μοσχόγουλα κ.ά. Τρώγονται όλα βραστά, κάποια αρτύζονται με παστό λαρδί ή εμπλουτίζουν πίτες. Στον Γιαλό καθημερινά και στην Υπαίθρια Αγορά της Ανω Μεράς, κάθε Κυριακή, οι αγρότες διαθέτουν την παραγωγή τους: λάχανα (που εδώ τα λένε καρδιές), λαχανίδες (που τις λένε λάχανα) κι απ’ όταν ζεστάνει ο καιρός, λουβιά (που οι ντόπιοι τα τρώνε βραστά σαν σαλάτα με σκορδαλιά και λαδόξιδο), ντομάτες, μελιτζάνες, ξυλάγγουρα και αντζούρια, μυρωδάτα ντόπια πεπονάκια (που τα λένε κριθαρίτες), σύκα κι ό,τι μπορεί να βγάλει ένας κήπος. Ολα καλλιεργούνται στο νησί. Ολα κι από λίγα. Στην Μπάγκα των ψαράδων, στον Γιαλό, κάθε πρωί τα ψαροκάικα φέρνουν ψάρια που σπαρταράνε, πετρόψαρα και πελαγίσια.
Είναι από τις πιο παλιές γιορτές του νησιού και διοργανώνεται κάθε δεύτερη ή τρίτη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Αγροτομουσείο. Συμμετέχει πολύς κόσμος, υπάρχουν διάφορα φαγώσιμα και κρασί και στο φούρνο του μουσείου ψήνονται παραδοσιακές «κρομμυδόπιτες» και «κουβαρωτές» (στρογγυλά χωριάτικα ψωμάκια). Κάποιοι φέρνουν σταφύλια τα οποία πατιούνται εκείνη την ώρα στο πατητήρι ενώ ο υπόλοιπος κόσμος γλεντάει, τραγουδάει και χορεύει. Ακόμη και παραμυθάδες έρχονται, που γοητεύουν το κοινό διηγούμενοι παραδοσιακά παλιά παραμύθια του νησιού.
Η γιορτή της συγκομιδής
Γιορτάζεται τη δεύτερη Κυριακή του Σεπτεμβρίου στο Γεωργικό Μουσείο. Χωρικοί συγκεντρώνονται με τις οικογένειές τους, φέρνουν μαζί τους φαγητό και κρασί, ψήνουν ψωμί στο φούρνο, χορεύουν και οι μουσικοί παίζουν γκάιντες και ντουμπάκι.
Τα χοιροσφάγια
Μια ακόμη παράδοση του νησιού είναι η ετήσια σφαγή του οικόσιτου χοιρινού της οικογένειας, που καταλήγει σε οικογενειακή γιορτή. Στα χοιροσφάγια, που ξεκινούν στις αρχές Οκτωβρίου, φτιάχνονται οι λούζες, τα λουκάνικα, τα σύγκλινα, το παστό λαρδί, οι παΐδες (ξεψαχνισμένα πλευρά) και άλλα. Το έθιμο κρατάει από την αρχαιότητα και έχει διονυσιακό-τελετουργικό χαρακτήρα.
Τοπικά προϊόντα
Το νησί παράγει προϊόντα περιώνυμα για την ποιότητα και τη μοναδικότητά τους, σε ποσότητες μικρές εξαιτίας της άγονης γης και του αδιάκοπου αέρα, τα μελτέμια, που απέδωσαν στη Μύκονο το προσωνύμιο «νησί των ανέμων». Γεμάτη άγνωστες λέξεις είναι η άγρια βρώσιμη πανίδα: απορρίχια, γαλασίδες, προβάσια, ραδίκια του φρυ’άνου, κουσουνάδες, αλεντρίδες, μοσχοπαπαδιές, μοσχόγουλα κ.ά. Τρώγονται όλα βραστά, κάποια αρτύζονται με παστό λαρδί ή εμπλουτίζουν πίτες. Στον Γιαλό καθημερινά και στην Υπαίθρια Αγορά της Ανω Μεράς, κάθε Κυριακή, οι αγρότες διαθέτουν την παραγωγή τους: λάχανα (που εδώ τα λένε καρδιές), λαχανίδες (που τις λένε λάχανα) κι απ’ όταν ζεστάνει ο καιρός, λουβιά (που οι ντόπιοι τα τρώνε βραστά σαν σαλάτα με σκορδαλιά και λαδόξιδο), ντομάτες, μελιτζάνες, ξυλάγγουρα και αντζούρια, μυρωδάτα ντόπια πεπονάκια (που τα λένε κριθαρίτες), σύκα κι ό,τι μπορεί να βγάλει ένας κήπος. Ολα καλλιεργούνται στο νησί. Ολα κι από λίγα. Στην Μπάγκα των ψαράδων, στον Γιαλό, κάθε πρωί τα ψαροκάικα φέρνουν ψάρια που σπαρταράνε, πετρόψαρα και πελαγίσια.
