της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Ο νομός Καρδίτσας κατέχει το νοτιοδυτικό τμήμα της Θεσσαλίας. Έχοντας κομβική γεωγραφική θέση στην ευρύτερη περιοχή, ο νομός Καρδίτσας αποτέλεσε σταυροδρόμι διαφορετικών λαών και πολιτισμών. Συνεπώς, έχει δημιουργηθεί σε αυτήν πληθώρα ηθών και εθίμων που σαγηνεύουν κάθε επισκέπτη.
Το «τάισμα της βρύσης»
Σύμφωνα με το έθιμο, που αναβιώνει τα μεσάνυχτα της παραμονής Χριστουγέννων, οι κοπέλες πηγαίνουν τα χαράματα των Χριστουγέννων στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το «άκραντο νερό». Είναι, δηλαδή, αμίλητο νερό, γιατί δε βγάζουν λέξη σε όλη τη διαδρομή. Αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους.
Μάλιστα, έλεγαν ότι όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιούνε όλοι από το άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.
Γουρνοχαρά
Τα Χοιροσφάγια, με την τοπική ονομασία «γουρ(ου)νοχαρά», ήταν το μεγάλο γεγονός των Χριστουγέννων για τα γκαραγκουνοχώρια του κάμπου της Καρδίτσας. Την παραμονή ή την επομένη της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης σφάζονταν τα γουρούνια, τα οποία οι χωρικοί είχαν εκθρέψει επιμελώς για ένα χρόνο. Το σφάξιμο και το τεμάχισμα ήταν δουλειά των αρσενικών, ενώ στο βράσιμο συμμετείχαν τα θηλυκά μέλη της οικογένειας, που τραγουδούσαν πανηγυριώτικα τραγούδια ή τα κάλαντα, αν το σφάξιμο συνέβαινε την παραμονή των Χριστουγέννων. Ο οικόσιτος χοίρος ήταν μια επένδυση για τους ντόπιους και δείγμα πλούτου για όποιον τον κατείχε. Έτρωγε τα αποφάγια τους και συσσώρευε λίπος, τη βασική λιπαρή ουσία που χρησιμοποιούσαν για το φαγητό, καθώς το ελαιόλαδο δεν υπήρχε στις παραπάνω περιοχές έως τη δεκαετία του '60. Το κρέας του μπορούσε όχι μόνο να συντηρήσει την οικογένεια, αλλά και να πουληθεί, συνεισφέροντας σημαντικά στον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Σύμφωνα με το έθιμο, που αναβιώνει τα μεσάνυχτα της παραμονής Χριστουγέννων, οι κοπέλες πηγαίνουν τα χαράματα των Χριστουγέννων στην πιο κοντινή βρύση «για να κλέψουν το «άκραντο νερό». Είναι, δηλαδή, αμίλητο νερό, γιατί δε βγάζουν λέξη σε όλη τη διαδρομή. Αλείφουν τις βρύσες του χωριού με βούτυρο και μέλι, με την ευχή όπως τρέχει το νερό να τρέχει και η προκοπή στο σπίτι τον καινούργιο χρόνο και όπως γλυκό είναι το μέλι, έτσι γλυκιά να είναι και η ζωή τους.
Μάλιστα, έλεγαν ότι όποια θα πήγαινε πρώτη στη βρύση, αυτή θα στεκόταν και η πιο τυχερή ολόκληρο το χρόνο. Έπειτα ρίχνουν στη στάμνα ένα βατόφυλλο και τρία χαλίκια, «κλέβουν νερό» και γυρίζουν στα σπίτια τους πάλι αμίλητες μέχρι να πιούνε όλοι από το άκραντο νερό. Με το ίδιο νερό ραντίζουν και τις τέσσερις γωνίες του σπιτιού, ενώ σκορπούν στο σπίτι και τα τρία χαλίκια.
Γουρνοχαρά
Τα Χοιροσφάγια, με την τοπική ονομασία «γουρ(ου)νοχαρά», ήταν το μεγάλο γεγονός των Χριστουγέννων για τα γκαραγκουνοχώρια του κάμπου της Καρδίτσας. Την παραμονή ή την επομένη της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης σφάζονταν τα γουρούνια, τα οποία οι χωρικοί είχαν εκθρέψει επιμελώς για ένα χρόνο. Το σφάξιμο και το τεμάχισμα ήταν δουλειά των αρσενικών, ενώ στο βράσιμο συμμετείχαν τα θηλυκά μέλη της οικογένειας, που τραγουδούσαν πανηγυριώτικα τραγούδια ή τα κάλαντα, αν το σφάξιμο συνέβαινε την παραμονή των Χριστουγέννων. Ο οικόσιτος χοίρος ήταν μια επένδυση για τους ντόπιους και δείγμα πλούτου για όποιον τον κατείχε. Έτρωγε τα αποφάγια τους και συσσώρευε λίπος, τη βασική λιπαρή ουσία που χρησιμοποιούσαν για το φαγητό, καθώς το ελαιόλαδο δεν υπήρχε στις παραπάνω περιοχές έως τη δεκαετία του '60. Το κρέας του μπορούσε όχι μόνο να συντηρήσει την οικογένεια, αλλά και να πουληθεί, συνεισφέροντας σημαντικά στον οικογενειακό προϋπολογισμό.
Το Πάσχα στην Καρδίτσα
Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής, σε αντίθεση με τα λοιπά κάλαντα, έχουν θρηνητικό χαρακτήρα και αναφέρονται στη Σταύρωση του Χριστού. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, σε όλο το νομό Καρδίτσας ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας».
Την Κυριακή του Πάσχα, ο πατροπαράδοτος οβελίας δεν λείπει από κανένα γιορτινό τραπέζι. Οι περισσότεροι επιλέγουν αρνί, αλλά υπάρχουν και άλλοι που προτιμούν κατσικάκι στη σούβλα. Συνήθως, στις γειτονιές, στις πόλεις και τα χωριά του νομού, συγκεντρώνονται δύο και τρεις οικογένειες μαζί και ψήνουν τον οβελία με την συνοδεία ντόπιου τσίπουρου και κρασιού. Απαραίτητος μεζές το κοκορέτσι, που βγαίνει από τη φωτιά πριν από το αρνί.
Το απόγευμα της Κυριακής, στο Μορφοβούνι, μετά τον Εσπερινό οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία για τον «χορό της αγάπης». Εκεί σχηματίζουν τέσσερις χορούς (δύο οι άνδρες και δύο οι γυναίκες) και καθώς χορεύουν τραγουδούν το «Σήμερα Χριστός Ανέστη», ένα παραδοσιακό τραγούδι της περιοχής. Μετά, συνήθως, ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακές ορχήστρες.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα αναβιώνουν τα Σίγνα. Πρόκειται για ένα καθαρά θρησκευτικό έθιμο, καθώς μετά τη λειτουργία σχηματίζεται μία πομπή με τα λάβαρα, τις εικόνες και τα εξαπτέρυγα, που κάνει τον κύκλο του χωριού. Στην πομπή συμμετέχουν οι ιερείς, οι ψάλτες και οι πιστοί που κρατάνε λαμπάδες και καθ’ όλη την διαδρομή ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη».
Την ημέρα αυτή μάλιστα, στο Αηδονοχώρι του Δήμου Μενελαΐδος, μετά τη θεία λειτουργία και τα Σίγνα οι κάτοικοι του χωριού τραγουδούν και χορεύουν στην πλατεία του χωριού το Τάι – Τάι, έναν κλειστό χορό, τον οποίο χορεύουν άντρες και γυναίκες, σε διαφορετικές σειρές, με διασταυρωμένα τα χέρια τους.
Τα Λοκατζάρια
Είναι ένα αρχαίο έθιμο που αναβιώνει στις 5 Ιανουαρίου στο Μορφοβούνι. Οι νέοι του χωριού μεταμφιέζονται και επισκέπτονται τα σπίτια τραγουδώντας ειδικά κάλαντα σε αυτούς που συναντούν εκεί.
Τα Κάλαντα της Μεγάλης Παρασκευής, σε αντίθεση με τα λοιπά κάλαντα, έχουν θρηνητικό χαρακτήρα και αναφέρονται στη Σταύρωση του Χριστού. Το πρωί της Μεγάλης Παρασκευής, σε όλο το νομό Καρδίτσας ομάδες παιδιών γυρνούν από σπίτι σε σπίτι και τραγουδούν το μοιρολόι «Σήμερα μαύρος ουρανός», γνωστό και ως «Μοιρολόι της Παναγίας».
Την Κυριακή του Πάσχα, ο πατροπαράδοτος οβελίας δεν λείπει από κανένα γιορτινό τραπέζι. Οι περισσότεροι επιλέγουν αρνί, αλλά υπάρχουν και άλλοι που προτιμούν κατσικάκι στη σούβλα. Συνήθως, στις γειτονιές, στις πόλεις και τα χωριά του νομού, συγκεντρώνονται δύο και τρεις οικογένειες μαζί και ψήνουν τον οβελία με την συνοδεία ντόπιου τσίπουρου και κρασιού. Απαραίτητος μεζές το κοκορέτσι, που βγαίνει από τη φωτιά πριν από το αρνί.
Το απόγευμα της Κυριακής, στο Μορφοβούνι, μετά τον Εσπερινό οι κάτοικοι συγκεντρώνονται στην πλατεία για τον «χορό της αγάπης». Εκεί σχηματίζουν τέσσερις χορούς (δύο οι άνδρες και δύο οι γυναίκες) και καθώς χορεύουν τραγουδούν το «Σήμερα Χριστός Ανέστη», ένα παραδοσιακό τραγούδι της περιοχής. Μετά, συνήθως, ακολουθεί γλέντι με παραδοσιακές ορχήστρες.
Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα αναβιώνουν τα Σίγνα. Πρόκειται για ένα καθαρά θρησκευτικό έθιμο, καθώς μετά τη λειτουργία σχηματίζεται μία πομπή με τα λάβαρα, τις εικόνες και τα εξαπτέρυγα, που κάνει τον κύκλο του χωριού. Στην πομπή συμμετέχουν οι ιερείς, οι ψάλτες και οι πιστοί που κρατάνε λαμπάδες και καθ’ όλη την διαδρομή ψέλνουν το «Χριστός Ανέστη».
Την ημέρα αυτή μάλιστα, στο Αηδονοχώρι του Δήμου Μενελαΐδος, μετά τη θεία λειτουργία και τα Σίγνα οι κάτοικοι του χωριού τραγουδούν και χορεύουν στην πλατεία του χωριού το Τάι – Τάι, έναν κλειστό χορό, τον οποίο χορεύουν άντρες και γυναίκες, σε διαφορετικές σειρές, με διασταυρωμένα τα χέρια τους.
Τα Λοκατζάρια
Είναι ένα αρχαίο έθιμο που αναβιώνει στις 5 Ιανουαρίου στο Μορφοβούνι. Οι νέοι του χωριού μεταμφιέζονται και επισκέπτονται τα σπίτια τραγουδώντας ειδικά κάλαντα σε αυτούς που συναντούν εκεί.
Τα Καραϊσκάκεια
Είναι αφιερωμένα στον Γεώργιο Καραϊσκάκη, περιλαμβάνουν παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια καθώς και παράλληλες εκδηλώσεις στους περισσότερους δήμους του νομού. Συμμετέχουν συγκροτήματα από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Οικολογική γιορτή Καρδίτσας
Πρόκειται για μια γιορτή αφιερωμένη στον αγώνα κατά των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (μεταλλαγμένα). Γίνεται στα μέσα Σεπτέμβρη στο Παυσίλυπο ενώ συμμετέχουν μόνο παραγωγοί των οποίων τα προϊόντα τους είναι πιστοποιημένα από οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Περιλαμβάνει επίσης και ένα πλήθος παράλληλων εκδηλώσεων και δράσεων που εξελίσσονται ταυτόχρονα με την οικολογική γιορτή.
Μενελαϊδια
Ο Λαογραφικός Όμιλος «ΜΕΝΕΛΑΙΣ», από το 1994 έως και σήμερα, υπηρετεί την πολιτιστική ταυτότητα και κληρονομιά του νομού. Πρόκειται για μία ποιοτική παραδοσιακή διαδικασία μέθεξης και βαθιάς επικοινωνίας με τις Ρίζες του τόπου, μια Διοργάνωση που στοχεύει στην προσφορά τόσο της πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και στην αντίστοιχη τουριστική, οικονομική τόνωση της περιοχής του Νομού Καρδίτσας.
Γαστρονομία
Η κουζίνα της Καρδίτσας είναι άρρηκτα δεμένη με την αγροτική παραγωγή. Χαρακτηριστικά προϊόντα της περιοχής είναι το λουκάνικο, το τσίπουρο, ταόσπρια, το κρασί, η ονομαστή φέτα Αγράφων.
Λόγω της κτηνοτροφίας το κρέας είναι πολύ δημοφιλές, ο τραχανάς δεν λείπει από το τραπέζι, κυρίως τον χειμώνα, ενώ οι πίτες έχουν την τιμητική τους κάθε εποχή. Πιο φημισμένη είναι ο «πλαστός», μια «ψεύτικη», όπως λέγεται, πίτα χωρίς φύλλο, που αποκαλείται «μπατσαριά». Φτιάχνεται, όπως και η «μπατζίνα», από καλαμποκάλευρο, χορταρικά ή κολοκύθα και τυρί. Η πιο εκλεπτυσμένη γεύση της περιοχής προέρχεται από τη βλάχικη κουζίνα και είναι η πάπια καβουρμάς.
Είναι αφιερωμένα στον Γεώργιο Καραϊσκάκη, περιλαμβάνουν παραδοσιακούς χορούς και τραγούδια καθώς και παράλληλες εκδηλώσεις στους περισσότερους δήμους του νομού. Συμμετέχουν συγκροτήματα από όλη την Ελλάδα και το εξωτερικό.
Οικολογική γιορτή Καρδίτσας
Πρόκειται για μια γιορτή αφιερωμένη στον αγώνα κατά των γενετικά τροποποιημένων οργανισμών (μεταλλαγμένα). Γίνεται στα μέσα Σεπτέμβρη στο Παυσίλυπο ενώ συμμετέχουν μόνο παραγωγοί των οποίων τα προϊόντα τους είναι πιστοποιημένα από οργανισμούς ελέγχου και πιστοποίησης βιολογικών προϊόντων. Περιλαμβάνει επίσης και ένα πλήθος παράλληλων εκδηλώσεων και δράσεων που εξελίσσονται ταυτόχρονα με την οικολογική γιορτή.
Μενελαϊδια
Ο Λαογραφικός Όμιλος «ΜΕΝΕΛΑΙΣ», από το 1994 έως και σήμερα, υπηρετεί την πολιτιστική ταυτότητα και κληρονομιά του νομού. Πρόκειται για μία ποιοτική παραδοσιακή διαδικασία μέθεξης και βαθιάς επικοινωνίας με τις Ρίζες του τόπου, μια Διοργάνωση που στοχεύει στην προσφορά τόσο της πνευματικής και πολιτιστικής ανάπτυξης, αλλά και στην αντίστοιχη τουριστική, οικονομική τόνωση της περιοχής του Νομού Καρδίτσας.
Γαστρονομία
Η κουζίνα της Καρδίτσας είναι άρρηκτα δεμένη με την αγροτική παραγωγή. Χαρακτηριστικά προϊόντα της περιοχής είναι το λουκάνικο, το τσίπουρο, ταόσπρια, το κρασί, η ονομαστή φέτα Αγράφων.
Λόγω της κτηνοτροφίας το κρέας είναι πολύ δημοφιλές, ο τραχανάς δεν λείπει από το τραπέζι, κυρίως τον χειμώνα, ενώ οι πίτες έχουν την τιμητική τους κάθε εποχή. Πιο φημισμένη είναι ο «πλαστός», μια «ψεύτικη», όπως λέγεται, πίτα χωρίς φύλλο, που αποκαλείται «μπατσαριά». Φτιάχνεται, όπως και η «μπατζίνα», από καλαμποκάλευρο, χορταρικά ή κολοκύθα και τυρί. Η πιο εκλεπτυσμένη γεύση της περιοχής προέρχεται από τη βλάχικη κουζίνα και είναι η πάπια καβουρμάς.
