Ο Μυστράς, γνωστός και ως Μυζηθράς στο Χρονικόν του Μορέως, ήταν μία οχυρωμένη ελληνική πόλη στη Λακωνία της Περιφέρειας Πελοποννήσου. Το σύνολο των βυζαντινών εκκλησιών που διατηρούνται στην περιοχή, τα ψηλά και επιβλητικά τείχη μαρτυρούν την ιστορική κληρονομιά της περιοχής που προσελκύει επισκέπτες από όλο τον κόσμο.

Ονομασία

Το όνομα Μυστράς ή Μυζηθράς προϋπήρχε της ίδρυσης του κάστρου και ήταν η ονομασία με την οποία αποκαλούσε το βουνό ο τοπικός πληθυσμός πριν από το 1249. Μάλιστα, σύμφωνα με το Χρονικόν του Μορέως, ο Γουλιέλμος Βιλλεαρδουίνος αναζητώντας τον τόπο για να φτιάξει ένα κάστρο που θα επόπτευε τη Λακεδαιμονία, ηύρεν βουνίν παράξενον απόκομμα εις όρος και Μυζηθρά τονόμασεν, διότι το κράζαν ούτως. Η ονομασία σχετίζεται με τη μυζήθρα και, σύμφωνα με ορισμένους ιστορικούς, συνδέεται με το σχήμα του βουνού. Κατ' άλλους, προέρχεται από το Μυζηθράς. Συσχέτισαν με το επάγγελμα τυροκόμου που παρασκεύαζε μυζήθρες, κάποιοι άλλοι ακόμα και με το σχήμα της σημερινής μυζήθρας. Μάλλον πρόκειται για εύλογη ερμηνεία, δεδομένου ότι αντίστοιχα βυζαντινά τοπωνύμια υπάρχουν και αλλού και ότι η μυζήθρα ήταν ένα γνωστό τυρί, τουλάχιστον στα υστεροβυζαντινά χρόνια.

Ιστορία

Φραγκοκρατία

Ο Μυστράς ιδρύθηκε το δέκατο τρίτο αιώνα, μετά την κατάκτηση της χερσονήσου από τους Φράγκους. Η Σπάρτη, λίγα χιλιόμετρα μακρύτερα στην πλούσια κοιλάδα του Ευρώτα, ήταν μια πόλη φημισμένη από την εποχή της ωραίας Ελένης και έγινε ο αγαπημένος τόπος διαμονής των Φράγκων πριγκίπων. Για να την προστατεύσει από τις ανυπότακτες ορεινές φυλές, ο Γουλιέλμος ο Βιλλαρδουΐνος, πρίγκιπας της Αχαΐας, έκτισε το 1249 ένα μεγάλο κάστρο στην κορυφή του λόφου, λόγω της στρατηγικής του θέσης, που θα γινόταν γνωστό με το όνομα Μυστράς.

Βυζαντινή Εποχή

Το 1259, στη μάχη της Πελαγονίας, στην οποία συγκρούστηκε το πριγκιπάτο της Αχαΐας και την αυτοκρατορία της Νίκαιας, ο Γουλιέλμος νικήθηκε και αιχμαλωτίσθηκε από το βυζαντινό αυτοκράτορα, Μιχαήλ Η´ Παλαιολόγο, και οι όροι της απελευθέρωσής του περιλάμβανα την εκχώρηση του Μυστρά στους Έλληνες του Βυζαντίου. Λίγο αργότερα, ο Μυστράς έγινε πρωτεύουσα της ελληνικής επαρχίας της Πελοποννήσου που αποκτούσε όλο και μεγαλύτερη σημασία. Δημιουργήθηκε μια πόλη, όπου μετακόμισαν οι κάτοικοι της Σπάρτης για να προστατεύονται καλλίτερα στη διάρκεια των πολύ συχνών εχθροπραξιών μεταξύ των Φράγκων και των Ελλήνων. Πρίγκιπες της αυτοκρατορικής οικογένειας, με τον τίτλο του Δεσπότη, στέλλονταν να διοικήσουν την επαρχία. Κατά τη διακυβέρνησή τους, ο Μυστράς έγινε ένα σημαντικό κέντρο μάθησης και τεχνών και εστία της πολιτιστικής ανάπτυξης της Ευρώπης γενικά. Σοφοί, καλλιτέχνες και λόγιοι συγκεντρώνονταν στην αυλή του Δεσπότου, σπουδαιότερος και σημαντικότερος απ' όλους ο Γεώργιος Γεμιστός ή Πλήθων. Η ακμή και ο ρόλος του βυζαντινού Μυστρά, ως σημαντικού κέντρου της αυτοκρατορίας, διήρκεσε μόλις ενάμιση αιώνα περίπου. Η εξέλιξη της οικοδομικής και της ζωγραφικής τέχνης στον Μυστρά είναι συνέπεια της ιστορικής συγκυρίας που διαμόρφωσαν οι προσωπικότητες και οι φιλοδοξίες, οι ικανότητες, οι δυνατότητες αλλά και οι ανικανότητες των δεσποτών του που καθόρισαν τη μοίρα του. Το 1460 από τα δύο μικρότερα αδέρφια του Κωνσταντίνου, ο μεν τουρκόφιλος Δημήτριος Παλαιολόγος παρέδωσε τον Μυστρά στους Τούρκους κατακτητές, ενώ ο λατινόφιλος αδελφός του Θωμάς αναχώρησε για την Ιταλία.

Τουρκοκρατία

Το 1460 ο Μυστράς παραδόθηκε στους Τούρκους από τον αδελφό του Κωνσταντίνου, το Δημήτριο Παλαιολόγο, δίνοντας με τον τρόπο αυτό ένα τέλος στην αίγλη αλλά και στην ακμάζουσα πορεία της Πόλης. Και υπό την Τουρκική κατοχή, ο Μυστράς λειτούργησε ως έδρα του Τούρκου διοικητή και ως κέντρο παραγωγής μεταξιού. Την περίοδο μεταξύ του 1687 και του 1715 κατακτήθηκε και διοικήθηκε από τους Βενετούς. Από το 1770 και μετά όμως, κατά τη διάρκεια των Ορλωφικών (1770–1779), ο Μυστράς υπέστη επάλληλες καταστροφές από τις συνεχείς επιδρομές των Αλβανών.

Ελληνική Επανάσταση

Την εποχή λίγο πριν την επανάσταση, ο Μυστράς γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη, αφού το εμπόριο μεταξιού κατείχε σημαντικότατη θέση και προσέφερε υψηλότατα κέρδη σε αυτούς που το παρήγαγαν. Στην επανάσταση του 1821 η συμμετοχή του Μυστρά είναι σημαντική. Πολλοί μυήθηκαν στην Φιλική Εταιρία και προσέφεραν τα μέγιστα στον Αγώνα.Το 1825 λεηλατήθηκε από τους Αιγυπτίους του Ιμπραήμ και από τότε βαθμιαία ερημώθηκε και ιδρύθηκε ο νέος Μυστράς, το σημερινό ομώνυμο χωριό στους πρόποδες του λόφου.

Σήμερα

Ο Μυστράς εξακολουθούσε να φιλοξενεί ορισμένους κατοίκους, μέχρι το 1952 οπότε και εγκαταλείφτηκε τελείως και έκτοτε θεωρείται αρχαιολογικός χώρος. Η σημερινή εικόνα του Μυστρά οφείλεται σε διαδοχικές προσπάθειες αποκατάστασης και συντήρησης που ξεπερνούν τον έναν αιώνα. Κατά τη διάρκεια του 20ού αιώνα συντηρήθηκαν κυρίως οι εκκλησίες του. Ο Μυστράς αποτελεί έναν από τους δημοφιλέστερους και καλύτερα διατηρημένους αρχαιολογικούς χώρους στην Ελλάδα. Το 1989, ο Μυστράς εντάχθηκε στον Κατάλογο Μνημείων Παγκόσμιας Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Unesco.Ο μεγάλος αριθμός βυζαντινών ναών ταξιδεύουν τον επισκέπτη στην εποχή της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας με τις εξαιρετικές διατηρητέες αγιογραφίες. Οι εκκλησίες του Μυστρά χρησιμοποιούνται και ως χώροι διδασκαλίας βυζαντινής μουσικής, αγιογραφίας και αρχιτεκτονικής. Αν και ο Μυστράς αποτελεί μια «νεκρή» καστροπολιτεία, λαμβάνουν χώρα σε αυτόν εκδηλώσεις που σε συνδυασμό με των τεράστιο αριθμό επισκεπτών του αρχαιολογικού χώρου, δίνουν ζωή στον τόπο.