της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
«Eτούτο το τοπίο είναι σκληρό σαν τη σιωπή,
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του.
Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως.
O δρόμος χάνεται στο φως
κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο»...
~Γιάννης Ρίτσος~
Η Μάνη, ιστορική περιοχή της Πελοποννήσου στη χερσόνησο του Ταϋγέτου, από πολύ παλιά άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στην ιστορία. Δεν υπάρχει ιστορική περίοδος από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα στην οποία να μην πρωταγωνίστησε η Μάνη.
σφίγγει στον κόρφο του τα πυρωμένα του λιθάρια,
σφίγγει στο φως τις ορφανές ελιές του και τ’ αμπέλια του.
Δεν υπάρχει νερό. Mονάχα φως.
O δρόμος χάνεται στο φως
κι ο ίσκιος της μάντρας είναι σίδερο»...
~Γιάννης Ρίτσος~
Η Μάνη, ιστορική περιοχή της Πελοποννήσου στη χερσόνησο του Ταϋγέτου, από πολύ παλιά άφησε ανεξίτηλα τα σημάδια της στην ιστορία. Δεν υπάρχει ιστορική περίοδος από την αρχαία Ελλάδα μέχρι σήμερα στην οποία να μην πρωταγωνίστησε η Μάνη.
Ονομασία
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας Μάνη. Η πλέον αποδεκτή, σύμφωνα με τον Ελ. Αλεξάκη είναι «άπό τήν αρχαία λέξη μανός (=γυμνός άπό βλάστηση)» όπως δηλαδή είναι η εικόνα του φυσικού τοπίου της. Άλλη εκδοχή είναι εκείνη που παραπέμπει στο κτίσιμο του κάστρου της Μαϊνης, το οποίο αποτέλεσε αφορμή για την ονομασία της ευρύτερης περιοχής. Αυτή η περίπτωση υποστηρίζεται και από την ονομασία brazzo di Maina (βραχίονας της Μάνης), την οποία είχαν καθιερώσει οι Βενετοί ναυτικοί. Σύμφωνα με τον Δωρόθεο Μονεμβασίας, ήταν από «την μανίαν και την κακίαν» των Μανιατών (ανθρώποι από τη φύση τους «μισώδεις και κακοί, οι οποίοι φυλάγουν την μανίαν και την κακίαν μέσα εις την καρδίαν»), που ονομάστηκε έτσι η περιοχή. Κατά μια άλλη εκδοχή, οι ναυτικοί, όταν περνούσαν από την περιοχή, έκαναν «μάινα» τα πανιά, δηλαδή τα μάζευαν, εξαιτίας των ισχυρών ανέμων. Επίσης, ίσως η Μάνη να πήρε το όνομά της από το λατινικό «manes», που θα πει ψυχή, μιας και υπήρχε αρχαίος ναός και ψυχοπομπείο στο Ακροταίναρο, ενώ υπάρχει και το αρχαίο επίθετο «μανός, μανή», που σημαίνει «αραιή, φαλακρή, άδενδρη», και τέλος, πιθανολογείται ότι η ονομασία οφείλεται στον αρχαίο θεό Μάνη, γνωστό και ως Ουρανό, πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία να ήταν ο νονός της περιοχής.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με αρχαιολογικές σκαπάνες στην περιοχή, η Μάνη ήταν κατοικημένη από την παλαιολιθική εποχή. Από την ομηρική εποχή ο Οίτυλος, ύστερα η Καρδαμύλη κοντά στα Λεύκτρα και το Γύθειο, επίνειο της αρχαίας Σπάρτης. Οι αρχαιότεροι κάτοικοί της ήταν απόγονοι των Ελευθερολακώνων. Οι πρώτοι κάτοικοι, κατά τον περιηγητή Παυσανία, ήταν οι Λέλεγες. Ακολούθησαν οι Αχαιοί και οι Δωριείς. Για τους επόμενους αιώνες η ιστορία της Μάνης ταυτίστηκε με τη Σπάρτη.
Υπάρχουν πολλές εκδοχές για την προέλευση της ονομασίας Μάνη. Η πλέον αποδεκτή, σύμφωνα με τον Ελ. Αλεξάκη είναι «άπό τήν αρχαία λέξη μανός (=γυμνός άπό βλάστηση)» όπως δηλαδή είναι η εικόνα του φυσικού τοπίου της. Άλλη εκδοχή είναι εκείνη που παραπέμπει στο κτίσιμο του κάστρου της Μαϊνης, το οποίο αποτέλεσε αφορμή για την ονομασία της ευρύτερης περιοχής. Αυτή η περίπτωση υποστηρίζεται και από την ονομασία brazzo di Maina (βραχίονας της Μάνης), την οποία είχαν καθιερώσει οι Βενετοί ναυτικοί. Σύμφωνα με τον Δωρόθεο Μονεμβασίας, ήταν από «την μανίαν και την κακίαν» των Μανιατών (ανθρώποι από τη φύση τους «μισώδεις και κακοί, οι οποίοι φυλάγουν την μανίαν και την κακίαν μέσα εις την καρδίαν»), που ονομάστηκε έτσι η περιοχή. Κατά μια άλλη εκδοχή, οι ναυτικοί, όταν περνούσαν από την περιοχή, έκαναν «μάινα» τα πανιά, δηλαδή τα μάζευαν, εξαιτίας των ισχυρών ανέμων. Επίσης, ίσως η Μάνη να πήρε το όνομά της από το λατινικό «manes», που θα πει ψυχή, μιας και υπήρχε αρχαίος ναός και ψυχοπομπείο στο Ακροταίναρο, ενώ υπάρχει και το αρχαίο επίθετο «μανός, μανή», που σημαίνει «αραιή, φαλακρή, άδενδρη», και τέλος, πιθανολογείται ότι η ονομασία οφείλεται στον αρχαίο θεό Μάνη, γνωστό και ως Ουρανό, πατέρας του Κρόνου και παππούς του Δία να ήταν ο νονός της περιοχής.
Ιστορία
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με αρχαιολογικές σκαπάνες στην περιοχή, η Μάνη ήταν κατοικημένη από την παλαιολιθική εποχή. Από την ομηρική εποχή ο Οίτυλος, ύστερα η Καρδαμύλη κοντά στα Λεύκτρα και το Γύθειο, επίνειο της αρχαίας Σπάρτης. Οι αρχαιότεροι κάτοικοί της ήταν απόγονοι των Ελευθερολακώνων. Οι πρώτοι κάτοικοι, κατά τον περιηγητή Παυσανία, ήταν οι Λέλεγες. Ακολούθησαν οι Αχαιοί και οι Δωριείς. Για τους επόμενους αιώνες η ιστορία της Μάνης ταυτίστηκε με τη Σπάρτη.
Μεσαίωνας
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η περιοχή αποτέλεσε ιδιαίτερη ομοσπονδία, «το Κοινό των Λακεδαιμόνιων». Κατά τους πρώιμους αιώνες της βυζαντινής περιόδου, εντάχθηκε στο επαρχιακό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας. Ο Μέγας Κωνσταντίνος διατήρησε τις αρχές του νέου διοικητικού συστήματος και η Μάνη υπάχθηκαν στην ευρύτερη επαρχία Αχαΐας. Μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ., πραγματοποιείται σταδιακά η ειρηνική διείσδυση στις ορεινές κυρίως περιοχές του Ταϋγέτου νομαδικών σλαβικών φύλων, τα οποία κινήθηκαν στη νότια Πελοπόννησο, για να εξασφαλίσουν πιο ήρεμη οργάνωση του νομαδικού τους βίου. Η διείσδυση αυτή συνεχίστηκε και τον 7ο και 8ο αιώνα, χωρίς να δημιουργηθούν προβλήματα με τους γηγενείς. Ο εκχριστιανισμός των Μανιατών έγινε στα μέσα του 9ου αιώνα, όταν ήρθε ο Νίκων ο Μετανοείτε για να τους σταθεροποιήσει την πίστη στο χριστιανισμό. Με την πάροδο του χρόνου, με την επίδραση της χριστιανικής θρησκείας και κυρίως με την επικοινωνία και επιμειξία των σλάβικων χωριών με τους Έλληνες κατοίκους, πραγματοποιήθηκε και ο εξελληνισμός αυτών. Αργότερα, με τις επιδρομές των Αράβων, οι κάτοικοι της περιοχής αποσύρονται στα ορεινά του Ταϋγέτου.
Φραγροκρατία
Η περιοχή της Μάνης απέκτησε ιδιαίτερη σπουδαιότητα, κυρίως μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204) και την εγκατάσταση των Φράγκων στην Πελοπόννησο. Οι Φράγκοι αναγκάστηκαν να χτίσουν τρία οχυρά κάστρα σε στρατηγικά σημεία: του Πασσαβά, της Μεγάλης Μάνης και του Λεύκτρου. Την ίδια επίσης εποχή αλλά και τα επόμενα χρόνια οι πειρατές έβρισκαν καταφύγιο στις ακτές της Μάνης.Μετά την ήττα του Φράγκου ηγεμόνα της Αχαΐας Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου στην Πελαγονία (1259), αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στην περιοχή της Μάνης. Οι Φράγκοι υποχρεώθηκαν να παραδώσουν στο Βυζαντινούς τα τρία περίφημα κάστρα, του Μυστρά, της Μάνης και της Μονεμβασίας, τα οποία θεμελίωσαν την οργάνωση του βυζαντινού δεσποτάτου του Μυστρά. Τα υπόλοιπα κάστρα της Μάνης καταλήφθηκαν από τους Μανιάτες και εντάχθηκαν στο δεσποτάτο του Μυστρά.
Κατά τη ρωμαϊκή εποχή, η περιοχή αποτέλεσε ιδιαίτερη ομοσπονδία, «το Κοινό των Λακεδαιμόνιων». Κατά τους πρώιμους αιώνες της βυζαντινής περιόδου, εντάχθηκε στο επαρχιακό διοικητικό σύστημα της αυτοκρατορίας. Ο Μέγας Κωνσταντίνος διατήρησε τις αρχές του νέου διοικητικού συστήματος και η Μάνη υπάχθηκαν στην ευρύτερη επαρχία Αχαΐας. Μετά τον 6ο αιώνα μ.Χ., πραγματοποιείται σταδιακά η ειρηνική διείσδυση στις ορεινές κυρίως περιοχές του Ταϋγέτου νομαδικών σλαβικών φύλων, τα οποία κινήθηκαν στη νότια Πελοπόννησο, για να εξασφαλίσουν πιο ήρεμη οργάνωση του νομαδικού τους βίου. Η διείσδυση αυτή συνεχίστηκε και τον 7ο και 8ο αιώνα, χωρίς να δημιουργηθούν προβλήματα με τους γηγενείς. Ο εκχριστιανισμός των Μανιατών έγινε στα μέσα του 9ου αιώνα, όταν ήρθε ο Νίκων ο Μετανοείτε για να τους σταθεροποιήσει την πίστη στο χριστιανισμό. Με την πάροδο του χρόνου, με την επίδραση της χριστιανικής θρησκείας και κυρίως με την επικοινωνία και επιμειξία των σλάβικων χωριών με τους Έλληνες κατοίκους, πραγματοποιήθηκε και ο εξελληνισμός αυτών. Αργότερα, με τις επιδρομές των Αράβων, οι κάτοικοι της περιοχής αποσύρονται στα ορεινά του Ταϋγέτου.
Φραγροκρατία
Η περιοχή της Μάνης απέκτησε ιδιαίτερη σπουδαιότητα, κυρίως μετά την τέταρτη σταυροφορία (1204) και την εγκατάσταση των Φράγκων στην Πελοπόννησο. Οι Φράγκοι αναγκάστηκαν να χτίσουν τρία οχυρά κάστρα σε στρατηγικά σημεία: του Πασσαβά, της Μεγάλης Μάνης και του Λεύκτρου. Την ίδια επίσης εποχή αλλά και τα επόμενα χρόνια οι πειρατές έβρισκαν καταφύγιο στις ακτές της Μάνης.Μετά την ήττα του Φράγκου ηγεμόνα της Αχαΐας Γουλιέλμου Βιλεαρδουίνου στην Πελαγονία (1259), αποκαταστάθηκε η βυζαντινή κυριαρχία στην περιοχή της Μάνης. Οι Φράγκοι υποχρεώθηκαν να παραδώσουν στο Βυζαντινούς τα τρία περίφημα κάστρα, του Μυστρά, της Μάνης και της Μονεμβασίας, τα οποία θεμελίωσαν την οργάνωση του βυζαντινού δεσποτάτου του Μυστρά. Τα υπόλοιπα κάστρα της Μάνης καταλήφθηκαν από τους Μανιάτες και εντάχθηκαν στο δεσποτάτο του Μυστρά.
Τουρκοκρατία
Το 1460 μ.Χ. η Μάνη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς. Οι Μανιάτες απόκρουσαν τις προσφορές του Τούρκου κατακτητή και συμμάχησαν με τους Ενετούς. Η Μάνη δεν υποτάχθηκε άμεσα στους Τούρκους, καθώς οι τελευταίοι υπολόγισαν το κόστος της καθυπόταξής της δυσβάστακτο σε σχέση με τα οφέλη. Παράλληλα, η Μάνη αποτελούσε καταφύγιο για πολλούς κατοίκους από τουρκοκρατούμενες περιοχές. Την περίοδο των Βενετοτουρκικών πολέμων η παρουσία της ήταν έντονη. Μετά τα Ορλωφικά η περιοχή αποκόπηκε διοικητικά από την υπόλοιπη Πελοπόννησο, υπήχθη στη δικαιοδοσία του Καπουδάν πασά και αναγνωρίστηκε ως μπεηλίκι. Η Φιλική Εταιρεία θεωρούσε τη Μάνη ως την πιο ασφαλή αφετηρία για τον ξεσηκωμό. Κορυφαία εκδήλωση των απελευθερωτικών κινημάτων ήταν ο επικός αγώνας των Ελλήνων για τη ποθητή ελευθερία, στον οποίο η Μάνη και οι αδάμαστοι Μανιάτες ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στις 17 Μαρτίου 1821 στην εκκλησία των Ταξιαρχών της Αρεόπολης. Κατόπιν, στις προσπάθειες του Ιωάννη Καποδίστρια και του Όθωνα να ανασυντάξουν σε ενιαίο κράτος τις απελευθερωμένες περιοχές, οι Μανιάτες αντιστέκονταν στο να υποταχθούν στην κυβέρνηση του ελληνικού κράτους, αντιδρώντας στο διοικητικό σύστημα πού επιβλήθηκε. Η αντίδραση τους αυτή εκδηλώθηκε ένοπλα, και σημαδεύτηκε με τη δολοφονία του Καποδίστρια από τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη, γιο του οπλαρχηγού και ηγεμόνα της Μάνης Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Οι τελευταίες ταραχές έγιναν το 1862-63. Στα επόμενα χρόνια επικράτησε μια προσπάθεια συμβιβασμού και η Μάνη ειρήνευσε.
Μακεδονικός Αγώνας
Οι Μανιάτες πολέμησαν ηρωικά σε όλους τους ελληνικούς απελευθερωτικούς αγώνες, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στην Κρήτη και στη Μικρά Ασία. Σημαντική ήταν η προσφορά τους στο Μακεδονικό Αγώνα (1904 – 1907), με χιλιάδες εθελοντές αγωνιστές που ακολούθησαν τους Μανιάτες καπεταναίους οπλαρχηγούς του ελληνικού στρατού, έχει διατηρήσει έκτοτε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των Μακεδόνων και των Μανιατών.
Νεότερα Χρόνια
Η νεότερη ιστορία της Μάνης συνοδεύτηκε από μια μεγαλύτερη μετανάστευση, με το τέλος του 19ου αιώνα και την αυγή του 20ου, αυτή τη φορά προς την Αμερική. Το γεγονός αυτό, που συνεχίστηκε κατά κύματα για περισσότερο από μισό αιώνα, άφησε πεντακάθαρα τα σημάδια του στα ερειπωμένα χωριά της ορεινής Μάνης, πολλά από τα οποία εγκαταλείφθηκαν και μετατράπηκαν σε χωριά-φαντάσματα, μουσεία του ένδοξου παρελθόντος τους.
Το 1460 μ.Χ. η Μάνη καταλήφθηκε από τους Οθωμανούς. Οι Μανιάτες απόκρουσαν τις προσφορές του Τούρκου κατακτητή και συμμάχησαν με τους Ενετούς. Η Μάνη δεν υποτάχθηκε άμεσα στους Τούρκους, καθώς οι τελευταίοι υπολόγισαν το κόστος της καθυπόταξής της δυσβάστακτο σε σχέση με τα οφέλη. Παράλληλα, η Μάνη αποτελούσε καταφύγιο για πολλούς κατοίκους από τουρκοκρατούμενες περιοχές. Την περίοδο των Βενετοτουρκικών πολέμων η παρουσία της ήταν έντονη. Μετά τα Ορλωφικά η περιοχή αποκόπηκε διοικητικά από την υπόλοιπη Πελοπόννησο, υπήχθη στη δικαιοδοσία του Καπουδάν πασά και αναγνωρίστηκε ως μπεηλίκι. Η Φιλική Εταιρεία θεωρούσε τη Μάνη ως την πιο ασφαλή αφετηρία για τον ξεσηκωμό. Κορυφαία εκδήλωση των απελευθερωτικών κινημάτων ήταν ο επικός αγώνας των Ελλήνων για τη ποθητή ελευθερία, στον οποίο η Μάνη και οι αδάμαστοι Μανιάτες ύψωσαν τη σημαία της Επανάστασης στις 17 Μαρτίου 1821 στην εκκλησία των Ταξιαρχών της Αρεόπολης. Κατόπιν, στις προσπάθειες του Ιωάννη Καποδίστρια και του Όθωνα να ανασυντάξουν σε ενιαίο κράτος τις απελευθερωμένες περιοχές, οι Μανιάτες αντιστέκονταν στο να υποταχθούν στην κυβέρνηση του ελληνικού κράτους, αντιδρώντας στο διοικητικό σύστημα πού επιβλήθηκε. Η αντίδραση τους αυτή εκδηλώθηκε ένοπλα, και σημαδεύτηκε με τη δολοφονία του Καποδίστρια από τον Γεώργιο Μαυρομιχάλη, γιο του οπλαρχηγού και ηγεμόνα της Μάνης Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Οι τελευταίες ταραχές έγιναν το 1862-63. Στα επόμενα χρόνια επικράτησε μια προσπάθεια συμβιβασμού και η Μάνη ειρήνευσε.
Μακεδονικός Αγώνας
Οι Μανιάτες πολέμησαν ηρωικά σε όλους τους ελληνικούς απελευθερωτικούς αγώνες, στη Θεσσαλία, στην Ήπειρο, στην Κρήτη και στη Μικρά Ασία. Σημαντική ήταν η προσφορά τους στο Μακεδονικό Αγώνα (1904 – 1907), με χιλιάδες εθελοντές αγωνιστές που ακολούθησαν τους Μανιάτες καπεταναίους οπλαρχηγούς του ελληνικού στρατού, έχει διατηρήσει έκτοτε ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των Μακεδόνων και των Μανιατών.
Νεότερα Χρόνια
Η νεότερη ιστορία της Μάνης συνοδεύτηκε από μια μεγαλύτερη μετανάστευση, με το τέλος του 19ου αιώνα και την αυγή του 20ου, αυτή τη φορά προς την Αμερική. Το γεγονός αυτό, που συνεχίστηκε κατά κύματα για περισσότερο από μισό αιώνα, άφησε πεντακάθαρα τα σημάδια του στα ερειπωμένα χωριά της ορεινής Μάνης, πολλά από τα οποία εγκαταλείφθηκαν και μετατράπηκαν σε χωριά-φαντάσματα, μουσεία του ένδοξου παρελθόντος τους.
