Η Κύθνος είναι νησί των Δυτικών Κυκλάδων το οποίο βρίσκεται ανάμεσα στη Σέριφο και στην Κέα. Οι κάτοικοι της το ονομάζουν και Θερμιά, όνομα που οφείλεται στις θερμές πηγές που υπάρχουν μέχρι και σήμερα στον όρμο των Λουτρών, και με αυτό το όνομα είναι γνωστό από το 12ο αιώνα. Τα λουτρά της Κύθνου απολάμβανε ο βασιλιάς Όθωνας και η βασίλισσα Αμαλία.

Ονομασία

Η Κύθνος πήρε το όνομά της από τον Κύθνο, αρχηγό των Δρυόπων και πρώτο οικιστή του νησιού εξ ου και το όνομα της νήσου που λεγόταν επίσης και Δρυοπίς ή Οφιούσα. Μια άλλη εκδοχή θέλει το όνομα να στηρίζεται στην ρίζα «κυθ», η οποία προέρχεται από το ρήμα κεύθω (κρύβω) και υπονοεί την κρυψώνα, τον τόπο όπου κρύβεται κάποιος. Επίσης, στο παρελθόν αναφέρεται ως Θήραμνα, Θερμιά, «Φέρμινα».

Αρχαιότητα

Σύμφωνα με τα αρχαιολογικά και τα ανθρωπολογικά ευρήματα κατοικήθηκε ήδη από την 8η χιλιετία π.Χ. Παλαιοντολογικές ανακαλύψεις μάλιστα στη θέση Μαρουλάς, κοντά στα σημερινά Λουτρά, βρήκαν ίχνη από τέσσερις τάφους της Μεσολιθικής Περιόδου, στοιχείο που αποδεικνύει ότι εδώ υπήρξε η αρχαιότερη ίσως εγκατάσταση ανθρώπων στις Κυκλάδες. Έχει καταγραφεί επίσης η ύπαρξη είκοσι περίπου κυκλικών κατασκευών από σχιστόπλακες στην περιοχή Σκουριές που περικλείουν μεταλλευτικούς κλιβάνους καθώς και ένα ορυχείο εξόρυξης χαλκού στο ακρωτήριο Τζούλη, που ανήκει στον πρωτοκυκλαδική περίοδο. Οι πρώτοι κάτοικοι ήταν πιθανότατα Ελληνοπελασγοί και στα Μηδικά χρόνια ήταν Δρύοπες. Αξιόλογα είναι τα κυκλώπεια τείχη και οι ναοί που άφησαν πίσω τους. Μετά τους Δρύοπες το νησί εγκαταστάθηκαν Ίωνες.

Ρωμαϊκή περίοδος

Την περίοδο εκείνη το νησί παρακμάζει και χρησιμεύει άλλοτε ως τόπος εξορίας και άλλοτε ως ορμητήριο πειρατών. Έγινε δε περισσότερο γνωστή από ένα τρομερό πειρατή με το όνομα Νέρων κατά του οποίου επιχείρησε ολόκληρη εκστρατεία ο Καλπούρνιος Ασπρενάτος κατά την οποία συνέλαβε και σκότωσε τον ψευδο-Νέρωνα.

Ενετοκρατία

Το νησί καταλαμβάνεται από τον ευγενή Μάρκο Σανούδο. Κατόπιν, περιέρχεται στην κυριαρχία των Καστέλι και αργότερα στην οικογένεια Γοζαδίνι. Παραμένει στην κυριαρχία των Ενετών και μετά την λεηλασία του Μπαρμπαρόσα (1537), ενώ κατά τη διάρκεια του Ρωσοτουρκικού πολέμου καταλαμβάνεται από τους Ρώσους.

Τουρκοκρατία

Οι Κύθνιοι πήραν μέρος στην επανάσταση κατά των Τούρκων (1821), μετά τον απαγχονισμό του Γρηγορίου του Ε΄. Το 1823 το ένα τέταρτο του πληθυσμού αφανίστηκε από επιδημία πανώλης. Το Φεβρουάριο του 1862 στον όρμο της Αγίας Ειρήνης γράφτηκε μία από τις πιο αιματηρές μάχες με πρωταγωνιστή το Νικόλαο Λεωτσάκο, εναντίον του Οθωνα. Οι στασιαστές ξεκίνησαν από τη Σύρο και κατέπλευσαν στην Κύθνο με σκοπό την απελευθέρωση των πολιτικών κρατουμένων. Ο στρατός της Κυβέρνησης όμως κατέστειλε αμέσως τη στάση αυτή, με αποτέλεσμα να διασκορπιστούν οι στασιαστές και να σκοτωθεί ο Λεωτσάκος, οι Μωραϊτίνης και ο Σκαρβέλης και πολλοί άλλοι από τους εξόριστους.

Νεότερα χρόνια

Επί Κατοχής (1941-1945) η μικρή Κύθνος πήρε κι αυτή μέρος στο γενναίο αγώνα των αντιστασιακών της χώρας, συμμετέχοντας με αυταπάρνηση και αυτοθυσία. Στα Λουτρά μια απέριττη μαρμάρινη πλάκα με τα ονόματά τους θυμίζει τους πρώτους αυτούς αγωνιστές της χώρας μας. Σήμερα οι κάτοικοι της Κύθνου ασχολούνται με τον τουρισμό και την δόμηση παραθεριστικών κατοικιών, χωρίς όμως να έχουν εγκαταλείψει τις αγροτικές και άλλες ασχολίες τους.