της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γουρνή
Η Πάρος στέκει αγέρωχη όλα αυτά τα χρόνια στην μέση του Αιγαίου καταφέρνοντας να συνδυάσει με μοναδικό τρόπο τον μαέστρο με τα απάνεμα κολπάκια, την κοσμική ζωή με τις μοναχικές διακοπές, το χθες με το σήμερα…
Η Πάρος είναι το νησί της Εκατονταπυλιανής, της Αγίας Σοφίας του Αιγαίου… Είναι, όμως, και το νησί της Μαντώς Μαυρογένους. Η ιστορία του νησιού μπορεί να χάνεται στα βάθη των αιώνων αλλά έχει τόσο ενδιαφέρον που σε προκαλεί να την ανακαλύψεις…
Η Πάρος κατοικείται από την 4η χιλιετία π.Χ. και γνώρισε περιόδους μεγάλης οικονομικής και καλλιτεχνικής ακμής, αλλά και περιόδους λεηλασιών, έντονης βίας, παρακμής και αφάνειας. Τα πρώτα ίχνη ζωής στην Πάρο έχουμε στο νησάκι Σαλιαγκό, μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου, όπου εμφανίζεται ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του προϊστορικού Αιγαίου. Το όνομα της το οφείλει στον αρχηγό των Αρκάδων Πάρο, οι οποίοι κατέφυγαν στο νησί γύρω στο 1100 π.Χ, όταν οι Δωριείς έκαναν επιθέσεις στην Αρκαδία.
Η Πάρος κατοικείται από την 4η χιλιετία π.Χ. και γνώρισε περιόδους μεγάλης οικονομικής και καλλιτεχνικής ακμής, αλλά και περιόδους λεηλασιών, έντονης βίας, παρακμής και αφάνειας. Τα πρώτα ίχνη ζωής στην Πάρο έχουμε στο νησάκι Σαλιαγκό, μεταξύ Πάρου και Αντιπάρου, όπου εμφανίζεται ένας από τους αρχαιότερους οικισμούς του προϊστορικού Αιγαίου. Το όνομα της το οφείλει στον αρχηγό των Αρκάδων Πάρο, οι οποίοι κατέφυγαν στο νησί γύρω στο 1100 π.Χ, όταν οι Δωριείς έκαναν επιθέσεις στην Αρκαδία.
Εποχή του Χαλκού & Μινωικά χρόνια
Λείψανα Πρωτοκυκλαδικού οικισμού εντοπίστηκαν στον λόφο του Κάστρου της Παροικιάς, ενώ άλλοι αξιόλογοι οικισμοί αυτής της περιόδου έχουν βρεθεί στον Δρυό, τις Κουκουναριές, την Γλύφα, τον Φάραγγα κ.α. Η Πάρος είναι ένα από τα λίγα νησιά του Αιγαίου, στο οποίο αναπτύχθηκε και ο Μινωικός πολιτισμός.
Άλλωστε ως ιδρυτής της αρχαίας πόλης της Πάρου φαίνεται ότι ήταν ο Κρητικής καταγωγής Αλκαίος και οι πρώτοι κάτοικοι ήταν άποικοι από τη Κρήτη. Για αυτό και η πόλη, στην θέση της σημερινής Παροικιάς, ονομαζόταν Μίνωα, προς τιμήν του βασιλιά του Μινωικού κράτους. Η πόλη αυτή αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του Μινωικού πολιτισμού και όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα άκμασε το 3.000 π.Χ.
Γεωμετρική εποχή & Αρχαϊκή εποχή
Γύρω στο 1100 π.Χ, όταν οι Δωριείς έκαναν επιθέσεις στην Αρκαδία, κάτοικοι της περιοχής κατέφυγαν στο νησί. Αρχηγός τους ήταν ο Πάρος, που έδωσε το όνομα του στο νησί. Οι Παριανοί, από τα αρχαία χρόνια ανέπτυξαν τη γεωργία και το εμπόριο.
Τον 8 π.Χ. αιώνα η Πάρος ήταν ισχυρή ναυτική δύναμη και αποτελούσε το διοικητικό και εμπορικό κέντρο του Αιγαίου. Η Πάρος εξελίσσεται σε μεγάλη ναυτική δύναμη αφού το εμπόριο του διάσημου παριανού μαρμάρου φέρνει πλούτη στο νησί.
Οι Παριανοί ιδρύουν το 680 π.Χ. αποικία στην Θάσο και εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα χρυσού που υπήρχαν στις ακτές της Θράκης. Στο νησί δημιουργούνται φημισμένα εργαστήρια γλυπτικής.
Την ίδια εποχή ιδιαίτερη άνθηση γνωρίζει και η ποίηση με κύριο εκπρόσωπο τον λυρικό ποιητή Αρχίλοχο που θεωρείται ισάξιος του Ομήρου. Στην συνέχεια, όμως, οι μακροχρόνιοι πόλεμοι με τη γειτονική Νάξο, αποδυναμώνουν το νησί, το οποίο παύει πλέον να αποτελεί το κέντρο του Αιγαίου.
Κλασική εποχή & Περσικοί πόλεμοι
Στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., οι Παριανοί συμμαχούν με τους Πέρσες και το νησί γίνεται η βάση του Περσικού στόλου στον Ελλαδικό χώρο. Μάλιστα, στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. οι Παριανοί πολέμησαν στο πλευρό των Περσών και ηττήθηκαν.
Μετά την ήττα τους ο Θεμιστοκλής υποχρεώνει την Πάρο να γίνει μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας για την οποία προσφέρει πολλά χρήματα καθώς είναι από τα πιο πλούσια νησιά των Κυκλάδων λόγω της εξαγωγής του μαρμάρου της.
Την εποχή αυτή ζουν και δημιουργούν οι φημισμένοι Παριανοί γλύπτες Αγοράκριτος και Σκόπας. Με το τέλος της κλασικής περιόδου, η Πάρος γίνεται σύμμαχος των Μακεδόνων μέχρι τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ στην συνέχεια και για αρκετά χρόνια περνά στην κυριαρχία των Πτολεμαίων.
Ρωμαϊκή εποχή
Η Πάρος και οι υπόλοιπες Κυκλάδες μαζί με ένα μεγάλο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας αποτελούν επαρχία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με το νησί να περνά σε περίοδο παρακμής μιας και η ανάπτυξη ανακόπτεται λόγω των μεγάλων φόρων που επέβαλλαν οι Ρωμαίοι. Το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, μάλιστα, το νησί χρησιμοποιείται σαν τόπος εξορίας.
Βυζαντινή εποχή
Ο εκχριστιανισμός των Παριανών ξεκίνησε από τον 1 αιώνα μ.Χ. και ενώ ακόμη το νησί βρισκόταν υπό Ρωμαϊκή κατοχή. Τον 4ο αιώνα το νησί πέρασε στην κυριαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι η περίοδος που στο νησί ιδρύεται ο περίφημος ναός της Παναγίας Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο, τον πρώτο Αυτοκράτορα του Βυζαντίου.
Πρόκειται για την εκπλήρωση του τάματος της μητέρας του, Ελένης, στην Παναγία, όταν είχε περάσει από νησί στον δρόμο της για τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ναός της Εκατονταπυλιανής, που στέκει αγέρωχος όλα αυτά τα χρόνια κοντά στο λιμάνι της Παροικιάς, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα, σωζόμενα βυζαντινά μνημεία σε όλη την Ελλάδα.
Λείψανα Πρωτοκυκλαδικού οικισμού εντοπίστηκαν στον λόφο του Κάστρου της Παροικιάς, ενώ άλλοι αξιόλογοι οικισμοί αυτής της περιόδου έχουν βρεθεί στον Δρυό, τις Κουκουναριές, την Γλύφα, τον Φάραγγα κ.α. Η Πάρος είναι ένα από τα λίγα νησιά του Αιγαίου, στο οποίο αναπτύχθηκε και ο Μινωικός πολιτισμός.
Άλλωστε ως ιδρυτής της αρχαίας πόλης της Πάρου φαίνεται ότι ήταν ο Κρητικής καταγωγής Αλκαίος και οι πρώτοι κάτοικοι ήταν άποικοι από τη Κρήτη. Για αυτό και η πόλη, στην θέση της σημερινής Παροικιάς, ονομαζόταν Μίνωα, προς τιμήν του βασιλιά του Μινωικού κράτους. Η πόλη αυτή αποτέλεσε ένα από τα σημαντικότερα λιμάνια του Μινωικού πολιτισμού και όπως δείχνουν τα αρχαιολογικά ευρήματα άκμασε το 3.000 π.Χ.
Γεωμετρική εποχή & Αρχαϊκή εποχή
Γύρω στο 1100 π.Χ, όταν οι Δωριείς έκαναν επιθέσεις στην Αρκαδία, κάτοικοι της περιοχής κατέφυγαν στο νησί. Αρχηγός τους ήταν ο Πάρος, που έδωσε το όνομα του στο νησί. Οι Παριανοί, από τα αρχαία χρόνια ανέπτυξαν τη γεωργία και το εμπόριο.
Τον 8 π.Χ. αιώνα η Πάρος ήταν ισχυρή ναυτική δύναμη και αποτελούσε το διοικητικό και εμπορικό κέντρο του Αιγαίου. Η Πάρος εξελίσσεται σε μεγάλη ναυτική δύναμη αφού το εμπόριο του διάσημου παριανού μαρμάρου φέρνει πλούτη στο νησί.
Οι Παριανοί ιδρύουν το 680 π.Χ. αποικία στην Θάσο και εκμεταλλεύονται τα κοιτάσματα χρυσού που υπήρχαν στις ακτές της Θράκης. Στο νησί δημιουργούνται φημισμένα εργαστήρια γλυπτικής.
Την ίδια εποχή ιδιαίτερη άνθηση γνωρίζει και η ποίηση με κύριο εκπρόσωπο τον λυρικό ποιητή Αρχίλοχο που θεωρείται ισάξιος του Ομήρου. Στην συνέχεια, όμως, οι μακροχρόνιοι πόλεμοι με τη γειτονική Νάξο, αποδυναμώνουν το νησί, το οποίο παύει πλέον να αποτελεί το κέντρο του Αιγαίου.
Κλασική εποχή & Περσικοί πόλεμοι
Στις αρχές του 5ου αιώνα π.Χ., οι Παριανοί συμμαχούν με τους Πέρσες και το νησί γίνεται η βάση του Περσικού στόλου στον Ελλαδικό χώρο. Μάλιστα, στη μάχη του Μαραθώνα το 490 π.Χ. οι Παριανοί πολέμησαν στο πλευρό των Περσών και ηττήθηκαν.
Μετά την ήττα τους ο Θεμιστοκλής υποχρεώνει την Πάρο να γίνει μέλος της Αθηναϊκής Συμμαχίας για την οποία προσφέρει πολλά χρήματα καθώς είναι από τα πιο πλούσια νησιά των Κυκλάδων λόγω της εξαγωγής του μαρμάρου της.
Την εποχή αυτή ζουν και δημιουργούν οι φημισμένοι Παριανοί γλύπτες Αγοράκριτος και Σκόπας. Με το τέλος της κλασικής περιόδου, η Πάρος γίνεται σύμμαχος των Μακεδόνων μέχρι τον θάνατο του Μ. Αλεξάνδρου, ενώ στην συνέχεια και για αρκετά χρόνια περνά στην κυριαρχία των Πτολεμαίων.
Ρωμαϊκή εποχή
Η Πάρος και οι υπόλοιπες Κυκλάδες μαζί με ένα μεγάλο τμήμα της ηπειρωτικής Ελλάδας αποτελούν επαρχία της Ρωμαϊκής αυτοκρατορίας με το νησί να περνά σε περίοδο παρακμής μιας και η ανάπτυξη ανακόπτεται λόγω των μεγάλων φόρων που επέβαλλαν οι Ρωμαίοι. Το συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, μάλιστα, το νησί χρησιμοποιείται σαν τόπος εξορίας.
Βυζαντινή εποχή
Ο εκχριστιανισμός των Παριανών ξεκίνησε από τον 1 αιώνα μ.Χ. και ενώ ακόμη το νησί βρισκόταν υπό Ρωμαϊκή κατοχή. Τον 4ο αιώνα το νησί πέρασε στην κυριαρχία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι η περίοδος που στο νησί ιδρύεται ο περίφημος ναός της Παναγίας Εκατονταπυλιανής ή Καταπολιανής από τον ίδιο τον Μέγα Κωνσταντίνο, τον πρώτο Αυτοκράτορα του Βυζαντίου.
Πρόκειται για την εκπλήρωση του τάματος της μητέρας του, Ελένης, στην Παναγία, όταν είχε περάσει από νησί στον δρόμο της για τον Τίμιο Σταυρό. Ο Ναός της Εκατονταπυλιανής, που στέκει αγέρωχος όλα αυτά τα χρόνια κοντά στο λιμάνι της Παροικιάς, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα, σωζόμενα βυζαντινά μνημεία σε όλη την Ελλάδα.
Η Ενετοκρατία
Το 1207, η Πάρος πέρασε στην κατοχή των Ενετών και αποτέλεσε μέλος του δουκάτου του Αιγαίου, που ίδρυσε ο Μάρκος Σανούδος. Οι κάτοικοι του νησιού δουλεύουν στα χωράφια σαν δουλοπάροικοι ενώ εξακολουθούν να ταλαιπωρούνται από πειρατικές επιδρομές και λεηλασίες.
Η Νάουσα γίνεται βάση πειρατών, ενώ την εν λόγω περίοδο χτίζεται το κάστρο της Παροικιάς, της Νάουσας και του Κέφαλου. Στη συνέχεια, από το 1389 μέχρι και το 1537, περνά στην κατοχή της Φραγκικής δυναστείας των Σωμαρίπων, οι οποίοι ανέδειξαν την Πάρο σε εμπορικό κέντρο.
Η Τουρκοκρατία & ο πειρατής Μπαρμπαρόσα
Μπορεί οι πειρατικές επιδρομές να είναι συνυφασμένες με την ιστορία της Πάρου, μετά, όμως, την κατάληψη του νησιού από τον φοβερό πειρατή Χαρεϊντίν Μπαρμπαρόσα (1537) ακολουθεί η ερήμωση του με επακόλουθο το τέλος της Ενετοκρατίας και την αρχή της Τουρκοκρατίας στο κατεστραμμένο πλέον νησί…
Τα Ορλωφικά & η Επανάσταση του 1821
Κατά την διάρκεια των Ρωσοτουρκικών πολέμων (1770 - 1777) ο ρώσικος στόλος χρησιμοποιεί τον ασφαλή όρμο της Νάουσας και το νησάκι της Αγίας Καλής σαν ορμητήριο στο Αιγαίο. Μάλιστα, μετά τη νίκη τους στον Τσεσμέ πήγαν να τους συναντήσουν απεσταλμένοι και από την Πάρο για να τους συγχαρούν.
Η 24 Απριλίου 1821 είναι η ημέρα που ξεκινάει η Επανάσταση στην Πάρο μετά από προκήρυξη του Πάριου Φιλικού Παναγιώτη Δημητρακόπουλου. Ο Δημητρακόπουλος καλύπτει με δικά του έξοδα την αποστολή Πάριων αγωνιστών στην Ύδρα κι από εκεί στην Πελοπόννησο.
Στο νησί ζει και δρα η ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης Μαντώ Μαυρογένους, η οποία και διέθεσε όλη της την περιουσία στον αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης. Για το λόγο, μάλιστα, αυτό ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε -τιμή μοναδική σε γυναίκα- το αξίωμα του επίτιμου αντιστράτηγου και της παραχώρησε κεντρικό σπίτι στο Ναύπλιο αν και η ίδια πεθαίνει πάμπτωχη στην Πάρο. ο 1830, σύμφωνα με τη συνθήκη του Λονδίνου, η Πάρος όπως και όλα τα νησιά των Κυκλάδων προσαρτήθηκε στο Ελληνικό κράτος.
Αρχές του 20υ αιώνα & Παγκόσμιοι πόλεμοι
Με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 το νησί δέχθηκε πρόσφυγες, οι οποίοι ενσωματώθηκαν και εμπλούτισαν την τοπική κοινωνία. Η τροχιά ανάπτυξης του νησιού διακόπτεται με τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και την γερμανική κατοχή. Στις 14 Ιανουαρίου 1944 βομβαρδίζεται από συμμαχικά αεροπλάνα το λιμάνι της Παροικιάς στα πλαίσια της σχεδιαζόμενης καταστροφής από τους Άγγλους όλων των πλοιαρίων που οι Γερμανοί είχαν επιτάξει για τη μεταφορά εφοδίων τους, όπου δεν αποφεύχθηκαν θύματα μεταξύ των αμάχων.
Την περίοδο του Εμφυλίου, ο ΕΛΑΝ Εύβοιας, μετά από διαταγή του Ε.Α.Μ., στέλνεται στο νησί με σκοπό τον αφοπλισμό των Ιερολοχιτών οι οποίοι δρούσαν στο νησί αλλά τελικά ηττήθηκαν.
Τα νεότερα χρόνια
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου, οι Παριανοί αναγκάζονται να μεταναστεύσουν αρχικά στον Πειραιά και αργότερα στο εξωτερικό προκειμένου να μπορέσουν. Γύρω στο 1960 αρχίζει μία καινούργια περίοδος ανάπτυξης για την Πάρο, που βασίζεται κυρίως στον τουρισμό.
Σημαντικά, όμως, χρήματα στην τοπική κοινωνία φέρνουν τόσο οι αμπελώνες της μιας και ξεκινά να βγάζει στην παραγωγή και να εξάγει ανά τον κόσμο το διάσημο κρασί της, όσο και ο αλιευτικός της στόλος που θεωρείται ο μεγαλύτερος των Κυκλάδων.
Το 1207, η Πάρος πέρασε στην κατοχή των Ενετών και αποτέλεσε μέλος του δουκάτου του Αιγαίου, που ίδρυσε ο Μάρκος Σανούδος. Οι κάτοικοι του νησιού δουλεύουν στα χωράφια σαν δουλοπάροικοι ενώ εξακολουθούν να ταλαιπωρούνται από πειρατικές επιδρομές και λεηλασίες.
Η Νάουσα γίνεται βάση πειρατών, ενώ την εν λόγω περίοδο χτίζεται το κάστρο της Παροικιάς, της Νάουσας και του Κέφαλου. Στη συνέχεια, από το 1389 μέχρι και το 1537, περνά στην κατοχή της Φραγκικής δυναστείας των Σωμαρίπων, οι οποίοι ανέδειξαν την Πάρο σε εμπορικό κέντρο.
Η Τουρκοκρατία & ο πειρατής Μπαρμπαρόσα
Μπορεί οι πειρατικές επιδρομές να είναι συνυφασμένες με την ιστορία της Πάρου, μετά, όμως, την κατάληψη του νησιού από τον φοβερό πειρατή Χαρεϊντίν Μπαρμπαρόσα (1537) ακολουθεί η ερήμωση του με επακόλουθο το τέλος της Ενετοκρατίας και την αρχή της Τουρκοκρατίας στο κατεστραμμένο πλέον νησί…
Τα Ορλωφικά & η Επανάσταση του 1821
Κατά την διάρκεια των Ρωσοτουρκικών πολέμων (1770 - 1777) ο ρώσικος στόλος χρησιμοποιεί τον ασφαλή όρμο της Νάουσας και το νησάκι της Αγίας Καλής σαν ορμητήριο στο Αιγαίο. Μάλιστα, μετά τη νίκη τους στον Τσεσμέ πήγαν να τους συναντήσουν απεσταλμένοι και από την Πάρο για να τους συγχαρούν.
Η 24 Απριλίου 1821 είναι η ημέρα που ξεκινάει η Επανάσταση στην Πάρο μετά από προκήρυξη του Πάριου Φιλικού Παναγιώτη Δημητρακόπουλου. Ο Δημητρακόπουλος καλύπτει με δικά του έξοδα την αποστολή Πάριων αγωνιστών στην Ύδρα κι από εκεί στην Πελοπόννησο.
Στο νησί ζει και δρα η ηρωίδα της Ελληνικής Επανάστασης Μαντώ Μαυρογένους, η οποία και διέθεσε όλη της την περιουσία στον αγώνα της Ελληνικής Επανάστασης. Για το λόγο, μάλιστα, αυτό ο Ιωάννης Καποδίστριας της απένειμε -τιμή μοναδική σε γυναίκα- το αξίωμα του επίτιμου αντιστράτηγου και της παραχώρησε κεντρικό σπίτι στο Ναύπλιο αν και η ίδια πεθαίνει πάμπτωχη στην Πάρο. ο 1830, σύμφωνα με τη συνθήκη του Λονδίνου, η Πάρος όπως και όλα τα νησιά των Κυκλάδων προσαρτήθηκε στο Ελληνικό κράτος.
Αρχές του 20υ αιώνα & Παγκόσμιοι πόλεμοι
Με την Μικρασιατική καταστροφή το 1922 το νησί δέχθηκε πρόσφυγες, οι οποίοι ενσωματώθηκαν και εμπλούτισαν την τοπική κοινωνία. Η τροχιά ανάπτυξης του νησιού διακόπτεται με τον Β Παγκόσμιο Πόλεμο και την γερμανική κατοχή. Στις 14 Ιανουαρίου 1944 βομβαρδίζεται από συμμαχικά αεροπλάνα το λιμάνι της Παροικιάς στα πλαίσια της σχεδιαζόμενης καταστροφής από τους Άγγλους όλων των πλοιαρίων που οι Γερμανοί είχαν επιτάξει για τη μεταφορά εφοδίων τους, όπου δεν αποφεύχθηκαν θύματα μεταξύ των αμάχων.
Την περίοδο του Εμφυλίου, ο ΕΛΑΝ Εύβοιας, μετά από διαταγή του Ε.Α.Μ., στέλνεται στο νησί με σκοπό τον αφοπλισμό των Ιερολοχιτών οι οποίοι δρούσαν στο νησί αλλά τελικά ηττήθηκαν.
Τα νεότερα χρόνια
Μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου και του Εμφυλίου, οι Παριανοί αναγκάζονται να μεταναστεύσουν αρχικά στον Πειραιά και αργότερα στο εξωτερικό προκειμένου να μπορέσουν. Γύρω στο 1960 αρχίζει μία καινούργια περίοδος ανάπτυξης για την Πάρο, που βασίζεται κυρίως στον τουρισμό.
Σημαντικά, όμως, χρήματα στην τοπική κοινωνία φέρνουν τόσο οι αμπελώνες της μιας και ξεκινά να βγάζει στην παραγωγή και να εξάγει ανά τον κόσμο το διάσημο κρασί της, όσο και ο αλιευτικός της στόλος που θεωρείται ο μεγαλύτερος των Κυκλάδων.
