της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Κατερίνη είναι πόλη της Μακεδονίας και πρωτεύουσα του Νομού Πιερίας είναι η Κατερίνη. Βρίσκεται στο Πιερικό ύψωμα, ανάμεσα στα Πιέρια Όρη και στον Θερμαϊκό κόλπο, σε υψόμετρο 14–45 m, ενώ αποτελεί μια σύγχρονη κοιτίδα πολιτισμού, ιστορίας, ιδιαίτερης αρχιτεκτονικής δομής και πλούσιας λαογραφίας.
Ονομασία
Για την ονομασία της πόλης υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη υποστηρίζει ότι πήρε το όνομά της από την Αγία Αικατερίνη του Σινά και μάλιστα με κατοίκους που ήρθαν το 1650 στην Κατερίνη με υπόδειξη του επισκόπου Αθανασίου του Βερροιέως. Άλλη υπόθεση κάνει λόγο για την πόλη με το όνομα Άτηρα (σταθμός ή πόλισμα Hatera) και αρκετοί είδαν και επίδραση στο όνομα της πόλης (Κατερίνη – Κάτηρα- Χάτηρα- Άτηρα). Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Φρανσουά Πουκεβίλ, ο οποίος σε χάρτη σημειώνει τον τόπο ως Kateri Hatera. Ο Λέων Εζέ υπολόγισε τη θέση της αρχαίας Άτηρας κοντά στην Κονταριώτισσα, ενώ ο Kurz τοποθετεί το πόλισμα κάπου ανάμεσα στους σημερινούς οικισμούς του Κορινού και της Καλλιθέας.
Αρχαία χρόνια
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, η Πιερία γενικότερα παρουσίασε πυκνή κατοίκηση από την Εποχή του Χαλκού και ανέπτυξε πολιτισμό παράλληλα με το μυκηναϊκό πολιτισμό. Οι Πίερες Θράκες θεωρούνται ως οι πρώτοι κάτοικοι της Πιερίας και εισηγητές της λατρείας του Δωδεκάθεου αλλά και των Πιερίδων Μουσών. Αυτοί εκδιώχθηκαν από τους Μακεδόνες του Περδίκκα Α΄ και έτσι εγκαταστάθηκαν πέρα από το Στρυμόνα, στους πρόποδες του Παγγαίου. Κατά τους Περσικούς Πολέμους, ο Ξέρξης ακολούθησε την κατεύθυνση του σημερινού δρόμου Κατερίνης- Ελασσόνας και υποχρέωσε τους Έλληνες που βρίσκονταν στα Τέμπη να συμπτυχθούν και να οδηγηθούν στα Στενά των Θερμοπυλών, όπου δόθηκε και η μάχη.
Για την ονομασία της πόλης υπάρχουν δυο εκδοχές. Η πρώτη υποστηρίζει ότι πήρε το όνομά της από την Αγία Αικατερίνη του Σινά και μάλιστα με κατοίκους που ήρθαν το 1650 στην Κατερίνη με υπόδειξη του επισκόπου Αθανασίου του Βερροιέως. Άλλη υπόθεση κάνει λόγο για την πόλη με το όνομα Άτηρα (σταθμός ή πόλισμα Hatera) και αρκετοί είδαν και επίδραση στο όνομα της πόλης (Κατερίνη – Κάτηρα- Χάτηρα- Άτηρα). Στο ίδιο συμπέρασμα κατέληξε και ο Φρανσουά Πουκεβίλ, ο οποίος σε χάρτη σημειώνει τον τόπο ως Kateri Hatera. Ο Λέων Εζέ υπολόγισε τη θέση της αρχαίας Άτηρας κοντά στην Κονταριώτισσα, ενώ ο Kurz τοποθετεί το πόλισμα κάπου ανάμεσα στους σημερινούς οικισμούς του Κορινού και της Καλλιθέας.
Αρχαία χρόνια
Σύμφωνα με αρχαιολογικά ευρήματα, η Πιερία γενικότερα παρουσίασε πυκνή κατοίκηση από την Εποχή του Χαλκού και ανέπτυξε πολιτισμό παράλληλα με το μυκηναϊκό πολιτισμό. Οι Πίερες Θράκες θεωρούνται ως οι πρώτοι κάτοικοι της Πιερίας και εισηγητές της λατρείας του Δωδεκάθεου αλλά και των Πιερίδων Μουσών. Αυτοί εκδιώχθηκαν από τους Μακεδόνες του Περδίκκα Α΄ και έτσι εγκαταστάθηκαν πέρα από το Στρυμόνα, στους πρόποδες του Παγγαίου. Κατά τους Περσικούς Πολέμους, ο Ξέρξης ακολούθησε την κατεύθυνση του σημερινού δρόμου Κατερίνης- Ελασσόνας και υποχρέωσε τους Έλληνες που βρίσκονταν στα Τέμπη να συμπτυχθούν και να οδηγηθούν στα Στενά των Θερμοπυλών, όπου δόθηκε και η μάχη.
Ρωμαϊκά Χρόνια
Την περίοδο αυτή, η Πιερία, και κατ’ επέκταση και η Κατερίνη, αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας της Μακεδονίας, που ήταν πλέον υπό την επικυριαρχία των Ρωμαίων. Το 149 π. Χ. παρεμποδίστηκε η εξέγερση του Ανδρίσκου, φερόμενου ως γιου του Περσέα, ο οποίος ξεκίνησε από τα Πιέρια Όρη και κατευθύνθηκε προς τη Θεσσαλία.
Τουρκοκρατία
Η Κατερίνη ιδρύθηκε πιθανώς κατά την διάρκεια της Οθωμανικής επικυριαρχίας. Η Κατερίνη ανήκε αρχικά στην επισκοπή του Πλαταμώνα, μέχρι το 1878, που προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στην Ελλάδα. Αργότερα προστέθηκε στην επισκοπή Πέτρας του Ολύμπου και όταν αυτή διαλύθηκε μεταφέρθηκε στο Κίτρος. Η επισκοπή έγινε Μητρόπολη το 1924 και τυπικά αναφέρεται κατ’ όνομα, σαν Μητρόπολη Κίτρους, αν και περί τα τέλη του 19ου αιώνα η έδρα της μεταφέρθηκε στην Κατερίνη, που ήταν ο κεντρικότερος οικισμός.
Μακεδονικός Αγώνας
Η πόλη συμμετείχε ενεργά και στο Μακεδονικό Αγώνα, κατά των Βούλγαρων κομιτατζήδων όσο και κατά της προπαγάνδας των Ρουμάνων, οι οποίοι συμμάχησαν με τους Τούρκους με επικεφαλής τον Τσάμη. Για να ασκήσουν πιέσεις στη Διεθνή Κοινότητα για επίλυση του θέματος της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, οι λήσταρχοι αιχμαλωτίζουν ξένους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Καπετάν Ματαπάς με την οργάνωση Εθνικής Επιτροπής στην Κατερίνη με συμμετοχή και 3.000 Κρητικών στις μάχες και ο Παρθένιος Βαρδάκας, ο οποίος έκλεισε το 1904 το ρουμανικό σχολείο στην Κατερίνη, συντονίζουν τον Αγώνα. Παρά τη δολοφονική απόπειρα κατά του Παρθένιου, από εθνικιστές Τουρκαλβανούς, ο Αγώνας πέτυχε και το 1912 έμελε να είναι η χρονιά που θα απελευθερωνόταν η Κατερίνη. Μετά την απελευθέρωση της το 1912 και την εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο, τη Μικρά Ρωσία και τη νότια Ρωσία, ο πληθυσμός της αυξήθηκε αλματωδώς και ο ρυθμός της ανάπτυξης της επιταχύνθηκε.
Την περίοδο αυτή, η Πιερία, και κατ’ επέκταση και η Κατερίνη, αποτέλεσε τμήμα της επαρχίας της Μακεδονίας, που ήταν πλέον υπό την επικυριαρχία των Ρωμαίων. Το 149 π. Χ. παρεμποδίστηκε η εξέγερση του Ανδρίσκου, φερόμενου ως γιου του Περσέα, ο οποίος ξεκίνησε από τα Πιέρια Όρη και κατευθύνθηκε προς τη Θεσσαλία.
Τουρκοκρατία
Η Κατερίνη ιδρύθηκε πιθανώς κατά την διάρκεια της Οθωμανικής επικυριαρχίας. Η Κατερίνη ανήκε αρχικά στην επισκοπή του Πλαταμώνα, μέχρι το 1878, που προσαρτήθηκε η Θεσσαλία στην Ελλάδα. Αργότερα προστέθηκε στην επισκοπή Πέτρας του Ολύμπου και όταν αυτή διαλύθηκε μεταφέρθηκε στο Κίτρος. Η επισκοπή έγινε Μητρόπολη το 1924 και τυπικά αναφέρεται κατ’ όνομα, σαν Μητρόπολη Κίτρους, αν και περί τα τέλη του 19ου αιώνα η έδρα της μεταφέρθηκε στην Κατερίνη, που ήταν ο κεντρικότερος οικισμός.
Μακεδονικός Αγώνας
Η πόλη συμμετείχε ενεργά και στο Μακεδονικό Αγώνα, κατά των Βούλγαρων κομιτατζήδων όσο και κατά της προπαγάνδας των Ρουμάνων, οι οποίοι συμμάχησαν με τους Τούρκους με επικεφαλής τον Τσάμη. Για να ασκήσουν πιέσεις στη Διεθνή Κοινότητα για επίλυση του θέματος της απελευθέρωσης της Μακεδονίας, οι λήσταρχοι αιχμαλωτίζουν ξένους εκπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων. Ο Καπετάν Ματαπάς με την οργάνωση Εθνικής Επιτροπής στην Κατερίνη με συμμετοχή και 3.000 Κρητικών στις μάχες και ο Παρθένιος Βαρδάκας, ο οποίος έκλεισε το 1904 το ρουμανικό σχολείο στην Κατερίνη, συντονίζουν τον Αγώνα. Παρά τη δολοφονική απόπειρα κατά του Παρθένιου, από εθνικιστές Τουρκαλβανούς, ο Αγώνας πέτυχε και το 1912 έμελε να είναι η χρονιά που θα απελευθερωνόταν η Κατερίνη. Μετά την απελευθέρωση της το 1912 και την εγκατάσταση προσφύγων από τον Πόντο, τη Μικρά Ρωσία και τη νότια Ρωσία, ο πληθυσμός της αυξήθηκε αλματωδώς και ο ρυθμός της ανάπτυξης της επιταχύνθηκε.
Κατοχή
Στις 12 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Κατερίνη. Επρόκειτο για τους μοτοσικλετιστές της 12ης Στρατιάς του Λιστ. Οι Άγγλοι σύμμαχοι βομβάρδισαν με τα αεροπλάνα τους γερμανικά τανκς στην περιοχή του Άγιου Παντελεήμονα, το 1941. Η πρώτη αντιστασιακή ομάδα στην Πιερία εμφανίστηκε τον Οκτώβριο του 1941 γύρω από το Λιτόχωρο, με επικεφαλής το Ζαχαρία Καρακίτσιο, ο οποίος σκοτώθηκε σε ενέδρα των Γερμανών. Στην περιοχή, υπάλληλοι της Αγροτικής Τράπεζας πρωτοστάτησαν στον αντιστασιακό αγώνα, όπως ο Κικίτσας (Σαράντης Πρωτοπαπάς) και ο καπετάν Νικήτας (Κ. Συνεφάκης). Παράλληλα, την περίοδο εκείνη, σχεδόν 10.000 πρόσφυγες από τη Δράμα κατέφυγαν στην Κατερίνη. Ακολούθησε μία σειρά παράτολμων πράξεων από αντιστασιακές ομάδες, όπως η ανατίναξη τμημάτων της σιδηροδρομικής γραμμής Κατερίνης και Πλαταμώνα, η διευκόλυνση της εξόδου στη Μέση Ανατολή Βρετανών οπλιτών και αξιωματικών με Λιτοχωρινά πλοία και οι επιθέσεις στο Βαρικό και στην Καρίτσα. Τελικά, οι Ναζί έφυγαν από την Κατερίνη στις 26 Οκτωβρίου 1944.
Νεότερα χρόνια
Σήμερα, η Κατερίνη είναι ένα μωσαϊκό πολιτιστικής, πολιτισμικής και κοινωνικής ζωής και ταυτόχρονα μια οργανωμένη κοινωνία που κατάφερε από μια αγροτική πόλη να γίνει ένα σύγχρονο αστικό κέντρο με πλήθος πνευματικών, πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων. Στις μέρες μας η ανάπτυξη της Κατερίνης ανακόπτεται αισθητά από την παρουσία της γειτονικής Θεσσαλονίκης, που απορροφά σε συντριπτικό βαθμό όλες τις δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, λόγω της πολύ μεγάλης τουριστικής κίνησης που υπάρχει στον νομό Πιερίας, η πόλη βρίσκεται αισθητά στο προσκήνιο.
Στις 12 Απριλίου 1941 οι Γερμανοί εισέβαλαν στην Κατερίνη. Επρόκειτο για τους μοτοσικλετιστές της 12ης Στρατιάς του Λιστ. Οι Άγγλοι σύμμαχοι βομβάρδισαν με τα αεροπλάνα τους γερμανικά τανκς στην περιοχή του Άγιου Παντελεήμονα, το 1941. Η πρώτη αντιστασιακή ομάδα στην Πιερία εμφανίστηκε τον Οκτώβριο του 1941 γύρω από το Λιτόχωρο, με επικεφαλής το Ζαχαρία Καρακίτσιο, ο οποίος σκοτώθηκε σε ενέδρα των Γερμανών. Στην περιοχή, υπάλληλοι της Αγροτικής Τράπεζας πρωτοστάτησαν στον αντιστασιακό αγώνα, όπως ο Κικίτσας (Σαράντης Πρωτοπαπάς) και ο καπετάν Νικήτας (Κ. Συνεφάκης). Παράλληλα, την περίοδο εκείνη, σχεδόν 10.000 πρόσφυγες από τη Δράμα κατέφυγαν στην Κατερίνη. Ακολούθησε μία σειρά παράτολμων πράξεων από αντιστασιακές ομάδες, όπως η ανατίναξη τμημάτων της σιδηροδρομικής γραμμής Κατερίνης και Πλαταμώνα, η διευκόλυνση της εξόδου στη Μέση Ανατολή Βρετανών οπλιτών και αξιωματικών με Λιτοχωρινά πλοία και οι επιθέσεις στο Βαρικό και στην Καρίτσα. Τελικά, οι Ναζί έφυγαν από την Κατερίνη στις 26 Οκτωβρίου 1944.
Νεότερα χρόνια
Σήμερα, η Κατερίνη είναι ένα μωσαϊκό πολιτιστικής, πολιτισμικής και κοινωνικής ζωής και ταυτόχρονα μια οργανωμένη κοινωνία που κατάφερε από μια αγροτική πόλη να γίνει ένα σύγχρονο αστικό κέντρο με πλήθος πνευματικών, πολιτιστικών και αθλητικών εκδηλώσεων. Στις μέρες μας η ανάπτυξη της Κατερίνης ανακόπτεται αισθητά από την παρουσία της γειτονικής Θεσσαλονίκης, που απορροφά σε συντριπτικό βαθμό όλες τις δραστηριότητες της ευρύτερης περιοχής. Ωστόσο, λόγω της πολύ μεγάλης τουριστικής κίνησης που υπάρχει στον νομό Πιερίας, η πόλη βρίσκεται αισθητά στο προσκήνιο.
