Ο Πόντος αποτέλεσε προπύργιο του Ελληνισμού λόγω της γεωγραφικής της θέσης και ανέπτυξε ενδιαφέρουσα μουσική παράδοση η οποία διατηρείται έως σήμερα.
Ιστορία της ποντιακής μουσικής
Βυζαντινή περίοδος
Από τον 10ο αιώνα μ.Χ μέχρι την άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461 μ.Χ. Τα τραγούδια αυτά είναι τα έπη των ακριτών(ακριτικά τραγούδια).
Μεταβυζαντινή περίοδος
Από τον 15ο αιώνα έως και τον 19ο αιώνα. Τα τραγούδια αυτά εκφράζουν τον θρήνο για την εθνική συμφορά με την άλωση της πόλης και από την άλλη την ελπίδα για την αναγέννηση του έθνους.
Νεότερα χρόνια
Όλα τα νεότερα τραγούδια που ασχολούνται με την κοινωνική ζωή και αποτελούν την συνέχιση της ποντιακής παράδοσης.
Το Ποντιακό τραγούδι
Τα ποντιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια. Δημιουργός είναι ένα άτομο. Συνήθως αυτό το άτομο μαθαίνει για κάποιο συγκλονιστικό γεγονός ευχάριστο ή δυσάρεστο και δοκιμάζει να το εκφράσει. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατά συνέπεια το λαϊκό τραγούδι. Αν είναι πολύ πετυχημένο ο λαός το μαθαίνει και το διαδίδει, έτσι μεταδίδεται απο γενιά σε γενιά προφορικά. Αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε και στα ποντιακά τραγούδια. Οι λαΪκοί οργανοπαίκτες του Πόντου με πρώτο το λυράρη είναι οι δημιουργοί των περισσότερων ποντιακών τραγουδιών.
Βυζαντινή περίοδος
Από τον 10ο αιώνα μ.Χ μέχρι την άλωση της Τραπεζούντας από τους Τούρκους το 1461 μ.Χ. Τα τραγούδια αυτά είναι τα έπη των ακριτών(ακριτικά τραγούδια).
Μεταβυζαντινή περίοδος
Από τον 15ο αιώνα έως και τον 19ο αιώνα. Τα τραγούδια αυτά εκφράζουν τον θρήνο για την εθνική συμφορά με την άλωση της πόλης και από την άλλη την ελπίδα για την αναγέννηση του έθνους.
Νεότερα χρόνια
Όλα τα νεότερα τραγούδια που ασχολούνται με την κοινωνική ζωή και αποτελούν την συνέχιση της ποντιακής παράδοσης.
Το Ποντιακό τραγούδι
Τα ποντιακά τραγούδια δημιουργήθηκαν όπως όλα τα δημοτικά τραγούδια. Δημιουργός είναι ένα άτομο. Συνήθως αυτό το άτομο μαθαίνει για κάποιο συγκλονιστικό γεγονός ευχάριστο ή δυσάρεστο και δοκιμάζει να το εκφράσει. Έτσι δημιουργείται η έμπνευση και κατά συνέπεια το λαϊκό τραγούδι. Αν είναι πολύ πετυχημένο ο λαός το μαθαίνει και το διαδίδει, έτσι μεταδίδεται απο γενιά σε γενιά προφορικά. Αυτή η διαδικασία ακολουθήθηκε και στα ποντιακά τραγούδια. Οι λαΪκοί οργανοπαίκτες του Πόντου με πρώτο το λυράρη είναι οι δημιουργοί των περισσότερων ποντιακών τραγουδιών.
Οι χοροί του Πόντου
Παραδοσιακοί χοροί από τον Πόντο περιλαμβάνουν τον Ατσιαπάτ, τον Ντιπάτ, τον Τικ, τον Διπλό τικ, τον Τρομακτόν, την Ποντιακή σέρρα, τον Εικοσιένα, τον Τρυγόνα, τον Τσέστο, τον Γέμουρα, τον Ζωναράδικο, το Κότσαρι κ.ά..
Σέρρα – Πυρρίχιος
Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Είναι ο κατεξοχήν πολεμικός (πυρρίχιος) χορός των Ποντίων, που χορευόταν από τα πολύ παλιά χρόνια. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Ο χορός ονομάζεται επίσης και «λάζικον». Η παλαιότητά του κατά πολλούς αποδεικνύεται αν συγκριθεί με την αρχαία πυρρίχη.
Κότσαρι
Ο γνωστότερος ποντιακός χορός, και ο πιο φημισμένος μετά τον πυρρίχιο χορό σέρρα. Χορεύεται μέχρι σήμερα από τους αρμενόφωνους μουσουλμάνους του Χεμσίν με ίδιο όνομα και μουσικό σκοπό. Εντάσσεται στην ομάδα εκείνη των ίσιων κουτσών χορών, που χρησιμοποιούν δηλαδή τα κουτσά βήματα. Οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους
Τρυγόνας
Ευρύτατα διαδομένος παμποντιακός χορός. Πήρε το όνομά του από τον στοίχο: «Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα». Χορεύεται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες σε ανοιχτό κύκλο, με μετακίνηση προς τα αριστερά. Παρόμοια ζωηρά με το τερς του Κιουμούς Ματέν χορεύεται και ο χορός τυρφών ή τυφρών στην περιοχή της Πάφρας.
Γέμουρα
Πρόκειται για χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας. Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας - Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.
Ατσαπάτ (Πλάτανα)
Τα Πλάτανα είναι πρωτεύουσα του καζά (επαρχία Akcapat) δυτικά της Τραπεζούντας. Εκεί χορευόταν ο χορός Ατσαπάτ, απ' όπου πήρε το όνομα. Είναι μία μορφή αργής Σέρρας που συνοδεύεται από τραγούδι. Χορευόταν μόνο από άντρες. Σαν βάση έχει το διπλό Τικ, που κατά την διάρκειά του, κατόπιν παραγγέλματος, εκτελούνται διάφορες φιγούρες. Παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα. Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8.
Παραδοσιακοί χοροί από τον Πόντο περιλαμβάνουν τον Ατσιαπάτ, τον Ντιπάτ, τον Τικ, τον Διπλό τικ, τον Τρομακτόν, την Ποντιακή σέρρα, τον Εικοσιένα, τον Τρυγόνα, τον Τσέστο, τον Γέμουρα, τον Ζωναράδικο, το Κότσαρι κ.ά..
Σέρρα – Πυρρίχιος
Ο ωραιότερος και διασημότερος χορός. Είναι ο κατεξοχήν πολεμικός (πυρρίχιος) χορός των Ποντίων, που χορευόταν από τα πολύ παλιά χρόνια. Πήρε την ονομασία του από τον ποταμό Σέρρα. Ο χορός ονομάζεται επίσης και «λάζικον». Η παλαιότητά του κατά πολλούς αποδεικνύεται αν συγκριθεί με την αρχαία πυρρίχη.
Κότσαρι
Ο γνωστότερος ποντιακός χορός, και ο πιο φημισμένος μετά τον πυρρίχιο χορό σέρρα. Χορεύεται μέχρι σήμερα από τους αρμενόφωνους μουσουλμάνους του Χεμσίν με ίδιο όνομα και μουσικό σκοπό. Εντάσσεται στην ομάδα εκείνη των ίσιων κουτσών χορών, που χρησιμοποιούν δηλαδή τα κουτσά βήματα. Οι χορευτές πιάνονται από τους ώμους
Τρυγόνας
Ευρύτατα διαδομένος παμποντιακός χορός. Πήρε το όνομά του από τον στοίχο: «Ακεί πέραν σ’ορμανόπον η Τρυγώνα η Κορώνα». Χορεύεται τόσο από άνδρες όσο και από γυναίκες σε ανοιχτό κύκλο, με μετακίνηση προς τα αριστερά. Παρόμοια ζωηρά με το τερς του Κιουμούς Ματέν χορεύεται και ο χορός τυρφών ή τυφρών στην περιοχή της Πάφρας.
Γέμουρα
Πρόκειται για χωριό ανατολικά της Τραπεζούντας. Στην περιοχή Σεβάστειας χορευόταν σαν μία μορφή Τρυγώνας. Στα χωριά μεταξύ Γέμουρας - Τραπεζούντας χορευόταν σαν παραλλαγή του εταιρέ.
Ατσαπάτ (Πλάτανα)
Τα Πλάτανα είναι πρωτεύουσα του καζά (επαρχία Akcapat) δυτικά της Τραπεζούντας. Εκεί χορευόταν ο χορός Ατσαπάτ, απ' όπου πήρε το όνομα. Είναι μία μορφή αργής Σέρρας που συνοδεύεται από τραγούδι. Χορευόταν μόνο από άντρες. Σαν βάση έχει το διπλό Τικ, που κατά την διάρκειά του, κατόπιν παραγγέλματος, εκτελούνται διάφορες φιγούρες. Παίζεται από όλα τα μουσικά όργανα. Ο ρυθμός είναι επτάσημος 7/8.
Μουσικοί Δημιουργοί
Γώγος (Πετρίδης)
Είναι ο πατριάρχης της ποντιακής λύρας, γιος του Σταύρη. Φημίζεται για τα «ανοίγματα» που έκανε σε μη ποντιακά ακούσματα, αφού η λύρα του έπαιξε λαϊκά τραγούδια, σκοπούς της εποχής, ακόμα και ευρωπαϊκή μουσική. Είχε μουσική ευφυΐα, καθώς μπορούσε να μεταφέρει στη λύρα τις τεχνικές του κλαρίνου, του βιολιού ή του μπουζουκιού. Η ικανότητα αυτή τον έχρισε «μετρ των αυτοσχεδιασμών».
Δημητριάδης Οδυσσέας
Διακεκριμένος μαέστρος αρχιμουσικός της ελληνικής διασποράς, με πολύχρονη παρουσία στα μουσικά δρώμενα της Σοβιετικής Ένωσης και καταγεγραμμένες τουλάχιστον 6.000 συναυλίες στη μακρά ζωή του. Γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1908 στο Βατούμ της Ρωσίας από Πόντιους γονείς.
Μπαϊρακτάρης Χρήστος
Πόντιος λυράρης και τραγουδιστής. Γεννήθηκε στην Κρώμνη του Πόντου και πέθανε στην Αθήνα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Σημαιοφορίδης. Ο Μπαϊρακτάρης τραγουδούσε κι έπαιζε σε ποντιακούς συλλόγους ενώ είχε κάνει ηχογραφήσεις και σε ειδικές εκπομπές της Δόμνας Σαμίου και στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών.
Γώγος (Πετρίδης)
Είναι ο πατριάρχης της ποντιακής λύρας, γιος του Σταύρη. Φημίζεται για τα «ανοίγματα» που έκανε σε μη ποντιακά ακούσματα, αφού η λύρα του έπαιξε λαϊκά τραγούδια, σκοπούς της εποχής, ακόμα και ευρωπαϊκή μουσική. Είχε μουσική ευφυΐα, καθώς μπορούσε να μεταφέρει στη λύρα τις τεχνικές του κλαρίνου, του βιολιού ή του μπουζουκιού. Η ικανότητα αυτή τον έχρισε «μετρ των αυτοσχεδιασμών».
Δημητριάδης Οδυσσέας
Διακεκριμένος μαέστρος αρχιμουσικός της ελληνικής διασποράς, με πολύχρονη παρουσία στα μουσικά δρώμενα της Σοβιετικής Ένωσης και καταγεγραμμένες τουλάχιστον 6.000 συναυλίες στη μακρά ζωή του. Γεννήθηκε στις 7 Ιουλίου του 1908 στο Βατούμ της Ρωσίας από Πόντιους γονείς.
Μπαϊρακτάρης Χρήστος
Πόντιος λυράρης και τραγουδιστής. Γεννήθηκε στην Κρώμνη του Πόντου και πέθανε στην Αθήνα. Το πραγματικό του όνομα ήταν Σημαιοφορίδης. Ο Μπαϊρακτάρης τραγουδούσε κι έπαιζε σε ποντιακούς συλλόγους ενώ είχε κάνει ηχογραφήσεις και σε ειδικές εκπομπές της Δόμνας Σαμίου και στον ραδιοφωνικό σταθμό Αθηνών.
