Τα Τρίκαλα αποτελούν μια πόλη με πλούσιο πολιτισμικό υπόβαθρο, με σπουδαία ιστορία που ανάγεται στα αρχαία χρόνια. Δεν είναι λοιπόν αναπάντεχο το γεγονός ότι καλλιεργεί ιδιαιτέρως τον τομέα της μουσικής, αφού είχε επιρροές από τον πολιτισμό και την μουσική τόσο της Δύσης, όσο και της Ανατολής.
Κατά την Τουρκοκρατία, μαζί με την Λάρισα, αποτελούσαν τις πιο αξιόλογες πόλεις, όσον αφορά τον οικονομικό και εμπορικό τομέα. Χαρακτηριστικό της περιόδου αυτής είναι ότι τα Τρίκαλα ήταν μια πολυπολιτισμική πόλη, αφού ζούσαν σε αυτόνομες ομάδες Τούρκοι, Άραβες, Εβραίοι και Έλληνες . Όντας, λοιπόν, τα Τρίκαλα πρωτεύουσα του συμπλέγματος Ηπείρου -Θεσσαλίας για αιώνες, κατά την Τουρκοκρατία αποτέλεσε το μέρος όπου συγκεντρώθηκαν σταδιακά θησαυροί στον τομέα της μουσικής και της ποίησης. Ακόμη, όσοι κατάγονταν από τα Γιάννενα και εγκαθίσταντο στα Τρίκαλα, προσθέσανε κι αυτοί στοιχεία του πολιτισμού τους στον ήδη μεγάλο πολιτισμό των Τρικάλων, ενώ στην συνέχεια, τον πολιτισμό αυτό συμπλήρωσαν και τα καφέ-σαντάν, καφέ-αμάν, τα γραμμόφωνα, οι καντάδες, οι πρόσφυγες της Σμύρνης του 1922 και πολλά άλλα στοιχεία. Επιπλέον, το γεγονός ότι η περιοχή ήταν τόπος τον οποίο επισκέπτονταν πλανόδιοι μουσικοί θίασοι, ενώ από τα μισά του 19ου αιώνα το καφέ-αμάν με γυναίκες τραγουδίστριες και χορεύτριες, συνετέλεσε στην διάδοση της ανατολίτικης και βαλκανικής μουσικής στην περιοχή και επομένως στην ένταξη στοιχείων τους στον μουσικό πολιτισμό της.
Στα Τρίκαλα, μετά την απελευθέρωση είχαν έρθει άνθρωποι και από χώρες του εξωτερικού, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην πόλη, δημιουργώντας οικογένειες, ενώ ανέπτυξαν δραστηριότητα σε όλους τους τομείς. Για τον λόγο αυτό, δηλαδή της «πολυεθνικής σύστασης» στην πόλη των Τρικάλων, τα μουσικά ακούσματα σε αυτήν ήταν ποικίλα.
Η μουσική στη ζωή των ανθρώπων της εποχής του 1900 είχε σημαντικό ρόλο και συμμετείχε σε αυτήν με οποιαδήποτε μορφή, είτε ως γραπτό κείμενο στην εφημερίδα που είχε στον τίτλο του μουσικό στοιχείο ή γινόταν αναφορά στην μουσική, είτε ως μορφή διασκέδασης και μόρφωσης.
Στα Τρίκαλα πραγματοποιούνταν ποικίλες εκδηλώσεις και πανηγύρια, όπως επίσης εξετάσεις των σχολείων της πόλης, διοργανώνονταν εκδρομές είτε από Συλλόγους είτε από σχολεία, χοροεσπερίδες, λαχειοφόροι αγορές, ενώ τα μέρη που μπορούσε να διασκεδάσει κάποιος ήταν τα καφωδεία, καφέ-σαντάν, καφέ-αμάν, θέατρα, κινηματογράφος, εξοχικά κέντρα με ζωντανή μουσική, όπως επίσης και θέατρα σκιών με τον Καραγκιόζη.
Τα μουσικά όργανα που υπήρχαν στην Θεσσαλία ήταν το βιολί και από τις αρχές του αιώνα, το κλαρίνο, το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι με τα ζήλια δηλ. ο νταιρές. Βέβαια κατά τόπους υπήρχαν και άλλα όργανα που τα συναντάμε και σε άλλες περιοχές όπως τα χάλκινα που είχε το Λιβάδι (βλάχοι) και η Τσαριτσάνη, ζουρνάδες, νταούλια, γκάιντες, κτλ. εννοείται ότι προϋπηρχε όλων η φλογέρα.
Στα Τρίκαλα, μετά την απελευθέρωση είχαν έρθει άνθρωποι και από χώρες του εξωτερικού, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν μόνιμα στην πόλη, δημιουργώντας οικογένειες, ενώ ανέπτυξαν δραστηριότητα σε όλους τους τομείς. Για τον λόγο αυτό, δηλαδή της «πολυεθνικής σύστασης» στην πόλη των Τρικάλων, τα μουσικά ακούσματα σε αυτήν ήταν ποικίλα.
Η μουσική στη ζωή των ανθρώπων της εποχής του 1900 είχε σημαντικό ρόλο και συμμετείχε σε αυτήν με οποιαδήποτε μορφή, είτε ως γραπτό κείμενο στην εφημερίδα που είχε στον τίτλο του μουσικό στοιχείο ή γινόταν αναφορά στην μουσική, είτε ως μορφή διασκέδασης και μόρφωσης.
Στα Τρίκαλα πραγματοποιούνταν ποικίλες εκδηλώσεις και πανηγύρια, όπως επίσης εξετάσεις των σχολείων της πόλης, διοργανώνονταν εκδρομές είτε από Συλλόγους είτε από σχολεία, χοροεσπερίδες, λαχειοφόροι αγορές, ενώ τα μέρη που μπορούσε να διασκεδάσει κάποιος ήταν τα καφωδεία, καφέ-σαντάν, καφέ-αμάν, θέατρα, κινηματογράφος, εξοχικά κέντρα με ζωντανή μουσική, όπως επίσης και θέατρα σκιών με τον Καραγκιόζη.
Τα μουσικά όργανα που υπήρχαν στην Θεσσαλία ήταν το βιολί και από τις αρχές του αιώνα, το κλαρίνο, το λαούτο, το σαντούρι και το ντέφι με τα ζήλια δηλ. ο νταιρές. Βέβαια κατά τόπους υπήρχαν και άλλα όργανα που τα συναντάμε και σε άλλες περιοχές όπως τα χάλκινα που είχε το Λιβάδι (βλάχοι) και η Τσαριτσάνη, ζουρνάδες, νταούλια, γκάιντες, κτλ. εννοείται ότι προϋπηρχε όλων η φλογέρα.
Παραδοσιακοί χοροί
Για τους περισσότερους Έλληνες η ιστορική περιοχή της Θεσσαλίας, όπου διαπιστώνεται η παρουσία του ανθρώπου από την παλαιολιθική εποχή, είναι συνυφασμένη με τον θεσσαλικό κάμπο που απλώνεται περιβαλλόμενος από πανύψηλα βουνά. Η Θεσσαλία είναι ένα χωνευτήρι από πολλές πολιτισμικές ομάδες, γεγονός που διαφαίνεται και στους παραδοσιακούς χορούς της περιοχής. Οι χοροί του Θεσσαλικού κάμπου είναι συρτοί, καλαματιανοί, στα τρία, στα δύο (Καραγκούνα-Σβαρνιάρα) σκόρπια Μπεράτια, πασχαλιάτικοι (Τάϊ-Τάϊ), Συγκαθιστοί οκτώ χρόνων κ.ά. Αναλυτικότερα:
Καραγκούνα
Πρόκειται για έναν από τους κυριότερους χορούς της Θεσσαλίας, που χορεύεται όμως και σε άλλες περιοχές. Το τραγούδι της καραγκούνας είναι μια αναφορά κι ένας θαυμασμός στην αρχοντική καραγκούνικη γυναικεία φορεσιά, η οποία μαζί με αυτή της σαρακατσάνας, αποτέλεσαν θέματα μελέτης και έρευνας.
Καγκέλι
Χορεύεται στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο από άνδρες και γυναίκες. Είναι ελεύθερος πηδηχτός χορός στον οποίο οι χορευτές εκτελούν πολλές στροφές. Χορεύεται με τα βήματα του Καλαματιανού, πάνω στα οποία γίνονται διάφορες φιγούρες.
Τάι τάι
Είναι ένας «ιδιάζων» τοπικός χορός του είδους των διπλών ή θηλυκωτών, που εκτελείται από άνδρες και γυναίκες μόνο κατά την Τρίτη του Πάσχα. Ο εν λόγω χορός ονομάζεται «τάι τάι» πιθανώς από τις επαναλαμβανόμενες συλλαβές του «τ αϊνέβενε», λέξης που υπάρχει στο δεύτερο στίχο του τραγουδιού. Χορεύεται με γραφικότητα και μεγαλοπρέπεια, ενώ κάνει εντύπωση η εναλλαγή των ανδρικών και γυναικείων φωνών, οι οποίες διαδέχονται ομαδικά η μια την άλλη, πριν ακόμα τελειώσουν.
Για τους περισσότερους Έλληνες η ιστορική περιοχή της Θεσσαλίας, όπου διαπιστώνεται η παρουσία του ανθρώπου από την παλαιολιθική εποχή, είναι συνυφασμένη με τον θεσσαλικό κάμπο που απλώνεται περιβαλλόμενος από πανύψηλα βουνά. Η Θεσσαλία είναι ένα χωνευτήρι από πολλές πολιτισμικές ομάδες, γεγονός που διαφαίνεται και στους παραδοσιακούς χορούς της περιοχής. Οι χοροί του Θεσσαλικού κάμπου είναι συρτοί, καλαματιανοί, στα τρία, στα δύο (Καραγκούνα-Σβαρνιάρα) σκόρπια Μπεράτια, πασχαλιάτικοι (Τάϊ-Τάϊ), Συγκαθιστοί οκτώ χρόνων κ.ά. Αναλυτικότερα:
Καραγκούνα
Πρόκειται για έναν από τους κυριότερους χορούς της Θεσσαλίας, που χορεύεται όμως και σε άλλες περιοχές. Το τραγούδι της καραγκούνας είναι μια αναφορά κι ένας θαυμασμός στην αρχοντική καραγκούνικη γυναικεία φορεσιά, η οποία μαζί με αυτή της σαρακατσάνας, αποτέλεσαν θέματα μελέτης και έρευνας.
Καγκέλι
Χορεύεται στη Θεσσαλία και στην Ήπειρο από άνδρες και γυναίκες. Είναι ελεύθερος πηδηχτός χορός στον οποίο οι χορευτές εκτελούν πολλές στροφές. Χορεύεται με τα βήματα του Καλαματιανού, πάνω στα οποία γίνονται διάφορες φιγούρες.
Τάι τάι
Είναι ένας «ιδιάζων» τοπικός χορός του είδους των διπλών ή θηλυκωτών, που εκτελείται από άνδρες και γυναίκες μόνο κατά την Τρίτη του Πάσχα. Ο εν λόγω χορός ονομάζεται «τάι τάι» πιθανώς από τις επαναλαμβανόμενες συλλαβές του «τ αϊνέβενε», λέξης που υπάρχει στο δεύτερο στίχο του τραγουδιού. Χορεύεται με γραφικότητα και μεγαλοπρέπεια, ενώ κάνει εντύπωση η εναλλαγή των ανδρικών και γυναικείων φωνών, οι οποίες διαδέχονται ομαδικά η μια την άλλη, πριν ακόμα τελειώσουν.
Μουσικοί Δημιουργοί
Τα Τρίκαλα, ο τόπος που εξέθρεψε παιδιά όπως ο Τσιτσάνης, ο Βίρβος, ο Καλδάρας, ο Σαμολαδάς, ο Κολοκοτρώνης και ο Παπασίκας, ήταν και θα είναι μια ανεξάντλητη πηγή λαϊκού πολιτισμού και γνήσιας παράδοσης, και ταυτόχρονα σημείο αναφοράς για το λαϊκό τραγούδι. Από την πόλη αυτή, ξεκίνησαν και διέπρεψαν αυτοί οι μεγάλοι δημιουργοί που κατάφεραν να προσδώσουν νέα διάσταση στο λαϊκό τραγούδι.
Βασίλης Τσιτσάνης
Ο Τσιτσάνης γεννήθηκε στις 18 Ιανουαρίου του 1915 στα Τρίκαλα και αποτέλεσε ίσως τη σημαντικότερη φυσιογνωμία του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού του 20ου αιώνα. Μερικές από τις νέες φωνές που έφερε στο προσκήνιο και δέθηκαν μαζί του ήταν η Μαρίκα Νίνου, η Σωτηρία Μπέλλου, ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Ακόμα, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Πάνος Γαβαλάς, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, η Καίτη Γκρέυ, η Πόλυ Πάνου, η Χαρούλα Λαμπράκη, ο Σταμάτης Κόκοτας.
Απόστολος Καλδάρας
Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 7 Απριλίου 1922. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο ασχολήθηκε στην αρχή ερασιτεχνικά με το μπουζούκι. Κατά την Κατοχής ασχολήθηκε επαγγελματικά με αυτό το μουσικό όργανο και με τη μουσική. Αμέσως μετά την κατοχή ξεκίνησε τις ηχογραφήσεις, το 1946. Το τραγούδι το οποίο και τον ανέδειξε και τον κατέταξε στους μεγαλύτερους μουσικοσυνθέτες και στιχουργούς του είδους αυτού ήταν το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι».
Κώστας Βίρβος
Πολλοί τον έχουν χαρακτηρίσει λαϊκό ποιητή για το υψηλό επίπεδο των στίχων του. Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 29 Μαρτίου 1926. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκε ως στιχουργός με το λαϊκό τραγούδι, χώρο στον οποίο διακρίθηκε από τη δεκαετία του ‘50. Η αγάπη, η χαρά, η ελπίδα, η ζωή, τα βάσανα, οι καημοί, αποτυπώνονται στα πάνω από 2.000 τραγούδια που μας άφησε ως παρακαταθήκη, πολλά από τα οποία έχουν χαρακτηριστεί κλασικά.
Τα Τρίκαλα, ο τόπος που εξέθρεψε παιδιά όπως ο Τσιτσάνης, ο Βίρβος, ο Καλδάρας, ο Σαμολαδάς, ο Κολοκοτρώνης και ο Παπασίκας, ήταν και θα είναι μια ανεξάντλητη πηγή λαϊκού πολιτισμού και γνήσιας παράδοσης, και ταυτόχρονα σημείο αναφοράς για το λαϊκό τραγούδι. Από την πόλη αυτή, ξεκίνησαν και διέπρεψαν αυτοί οι μεγάλοι δημιουργοί που κατάφεραν να προσδώσουν νέα διάσταση στο λαϊκό τραγούδι.
Βασίλης Τσιτσάνης
Ο Τσιτσάνης γεννήθηκε στις 18 Ιανουαρίου του 1915 στα Τρίκαλα και αποτέλεσε ίσως τη σημαντικότερη φυσιογνωμία του ρεμπέτικου και του λαϊκού τραγουδιού του 20ου αιώνα. Μερικές από τις νέες φωνές που έφερε στο προσκήνιο και δέθηκαν μαζί του ήταν η Μαρίκα Νίνου, η Σωτηρία Μπέλλου, ο Πρόδρομος Τσαουσάκης. Ακόμα, ο Στέλιος Καζαντζίδης, ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, ο Πάνος Γαβαλάς, ο Μανώλης Αγγελόπουλος, η Καίτη Γκρέυ, η Πόλυ Πάνου, η Χαρούλα Λαμπράκη, ο Σταμάτης Κόκοτας.
Απόστολος Καλδάρας
Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 7 Απριλίου 1922. Τελειώνοντας το Γυμνάσιο ασχολήθηκε στην αρχή ερασιτεχνικά με το μπουζούκι. Κατά την Κατοχής ασχολήθηκε επαγγελματικά με αυτό το μουσικό όργανο και με τη μουσική. Αμέσως μετά την κατοχή ξεκίνησε τις ηχογραφήσεις, το 1946. Το τραγούδι το οποίο και τον ανέδειξε και τον κατέταξε στους μεγαλύτερους μουσικοσυνθέτες και στιχουργούς του είδους αυτού ήταν το «Νύχτωσε χωρίς φεγγάρι».
Κώστας Βίρβος
Πολλοί τον έχουν χαρακτηρίσει λαϊκό ποιητή για το υψηλό επίπεδο των στίχων του. Γεννήθηκε στα Τρίκαλα στις 29 Μαρτίου 1926. Από πολύ νωρίς ασχολήθηκε ως στιχουργός με το λαϊκό τραγούδι, χώρο στον οποίο διακρίθηκε από τη δεκαετία του ‘50. Η αγάπη, η χαρά, η ελπίδα, η ζωή, τα βάσανα, οι καημοί, αποτυπώνονται στα πάνω από 2.000 τραγούδια που μας άφησε ως παρακαταθήκη, πολλά από τα οποία έχουν χαρακτηριστεί κλασικά.
