Ιστορία τραγουδιού στη Νάξο
Το τραγούδι της Νάξου, όπως και όλων των ελληνικών νησιών, ταυτίζεται με το νησιώτικο τραγούδι. Τα Νησιώτικα τραγούδια έχουν γενέτειρα τους τα Ελληνικά νησιά, όπως άλλωστε μαρτυρά και η ονομασία τους. Τόσο η μουσική, όσο και οι χοροί τους, έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελληνική παράδοση.
Μυθολογία & Αρχαία Χρόνια
Η μυθολογία κατέχει μια πολύ σημαντική θέση στον ιστό της ιστορίας και του πολιτισμού της Νάξου. Οι νέοι χόρευαν στεφανωμένοι με κληματόβεργες, ενώ οι σάτυροι ήταν χορευτές μεταμφιεσμένοι. Λέγεται ότι το έθιμο των Απόκρεω με τους μασκαράδες (μεταμφιεσμένους) είναι κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Στη Νάξο λατρεύτηκε και ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός και της μουσικής. Ήταν γιος του Δία και της Λητώς, η οποία λόγω της οργής και του κατατρεγμού της από τη Ήρα, τη σύζυγο του Δία, προστατεύτηκε από τον Ποσειδώνα και μεταφέρθηκε με δελφίνι στη Δήλο, όπου και γέννησε τον Απόλλωνα και την Άρτεμη.
Μεσαίωνας & Τουρκοκρατία
Οι μετακινήσεις των νησιωτών μας στις Μικρασιατικές ακτές, άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι της νησιώτικης μουσικής στην Ανατολή, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ευρύτερη εξάπλωση της. Στη Νάξο, όπως και σε όλες τις Κυκλάδες, υπερισχύει δυτικό στοιχείο και γενικότερα οι επιρροές του Δυτικού πολιτισμού
Νεότερα χρόνια
Τα νησιώτικα τραγούδια συνεχίζουν μέχρι σήμερα, να κερδίζουν την αγάπη, τόσο των παλιών, όσο και των νέων γενιών, αποδεικνύοντας ακόμα μια φορά τη μεγάλη πολιτιστική, διαχρονική τους αξία.
Το Ναξιώτικο τραγούδι
Αν και τα βασικά στοιχεία του ήχου είναι χαρακτηριστικά κοσμικά -Βυζαντινός, η σχετική απομόνωση των νησιών επέτρεψε την ξεχωριστή ανάπτυξη της ιδιαίτερης νησιώτικης Ελληνικής μουσικής. Το πλείστον των νησιώτικων τραγουδιών συνοδεύονται από την λύρα, το κλαρίνο, την κιθάρα και το βιολί.
Το τραγούδι της Νάξου, όπως και όλων των ελληνικών νησιών, ταυτίζεται με το νησιώτικο τραγούδι. Τα Νησιώτικα τραγούδια έχουν γενέτειρα τους τα Ελληνικά νησιά, όπως άλλωστε μαρτυρά και η ονομασία τους. Τόσο η μουσική, όσο και οι χοροί τους, έχουν τις ρίζες τους στην Αρχαία Ελληνική παράδοση.
Μυθολογία & Αρχαία Χρόνια
Η μυθολογία κατέχει μια πολύ σημαντική θέση στον ιστό της ιστορίας και του πολιτισμού της Νάξου. Οι νέοι χόρευαν στεφανωμένοι με κληματόβεργες, ενώ οι σάτυροι ήταν χορευτές μεταμφιεσμένοι. Λέγεται ότι το έθιμο των Απόκρεω με τους μασκαράδες (μεταμφιεσμένους) είναι κατάλοιπο της διονυσιακής λατρείας. Στη Νάξο λατρεύτηκε και ο Απόλλωνας, ο θεός του φωτός και της μουσικής. Ήταν γιος του Δία και της Λητώς, η οποία λόγω της οργής και του κατατρεγμού της από τη Ήρα, τη σύζυγο του Δία, προστατεύτηκε από τον Ποσειδώνα και μεταφέρθηκε με δελφίνι στη Δήλο, όπου και γέννησε τον Απόλλωνα και την Άρτεμη.
Μεσαίωνας & Τουρκοκρατία
Οι μετακινήσεις των νησιωτών μας στις Μικρασιατικές ακτές, άφησαν ανεξίτηλο το σημάδι της νησιώτικης μουσικής στην Ανατολή, συμβάλλοντας με αυτόν τον τρόπο στην ευρύτερη εξάπλωση της. Στη Νάξο, όπως και σε όλες τις Κυκλάδες, υπερισχύει δυτικό στοιχείο και γενικότερα οι επιρροές του Δυτικού πολιτισμού
Νεότερα χρόνια
Τα νησιώτικα τραγούδια συνεχίζουν μέχρι σήμερα, να κερδίζουν την αγάπη, τόσο των παλιών, όσο και των νέων γενιών, αποδεικνύοντας ακόμα μια φορά τη μεγάλη πολιτιστική, διαχρονική τους αξία.
Το Ναξιώτικο τραγούδι
Αν και τα βασικά στοιχεία του ήχου είναι χαρακτηριστικά κοσμικά -Βυζαντινός, η σχετική απομόνωση των νησιών επέτρεψε την ξεχωριστή ανάπτυξη της ιδιαίτερης νησιώτικης Ελληνικής μουσικής. Το πλείστον των νησιώτικων τραγουδιών συνοδεύονται από την λύρα, το κλαρίνο, την κιθάρα και το βιολί.
Οι χοροί της Νάξου
Η Νάξος, αποτελεί κεντρικό πυρήνα και ανθηρό μουσικό κύτταρο ανάμεσα στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Στους αξώτικους χορούς υπάρχει έντονο το ερωτικό στοιχείο αν και ο χορός αντιπροσωπεύει πολλές πτυχές της ζωής του Ναξιώτη και είναι χοροί αντικρυστοί και συρτοί. Βασικοί χοροί είναι οι εξής:
Συρτός
Ο Νησιώτικος συρτός, όπως και οι περισσότεροι χοροί του Αιγαίου, είναι γενικά χορός ομαδικός, με επικρατέστερο χορευτικό σχήμα τον ανοικτό ή κλειστό κύκλο. Είναι από τους πλέον δημοφιλείς χορού, με χαρακτηριστικό του γνώρισμα την «ελαφριά» εκτέλεση των κινήσεων, το «σουστάρισμα» στα γόνατα, τα πηδήματα των πρωτοχορευτών και η γενικότερα παρατηρούμενη ποικιλία στην έκφραση.
Μπάλλος
Η μελωδία του μπάλου είναι γενικά χαρούμενη και λυρική το οποίο είναι χαρακτηριστικό της μουσικής των νησιών του Αιγαίου. Αυτός ο χορός χορεύεται συνήθως από ζευγάρια κι ενσωματώνει όλα τα στοιχεία του φλερτ. Οι άνδρες παλιότερα δεν μπορούσαν να πλησιάσουν εύκολα τις γυναίκες και με τον μπάλο μπορούσαν να «φλερτάρουν» μαζί τους.
Βλάχα
Είναι χορός κυκλικός και χορεύεται από άντρες και γυναίκες με πιάσιμο από τους ώμους. Χορευόταν μόνο την περίοδο των Αποκριών και το όνομά της το πήρε πιθανόν από το γνωστό τραγούδι: «Στην κεντημένη σου ποδιά, βρε βλάχα, βλάχα, βλαχοπούλα κι αρβανιτοπούλα. Αποτελείται από δύο μουσικά μέρη, ένα αργό και ένα γρήγορο και συνήθως συνοδεύεται από τραγούδι.
Βιντζηλαιαδίστικος
Ο Βιτζηλαιαδίστικος είναι αντρικός χορός από το χωριό Κορωνίδα και οφείλει το όνομά του στην οικογένεια των Βιτζηλαίων, οι οποίοι ήταν και οι μοναδικοί που το χόρευαν. Ο σκοπός του ήταν οργανικός και παιζόταν κατά την περίοδο των Αποκριών με τσαμπούνα.
Κοτσάκια
Ο χορός «Κοτσάκια» χορευόταν στην Κωμιακή (Κορωνίδα) και ήτανε συνήθως ο χορός που ακολουθούσε τον Καλαμαθιανό στο ξεκίνημα του γλεντιού. Στο σκοπό αυτό, ο οποίος παιζόταν με τσαμπούνα, οι οργανοπαίχτες έλεγαν κοτσάκια σε όλους τους συμμετέχοντες στον χορευτικό κύκλο και έτσι ο χορός κρατούσε πολύ ώρα .
Νικηντρές
Στο χορό Νινηντρέ (ή Κουτεντέ), ο οποίος μοιάζει με παιχνίδι, κρατιόνται με μαντήλι και τραγουδούν:
«Νινηντρέ, Νινηντρέ γειά σου Γιάννη Κουτεντέ»
Λένε τα ονόματα ενός-ενός με τη σειρά και σε όποιον αναφέρονται λέει :
«Θα περάσω, θα περάσω και το στοίχημα θα χάσω»
Τότε αυτός που αναφέρθηκε περνά το μαντήλι κάτω από τα πόδια του και εξακολουθεί να το κρατάει ενώ οι άλλοι συνεχίζουν να χορεύουν. Αφού περάσουν όλοι, ο τελευταίος, που δεν έχει κάποιο να κρατάει, περνάει ανάποδα και έχει πλάτη με τον προηγούμενό του. Κάποιος άλλος κρατάει λουρί και χτυπά τους δύο τελευταίους, οι οποίοι πολλές φορές κρατιόνται από τα χέρια μιας και τα μαντήλια δεν είναι γερά. Έτσι σχηματίζεται μια αλυσίδα σαν ένα σχοινί με μανταλάκια.
Η Νάξος, αποτελεί κεντρικό πυρήνα και ανθηρό μουσικό κύτταρο ανάμεσα στα υπόλοιπα νησιά των Κυκλάδων. Στους αξώτικους χορούς υπάρχει έντονο το ερωτικό στοιχείο αν και ο χορός αντιπροσωπεύει πολλές πτυχές της ζωής του Ναξιώτη και είναι χοροί αντικρυστοί και συρτοί. Βασικοί χοροί είναι οι εξής:
Συρτός
Ο Νησιώτικος συρτός, όπως και οι περισσότεροι χοροί του Αιγαίου, είναι γενικά χορός ομαδικός, με επικρατέστερο χορευτικό σχήμα τον ανοικτό ή κλειστό κύκλο. Είναι από τους πλέον δημοφιλείς χορού, με χαρακτηριστικό του γνώρισμα την «ελαφριά» εκτέλεση των κινήσεων, το «σουστάρισμα» στα γόνατα, τα πηδήματα των πρωτοχορευτών και η γενικότερα παρατηρούμενη ποικιλία στην έκφραση.
Μπάλλος
Η μελωδία του μπάλου είναι γενικά χαρούμενη και λυρική το οποίο είναι χαρακτηριστικό της μουσικής των νησιών του Αιγαίου. Αυτός ο χορός χορεύεται συνήθως από ζευγάρια κι ενσωματώνει όλα τα στοιχεία του φλερτ. Οι άνδρες παλιότερα δεν μπορούσαν να πλησιάσουν εύκολα τις γυναίκες και με τον μπάλο μπορούσαν να «φλερτάρουν» μαζί τους.
Βλάχα
Είναι χορός κυκλικός και χορεύεται από άντρες και γυναίκες με πιάσιμο από τους ώμους. Χορευόταν μόνο την περίοδο των Αποκριών και το όνομά της το πήρε πιθανόν από το γνωστό τραγούδι: «Στην κεντημένη σου ποδιά, βρε βλάχα, βλάχα, βλαχοπούλα κι αρβανιτοπούλα. Αποτελείται από δύο μουσικά μέρη, ένα αργό και ένα γρήγορο και συνήθως συνοδεύεται από τραγούδι.
Βιντζηλαιαδίστικος
Ο Βιτζηλαιαδίστικος είναι αντρικός χορός από το χωριό Κορωνίδα και οφείλει το όνομά του στην οικογένεια των Βιτζηλαίων, οι οποίοι ήταν και οι μοναδικοί που το χόρευαν. Ο σκοπός του ήταν οργανικός και παιζόταν κατά την περίοδο των Αποκριών με τσαμπούνα.
Κοτσάκια
Ο χορός «Κοτσάκια» χορευόταν στην Κωμιακή (Κορωνίδα) και ήτανε συνήθως ο χορός που ακολουθούσε τον Καλαμαθιανό στο ξεκίνημα του γλεντιού. Στο σκοπό αυτό, ο οποίος παιζόταν με τσαμπούνα, οι οργανοπαίχτες έλεγαν κοτσάκια σε όλους τους συμμετέχοντες στον χορευτικό κύκλο και έτσι ο χορός κρατούσε πολύ ώρα .
Νικηντρές
Στο χορό Νινηντρέ (ή Κουτεντέ), ο οποίος μοιάζει με παιχνίδι, κρατιόνται με μαντήλι και τραγουδούν:
«Νινηντρέ, Νινηντρέ γειά σου Γιάννη Κουτεντέ»
Λένε τα ονόματα ενός-ενός με τη σειρά και σε όποιον αναφέρονται λέει :
«Θα περάσω, θα περάσω και το στοίχημα θα χάσω»
Τότε αυτός που αναφέρθηκε περνά το μαντήλι κάτω από τα πόδια του και εξακολουθεί να το κρατάει ενώ οι άλλοι συνεχίζουν να χορεύουν. Αφού περάσουν όλοι, ο τελευταίος, που δεν έχει κάποιο να κρατάει, περνάει ανάποδα και έχει πλάτη με τον προηγούμενό του. Κάποιος άλλος κρατάει λουρί και χτυπά τους δύο τελευταίους, οι οποίοι πολλές φορές κρατιόνται από τα χέρια μιας και τα μαντήλια δεν είναι γερά. Έτσι σχηματίζεται μια αλυσίδα σαν ένα σχοινί με μανταλάκια.
Μουσικοί Δημιουργοί
Η Νάξος, απ’ όλα τα κυκλαδονήσια, έχει την μεγαλύτερη μουσικοχορευτική παράδοση. Οι μεγάλες μουσικές οικογένειες που κράτησαν ζωντανό το νησιώτικο τραγούδι (Κονιτόπουλοι, Χατζόπουλοι, Κουκουλάρηδες), κατάγονται από τη Νάξο.
Γιώργος Κονιτόπουλος
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1933. Γιος του φημισμένου βιολιτζή, απ' τον Κινίδαρο της Νάξου, του Μιχάλη Κονιτόπουλου (μωρού) και της Μαρίας Φυρογένη απ' την Κεραμωτή.
Το επαγγελματικό του ξεκίνημα έγινε ενώ ήτανε μαθητής γυμνασίου, με τον φόβο του πατέρα του, αλλά κυρίως το φόβο του αυταρχικού σχολείου της εποχής εκείνης. Κάτω λοιπόν στου Μαρμαρά, σε Κουλουριώτες ψαράδες, πού 'χαν αραγμένες τις ανεμότρατές τους, λόγω της χειμωνιάτικης κακοκαιρίας, έπαιξε για πρώτη φορά «δημόσια» βιολί και κέρδισε τα πρώτα χειροκροτήματα, τις πρώτες καρδιές και τα πρώτα του χρήματα.
Στάθης Κουκουλάρης
Ο Στάθης Κουκουλάρης γεννήθηκε στο Κινίδαρο Νάξου το 1945, σε ένα χωριό με πολύ σπουδαία μουσική παράδοση. Από πολύ μικρός ασχολήθηκε με το βιολί έχοντας ως πρότυπα το θείο του Μιχάλη Κονιτόπουλο ή Μωρο και το σπουδαίο Σταμάτη Μπαρδάνη από την Απείρανθο Νάξου, που του έδειξε τα πρώτα πατήματα στο βιολί.
Βασίλης Χατζόπουλος
Ο Βασίλης Χατζόπουλος, γεννήθηκε το 1930 στην Κωμιακή της Νάξου, από Κωμιακίτες γονείς. Η πορεία του στην παραδοσιακή μουσική μακρά, επίπονη και επίμονη, αφού τίποτα δεν χαριζόταν στα δύσκολα χρόνια που ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία ο αυτοδίδακτος Βασίλης Χατζόπουλος, η οποία όμως ήταν μακρά και επιτυχημένη με πολλά τραγούδια, δίσκους και cd.
Η Νάξος, απ’ όλα τα κυκλαδονήσια, έχει την μεγαλύτερη μουσικοχορευτική παράδοση. Οι μεγάλες μουσικές οικογένειες που κράτησαν ζωντανό το νησιώτικο τραγούδι (Κονιτόπουλοι, Χατζόπουλοι, Κουκουλάρηδες), κατάγονται από τη Νάξο.
Γιώργος Κονιτόπουλος
Γεννήθηκε στην Αθήνα το 1933. Γιος του φημισμένου βιολιτζή, απ' τον Κινίδαρο της Νάξου, του Μιχάλη Κονιτόπουλου (μωρού) και της Μαρίας Φυρογένη απ' την Κεραμωτή.
Το επαγγελματικό του ξεκίνημα έγινε ενώ ήτανε μαθητής γυμνασίου, με τον φόβο του πατέρα του, αλλά κυρίως το φόβο του αυταρχικού σχολείου της εποχής εκείνης. Κάτω λοιπόν στου Μαρμαρά, σε Κουλουριώτες ψαράδες, πού 'χαν αραγμένες τις ανεμότρατές τους, λόγω της χειμωνιάτικης κακοκαιρίας, έπαιξε για πρώτη φορά «δημόσια» βιολί και κέρδισε τα πρώτα χειροκροτήματα, τις πρώτες καρδιές και τα πρώτα του χρήματα.
Στάθης Κουκουλάρης
Ο Στάθης Κουκουλάρης γεννήθηκε στο Κινίδαρο Νάξου το 1945, σε ένα χωριό με πολύ σπουδαία μουσική παράδοση. Από πολύ μικρός ασχολήθηκε με το βιολί έχοντας ως πρότυπα το θείο του Μιχάλη Κονιτόπουλο ή Μωρο και το σπουδαίο Σταμάτη Μπαρδάνη από την Απείρανθο Νάξου, που του έδειξε τα πρώτα πατήματα στο βιολί.
Βασίλης Χατζόπουλος
Ο Βασίλης Χατζόπουλος, γεννήθηκε το 1930 στην Κωμιακή της Νάξου, από Κωμιακίτες γονείς. Η πορεία του στην παραδοσιακή μουσική μακρά, επίπονη και επίμονη, αφού τίποτα δεν χαριζόταν στα δύσκολα χρόνια που ξεκίνησε την καλλιτεχνική του πορεία ο αυτοδίδακτος Βασίλης Χατζόπουλος, η οποία όμως ήταν μακρά και επιτυχημένη με πολλά τραγούδια, δίσκους και cd.
