1.jpg)
της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η λαογραφία της Μάνης περιλαμβάνει αυστηρά ήθη, σκληρά έθιμα, καθώς η βραχώδης χερσόνησος συνδέεται ιστορικά με την Αρχαία Σπάρτη. Οι Μανιάτες τρέφουν μεγάλο σεβασμό προς τις παραδόσεις, την οικογενειακή τιμή και τους νεκρούς, και μια τοπικιστική αντίληψη.
Μοιρολόγια
Στην Μάνη κοινωνία, τα μοιρολόγια (τραγούδια θρηνητικά, τα οποία απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων) υποκαθιστούσαν τα λοιπά τραγούδια, αποτελώντας την μοναδική μορφή λαϊκής ποίησης και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, ενώ και σήμερα ακόμα αυτοσχεδιάζουν , κυρίως οι Μανιάτισσες, δημιουργώντας «επαινετικά του νεκρού» τραγούδια.
Χοιροσφάγια
Τα Χριστούγεννα, κάθε μανιάτικη οικογένεια σφάζει το χοιρινό της, που είχε περιποιηθεί εκτρέφοντάς το , με υλικά της μανιάτικης γης. Η διαδικασία σφαγής θύμιζε ιεροτελεστία. Ο πατέρας έσφαζε το γουρούνι ,η μητέρα έφτιαχνε τα σύγκλινα ,θα τα κάπνιζε με φασκόμηλο το οποίο αφθονεί στην περιοχή και τους προσδίδει μοναδική γεύση, και τα λουκάνικα με φλούδες πορτοκαλιού. Τους παραπάνω μεζέδες έστελναν στους συγχωριανούς τους για να τους δοκιμάσουν. Ανήμερα Χριστούγεννων, η νοικοκυρά μαγείρευε χοιρινό κρέας με σέλινο ή αγριοσέλινο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κρέας ήταν ένα είδος πολυτελείας για τη μανιάτικη οικογένεια, εξού και η παροιμιώδης περιπαιχτική φράση: «Χριστού -Λαμπρή το κρέας το βαρεθήκαμε!!!»
25ή Μαρτίου
Κάθε χρόνο η Μάνη γιορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα την ανακήρυξη της έναρξης του επαναστατικού αγώνα και του ξεσηκωμού εναντίων του Οθωμανικού ζυγού από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και τους Μανιάτες Αγωνιστές. Οι εορταστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται από τον Δήμο Οιτύλου και έχουν επίκεντρο την Αρεόπολη, κορυφώνονται την 17η Μαρτίου, ημέρα έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα το 1821, και συνεχίζονται μέχρι και την 25ή Μαρτίου.
Στην Μάνη κοινωνία, τα μοιρολόγια (τραγούδια θρηνητικά, τα οποία απαγγέλλουν οι άνθρωποι κατά το θάνατο αγαπημένων τους προσώπων) υποκαθιστούσαν τα λοιπά τραγούδια, αποτελώντας την μοναδική μορφή λαϊκής ποίησης και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά, ενώ και σήμερα ακόμα αυτοσχεδιάζουν , κυρίως οι Μανιάτισσες, δημιουργώντας «επαινετικά του νεκρού» τραγούδια.
Χοιροσφάγια
Τα Χριστούγεννα, κάθε μανιάτικη οικογένεια σφάζει το χοιρινό της, που είχε περιποιηθεί εκτρέφοντάς το , με υλικά της μανιάτικης γης. Η διαδικασία σφαγής θύμιζε ιεροτελεστία. Ο πατέρας έσφαζε το γουρούνι ,η μητέρα έφτιαχνε τα σύγκλινα ,θα τα κάπνιζε με φασκόμηλο το οποίο αφθονεί στην περιοχή και τους προσδίδει μοναδική γεύση, και τα λουκάνικα με φλούδες πορτοκαλιού. Τους παραπάνω μεζέδες έστελναν στους συγχωριανούς τους για να τους δοκιμάσουν. Ανήμερα Χριστούγεννων, η νοικοκυρά μαγείρευε χοιρινό κρέας με σέλινο ή αγριοσέλινο. Αξίζει να σημειωθεί ότι το κρέας ήταν ένα είδος πολυτελείας για τη μανιάτικη οικογένεια, εξού και η παροιμιώδης περιπαιχτική φράση: «Χριστού -Λαμπρή το κρέας το βαρεθήκαμε!!!»
25ή Μαρτίου
Κάθε χρόνο η Μάνη γιορτάζει με ιδιαίτερη λαμπρότητα την ανακήρυξη της έναρξης του επαναστατικού αγώνα και του ξεσηκωμού εναντίων του Οθωμανικού ζυγού από τον Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη και τους Μανιάτες Αγωνιστές. Οι εορταστικές εκδηλώσεις που οργανώνονται από τον Δήμο Οιτύλου και έχουν επίκεντρο την Αρεόπολη, κορυφώνονται την 17η Μαρτίου, ημέρα έναρξης του απελευθερωτικού αγώνα το 1821, και συνεχίζονται μέχρι και την 25ή Μαρτίου.
Ζύμωμα
Αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα της Μάνης. Από την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές ξεκινούν να ζυμώνουν λαμπριάτικες κουλούρες με επτάζυμο ζυμάρι για κάθε ένα άτομο του σπιτιού, τους συγγενείς και τους φίλους, ακόμη και για εκείνους που έχουν ξενιτευτεί.
Τα αερόστατα
Το βράδυ της Ανάστασης, παρακολουθήστε το μαγευτικό θέαμα των βεγγαλικών στον ουρανό της Μάνης. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Λεωνιδίου, στο άκουσμα του «Χριστός Ανέστη», αφήνουν ελεύθερα χιλιάδες χρωματιστά αερόστατα, τα οποία γεμίζουν τον ουρανό με φωτεινές κουκίδες, δημιουργώντας ένα κατανυκτικό θέαμα!
Κάψιμο του Ιούδα
Το συγκεκριμένο έθιμο αναβιώνει στην περιοχή την περίοδο του Πάσχα. Λαμβάνει χώρα το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα στην Τραχήλα και προσελκύει κάθε χρόνο πολλούς τουρίστες και ντόπιους. Συγκεκριμένα τοποθετείται ένα ανθρώπινο ομοίωμα όπου στο εσωτερικό του υπάρχουν ξύλα και άχυρα, ενώ μόλις ανάψει η φωτιά, ξεκινά ένα φαντασμαγορικό θέαμα με βεγγαλικά. Ο Ιούδας τυλίγεται στις φλόγες και «τιμωρείται» για την προδοσία του και οι πιστοί ξεσπούν σε χειροκροτήματα. Κατά μήκος του μόλου ανάβουν τα βεγγαλικά και ο Ιούδας καίγεται εν μέσω πυροτεχνημάτων, που ξεχύνονται στον ουρανό, σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
Λιτανεία
Διεξάγεται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το πρωί ξεκινούν οι ιερείς από τις εκκλησίες και τους ακολουθούν οι πιστοί των ενοριών κρατώντας εικόνες και σταυρούς. Όλοι μαζί κάνουν το γύρο του χωριού και ψέλνουν αναστάσιμα τροπάρια και παρακλήσεις. Πάνω στα ανθοστολισμένα μνήματα βρίσκονται το θυμιατήρι με το θυμίαμα, πασχαλιάτικα κουλούρια και αυγά, ενώ στους τάφους των νεκρών που «έφυγαν» λίγο πριν το Πάσχα, υπάρχουν κουλούρια σε μέγεθος μεγάλου χωριάτικου ψωμιού, τα λεγόμενα «δοξάρια».
Αποτελεί ένα από τα πιο χαρακτηριστικά πασχαλινά έθιμα της Μάνης. Από την Μεγάλη Πέμπτη, οι νοικοκυρές ξεκινούν να ζυμώνουν λαμπριάτικες κουλούρες με επτάζυμο ζυμάρι για κάθε ένα άτομο του σπιτιού, τους συγγενείς και τους φίλους, ακόμη και για εκείνους που έχουν ξενιτευτεί.
Τα αερόστατα
Το βράδυ της Ανάστασης, παρακολουθήστε το μαγευτικό θέαμα των βεγγαλικών στον ουρανό της Μάνης. Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες του Λεωνιδίου, στο άκουσμα του «Χριστός Ανέστη», αφήνουν ελεύθερα χιλιάδες χρωματιστά αερόστατα, τα οποία γεμίζουν τον ουρανό με φωτεινές κουκίδες, δημιουργώντας ένα κατανυκτικό θέαμα!
Κάψιμο του Ιούδα
Το συγκεκριμένο έθιμο αναβιώνει στην περιοχή την περίοδο του Πάσχα. Λαμβάνει χώρα το μεσημέρι της Κυριακής του Πάσχα στην Τραχήλα και προσελκύει κάθε χρόνο πολλούς τουρίστες και ντόπιους. Συγκεκριμένα τοποθετείται ένα ανθρώπινο ομοίωμα όπου στο εσωτερικό του υπάρχουν ξύλα και άχυρα, ενώ μόλις ανάψει η φωτιά, ξεκινά ένα φαντασμαγορικό θέαμα με βεγγαλικά. Ο Ιούδας τυλίγεται στις φλόγες και «τιμωρείται» για την προδοσία του και οι πιστοί ξεσπούν σε χειροκροτήματα. Κατά μήκος του μόλου ανάβουν τα βεγγαλικά και ο Ιούδας καίγεται εν μέσω πυροτεχνημάτων, που ξεχύνονται στον ουρανό, σε ένα φαντασμαγορικό θέαμα.
Λιτανεία
Διεξάγεται τη δεύτερη μέρα του Πάσχα. Το πρωί ξεκινούν οι ιερείς από τις εκκλησίες και τους ακολουθούν οι πιστοί των ενοριών κρατώντας εικόνες και σταυρούς. Όλοι μαζί κάνουν το γύρο του χωριού και ψέλνουν αναστάσιμα τροπάρια και παρακλήσεις. Πάνω στα ανθοστολισμένα μνήματα βρίσκονται το θυμιατήρι με το θυμίαμα, πασχαλιάτικα κουλούρια και αυγά, ενώ στους τάφους των νεκρών που «έφυγαν» λίγο πριν το Πάσχα, υπάρχουν κουλούρια σε μέγεθος μεγάλου χωριάτικου ψωμιού, τα λεγόμενα «δοξάρια».
Μανιάτικος γάμος
Στην παλιά Μάνη, σε καμία άλλη περίπτωση δεν τραγουδούσαν και δεν χόρευαν, εκτός από τον γάμο. Ο γάμος γιορταζόταν κατά τον πιο επίσημο και επιδεικτικό τρόπο, γι’ αυτό τον λέγανε και «χαρά». Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ονόματα των κοριτσιών συνοδευόταν από την κατάληξη –ιτσα. Παράλληλα όταν μια γυναίκα παντρευόταν έχανε και το μικρό της όνομα και το επίθετό της και έπαιρνε το όνομα του άνδρα της και το όνομα του πεθερού της.
Για το γάμο ειδοποιούνταν όλοι οι συγγενείς εγκαίρως σ’ όλα τα χωριά. Το σπίτι του γαμπρού επισκευαζόταν και ασπριζόταν. Επιστρατευόντουσαν όλες οι κοπέλες, συγγενείς και φιλικά πρόσωπα για να αλέσουν το στάρι και να φτιάξουν τα ψωμιά του γάμου ανάλογα με τους καλεσμένους. Σαν προίκα, εκτός από τα διάφορα χωράφια που έπαιρνε η νύφη, έπαιρνε και πολλά αντικείμενα. Στις κουβέρτες επάνω πολλές φορές κάρφωναν με διάφορες κορδέλες δεμένα, παλαιά νομίσματα αξίας, συνήθως ασημένια. Πολλά απ’ αυτά δωριζόντουσαν αργότερα στην γέννηση κάποιου νέου μέλους άλλης οικογένειας, συνήθως αγοριού, μαζί με βαμβάκι που σήμαιναν: το παιδί να ζήσει ως τα βαθιά γεράματα έχοντας την δύναμη του χρήματος. Πάντως και οι δύο ευχές είχαν προφανώς γεννηθεί από τις δύο βασικές ελλείψεις των παλιών Μανιατών. Το σημαντικότερο στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα. Η «γλιστέρνα» όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη θησαυρός.
Την ημέρα του γάμου, πήγαιναν μερικοί άνδρες στο σπίτι, έριχναν μερικές ντουφεκιές ως ένδειξη χαράς και τοποθετούσαν τις βέρες στα χέρια του ζευγαριού. Έπειτα γλεντούσαν το ευχάριστο συνταίριασμα με ρακί Καλαμών.
Γαστρονομία
Οι γεύσεις της μανιάτικης κουζίνας περιλαμβάνουν το χοιρινό κρέας σε όλες του τις μορφές (γουρουνοπούλα, λουκάνικο, παστό). Φημισμένο είναι και τα χειροποίητα ζυμαρικά, που συνοδεύονται από ντόπια μυζήθρα, και τα άγρια χόρτα (αμυγδαλήθρες, αγριοσπάνακο, σγατζίκια κ.ά.), που τρώγονται βραστά, τσιγαριστά ή σε πίτες. Ο καγιανάς (αβγά τηγανισμένα με ντομάτα και τυρί), τα λαλάγγια (λωρίδες ζύμης διπλωμένες σαν σαλιγκάρι και τηγανισμένες), το σύγκλινο (χοιρινό παστό, που καπνίζεται και ύστερα βράζεται με πορτοκάλι) και τα τσιγαρολάχανα (αρωματικά άγρια χόρτα τσιγαρισμένα με κρεμμύδι, πελτέ, λάδι, αλάτι και πιπέρι) είναι μερικά κλασικά τοπικά πιάτα. Το μέλι και το λάδι, το καπνιστό χοιρινό, το γνωστό σε όλη την Ελλάδα σύγκλινο , τα λούπινα και τα παξιμάδια, οι λαλαγγίτες και τα πιτάρια με τα χορταρικά και τα μυρωδικά της μανιάτικης γης , το παστέλι που παρασκευάζεται ακόμη με τον παραδοσιακό τρόπο αλλά και το θαλασσινό αλάτι, εξαιρετικά ωφέλιμο και γευστικό που συγκεντρώνεται μέσα στα κοιλώματα των βράχων. Τέλος, αξίζει να δοκιμάσετε τις λαχανόπιτες και τα πιτάρια αλλά και τις τηγανίτες ή λαλάγγια και τα λούπινα.
Στην παλιά Μάνη, σε καμία άλλη περίπτωση δεν τραγουδούσαν και δεν χόρευαν, εκτός από τον γάμο. Ο γάμος γιορταζόταν κατά τον πιο επίσημο και επιδεικτικό τρόπο, γι’ αυτό τον λέγανε και «χαρά». Αξίζει να σημειωθεί ότι τα ονόματα των κοριτσιών συνοδευόταν από την κατάληξη –ιτσα. Παράλληλα όταν μια γυναίκα παντρευόταν έχανε και το μικρό της όνομα και το επίθετό της και έπαιρνε το όνομα του άνδρα της και το όνομα του πεθερού της.
Για το γάμο ειδοποιούνταν όλοι οι συγγενείς εγκαίρως σ’ όλα τα χωριά. Το σπίτι του γαμπρού επισκευαζόταν και ασπριζόταν. Επιστρατευόντουσαν όλες οι κοπέλες, συγγενείς και φιλικά πρόσωπα για να αλέσουν το στάρι και να φτιάξουν τα ψωμιά του γάμου ανάλογα με τους καλεσμένους. Σαν προίκα, εκτός από τα διάφορα χωράφια που έπαιρνε η νύφη, έπαιρνε και πολλά αντικείμενα. Στις κουβέρτες επάνω πολλές φορές κάρφωναν με διάφορες κορδέλες δεμένα, παλαιά νομίσματα αξίας, συνήθως ασημένια. Πολλά απ’ αυτά δωριζόντουσαν αργότερα στην γέννηση κάποιου νέου μέλους άλλης οικογένειας, συνήθως αγοριού, μαζί με βαμβάκι που σήμαιναν: το παιδί να ζήσει ως τα βαθιά γεράματα έχοντας την δύναμη του χρήματος. Πάντως και οι δύο ευχές είχαν προφανώς γεννηθεί από τις δύο βασικές ελλείψεις των παλιών Μανιατών. Το σημαντικότερο στοιχείο σε μια προίκα ήταν η στέρνα. Η «γλιστέρνα» όπως την έλεγαν, γιατί το νερό ήταν στην παλιά Μάνη θησαυρός.
Την ημέρα του γάμου, πήγαιναν μερικοί άνδρες στο σπίτι, έριχναν μερικές ντουφεκιές ως ένδειξη χαράς και τοποθετούσαν τις βέρες στα χέρια του ζευγαριού. Έπειτα γλεντούσαν το ευχάριστο συνταίριασμα με ρακί Καλαμών.
Γαστρονομία
Οι γεύσεις της μανιάτικης κουζίνας περιλαμβάνουν το χοιρινό κρέας σε όλες του τις μορφές (γουρουνοπούλα, λουκάνικο, παστό). Φημισμένο είναι και τα χειροποίητα ζυμαρικά, που συνοδεύονται από ντόπια μυζήθρα, και τα άγρια χόρτα (αμυγδαλήθρες, αγριοσπάνακο, σγατζίκια κ.ά.), που τρώγονται βραστά, τσιγαριστά ή σε πίτες. Ο καγιανάς (αβγά τηγανισμένα με ντομάτα και τυρί), τα λαλάγγια (λωρίδες ζύμης διπλωμένες σαν σαλιγκάρι και τηγανισμένες), το σύγκλινο (χοιρινό παστό, που καπνίζεται και ύστερα βράζεται με πορτοκάλι) και τα τσιγαρολάχανα (αρωματικά άγρια χόρτα τσιγαρισμένα με κρεμμύδι, πελτέ, λάδι, αλάτι και πιπέρι) είναι μερικά κλασικά τοπικά πιάτα. Το μέλι και το λάδι, το καπνιστό χοιρινό, το γνωστό σε όλη την Ελλάδα σύγκλινο , τα λούπινα και τα παξιμάδια, οι λαλαγγίτες και τα πιτάρια με τα χορταρικά και τα μυρωδικά της μανιάτικης γης , το παστέλι που παρασκευάζεται ακόμη με τον παραδοσιακό τρόπο αλλά και το θαλασσινό αλάτι, εξαιρετικά ωφέλιμο και γευστικό που συγκεντρώνεται μέσα στα κοιλώματα των βράχων. Τέλος, αξίζει να δοκιμάσετε τις λαχανόπιτες και τα πιτάρια αλλά και τις τηγανίτες ή λαλάγγια και τα λούπινα.
