.jpg)
της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Τα ήθη και έθιμα της Άρτας είναι στενά συνδεδεμένα με τις δραστηριότητες και τη ζωή των ντόπιων και έχουν τις ρίζες τους στην εποχή της Τουρκοκρατίας. Πρόκειται για έθιμα που διατηρήθηκαν από γενιά σε γενιά είτε με παραλλαγές είτε είτε άθικτα και αποτελούν σημαντικό πολιτισμικό πλούτο της εποχής.
Οι φωτιές στην Αγία Θεοδώρα
Πρόκειται για έθιμο που αναβιώνει το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης και κατά το οποίο κάτοικοι της περιοχής γύρω από την Αγία Θεοδώρα, ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στο προαύλιο της εκκλησίας. Το έθιμο συμβολίζει της φωτιές που άναψαν έξω από το κυβερνείο του ποντίου πιλατου αναμένοντας την απόφαση για την τύχη Του, ενώ ο Πέτρος Τον απαρνούνταν 3 φορές. Το έθιμο προσελκύει κόσμο από όλη την Ελλάδα.
Η περιφορά των επιταφίων
Αναβιώνει τη Μεγάλη Παρασκευή μετά τη βραδινή λειτουργία. Όλοι οι ναοί της πόλης της Άρτας συγκεντρώνουν τους επιτάφιους στο κέντρο της πόλης και γίνεται η περιφορά τους στον πεζόδρομο της οδού Σκουφά με όλες τις τιμές.
Τα Λαζαρούδια
Tο Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδάκια γυρίζουν σε μικρές ομάδες και λένε το «Λάζαρο». Η προετοιμασία έχει ως εξής: τα παιδιά με τη βοήθεια της μητέρας τους στολίζουν τα καλαθάκια τους με λουλούδια. Κατόπιν, πηγαίνουν στα σπίτια όπου οι νοικοκύρηδες τους κεράσματα και χρήματα.
Οι λίμπες
Κατά την πρώτη Ανάσταση, το Μ. Σάββατο το πρωί, στο κέντρο της πόλης, οι κάτοικοι σπάνε πήλινα πιάτα, τις γνωστές λίμπες ή μπότια. Πρόκειται για ένδειξη της χαράς για το χαρμόσυνο γεγονός.
Το κάψιμο του Ιούδα
Το παμπάλαιο αυτό έθιμο τελείται το βράδυ της ανάστασης, οι νέοι της ενορίας της Αγίας Θεοδώρας, φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα με παλιά ρούχα και το μεσημέρι το τοποθετούν σε αυτοσχέδια κρεμάλα δίπλα σε ένα πηγάδι στο προαύλιο της εκκλησίας. Μετά την αναστάσιμη ακολουθία θα ανάψουν φωτιά για να καεί. Παράλληλα, αφήνονται στον ουρανό φωτεινά φλεγόμενα Αερόστατα, για να συμβολίσουν την άνοδο της ψυχής στον ουρανό.
Πρόκειται για έθιμο που αναβιώνει το βράδυ της Μεγάλης Πέμπτης και κατά το οποίο κάτοικοι της περιοχής γύρω από την Αγία Θεοδώρα, ανάβουν μια μεγάλη φωτιά στο προαύλιο της εκκλησίας. Το έθιμο συμβολίζει της φωτιές που άναψαν έξω από το κυβερνείο του ποντίου πιλατου αναμένοντας την απόφαση για την τύχη Του, ενώ ο Πέτρος Τον απαρνούνταν 3 φορές. Το έθιμο προσελκύει κόσμο από όλη την Ελλάδα.
Η περιφορά των επιταφίων
Αναβιώνει τη Μεγάλη Παρασκευή μετά τη βραδινή λειτουργία. Όλοι οι ναοί της πόλης της Άρτας συγκεντρώνουν τους επιτάφιους στο κέντρο της πόλης και γίνεται η περιφορά τους στον πεζόδρομο της οδού Σκουφά με όλες τις τιμές.
Τα Λαζαρούδια
Tο Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδάκια γυρίζουν σε μικρές ομάδες και λένε το «Λάζαρο». Η προετοιμασία έχει ως εξής: τα παιδιά με τη βοήθεια της μητέρας τους στολίζουν τα καλαθάκια τους με λουλούδια. Κατόπιν, πηγαίνουν στα σπίτια όπου οι νοικοκύρηδες τους κεράσματα και χρήματα.
Οι λίμπες
Κατά την πρώτη Ανάσταση, το Μ. Σάββατο το πρωί, στο κέντρο της πόλης, οι κάτοικοι σπάνε πήλινα πιάτα, τις γνωστές λίμπες ή μπότια. Πρόκειται για ένδειξη της χαράς για το χαρμόσυνο γεγονός.
Το κάψιμο του Ιούδα
Το παμπάλαιο αυτό έθιμο τελείται το βράδυ της ανάστασης, οι νέοι της ενορίας της Αγίας Θεοδώρας, φτιάχνουν το ομοίωμα του Ιούδα με παλιά ρούχα και το μεσημέρι το τοποθετούν σε αυτοσχέδια κρεμάλα δίπλα σε ένα πηγάδι στο προαύλιο της εκκλησίας. Μετά την αναστάσιμη ακολουθία θα ανάψουν φωτιά για να καεί. Παράλληλα, αφήνονται στον ουρανό φωτεινά φλεγόμενα Αερόστατα, για να συμβολίσουν την άνοδο της ψυχής στον ουρανό.
Αι Γιάννης Ριγανάς
Σύμφωνα με την παράδοση η 24η Ιουνίου, είναι από τις μεγαλύτερες καλοκαιρινές γιορτές της ελληνικής παράδοσης, αφού η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές.
Την παραμονή λοιπόν της γιορτής στην πλατεία Αγίας Θεοδώρας οι ενορίτες φέρνουν τα Μαγιάτικα λουλουδένια στεφάνια τους βάζουν φωτιά πάνω από την οποία πηδάνε όλοι οι κάτοικοι, καθώς σύμφωνα με την παράδοση επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Το αμίλητο νερό
Τα χαράματα των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές πήγαιναν σε κάποια ξένη βρύση και έκλεβαν νερό και έλεγαν: «όπως τρέχει το νερό στη βρυσούλα μου, έτσι να τρέχει και η σοδιά μου». Το «αμίλητο νερό» πήρε την ονομασία του επειδή η νοικοκυρά κατά τη διαδρομή δε μιλούσε σε κανέναν. Από το νερό αυτό έπιναν όλοι για το καλό του σπιτιού. Η γυναίκα πηγαίνοντας στην βρύση έπαιρνε μαζί της διάφορα εδέσματα για να «ταΐσει τη βρύση». Στην πραγματικότητα το έκαναν για να απολαύσει αυτά τα εδέσματα κάποιος φτωχός.
Tο αναμμένο πουρνάρι
Σύμφωνα με το έθιμο, όταν κάποιος πηγαίνει να επισκεφθεί τα αγαπημένα του πρόσωπα κατά τις γιορτές, κρατά ένα κλαρί από πουρνάρι το οποίο ανάβει στο δρόμο. Αυτό συμβολίζει του βοσκούς, οι οποίοι το βράδυ της Γέννησης του Ιησού, πήγαν να προσκυνήσουν το Θείο βρέφος και για να φωτίσουν το δρόμο τους, έκοψαν κλαδιά απο πουρνάρι και τα άναψαν.
Το έθιμο της Μπαρμπαρούσας
Στο χωριό Πέτα της Άρτας, τους θερινούς μήνες που υπήρχε κίνδυνος να καταστραφούν οι σοδειές, οι κάτοικοι παρακαλούσαν για βροχή. Ένας άνθρωπος ντυνόταν με ψάθες, φτέρες, μυρτιές κ.ά.. Τον έδεναν με σχοινί και τον γύριζαν στις γειτονιές του χωριού. Οι χωρικοί τον ακολουθούσαν με κανάτια νερό, τα οποία άδειαζαν επάνω του. Το νερό που έριχναν στην «Μπαρμπαρούσα» συμβόλιζε το νερό της βροχής που θα έπεφτε για να ποτίσει τα δέντρα και τις καλλιέργειες. Κάποιοι, αντί για νερό πετούσαν χρήματα.
Λεχνικό ή Λιχνοκό
Πριν σαραντίσει μια μητέρα(λεχώνα), οι συγγενείς και οι γείτονες την επισκέπτονταν για να δουν το μωρό, να ευχηθούν και να το ασημώσουν και για να πάνε φαγητό στη λεχώνα, το οποίο συνήθως ήταν ένας κόκκορας.
Σκυλοκούνια ή σκυλοκνιά
Διεξάγονταν την Καθαρά Δευτέρα στην Καμπή Άρτας και έχει τουρκική προέλευση. Οι κάτοικοι τοποθετούσαν ένα άγριο σκυλί σε ένα αυτοσχέδιο μηχανισμό, πάνω από μια λακκούβα με νερό και το γύριζαν κυκλικά μέχρι να πέσει μέσα στη λακκούβα. Έτσι, πίστευαν ότι προστάτευαν τα σκυλιά από την ασθένεια της λύσσας και πως ο σκύλος που έπαιρνε μέρος έθιμο δε θα μολυνόταν ποτέ από την ασθένεια. Το έθιμο πλέον έχει σταματήσει.
Σύμφωνα με την παράδοση η 24η Ιουνίου, είναι από τις μεγαλύτερες καλοκαιρινές γιορτές της ελληνικής παράδοσης, αφού η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές.
Την παραμονή λοιπόν της γιορτής στην πλατεία Αγίας Θεοδώρας οι ενορίτες φέρνουν τα Μαγιάτικα λουλουδένια στεφάνια τους βάζουν φωτιά πάνω από την οποία πηδάνε όλοι οι κάτοικοι, καθώς σύμφωνα με την παράδοση επιφέρει την κάθαρση και οι άνθρωποι απαλλάσσονται από το κακό.
Το αμίλητο νερό
Τα χαράματα των Χριστουγέννων, οι νοικοκυρές πήγαιναν σε κάποια ξένη βρύση και έκλεβαν νερό και έλεγαν: «όπως τρέχει το νερό στη βρυσούλα μου, έτσι να τρέχει και η σοδιά μου». Το «αμίλητο νερό» πήρε την ονομασία του επειδή η νοικοκυρά κατά τη διαδρομή δε μιλούσε σε κανέναν. Από το νερό αυτό έπιναν όλοι για το καλό του σπιτιού. Η γυναίκα πηγαίνοντας στην βρύση έπαιρνε μαζί της διάφορα εδέσματα για να «ταΐσει τη βρύση». Στην πραγματικότητα το έκαναν για να απολαύσει αυτά τα εδέσματα κάποιος φτωχός.
Tο αναμμένο πουρνάρι
Σύμφωνα με το έθιμο, όταν κάποιος πηγαίνει να επισκεφθεί τα αγαπημένα του πρόσωπα κατά τις γιορτές, κρατά ένα κλαρί από πουρνάρι το οποίο ανάβει στο δρόμο. Αυτό συμβολίζει του βοσκούς, οι οποίοι το βράδυ της Γέννησης του Ιησού, πήγαν να προσκυνήσουν το Θείο βρέφος και για να φωτίσουν το δρόμο τους, έκοψαν κλαδιά απο πουρνάρι και τα άναψαν.
Το έθιμο της Μπαρμπαρούσας
Στο χωριό Πέτα της Άρτας, τους θερινούς μήνες που υπήρχε κίνδυνος να καταστραφούν οι σοδειές, οι κάτοικοι παρακαλούσαν για βροχή. Ένας άνθρωπος ντυνόταν με ψάθες, φτέρες, μυρτιές κ.ά.. Τον έδεναν με σχοινί και τον γύριζαν στις γειτονιές του χωριού. Οι χωρικοί τον ακολουθούσαν με κανάτια νερό, τα οποία άδειαζαν επάνω του. Το νερό που έριχναν στην «Μπαρμπαρούσα» συμβόλιζε το νερό της βροχής που θα έπεφτε για να ποτίσει τα δέντρα και τις καλλιέργειες. Κάποιοι, αντί για νερό πετούσαν χρήματα.
Λεχνικό ή Λιχνοκό
Πριν σαραντίσει μια μητέρα(λεχώνα), οι συγγενείς και οι γείτονες την επισκέπτονταν για να δουν το μωρό, να ευχηθούν και να το ασημώσουν και για να πάνε φαγητό στη λεχώνα, το οποίο συνήθως ήταν ένας κόκκορας.
Σκυλοκούνια ή σκυλοκνιά
Διεξάγονταν την Καθαρά Δευτέρα στην Καμπή Άρτας και έχει τουρκική προέλευση. Οι κάτοικοι τοποθετούσαν ένα άγριο σκυλί σε ένα αυτοσχέδιο μηχανισμό, πάνω από μια λακκούβα με νερό και το γύριζαν κυκλικά μέχρι να πέσει μέσα στη λακκούβα. Έτσι, πίστευαν ότι προστάτευαν τα σκυλιά από την ασθένεια της λύσσας και πως ο σκύλος που έπαιρνε μέρος έθιμο δε θα μολυνόταν ποτέ από την ασθένεια. Το έθιμο πλέον έχει σταματήσει.
Μπαούτες και Γιατροί
Στις αρχές του 15ου αιώνα, ο Κάρολος ο Α΄ μετέφερε στην Άρτα τα έθιμα του βενετσιάνικου καρναβαλιού. Η κύρια μεταμφίεση των Αρτινών μασκαράδων, μπαούτα, περιελάμβανε κάπα, μαύρο τρίκωχο καπέλο και μονόχρωμη λευκή, ή μαύρη ανθρωπόμορφη προσωπίδα. Η Βενετία μεταξύ του 1361 και του 1528 χτυπήθηκε από 22 επιδημίες πανώλης. Οι γιατροί που περιέθαλπαν τα θύματα της κολλητικής νόσου, για να μην μολυνθούν, φορούσαν χαρακτηριστική στολή, με κάπα, μαύρο καπέλο και ορνιθόμορφη μάσκα. Έτσι, καθιερώθηκε κι αυτή η μεταμφίεση.
Φιλελλήνια
Ο λόγος για εκδηλώσεις στο Πέτα που πραγματοποιούνται προς τιμήν των αγωνισθέντων και ηρωικώς πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων στη μάχη του Πέτα της 4ης Ιουλίου 1822.
Παραδοσιακός γάμος
Οι προετοιμασίες του γάμου στην Άρτα αρχίζουν λίγες μέρες πριν τον γάμο, την ημέρα Τετάρτη. Ο κουμπάρος ήταν ο νονός του γαμπρού. Οι περισσότεροι παραδοσιακοί γάμοι τελούνταν κυρίως της Κυριακές. Στην όλη προετοιμασία της νύφης συντελούσαν οι άγαμες φίλες της νύφης. Αφού ήταν έτοιμος ο γαμπρός, άρχιζε η γαμήλια πομπή με μπροστάρηδες τους γονείς της νύφης. Τα συμπεθέρια συνηθιζόταν να πορεύονται τραγουδώντας και ρίχνοντας ντουφεκιές στον αέρα. Ο γαμπρός στην γαμήλια πομπή ήταν πάντα έφιππος και πριν πάρει την νύφη στην πόρτα του σπιτιού τον περίμενε ήδη η μητέρα της κόρης που του έδινε δώρα και ρούχα, από την άλλη ο γαμπρός της δώριζε μήλο με κέρματα. Ο γάμος είθισται να τελείτε στο σπίτι της νύφης. Με την ολοκλήρωση του μυστηρίου, ο κουμπάρος έδινε το σήμα στους γονείς της νύφης να επιστρέψουν πίσω στο σπίτι του γαμπρού. Η νύφη ενώ είχε παντρευτεί στο πατρικό θα έμενε πλέον στο σπίτι του συζύγου της. Η μεταφορά της στο νέο της σπίτι γινόταν με άλογο, το οποίο το έσερνε ο αδελφός του γαμπρού. Μόλις έφτανε η νύφη στην εξώπορτα του σπιτιού της συνηθιζόταν να ρίχνει σταυρωτά ρύζι, κουφέτα, να σπάει με τα πόδια της ένα πιάτο και να πατάει ένα σίδερο. Όλες οι κινήσεις της νύφης συμβόλιζαν την ευημερία και καλοτυχία του νέου της οίκου. Τέλος, ακολουθεί γλέντι μέχρι τα ξημερώματα.
Γιορτή Πορτοκαλιού
Η Γιορτή πραγματοποιείται από το Δήμο Αρταίων κατά το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Νοεμβρίου, με τη συνδρομή των Πολιτιστικών Συλλόγων της περιοχής.
Γαστρονομία
Η περιοχή έχει αναπτύξει το δικό της γαστρονομικό πλούτο, βασισμένο εξολοκλήρου στα τοπικά προϊόντα. Ιδιαίτερα φημισμένη είναι για τα εσπεριδοειδή της. Πορτοκάλια, Μανταρίνια αλλά και Λεμόνια παράγονται στην περιοχή σε εξαιρετική ποιότητα. Η ελαιοκαλλιέργεια κατέχει σημαντική θέση στη γεωργική δραστηριότητα της περιοχής. Σήμερα στην Περιφερειακή Ενότητα Άρτας καλλιεργούνται σχεδόν 1.250.000 δένδρα βρώσιμης ποικιλίας ελιάς. Το αυγοτάραχο Αμβρακικού είναι ένα από τα ακριβότερα εδέσματα Ελληνικής παραγωγής. Ακόμη, στην Άρτα παράγεται μέλι που χαρακτηρίζεται από υψηλή ποιότητα και υψηλή διατροφική αξία. Τέλος, ξεχωριστά πιάτα αποτελούν: Μπουμπάρια (έντερα γεμιστά), αγριογούρουνο με κυδώνια και κάστανα, κουνέλι λαγώτο, τσουμπλέκι (κεφτέδες με κρεμμύδια στο φούρνο), χοιρινό με πρασοσέλινο, μοσχάρι με πορτοκάλι στη γάστρα, ζυγούρι με ραδίκια, γίδα κοκκινιστή με τραχανά.
Στις αρχές του 15ου αιώνα, ο Κάρολος ο Α΄ μετέφερε στην Άρτα τα έθιμα του βενετσιάνικου καρναβαλιού. Η κύρια μεταμφίεση των Αρτινών μασκαράδων, μπαούτα, περιελάμβανε κάπα, μαύρο τρίκωχο καπέλο και μονόχρωμη λευκή, ή μαύρη ανθρωπόμορφη προσωπίδα. Η Βενετία μεταξύ του 1361 και του 1528 χτυπήθηκε από 22 επιδημίες πανώλης. Οι γιατροί που περιέθαλπαν τα θύματα της κολλητικής νόσου, για να μην μολυνθούν, φορούσαν χαρακτηριστική στολή, με κάπα, μαύρο καπέλο και ορνιθόμορφη μάσκα. Έτσι, καθιερώθηκε κι αυτή η μεταμφίεση.
Φιλελλήνια
Ο λόγος για εκδηλώσεις στο Πέτα που πραγματοποιούνται προς τιμήν των αγωνισθέντων και ηρωικώς πεσόντων Ελλήνων και Φιλελλήνων στη μάχη του Πέτα της 4ης Ιουλίου 1822.
Παραδοσιακός γάμος
Οι προετοιμασίες του γάμου στην Άρτα αρχίζουν λίγες μέρες πριν τον γάμο, την ημέρα Τετάρτη. Ο κουμπάρος ήταν ο νονός του γαμπρού. Οι περισσότεροι παραδοσιακοί γάμοι τελούνταν κυρίως της Κυριακές. Στην όλη προετοιμασία της νύφης συντελούσαν οι άγαμες φίλες της νύφης. Αφού ήταν έτοιμος ο γαμπρός, άρχιζε η γαμήλια πομπή με μπροστάρηδες τους γονείς της νύφης. Τα συμπεθέρια συνηθιζόταν να πορεύονται τραγουδώντας και ρίχνοντας ντουφεκιές στον αέρα. Ο γαμπρός στην γαμήλια πομπή ήταν πάντα έφιππος και πριν πάρει την νύφη στην πόρτα του σπιτιού τον περίμενε ήδη η μητέρα της κόρης που του έδινε δώρα και ρούχα, από την άλλη ο γαμπρός της δώριζε μήλο με κέρματα. Ο γάμος είθισται να τελείτε στο σπίτι της νύφης. Με την ολοκλήρωση του μυστηρίου, ο κουμπάρος έδινε το σήμα στους γονείς της νύφης να επιστρέψουν πίσω στο σπίτι του γαμπρού. Η νύφη ενώ είχε παντρευτεί στο πατρικό θα έμενε πλέον στο σπίτι του συζύγου της. Η μεταφορά της στο νέο της σπίτι γινόταν με άλογο, το οποίο το έσερνε ο αδελφός του γαμπρού. Μόλις έφτανε η νύφη στην εξώπορτα του σπιτιού της συνηθιζόταν να ρίχνει σταυρωτά ρύζι, κουφέτα, να σπάει με τα πόδια της ένα πιάτο και να πατάει ένα σίδερο. Όλες οι κινήσεις της νύφης συμβόλιζαν την ευημερία και καλοτυχία του νέου της οίκου. Τέλος, ακολουθεί γλέντι μέχρι τα ξημερώματα.
Γιορτή Πορτοκαλιού
Η Γιορτή πραγματοποιείται από το Δήμο Αρταίων κατά το τελευταίο Σαββατοκύριακο του Νοεμβρίου, με τη συνδρομή των Πολιτιστικών Συλλόγων της περιοχής.
Γαστρονομία
Η περιοχή έχει αναπτύξει το δικό της γαστρονομικό πλούτο, βασισμένο εξολοκλήρου στα τοπικά προϊόντα. Ιδιαίτερα φημισμένη είναι για τα εσπεριδοειδή της. Πορτοκάλια, Μανταρίνια αλλά και Λεμόνια παράγονται στην περιοχή σε εξαιρετική ποιότητα. Η ελαιοκαλλιέργεια κατέχει σημαντική θέση στη γεωργική δραστηριότητα της περιοχής. Σήμερα στην Περιφερειακή Ενότητα Άρτας καλλιεργούνται σχεδόν 1.250.000 δένδρα βρώσιμης ποικιλίας ελιάς. Το αυγοτάραχο Αμβρακικού είναι ένα από τα ακριβότερα εδέσματα Ελληνικής παραγωγής. Ακόμη, στην Άρτα παράγεται μέλι που χαρακτηρίζεται από υψηλή ποιότητα και υψηλή διατροφική αξία. Τέλος, ξεχωριστά πιάτα αποτελούν: Μπουμπάρια (έντερα γεμιστά), αγριογούρουνο με κυδώνια και κάστανα, κουνέλι λαγώτο, τσουμπλέκι (κεφτέδες με κρεμμύδια στο φούρνο), χοιρινό με πρασοσέλινο, μοσχάρι με πορτοκάλι στη γάστρα, ζυγούρι με ραδίκια, γίδα κοκκινιστή με τραχανά.
