της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Στην αγκαλιά μεγάλων ορεινών όγκων, σε υψόμετρο 534 μέτρα ανατολικά της Βόρειας Πίνδου δεσπόζει η φιλόξενη πόλη των Γρεβενών που είναι ένας προορισμός γεμάτος εκπλήξεις, πολλά ήθη και έθιμα και μοναδικές γεύσεις που σαγηνεύουν!
Ανακατωσάρια
Είναι το τριήμερο γλέντι που διεξάγεται το τελευταίο σαββατοκύριακο της Αποκριάς στην κεντρική πλατεία των Γρεβενών. Πρόκειται για την αναβίωση του εθίμου που υπάρχει από τα μέσα του 19ου αιώνα, και διατηρείται μέχρι σήμερα στη λαϊκή παράδοση της περιοχής. Κύριο χαρακτηριστικό είναι οι φαντασμαγορικές φωτιές που ανάβουν στο κέντρο της πόλης και οι φανοί σε όλες τις συνοικίες της. Στο γλέντι λαμβάνουν μέρος όλοι, κάτοικοι και επισκέπτες, ακολουθώντας τις μπάντες με τα χάλκινα στους δρόμους της πόλης, τρώγοντας και πίνοντας μέχρι το πρωί.
Η γουρνοχαρά
Είναι ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα. Τους προηγούμενους μήνες του χρόνου, οι οικογένειες τάιζαν όσο περισσότερο μπορούσαν το γουρούνι για να είναι παχύ εκείνη την ημέρα. Να αναφέρουμε ότι το κρέας του γουρουνιού θα ήταν το μόνο που θα έτρωγαν για όλο το χρόνο. 5-6 άντρες επιχειρούσαν να σφάξουν το γουρούνι, ενώ τα παιδιά περίμεναν να πάρουν τη «φούσκα» του για να παίξουν ποδόσφαιρο και άλλα παιχνίδια. Επειδή αυτή η μέρα είχε κύριο στοιχείο το γλέντι και τη χαρά, ονομάστηκε γουρνοχαρά.
Το «γκίλιαντρο»
Είναι παραδοσιακό παιχνίδι του τόπου. Τα παιδιά μαζεύονταν πολλά μαζί, έχοντας το καθένα ένα μεταλλικό στεφάνι. Το στεφάνι το κυλούσαν με ένα σύρμα και έκαναν αγώνες για το ποιος θα βγει πρώτος.
Είναι το τριήμερο γλέντι που διεξάγεται το τελευταίο σαββατοκύριακο της Αποκριάς στην κεντρική πλατεία των Γρεβενών. Πρόκειται για την αναβίωση του εθίμου που υπάρχει από τα μέσα του 19ου αιώνα, και διατηρείται μέχρι σήμερα στη λαϊκή παράδοση της περιοχής. Κύριο χαρακτηριστικό είναι οι φαντασμαγορικές φωτιές που ανάβουν στο κέντρο της πόλης και οι φανοί σε όλες τις συνοικίες της. Στο γλέντι λαμβάνουν μέρος όλοι, κάτοικοι και επισκέπτες, ακολουθώντας τις μπάντες με τα χάλκινα στους δρόμους της πόλης, τρώγοντας και πίνοντας μέχρι το πρωί.
Η γουρνοχαρά
Είναι ένα από τα σημαντικότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα. Τους προηγούμενους μήνες του χρόνου, οι οικογένειες τάιζαν όσο περισσότερο μπορούσαν το γουρούνι για να είναι παχύ εκείνη την ημέρα. Να αναφέρουμε ότι το κρέας του γουρουνιού θα ήταν το μόνο που θα έτρωγαν για όλο το χρόνο. 5-6 άντρες επιχειρούσαν να σφάξουν το γουρούνι, ενώ τα παιδιά περίμεναν να πάρουν τη «φούσκα» του για να παίξουν ποδόσφαιρο και άλλα παιχνίδια. Επειδή αυτή η μέρα είχε κύριο στοιχείο το γλέντι και τη χαρά, ονομάστηκε γουρνοχαρά.
Το «γκίλιαντρο»
Είναι παραδοσιακό παιχνίδι του τόπου. Τα παιδιά μαζεύονταν πολλά μαζί, έχοντας το καθένα ένα μεταλλικό στεφάνι. Το στεφάνι το κυλούσαν με ένα σύρμα και έκαναν αγώνες για το ποιος θα βγει πρώτος.
Η «τσιουλέγκα»
Ακόμη ένα τοπικό παιχνίδι που παίζονταν με δύο παίκτες. Ο ένας καθόταν σ’ ένα κύκλο και με την «τσιλικόβεργά» του προσπαθούσε να διώξει όσο πιο μακριά μπορούσε το «τσιλίκι» του. Αν ο άλλος παίκτης έπιανε το «τσιλίκι», ο πρώτος έχανε και άλλαζαν ρόλους. Αν όχι, προσπαθούσε να τον «κάψει» πετώντας το «τσιλίκι» πάνω του. Ο πρώτος έπρεπε να το χτυπήσει με την «τσιλικόβεργα» όσο πιο μακριά μπορούσε. Στο τέλος μετρούσαν πόσα μέτρα απείχε το «τσιλίκι» απ’ τον κύκλο και για κάθε μέτρο αντιστοιχούσε ένας πόντος. Νικητής ήταν αυτός που είχε τους περισσότερους πόντους.
Ανδρομάνα
Ο λόγος για ένα σπάνιο έθιμο που αναβιώνει στη Δεσκάτη Γρεβενών την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα. Η Ανδρομάνα συμβολίζει την Παναγία, που υπέφερε με το θάνατο του Χριστού, αλλά και την Άνοιξη που ξαναγεννιόνται όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα. Το έθιμο αυτό, που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς. Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή. Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους.
Το έθιμο με τις περδίκες
Ένα πολύ ενδιαφέρον έθιμο του Πάσχα αναβιώνει αυτές τις ημέρες στα χωριά των Γρεβενών. Ο λόγος για τις «Περδίκες» τα ζωγραφισμένα με λιωμένο μελισσοκέρι πασχαλινά αυγά. Το βάψιμο γίνεται με ιδιαίτερο τρόπο, όπως τον έμαθαν από τις γιαγιάδες τους και συνεχίζουν την παράδοση μέχρι και σήμερα. Οι «Περδίκες» είναι στην ουσία κεντημένα αβγά στο χέρι με καλλιτεχνικό τρόπο, μοναδικά στον ελλαδικό χώρο, με έντονα στοιχεία λαογραφικά της γνήσιας λαϊκής ζωγραφικής, με σμιλεμένα γεωμετρικά σχήματα, αναδύοντας έντονα το πηγαίο ταλέντο καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας της κάθε νοικοκυράς.Τα σχέδια είναι μοναδικά, που τα παραδίδει η μαμά στην κόρη, συνεχίζοντας έτσι την ντόπια λαϊκή παράδοση.
Γιορτή Μανιταριού
Προς τα τέλη του Αυγούστου, στις όχθες του Βενέτικου ποταμού λαμβάνει χώρα η 3ήμερη Πανελλήνια Γιορτή Μανιταρίου.Ξεκίνησε το 2004 και συνεχίζει μέχρι σήμερα,την διοργανώνη ο σύλλογος Μανιταρόφιλων Δυτικής Μακεδονίας και ως σκοπό έχει την ανταλλαγή γνώσεων,εμπειριών και κυρίως την γνωριμία μεταξύ των μανιταρόφιλων. Στο χώρο λειτουργούν ταβέρνα, αναψυκτήριο, παιδότοπος, εργαστήρι μυκητογνωσίας, παζάρι τοπικών προϊόντων, εκθέσεις… κλπ. Οι επισκέπτες και οι κατασκηνωτές μπορούν να κάνουν ιππασία, κολύμπι, λασπόλουτρα, κανό κατά μήκος του ποταμού, ποδήλατο βουνού, αναρρίχηση, τοξοβολία. Μπορούν επίσης να δοκιμάσουν μανιταρογεύσεις, να δούνε στο μικροσκόπιο μανιτάρια στο εργαστήρι μυκητογνωσίας, να παρακολουθήσουν μουσικές συναυλίες. Το βράδυ ανάβει τεράστια φωτιά στο κέντρο της εκδήλωσης και πραγματοποιείται ολονυκτία με χορούς και τραγούδια υπό το φώς των αστεριών.
Ακόμη ένα τοπικό παιχνίδι που παίζονταν με δύο παίκτες. Ο ένας καθόταν σ’ ένα κύκλο και με την «τσιλικόβεργά» του προσπαθούσε να διώξει όσο πιο μακριά μπορούσε το «τσιλίκι» του. Αν ο άλλος παίκτης έπιανε το «τσιλίκι», ο πρώτος έχανε και άλλαζαν ρόλους. Αν όχι, προσπαθούσε να τον «κάψει» πετώντας το «τσιλίκι» πάνω του. Ο πρώτος έπρεπε να το χτυπήσει με την «τσιλικόβεργα» όσο πιο μακριά μπορούσε. Στο τέλος μετρούσαν πόσα μέτρα απείχε το «τσιλίκι» απ’ τον κύκλο και για κάθε μέτρο αντιστοιχούσε ένας πόντος. Νικητής ήταν αυτός που είχε τους περισσότερους πόντους.
Ανδρομάνα
Ο λόγος για ένα σπάνιο έθιμο που αναβιώνει στη Δεσκάτη Γρεβενών την πρώτη Παρασκευή μετά το Πάσχα. Η Ανδρομάνα συμβολίζει την Παναγία, που υπέφερε με το θάνατο του Χριστού, αλλά και την Άνοιξη που ξαναγεννιόνται όλα, όπως ανέμεναν το ίδιο οι σκλαβωμένοι Έλληνες να ξαναγίνει με την Ελλάδα. Το έθιμο αυτό, που αποτελείται από ιδιόρρυθμα παραδοσιακά τραγούδια και χορούς της Πασχαλιάς. Στο τέλος του εθίμου χορεύεται η «Ανδρομάνα», ένας χορός που αποτελείται από άνδρες που σχηματίζουν τρία πατώματα, έξι στο πρώτο, πέντε στο δεύτερο-πάνω στις πλάτες των πρώτων και άλλοι τρεις στην κορυφή. Η ανθρώπινη πυραμίδα που σχηματίζεται, δίνει την ευκαιρία στο χορό να αλλάξει και τους ρυθμούς των τραγουδιών, που από αργούς και λυπητερούς μετατρέπονται σε γρήγορους και εύθυμους.
Το έθιμο με τις περδίκες
Ένα πολύ ενδιαφέρον έθιμο του Πάσχα αναβιώνει αυτές τις ημέρες στα χωριά των Γρεβενών. Ο λόγος για τις «Περδίκες» τα ζωγραφισμένα με λιωμένο μελισσοκέρι πασχαλινά αυγά. Το βάψιμο γίνεται με ιδιαίτερο τρόπο, όπως τον έμαθαν από τις γιαγιάδες τους και συνεχίζουν την παράδοση μέχρι και σήμερα. Οι «Περδίκες» είναι στην ουσία κεντημένα αβγά στο χέρι με καλλιτεχνικό τρόπο, μοναδικά στον ελλαδικό χώρο, με έντονα στοιχεία λαογραφικά της γνήσιας λαϊκής ζωγραφικής, με σμιλεμένα γεωμετρικά σχήματα, αναδύοντας έντονα το πηγαίο ταλέντο καλλιτεχνικής έκφρασης και δημιουργίας της κάθε νοικοκυράς.Τα σχέδια είναι μοναδικά, που τα παραδίδει η μαμά στην κόρη, συνεχίζοντας έτσι την ντόπια λαϊκή παράδοση.
Γιορτή Μανιταριού
Προς τα τέλη του Αυγούστου, στις όχθες του Βενέτικου ποταμού λαμβάνει χώρα η 3ήμερη Πανελλήνια Γιορτή Μανιταρίου.Ξεκίνησε το 2004 και συνεχίζει μέχρι σήμερα,την διοργανώνη ο σύλλογος Μανιταρόφιλων Δυτικής Μακεδονίας και ως σκοπό έχει την ανταλλαγή γνώσεων,εμπειριών και κυρίως την γνωριμία μεταξύ των μανιταρόφιλων. Στο χώρο λειτουργούν ταβέρνα, αναψυκτήριο, παιδότοπος, εργαστήρι μυκητογνωσίας, παζάρι τοπικών προϊόντων, εκθέσεις… κλπ. Οι επισκέπτες και οι κατασκηνωτές μπορούν να κάνουν ιππασία, κολύμπι, λασπόλουτρα, κανό κατά μήκος του ποταμού, ποδήλατο βουνού, αναρρίχηση, τοξοβολία. Μπορούν επίσης να δοκιμάσουν μανιταρογεύσεις, να δούνε στο μικροσκόπιο μανιτάρια στο εργαστήρι μυκητογνωσίας, να παρακολουθήσουν μουσικές συναυλίες. Το βράδυ ανάβει τεράστια φωτιά στο κέντρο της εκδήλωσης και πραγματοποιείται ολονυκτία με χορούς και τραγούδια υπό το φώς των αστεριών.
Ρουγκουτσάρια
Αναβιώνει την Πρωτοχρονιά και έχει τις ρίζες του στην εποχή της τουρκοκρατίας. Τα αγόρια του χωριού μεταμφιέζονται σε γυναίκες (μπούλες) και σε τσολιάδες (καπεταναίους). Άλλες αμφιέσεις που είναι διαδεδομένες είναι αυτές του ιερέα (με ράσο και βασιλικό στο χέρι), του ρουγκουτσάρη (βάφεται μαύρος και φοράει κουδούνια) και της νοσοκόμας. Οι καπεταναίοι ενοχλούν με πειράγματα τις γυναίκες, χορεύουν, τραγουδούν και επισκέπτονται τους νοικοκυραίους. Οι χωρικοί τους προσφέρουν κρέας, λουκάνικα, κρασί, τα οποία τα μαγειρεύουν και τα τρώνε το βράδυ στο γλέντι.
Τα Σούρβα
Για την αναγγελία του Νέου Έτους, τα νεαρά αγόρια χτυπούν την καμπάνα της εκκλησίας φωνάζοντας «Σούρβα». Σούρβα ονομάζουν την κρανιά, το φυλλοβόλο δένδρο με πλούσιο φύλλωμα και σκληρό ξύλο. Λέγεται ότι από ξύλο κρανιάς κατασκευάσθηκε ο Δούρειος Ίππος. Τα παιδιά, αντί για κοντάρια, κρατούσαν κλαριά από κρανιές και μ’ αυτά χτυπούσαν τους περαστικούς στη πλάτη για να μεταδώσουν τη δύναμη τους. Τα χτυπήματα συνοδευόταν με τις λέξεις « Σούρβα, σούρβα, γερό κορμί, γερό σταυρί … ».
Τα δαιμονικά
Στα Γρεβενά ανάβουν ένα μεγάλο κούτσουρο σε μια γωνιά από την παραμονή των Χριστουγέννων και η φωτιά καίει συνέχεια μέχρι τα Φώτα για να προστατεύει την οικογένεια από τα δαιμονικά
Γαστρονομία
Στα ορεινά των Γρεβενών φυσικά θα βρεί ο επισκέπτης ό,τι κουζίνα περιμένει από μια ορεινή περιοχή: πολλά κρεατικά, πολύ κυνήγι (πέρδικες, φασιανούς, λαγούς, αγριογούρουνα), πολλά τοπικά τυροκομικά (Μπάτζιο, Γαλοτύρι, Ανεβατό Γρεβενών) και φυσικά πίτες (τραχανόπιτες, πρασόπιτες, μανιταρόπιτες, κρεατόπιτες, κ.ά.) και ζυμαρικά (χυλοπίτες, τραχανάδες). Εδώ το ξεχωριστό στοιχείο της ντόπιας κουζίνας είναι το μανιτάρι. Πρόκειται για έναν τόπο όπου έχουν καταγραφεί πάνω από 2000 είδη μανιταριών, έχουν από παλιά αναπτύξει μιαν εξαιρετικά σύνθετη κουζίνα με βάση τα εκατοντάδες βρώσιμα μανιτάρια. Η πόλη των Γρεβενών έχει ανακηρυχθεί «πόλη των μανιταριών» και το εννοεί. Τέλος, όλο και μεγαλώνει η τοπική παραγωγή οίνου, οπότε στους περισσότερους χώρους εστίασης σερβίρεται εξαιρετικό ντόπιο κρασί.
Αναβιώνει την Πρωτοχρονιά και έχει τις ρίζες του στην εποχή της τουρκοκρατίας. Τα αγόρια του χωριού μεταμφιέζονται σε γυναίκες (μπούλες) και σε τσολιάδες (καπεταναίους). Άλλες αμφιέσεις που είναι διαδεδομένες είναι αυτές του ιερέα (με ράσο και βασιλικό στο χέρι), του ρουγκουτσάρη (βάφεται μαύρος και φοράει κουδούνια) και της νοσοκόμας. Οι καπεταναίοι ενοχλούν με πειράγματα τις γυναίκες, χορεύουν, τραγουδούν και επισκέπτονται τους νοικοκυραίους. Οι χωρικοί τους προσφέρουν κρέας, λουκάνικα, κρασί, τα οποία τα μαγειρεύουν και τα τρώνε το βράδυ στο γλέντι.
Τα Σούρβα
Για την αναγγελία του Νέου Έτους, τα νεαρά αγόρια χτυπούν την καμπάνα της εκκλησίας φωνάζοντας «Σούρβα». Σούρβα ονομάζουν την κρανιά, το φυλλοβόλο δένδρο με πλούσιο φύλλωμα και σκληρό ξύλο. Λέγεται ότι από ξύλο κρανιάς κατασκευάσθηκε ο Δούρειος Ίππος. Τα παιδιά, αντί για κοντάρια, κρατούσαν κλαριά από κρανιές και μ’ αυτά χτυπούσαν τους περαστικούς στη πλάτη για να μεταδώσουν τη δύναμη τους. Τα χτυπήματα συνοδευόταν με τις λέξεις « Σούρβα, σούρβα, γερό κορμί, γερό σταυρί … ».
Τα δαιμονικά
Στα Γρεβενά ανάβουν ένα μεγάλο κούτσουρο σε μια γωνιά από την παραμονή των Χριστουγέννων και η φωτιά καίει συνέχεια μέχρι τα Φώτα για να προστατεύει την οικογένεια από τα δαιμονικά
Γαστρονομία
Στα ορεινά των Γρεβενών φυσικά θα βρεί ο επισκέπτης ό,τι κουζίνα περιμένει από μια ορεινή περιοχή: πολλά κρεατικά, πολύ κυνήγι (πέρδικες, φασιανούς, λαγούς, αγριογούρουνα), πολλά τοπικά τυροκομικά (Μπάτζιο, Γαλοτύρι, Ανεβατό Γρεβενών) και φυσικά πίτες (τραχανόπιτες, πρασόπιτες, μανιταρόπιτες, κρεατόπιτες, κ.ά.) και ζυμαρικά (χυλοπίτες, τραχανάδες). Εδώ το ξεχωριστό στοιχείο της ντόπιας κουζίνας είναι το μανιτάρι. Πρόκειται για έναν τόπο όπου έχουν καταγραφεί πάνω από 2000 είδη μανιταριών, έχουν από παλιά αναπτύξει μιαν εξαιρετικά σύνθετη κουζίνα με βάση τα εκατοντάδες βρώσιμα μανιτάρια. Η πόλη των Γρεβενών έχει ανακηρυχθεί «πόλη των μανιταριών» και το εννοεί. Τέλος, όλο και μεγαλώνει η τοπική παραγωγή οίνου, οπότε στους περισσότερους χώρους εστίασης σερβίρεται εξαιρετικό ντόπιο κρασί.
