της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Ξάνθη με τις πλακόστρωτες πλατείες, τις παλιές εκκλησίες, τα χάνια και τις καπναποθήκες φανερώνει στον επισκέπτη τον πολιτισμό του προηγούμενου αιώνα. Είναι ένα μοναδικό «χαρμάνι» από διαφορετικές φυλές και θρησκείες, που ενώθηκαν σε έναν συνδυασμό ιστορικό και μαγευτικό.
Ο Νέστος
Είναι το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά και το «ποτάμι της ζωής» για την περιοχή. Το δάσος του ποταμού απαρτίζεται από πολύ πλούσια βλάστηση, ενώ το φαράγγι αποτελεί καταφύγιο για σπάνια αρπακτικά πτηνά και για θηλαστικά. Τη μοναδικότητα του τοπίου μπορεί να το θαυμάσει κάθε επισκέπτης με τα πόδια, με το τρένο και με κανό.
Λίμνη Βιστωνίδα
Πρόκειται για την υφάλμυρη λίμνη στα όρια των νομών Ξάνθης και Ροδόπης η οποία προστατεύεται από την Σύμβαση Ραμσάρ και το ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 ως περιοχή ειδικής προστασίας. Δημιουργήθηκε πριν από 5 εκ. χρόνια περίπου και η ονομασία της οφείλεται στους Βίστωνες, ένα θρακικό φύλο, που ζούσε στην περιοχή. Είναι η τέταρτη σε μέγεθος ελληνική λίμνη ενώ η έκταση αυτή αυξομειώνεται ανάλογα με την εποχή γύρω στα 6 τ.χλμ. Συνδέεται με την θάλασσα με στενά κανάλια και το θαλασσινό νερό που εισέρχεται στην λίμνη, προσδίδει στο νερό της την ιδιότητα να παρουσιάζει μεταβολές στην περιεκτικότητα άλατος, εξ αιτίας του οποίου το βόρειο τμήμα να έχει γλυκά νερά από τις εισροές των ποταμών Κόσυνθου, Κομψάτου και Τραύου.
Ποταμός Κόσυνθος
Ρέει αποκλειστικά μέσα στα όρια του ελληνικού εδάφους. Πηγάζει από τις κορυφές τις Κούλας (κεντρική Ροδόπη) διασχίζει τα Πομακοχώρια, περνά από τον παραδοσιακό οικισμό της Ξάνθης και, αφού ανοιχτεί στην πεδιάδα, εκβάλλει στα βορειοδυτικά της λίμνης Βιστωνίδας. Το όνομα του ποταμού Κόσυνθου στα αρχαία χρόνια ήταν «Κοσσινίτης».
Ο Μακεδονικός Τάφος
Ανακαλύφθηκε κατά τη δεκαετία του '50 βόρεια των Κομνηνών. Σύμφωνα με τα ευρήματα, ο Τάφος χρονολογικά τοποθετείται στην χρονική περίοδο 200-150 π.χ. Αποτελείται από εσωτερικό δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο που είναι σκεπασμένος με καμάρες. Ο Μακεδονικός Τάφος των Κομνηνών είναι ο καλύτερα σωζόμενος και ο πιο εντυπωσιακός, από όσους έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στη Θράκη. Κατά διαστήματα γίνονται ανασκαφές στη γύρω περιοχή όχι όμως οργανωμένες και εκτεταμένες για να αποκαλυφθούν οικισμοί. Το 1993 βρέθηκαν ειδώλια και αγαλματίδια, τελετουργικά όργανα, που πιθανότατα προέρχονται από το ιερό του Ασκληπιού.
Είναι το φυσικό σύνορο ανάμεσα στη Θράκη και τη Μακεδονία, αλλά και το «ποτάμι της ζωής» για την περιοχή. Το δάσος του ποταμού απαρτίζεται από πολύ πλούσια βλάστηση, ενώ το φαράγγι αποτελεί καταφύγιο για σπάνια αρπακτικά πτηνά και για θηλαστικά. Τη μοναδικότητα του τοπίου μπορεί να το θαυμάσει κάθε επισκέπτης με τα πόδια, με το τρένο και με κανό.
Λίμνη Βιστωνίδα
Πρόκειται για την υφάλμυρη λίμνη στα όρια των νομών Ξάνθης και Ροδόπης η οποία προστατεύεται από την Σύμβαση Ραμσάρ και το ευρωπαϊκό δίκτυο NATURA 2000 ως περιοχή ειδικής προστασίας. Δημιουργήθηκε πριν από 5 εκ. χρόνια περίπου και η ονομασία της οφείλεται στους Βίστωνες, ένα θρακικό φύλο, που ζούσε στην περιοχή. Είναι η τέταρτη σε μέγεθος ελληνική λίμνη ενώ η έκταση αυτή αυξομειώνεται ανάλογα με την εποχή γύρω στα 6 τ.χλμ. Συνδέεται με την θάλασσα με στενά κανάλια και το θαλασσινό νερό που εισέρχεται στην λίμνη, προσδίδει στο νερό της την ιδιότητα να παρουσιάζει μεταβολές στην περιεκτικότητα άλατος, εξ αιτίας του οποίου το βόρειο τμήμα να έχει γλυκά νερά από τις εισροές των ποταμών Κόσυνθου, Κομψάτου και Τραύου.
Ποταμός Κόσυνθος
Ρέει αποκλειστικά μέσα στα όρια του ελληνικού εδάφους. Πηγάζει από τις κορυφές τις Κούλας (κεντρική Ροδόπη) διασχίζει τα Πομακοχώρια, περνά από τον παραδοσιακό οικισμό της Ξάνθης και, αφού ανοιχτεί στην πεδιάδα, εκβάλλει στα βορειοδυτικά της λίμνης Βιστωνίδας. Το όνομα του ποταμού Κόσυνθου στα αρχαία χρόνια ήταν «Κοσσινίτης».
Ο Μακεδονικός Τάφος
Ανακαλύφθηκε κατά τη δεκαετία του '50 βόρεια των Κομνηνών. Σύμφωνα με τα ευρήματα, ο Τάφος χρονολογικά τοποθετείται στην χρονική περίοδο 200-150 π.χ. Αποτελείται από εσωτερικό δρόμο, προθάλαμο και θάλαμο που είναι σκεπασμένος με καμάρες. Ο Μακεδονικός Τάφος των Κομνηνών είναι ο καλύτερα σωζόμενος και ο πιο εντυπωσιακός, από όσους έχουν ανακαλυφθεί μέχρι σήμερα στη Θράκη. Κατά διαστήματα γίνονται ανασκαφές στη γύρω περιοχή όχι όμως οργανωμένες και εκτεταμένες για να αποκαλυφθούν οικισμοί. Το 1993 βρέθηκαν ειδώλια και αγαλματίδια, τελετουργικά όργανα, που πιθανότατα προέρχονται από το ιερό του Ασκληπιού.
Αρχαιολογικός Χώρος Αβδήρων
Η πατρίδα του μεγάλου φιλόσοφου της αρχαιότητας Δημόκριτου, τα Άβδηρα, βρίσκεται σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από την πόλη της Ξάνθης. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής ίδρυσε την πόλη και της έδωσε το όνομα αυτό, για να τιμήσει τη μνήμη του συντρόφου του Άβδηρου, ο οποίος σκοτώθηκε από τα άλογα του Διομήδη. Τα ευρήματα ωστόσο έχουν αποδείξει ότι η πόλη ιδρύθηκε από Ίωνες άποικους των Κλαζομενών της Μικράς Ασίας τον 7ο π.Χ. αιώνα και στη συνέχεια η αποικία ενισχύθηκε από κατοίκους της Ιωνικής πόλης Τέω. Ξεχωρίζουν οι οχυρωματικοί περίβολοι, μεταξύ των οποίων είχε κατασκευαστεί το Θέατρο, ενώ στα νοτιοδυτικά υψώνεται ο λόφος της Ακρόπολης και στα βορειοδυτικά το αρχαϊκό, κλασικό και ελληνιστικό νεκροταφείο. Η ανασκαφική έρευνα στην περιοχή ξεκίνησε το 1950 από τον Αρχαιολόγο Δημήτριο Λαζαρίδη. Από το 1981 ανασκάπτεται συστηματικά η αρχαϊκή πόλη του βορείου περιβόλου και τα νεκροταφεία της.
Βυζαντινό κάστρο Ξάνθειας
βρίσκεται στα βόρεια της σημερινής πόλης της Ξάνθης, επάνω στην κορυφή του λόφου και έλεγχε ουσιαστικά τη δίοδο προς την ενδοχώρα και την εύφορη κοιλάδα του Νέστου. Χρονολογείται από το 12ο μ.Χ. αιώνα και έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με την ακρόπολη στην κορυφή του λόφου. Σώζονται πολλά τμήματα των τειχών, πύργοι, τοξωτές πυλίδες και θολωτές στέρνες.
Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης
Στεγάζεται σε δύο διώροφα κτίρια που χρονολογούνται από το 1870 περίπου. Χαρακτηριστικό της διακόσμησης είναι η χρήση κόκκινων πλίνθων ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι εσωτερικές τοιχογραφίες που αποδίδονται σε Γερμανό νεορομαντικό ζωγράφο. Βρίσκεται σχεδόν δίπλα στην πλατεία Μητρόπολης και ανήκει σε μια ευρύτερη περιοχή που αποτελούσε το κέντρο του ελληνισμού κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Το μουσείο φιλοξενεί έναν ολόκληρο θησαυρό καλαισθητικής παράδοσης, άρρηκτα δεμένος με το ιστορικό παρελθόν της πόλης.
Πινακοθήκη Δήμου Ξάνθης
Ο λόγος για ένα κτήριο λαϊκού Μακεδονικού χαρακτήρα από τα παλαιότερα κτίσματα της πόλης και πολύ αξιόλογο παράδειγμα του τύπου της συμμετρικής παραδοσιακής κατοικίας των μέσων του 19ου αιώνα. Η Πινακοθήκη φέρει το όνομα «Χρήστος Παυλίδης». Η ονομασία δόθηκε προς τιμή του ομώνυμου ζωγράφου της πόλης Χρήστου Παυλίδη, ο οποίος δώρισε 30 περίπου έργα του για την μελλοντική Πινακοθήκη. Μετά τον θάνατο του ζωγράφου, η κληρονόμος του Ζωή Παυλίδη, δώρισε και άλλους πίνακές του στην Πινακοθήκη.
Η πατρίδα του μεγάλου φιλόσοφου της αρχαιότητας Δημόκριτου, τα Άβδηρα, βρίσκεται σε απόσταση 25 χιλιομέτρων από την πόλη της Ξάνθης. Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο Ηρακλής ίδρυσε την πόλη και της έδωσε το όνομα αυτό, για να τιμήσει τη μνήμη του συντρόφου του Άβδηρου, ο οποίος σκοτώθηκε από τα άλογα του Διομήδη. Τα ευρήματα ωστόσο έχουν αποδείξει ότι η πόλη ιδρύθηκε από Ίωνες άποικους των Κλαζομενών της Μικράς Ασίας τον 7ο π.Χ. αιώνα και στη συνέχεια η αποικία ενισχύθηκε από κατοίκους της Ιωνικής πόλης Τέω. Ξεχωρίζουν οι οχυρωματικοί περίβολοι, μεταξύ των οποίων είχε κατασκευαστεί το Θέατρο, ενώ στα νοτιοδυτικά υψώνεται ο λόφος της Ακρόπολης και στα βορειοδυτικά το αρχαϊκό, κλασικό και ελληνιστικό νεκροταφείο. Η ανασκαφική έρευνα στην περιοχή ξεκίνησε το 1950 από τον Αρχαιολόγο Δημήτριο Λαζαρίδη. Από το 1981 ανασκάπτεται συστηματικά η αρχαϊκή πόλη του βορείου περιβόλου και τα νεκροταφεία της.
Βυζαντινό κάστρο Ξάνθειας
βρίσκεται στα βόρεια της σημερινής πόλης της Ξάνθης, επάνω στην κορυφή του λόφου και έλεγχε ουσιαστικά τη δίοδο προς την ενδοχώρα και την εύφορη κοιλάδα του Νέστου. Χρονολογείται από το 12ο μ.Χ. αιώνα και έχει σχήμα ακανόνιστου τραπεζίου με την ακρόπολη στην κορυφή του λόφου. Σώζονται πολλά τμήματα των τειχών, πύργοι, τοξωτές πυλίδες και θολωτές στέρνες.
Λαογραφικό Μουσείο Ξάνθης
Στεγάζεται σε δύο διώροφα κτίρια που χρονολογούνται από το 1870 περίπου. Χαρακτηριστικό της διακόσμησης είναι η χρήση κόκκινων πλίνθων ενώ ιδιαίτερη εντύπωση προκαλούν οι εσωτερικές τοιχογραφίες που αποδίδονται σε Γερμανό νεορομαντικό ζωγράφο. Βρίσκεται σχεδόν δίπλα στην πλατεία Μητρόπολης και ανήκει σε μια ευρύτερη περιοχή που αποτελούσε το κέντρο του ελληνισμού κατά τη διάρκεια της τουρκοκρατίας. Το μουσείο φιλοξενεί έναν ολόκληρο θησαυρό καλαισθητικής παράδοσης, άρρηκτα δεμένος με το ιστορικό παρελθόν της πόλης.
Πινακοθήκη Δήμου Ξάνθης
Ο λόγος για ένα κτήριο λαϊκού Μακεδονικού χαρακτήρα από τα παλαιότερα κτίσματα της πόλης και πολύ αξιόλογο παράδειγμα του τύπου της συμμετρικής παραδοσιακής κατοικίας των μέσων του 19ου αιώνα. Η Πινακοθήκη φέρει το όνομα «Χρήστος Παυλίδης». Η ονομασία δόθηκε προς τιμή του ομώνυμου ζωγράφου της πόλης Χρήστου Παυλίδη, ο οποίος δώρισε 30 περίπου έργα του για την μελλοντική Πινακοθήκη. Μετά τον θάνατο του ζωγράφου, η κληρονόμος του Ζωή Παυλίδη, δώρισε και άλλους πίνακές του στην Πινακοθήκη.
Μουσείο Φυσικής Ιστορίας
Κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή, βρίσκεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει τον κόσμο των ζώων, ενώ η σύγχρονη πόλη της Ξάνθης, αποτελεί πόλο έλξης για την καθημερινή ζωή, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του πολίτη, με καταστήματα, πλατείες, πάρκα, υπέροχα μπαράκια και καφέ.
Οι καπναποθήκες
Η περιοχή των καπναποθηκών - ένα σημαντικό σε έκταση και αξία τμήμα της πόλης - είναι συνδεδεμένη άμεσα με την οικονομική άνθηση της πόλης, σώζεται σε ικανοποιητικό βαθμό ως πολεοδομικός ιστός και ως κτιριακό απόθεμα και αποτελεί ένα από τα καλύτερα υφιστάμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Τα κτήρια είναι δημιουργήματα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και αποτελούν έξοχα δείγματα αρχιτεκτονικής, ορισμένα από αυτά μοναδικά και για τον ευρωπαϊκό χώρο.
Πομακοχώρια
Είναι τα χωριά στον ορεινό όγκο της Ροδόπης με Πομακικό πληθυσμό, κατά κύριο λόγο. Στην Ελλάδα, Πομακοχώρια συναντάμε στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Λόγω του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής αλλά και των προβλημάτων της μειονοτικής εκπαίδευσης, τα Πομακοχώρια είναι αρκετά απομονωμένα και έχουν διατηρήσει το γραφικό χαρακτήρα τους, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών και τον ιδιαίτερο πολιτισμό των Πομάκων. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περίπου 160 Πομακοχώρια.
Μοναστήρια Ξάνθης
Η περιοχή της Ξάνθης φημίζεται για τη θρησκευτική παράδοση και για τα αντικείμενα εκκλησιαστικής τέχνης και αρχιτεκτονικής που κοσμούν διάφορες περιοχές της πόλης αλλά και των γύρω χωριών. Αναλυτικότερα, τα τέσσερα ιστορικότερα μοναστήρια της Ξάνθης, η Παναγία Αρχαγγελιώτισσα, η Παναγία Καλαμού, η Μονή Ταξιαρχών και ο Άγιος Νικόλαος βρίσκονται περιφερειακά του αστικού κέντρου και σχηματίζουν ένα νοητό σταυρό ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση προστατεύει την πόλη από καταστροφές, σεισμούς και κάθε άλλου είδους πλήγματα. Επίσης δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί η αναφορά στο εκκλησιαστικό μουσείο, στο οποίο εκτίθεται ένας σημαντικός αριθμός κειμηλίων από όλες τις ενορίες και τα μοναστήρια της μητρόπολης Ξάνθης.
Κάτω από τη σιδηροδρομική γραμμή, βρίσκεται το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας, όπου ο επισκέπτης μπορεί να γνωρίσει τον κόσμο των ζώων, ενώ η σύγχρονη πόλη της Ξάνθης, αποτελεί πόλο έλξης για την καθημερινή ζωή, τις ανάγκες και τις προτεραιότητες του πολίτη, με καταστήματα, πλατείες, πάρκα, υπέροχα μπαράκια και καφέ.
Οι καπναποθήκες
Η περιοχή των καπναποθηκών - ένα σημαντικό σε έκταση και αξία τμήμα της πόλης - είναι συνδεδεμένη άμεσα με την οικονομική άνθηση της πόλης, σώζεται σε ικανοποιητικό βαθμό ως πολεοδομικός ιστός και ως κτιριακό απόθεμα και αποτελεί ένα από τα καλύτερα υφιστάμενα σύνολα βιομηχανικής αρχιτεκτονικής στην Ελλάδα. Τα κτήρια είναι δημιουργήματα του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα και αποτελούν έξοχα δείγματα αρχιτεκτονικής, ορισμένα από αυτά μοναδικά και για τον ευρωπαϊκό χώρο.
Πομακοχώρια
Είναι τα χωριά στον ορεινό όγκο της Ροδόπης με Πομακικό πληθυσμό, κατά κύριο λόγο. Στην Ελλάδα, Πομακοχώρια συναντάμε στους νομούς Ξάνθης, Ροδόπης και Έβρου. Λόγω του ορεινού χαρακτήρα της περιοχής αλλά και των προβλημάτων της μειονοτικής εκπαίδευσης, τα Πομακοχώρια είναι αρκετά απομονωμένα και έχουν διατηρήσει το γραφικό χαρακτήρα τους, την παραδοσιακή αρχιτεκτονική των σπιτιών και τον ιδιαίτερο πολιτισμό των Πομάκων. Στην Ελλάδα έχουν καταγραφεί περίπου 160 Πομακοχώρια.
Μοναστήρια Ξάνθης
Η περιοχή της Ξάνθης φημίζεται για τη θρησκευτική παράδοση και για τα αντικείμενα εκκλησιαστικής τέχνης και αρχιτεκτονικής που κοσμούν διάφορες περιοχές της πόλης αλλά και των γύρω χωριών. Αναλυτικότερα, τα τέσσερα ιστορικότερα μοναστήρια της Ξάνθης, η Παναγία Αρχαγγελιώτισσα, η Παναγία Καλαμού, η Μονή Ταξιαρχών και ο Άγιος Νικόλαος βρίσκονται περιφερειακά του αστικού κέντρου και σχηματίζουν ένα νοητό σταυρό ο οποίος σύμφωνα με την παράδοση προστατεύει την πόλη από καταστροφές, σεισμούς και κάθε άλλου είδους πλήγματα. Επίσης δεν θα έπρεπε να παραλειφθεί η αναφορά στο εκκλησιαστικό μουσείο, στο οποίο εκτίθεται ένας σημαντικός αριθμός κειμηλίων από όλες τις ενορίες και τα μοναστήρια της μητρόπολης Ξάνθης.
