της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Το Καρπενήσι είναι η πρωτεύουσα του Ν. Ευρυτανίας και βρίσκεται στις πλαγιές του Τυμφρηστού και σε υψόμετρο 960 μέτρων. Είναι μια πόλη με πλούσια ιστορία η οποία έχει διακριθεί για την προσφορά της στην πατρίδα, καθώς πρωτοστατούσε πάντα σε πολλές στιγμές της Ελληνικής ιστορίας.
Όσον αφορά την ονομασία της περιοχής δύο είναι οι επικρατέστερες περιοχές. Σύμφωνα με την πρώτη, η ονομασία προέρχεται από το πολλά σφενδάμια (είδος δένδρου) που υπήρχαν με το πέρασμα των Κουτσόβλαχων, τα οποία οι Λατίνοι ονόμαζαν KAR - PEN ,ενώ σύμφωνα με την δεύτερη εκδοχή, η ονομασία οφείλεται στην Τουρκική λέξη KAR - BEΝIS που σημαίνει χιονοσκέπαστος.
Αρχαιότητα
Στα αρχαία χρόνια, η περιοχή αυτή ονομαζόταν Οιχαλία και βασιλιάς της ήταν ο Εύρυτος, ο ήρωας των Ευρυτάνων της Αιτωλίας. Ο τελευταίος θεωρείται εφευρέτης και άριστος χειριστής του τόξου. Περηφανευόταν πολύ για την ικανότητα του στην τοξοβολία και προκάλεσε σε συναγωνισμό τον θεό Απόλλωνα, ο οποίος τελικά τον σκότωσε για το θράσος του. Πεθαίνοντας έδωσε το τόξο του στο γιο του Ίφιτο, που αργότερα το χάρισε στο νεαρό τότε Οδυσσέα. Με το τόξο αυτό ο βασιλιάς της Ιθάκης σκότωσε τους μνηστήρες της γυναίκας του Πηνελόπης.
Οι Ευρυτάνες έδειχναν ιδιαίτερη λατρεία και στον Ιθακίσιο πολυμήχανο Οδυσσέα. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει ότι, όταν ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Άδη, η ψυχή του μάντη Τειρεσία του έδωσε τούτα τα μαντικά μηνύματα: Αφού επιστρέψει στην πατρίδα του την Ιθάκη και ξεπαστρέψει τους μνηστήρες, να πάρει ένα καλοτράβηχτο κουπί και να φτάσει σε λαούς που δεν ξέρουν από θάλασσα, από καράβια και κουπιά και τρώνε ανάλατο ψωμί. Κι όπου τον συναντήσει ένας διαβάτης που θα του πει ότι αυτό που σηκώνει στον ώμο του είναι λιχνιστήρι του σταριού, εκεί να μπήξει το κουπί και να κάμει θυσίες στον Ποσειδώνα, κριάρι και ταύρο και κάπρο. Ύστερα να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του να κάμει αρχοντικές θυσίες στους ουράνιους θεούς και πάλι, μακριά εκεί από θάλασσες, σε γεράματα αρχοντικά, θα πεθάνει στο σπίτι του και γύρω του θα βλέπει ευτυχισμένο το λαό του. Ο λατρευτικός αυτός χώρος ίσως να μην είναι άλλος από τη σπηλιά της Αποκλείστρας της Καστανιάς. Ο Άγγλος ιστορικός Γουντχάουζ τον τοποθετεί στη θέση της Μονής Προυσού.
Αρχαιότητα
Στα αρχαία χρόνια, η περιοχή αυτή ονομαζόταν Οιχαλία και βασιλιάς της ήταν ο Εύρυτος, ο ήρωας των Ευρυτάνων της Αιτωλίας. Ο τελευταίος θεωρείται εφευρέτης και άριστος χειριστής του τόξου. Περηφανευόταν πολύ για την ικανότητα του στην τοξοβολία και προκάλεσε σε συναγωνισμό τον θεό Απόλλωνα, ο οποίος τελικά τον σκότωσε για το θράσος του. Πεθαίνοντας έδωσε το τόξο του στο γιο του Ίφιτο, που αργότερα το χάρισε στο νεαρό τότε Οδυσσέα. Με το τόξο αυτό ο βασιλιάς της Ιθάκης σκότωσε τους μνηστήρες της γυναίκας του Πηνελόπης.
Οι Ευρυτάνες έδειχναν ιδιαίτερη λατρεία και στον Ιθακίσιο πολυμήχανο Οδυσσέα. Ο Όμηρος στην Οδύσσεια αναφέρει ότι, όταν ο Οδυσσέας κατέβηκε στον Άδη, η ψυχή του μάντη Τειρεσία του έδωσε τούτα τα μαντικά μηνύματα: Αφού επιστρέψει στην πατρίδα του την Ιθάκη και ξεπαστρέψει τους μνηστήρες, να πάρει ένα καλοτράβηχτο κουπί και να φτάσει σε λαούς που δεν ξέρουν από θάλασσα, από καράβια και κουπιά και τρώνε ανάλατο ψωμί. Κι όπου τον συναντήσει ένας διαβάτης που θα του πει ότι αυτό που σηκώνει στον ώμο του είναι λιχνιστήρι του σταριού, εκεί να μπήξει το κουπί και να κάμει θυσίες στον Ποσειδώνα, κριάρι και ταύρο και κάπρο. Ύστερα να ξαναγυρίσει στην πατρίδα του να κάμει αρχοντικές θυσίες στους ουράνιους θεούς και πάλι, μακριά εκεί από θάλασσες, σε γεράματα αρχοντικά, θα πεθάνει στο σπίτι του και γύρω του θα βλέπει ευτυχισμένο το λαό του. Ο λατρευτικός αυτός χώρος ίσως να μην είναι άλλος από τη σπηλιά της Αποκλείστρας της Καστανιάς. Ο Άγγλος ιστορικός Γουντχάουζ τον τοποθετεί στη θέση της Μονής Προυσού.
Βυζαντινοί χρόνοι
Η ιστορία του Καρπενησίου κατά την βυζαντινή περίοδο μας είναι άγνωστη. Τα ίχνη ,όμως, μιας βασιλικής του 6ου αιώνα που αποκαλύφθηκαν εκεί , αποτελούν απόδειξη για την ύπαρξη οικισμού και γενικότερα εκκλησιαστικής ζωής. Η παλιά πόλη του Καρπενησίου χτίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο για να προφυλάσσεται από τα παγωμένα ρεύματα. Η σημερινή πόλη του Καρπενησίου χτίστηκε στην παλιά του θέση κατά τα Βυζαντινά χρόνια (10ος-11ος αιώνας) από τους Κουτσόβλαχους και έχει εξαπλωθεί ανατολικά.
Τουρκοκρατία
Επί Τουρκοκρατίας, κάτοικοι της περιοχής, συμμετείχαν στην εξέγερση του 1600 και του 1611, από τον Μητροπολίτη Τρικάλων και Λαρίσης Διονύσιο το Φιλόσοφο. Το 1645, ο διδάσκαλος του γένους Ευγένιος Γιαννούλης, ίδρυσε Σχολή όπου δίδαξε και ο ίδιος κατά διαστήματα. Την περίοδο 1684 - 1699, στην περιοχή του Καρπενησίου, ο αρματωλός Λιβίνης επαναστατεί κατά των Τούρκων. Κατάφερε μία σημαντική νίκη κοντά στο χωριό Γόλιανη, το 1684, ενώ ένα χρόνο μετά σκοτώθηκε σε μάχη στο χωριό Αράχωβα. Αργότερα στην περιοχή εγκαθίστανται Σκλαβούνοι που λιποτάκτησαν, από την Πελοπόννησο. Οι Ενετοί, για την καλύτερη οργάνωση των επαναστατημένων αρματωλών εγκαθιστούν στην πόλη ένα κεντρικό στρατόπεδο με διοικητές τους Μποσίνα και Λουμποζόβιτς. Στην πόλη θα εγκατασταθεί και ο Λιμπεράκης Γερακάρης, όταν θα αποφασίσει να εκστρατεύσει κατά της Στερεάς Ελλάδας. Για να γίνει αρεστός στους κατοίκους της περιοχής, αρχίζει να χτίζει διάφορες εκκλησίες. Κατόπιν, όταν θα επιτεθεί εκ νέου στην Πελοπόννησο, οι Ενετοί θα επιτεθούν στο Καρπενήσι και θα το λεηλατήσουν. Μετά την Συνθήκη του Κάρλοβιτς, το Καρπενήσι θα περάσει ξανά από την ιδιοκτησία των Οθωμανών.
Το Καρπενήσι έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821. Την Επανάσταση κήρυξαν στο Καρπενήσι οι τοπικοί οπλαρχηγοί Γιολδασαίοι και Βράσκας αλλά υπέρτερες τούρκικες δυνάμεις από τη Λαμία τους εξουδετέρωσαν. Ωστόσο, οι επαναστάτες ανασυντάχθηκαν και έδιωξαν τους Τούρκους από την πόλη. Κοντά στο Καρπενήσι, στη θέση Κεφαλόβρυσο, σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους, ο Σουλιώτης αγωνιστής Μάρκος Μπότσαρης, στις 9 Αυγούστου 1823.
Η ιστορία του Καρπενησίου κατά την βυζαντινή περίοδο μας είναι άγνωστη. Τα ίχνη ,όμως, μιας βασιλικής του 6ου αιώνα που αποκαλύφθηκαν εκεί , αποτελούν απόδειξη για την ύπαρξη οικισμού και γενικότερα εκκλησιαστικής ζωής. Η παλιά πόλη του Καρπενησίου χτίστηκε στο συγκεκριμένο σημείο για να προφυλάσσεται από τα παγωμένα ρεύματα. Η σημερινή πόλη του Καρπενησίου χτίστηκε στην παλιά του θέση κατά τα Βυζαντινά χρόνια (10ος-11ος αιώνας) από τους Κουτσόβλαχους και έχει εξαπλωθεί ανατολικά.
Τουρκοκρατία
Επί Τουρκοκρατίας, κάτοικοι της περιοχής, συμμετείχαν στην εξέγερση του 1600 και του 1611, από τον Μητροπολίτη Τρικάλων και Λαρίσης Διονύσιο το Φιλόσοφο. Το 1645, ο διδάσκαλος του γένους Ευγένιος Γιαννούλης, ίδρυσε Σχολή όπου δίδαξε και ο ίδιος κατά διαστήματα. Την περίοδο 1684 - 1699, στην περιοχή του Καρπενησίου, ο αρματωλός Λιβίνης επαναστατεί κατά των Τούρκων. Κατάφερε μία σημαντική νίκη κοντά στο χωριό Γόλιανη, το 1684, ενώ ένα χρόνο μετά σκοτώθηκε σε μάχη στο χωριό Αράχωβα. Αργότερα στην περιοχή εγκαθίστανται Σκλαβούνοι που λιποτάκτησαν, από την Πελοπόννησο. Οι Ενετοί, για την καλύτερη οργάνωση των επαναστατημένων αρματωλών εγκαθιστούν στην πόλη ένα κεντρικό στρατόπεδο με διοικητές τους Μποσίνα και Λουμποζόβιτς. Στην πόλη θα εγκατασταθεί και ο Λιμπεράκης Γερακάρης, όταν θα αποφασίσει να εκστρατεύσει κατά της Στερεάς Ελλάδας. Για να γίνει αρεστός στους κατοίκους της περιοχής, αρχίζει να χτίζει διάφορες εκκλησίες. Κατόπιν, όταν θα επιτεθεί εκ νέου στην Πελοπόννησο, οι Ενετοί θα επιτεθούν στο Καρπενήσι και θα το λεηλατήσουν. Μετά την Συνθήκη του Κάρλοβιτς, το Καρπενήσι θα περάσει ξανά από την ιδιοκτησία των Οθωμανών.
Το Καρπενήσι έλαβε μέρος στην επανάσταση του 1821. Την Επανάσταση κήρυξαν στο Καρπενήσι οι τοπικοί οπλαρχηγοί Γιολδασαίοι και Βράσκας αλλά υπέρτερες τούρκικες δυνάμεις από τη Λαμία τους εξουδετέρωσαν. Ωστόσο, οι επαναστάτες ανασυντάχθηκαν και έδιωξαν τους Τούρκους από την πόλη. Κοντά στο Καρπενήσι, στη θέση Κεφαλόβρυσο, σκοτώθηκε σε μάχη με τους Τούρκους, ο Σουλιώτης αγωνιστής Μάρκος Μπότσαρης, στις 9 Αυγούστου 1823.
Νεότερα χρόνια
Ο 20ος αιώνας επιφύλαξε πολλά δεινά για την Ελλάδα, όπως ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Καρπενησιώτες, όπως και οι άλλοι Έλληνες πήραν μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στον πόλεμο με τους Γερμανούς. Υπέστηκαν την κατοχή, αλλά ανόρθωσαν το ανάστημά τους. Έτσι, οργάνωσαν αντίσταση με σκοπό να διώξουν τους κατακτητές από τη χώρα.
Η ένοπλη Εθνική Αντίσταση γεννήθηκε στο Καρπενήσι την άνοιξη του 1942. Την έφερε και τη στερέωσε ο ίδιος ο Άρης, που τιμώντας τον τόπο, το περήφανο Βελούχι, πρόσθεσε στο επαναστατικό του όνομα το επίθετο: Βελουχιώτης. Η αντιστασιακή οργάνωση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) είχε κιόλας στήσει την πρώτη του «Περιφερειακή Επιτροπή Φθιωτιδοφωκίδας-Ευρυτανίας». Στις αρχές του 1942 οι οργανώσεις του Ε.AM. άρχισαν να απλώνονται συνωμοτικά με πολλή προσοχή στα γύρω χωριά. Την Κυριακή 7 του Ιούνη το 1942, έγινε η πρώτη επίσημη εμφάνιση του ΕΑΑΣ με επικεφαλής τον αρχηγό Άρη στη Δομνίστα της Ευρυτανίας. Δουλειά τους ήταν να χτυπούν τους Γερμανοϊταλούς και να οργανώνουν σαμποτάζ.
Κατάφεραν ,λοιπόν, να διώξουν τους Γερμανούς και να απελευθερώσουν την Ελλάδα με συνεχείς αγώνες. Οι μεγάλες ,όμως, δυνάμεις άρχισαν να εμπλέκονται πάλι στα εσωτερικά της χώρας μας και δημιούργησαν το κατάλληλο έδαφος για τον εμφύλιο πόλεμο. Η περιοχή του Τυμφρηστού και της Ευρυτανίας βρέθηκε στο επίκεντρο των νέων ιστορικών γεγονότων.
Στις αρχές του Μάρτη '47, το αρχηγείο Ρούμελης του Δ.Σ. εγκαθίσταται στο δάσος κάτω από το Πυργάκι Αϊ-Λιά Νεοχωρίου και ετοιμάζει επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι, που είναι μεγάλο διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής. Το Σεπτέμβρη του '47 ο Κ.Σ. οργανώνει νέες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη με το όνομα «ΛΑΙΛΑΨ».
Η κίνηση των δυνάμεων του Κ.Σ. υποχρέωσε τους αντάρτες να στραφούν προς τη βόρεια Ελλάδα, αλλά σε λίγο, με μια αντίστροφη πορεία βρέθηκαν πάλι γύρω στο Καρπενήσι και έπιασαν θέσεις. Από το Δεκέμβρη του 1948 οι μεγάλες αντάρτικες ομάδες συγκεντρώθηκαν στη Φουρνά, όπου ξεκουράστηκαν και σχεδίασαν την επόμενη επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι. Στις 20 του Γενάρη 1949 έγινε η επίθεση και οι αντάρτες κατέλαβαν το Καρπενήσι για 18 ημέρες. Τελικά όμως, το 1949 τελειώνει ο εμφύλιος του οποίου οι καταστροφές ήταν πραγματικά ανυπολόγιστες.
Ο 20ος αιώνας επιφύλαξε πολλά δεινά για την Ελλάδα, όπως ο Α' και ο Β' Παγκόσμιος Πόλεμος. Οι Καρπενησιώτες, όπως και οι άλλοι Έλληνες πήραν μέρος στον Ελληνοϊταλικό πόλεμο και στον πόλεμο με τους Γερμανούς. Υπέστηκαν την κατοχή, αλλά ανόρθωσαν το ανάστημά τους. Έτσι, οργάνωσαν αντίσταση με σκοπό να διώξουν τους κατακτητές από τη χώρα.
Η ένοπλη Εθνική Αντίσταση γεννήθηκε στο Καρπενήσι την άνοιξη του 1942. Την έφερε και τη στερέωσε ο ίδιος ο Άρης, που τιμώντας τον τόπο, το περήφανο Βελούχι, πρόσθεσε στο επαναστατικό του όνομα το επίθετο: Βελουχιώτης. Η αντιστασιακή οργάνωση του Εθνικού Απελευθερωτικού Μετώπου (Ε.Α.Μ.) είχε κιόλας στήσει την πρώτη του «Περιφερειακή Επιτροπή Φθιωτιδοφωκίδας-Ευρυτανίας». Στις αρχές του 1942 οι οργανώσεις του Ε.AM. άρχισαν να απλώνονται συνωμοτικά με πολλή προσοχή στα γύρω χωριά. Την Κυριακή 7 του Ιούνη το 1942, έγινε η πρώτη επίσημη εμφάνιση του ΕΑΑΣ με επικεφαλής τον αρχηγό Άρη στη Δομνίστα της Ευρυτανίας. Δουλειά τους ήταν να χτυπούν τους Γερμανοϊταλούς και να οργανώνουν σαμποτάζ.
Κατάφεραν ,λοιπόν, να διώξουν τους Γερμανούς και να απελευθερώσουν την Ελλάδα με συνεχείς αγώνες. Οι μεγάλες ,όμως, δυνάμεις άρχισαν να εμπλέκονται πάλι στα εσωτερικά της χώρας μας και δημιούργησαν το κατάλληλο έδαφος για τον εμφύλιο πόλεμο. Η περιοχή του Τυμφρηστού και της Ευρυτανίας βρέθηκε στο επίκεντρο των νέων ιστορικών γεγονότων.
Στις αρχές του Μάρτη '47, το αρχηγείο Ρούμελης του Δ.Σ. εγκαθίσταται στο δάσος κάτω από το Πυργάκι Αϊ-Λιά Νεοχωρίου και ετοιμάζει επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι, που είναι μεγάλο διοικητικό και στρατιωτικό κέντρο της περιοχής. Το Σεπτέμβρη του '47 ο Κ.Σ. οργανώνει νέες εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στη Ρούμελη με το όνομα «ΛΑΙΛΑΨ».
Η κίνηση των δυνάμεων του Κ.Σ. υποχρέωσε τους αντάρτες να στραφούν προς τη βόρεια Ελλάδα, αλλά σε λίγο, με μια αντίστροφη πορεία βρέθηκαν πάλι γύρω στο Καρπενήσι και έπιασαν θέσεις. Από το Δεκέμβρη του 1948 οι μεγάλες αντάρτικες ομάδες συγκεντρώθηκαν στη Φουρνά, όπου ξεκουράστηκαν και σχεδίασαν την επόμενη επίθεση ενάντια στο Καρπενήσι. Στις 20 του Γενάρη 1949 έγινε η επίθεση και οι αντάρτες κατέλαβαν το Καρπενήσι για 18 ημέρες. Τελικά όμως, το 1949 τελειώνει ο εμφύλιος του οποίου οι καταστροφές ήταν πραγματικά ανυπολόγιστες.
