της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Τα Καλάβρυτα είναι μικρή ορεινή κωμόπολη του Νομού Αχαΐας, χτισμένη στα Αροάνια Όρη (Χελμό). Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα κέντρα του νομού και έναν από τους ιστορικότερους οικισμούς της Ελλάδας. Η περιοχή είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την νεότερη ελληνική ιστορία, αφού ήταν μία περιοχή που σφραγίστηκε από τη βιαιότητα των Γερμανών στα δύσκολα χρόνια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου.
Ονομασία
Η πολίχνη των Καλαβρύτων είναι χτισμένη στην θέση της αρχαίας Αρκαδικής πόλης Κυναίθης (ή Κύναιθας) που βρισκόταν στο τμήμα της Αζανίας. Η ονομασία, σύμφωνα με τους ειδικούς, σημαίνει «καλές βρύσες», φαίνεται να αποκτήθηκε την εποχή της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα μ.Χ. Στη Γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως αναφέρεται ως Calovrate.
Ιστορία
Μυθολογία
Τα Καλάβρυτα και ειδικότερα η περιοχή του Χελμού σχετίζονται με πλήθος μύθων. Πρώτος μυθικός βασιλιάς θεωρείται ο αυτόχθων Πελασγός, ο οποίος δίδαξε στους κατοίκους της περιοχής, που ως τότε έτρωγαν ρίζες και χλόη, την τροφή από βαλάνους δρυός. Κατά έναν άλλον μύθο, η Καλλιστώ, μοναδική κόρη του γιου του Πελάσγου Λυκάονα, ήταν σύντροφος της Άρτεμης και είχε ορκιστεί αιώνια παρθενική ζωή. Ο Δίας την ερωτεύτηκε παράφορα και προκειμένου να την κατακτήσει μεταμορφώθηκε σε Θεά Άρτεμη και αποπλάνησε την Καλλιστώ. Όταν η Άρτεμη κατάλαβε τι συνέβη έδιωξε την Καλλιστώ από κοντά της. Ο Δίας επειδή τη λυπήθηκε τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα, την οποία σκότωσε όμως η Άρτεμη με τα βέλη της. Ο πατέρας των θεών τη μεταμόρφωσε σε αστερισμό, τη Μεγάλη Άρκτο. Καρπός της ένωσης της Καλλιστώς και του Δία ήταν ο Αρκάς, που τον μεγάλωσε η Μαία, ο οποίος είχε γιο τον Αζάνα (από τον οποίο προέρχεται το όνομα Αζανία) και γιος του ήταν ο Κλείτωρ, που ίδρυσε την ομώνυμη πόλη. Άλλοι μύθοι που συνδέονται με τον τόπο είναι ο έρωτας του Απόλλωνα με τη Δάφνη, ο Ηρακλής και η Κερανύτις Έλαφος, τα Ύδατα της Στυγός κ.ά.
Η πολίχνη των Καλαβρύτων είναι χτισμένη στην θέση της αρχαίας Αρκαδικής πόλης Κυναίθης (ή Κύναιθας) που βρισκόταν στο τμήμα της Αζανίας. Η ονομασία, σύμφωνα με τους ειδικούς, σημαίνει «καλές βρύσες», φαίνεται να αποκτήθηκε την εποχή της Φραγκοκρατίας τον 13ο αιώνα μ.Χ. Στη Γαλλική παραλλαγή του Χρονικού του Μορέως αναφέρεται ως Calovrate.
Ιστορία
Μυθολογία
Τα Καλάβρυτα και ειδικότερα η περιοχή του Χελμού σχετίζονται με πλήθος μύθων. Πρώτος μυθικός βασιλιάς θεωρείται ο αυτόχθων Πελασγός, ο οποίος δίδαξε στους κατοίκους της περιοχής, που ως τότε έτρωγαν ρίζες και χλόη, την τροφή από βαλάνους δρυός. Κατά έναν άλλον μύθο, η Καλλιστώ, μοναδική κόρη του γιου του Πελάσγου Λυκάονα, ήταν σύντροφος της Άρτεμης και είχε ορκιστεί αιώνια παρθενική ζωή. Ο Δίας την ερωτεύτηκε παράφορα και προκειμένου να την κατακτήσει μεταμορφώθηκε σε Θεά Άρτεμη και αποπλάνησε την Καλλιστώ. Όταν η Άρτεμη κατάλαβε τι συνέβη έδιωξε την Καλλιστώ από κοντά της. Ο Δίας επειδή τη λυπήθηκε τη μεταμόρφωσε σε αρκούδα, την οποία σκότωσε όμως η Άρτεμη με τα βέλη της. Ο πατέρας των θεών τη μεταμόρφωσε σε αστερισμό, τη Μεγάλη Άρκτο. Καρπός της ένωσης της Καλλιστώς και του Δία ήταν ο Αρκάς, που τον μεγάλωσε η Μαία, ο οποίος είχε γιο τον Αζάνα (από τον οποίο προέρχεται το όνομα Αζανία) και γιος του ήταν ο Κλείτωρ, που ίδρυσε την ομώνυμη πόλη. Άλλοι μύθοι που συνδέονται με τον τόπο είναι ο έρωτας του Απόλλωνα με τη Δάφνη, ο Ηρακλής και η Κερανύτις Έλαφος, τα Ύδατα της Στυγός κ.ά.
Αρχαιότητα
Κατά την αρχαιότητα, στη θέση των Καλαβρύτων βρισκόταν η πόλη Κυναίθα που καταστράφηκε από τους Αιτωλούς και ξαναχτίστηκε επί Ρωμαιοκρατίας από τον αυτοκράτορα Ανδριανό. Μικρά τμήματα της αρχαίας Αζανίας βρίσκονται και στους Νομούς Κορινθίας και Αρκαδίας. Αλλά το βορειότερο τμήμα της σημερινής Επαρχίας Καλαβρύτων ανήκε στην αρχαία Αχαΐα. Η αξιόλογη στρατηγική θέση της περιοχής, στο κέντρο του βόρειου τμήματος της Πελοποννήσου, τα πολλά περάσματα από και προς όλες τις κατευθύνσεις, το πολύμορφο έδαφος και οι μεγάλες δυνατότητες για κτηνοτροφία, γεωργία και κυνήγι, προσείλκυσαν πολύ νωρίς το ενδιαφέρον των ανθρώπων για εγκατάσταση.
Φραγκοκρατία
Στις αρχές του 13ου αιώνα πέρασε στα χέρια των Φράγκων ενώ το φρούριο του οποίου ερείπια δεσπόζουν μέχρι σήμερα πάνω από την πόλη των Καλαβρύτων είναι από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά κάστρα της Πελοποννήσου. Την εποχή αυτή, τα Καλάβρυτα αποτελούν τη μικρότερη διοικητική και φορολογική ενότητα του θέματος Πελοποννήσου. Όταν καταλήφθηκε η Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους (1204) και δημιουργήθηκε το Πριγκηπάτο του Μορέως (1205), τα Καλάβρυτα έγιναν έδρα μιας από τις είκοσι βαρονίες του και χωρίστηκαν σε δώδεκα ιπποτικά φέουδα. Πρώτος βαρόνος ήταν ο Όθων ντε Τουρνέ, τον οποίο διαδέχτηκαν αρχικά ο Ιωάννης και στη συνέχεια ο Γοδεφρείδος. Το 1208 χτίστηκε το κάστρο ανατολικά της πόλης και αρκετά μικρότερα φρούρια. Το 1263, οι Έλληνες έγιναν κυρίαρχοι της περιοχής. Αργότερα, τα Καλάβρυτα πολιορκήθηκαν από τους Ντε λα Τρεμουίλ (De la Tremouille), βαρόνοι της Χαλανδρίτσας.
Βυζαντινή Εποχή
Η δεύτερη φάση της φραγκικής κυριαρχίας κράτησε ως το 1330, οπότε οι Βυζαντινοί δεσπότες του Μυστρά, με στρατηγούς αρχικά τον Καντακουζηνό και στη συνέχεια τον Παλαιολόγο Ασάν, κατέλαβαν την περιοχή. Ένα τμήμα των Φράγκων παρέμεινε στην επαρχία των Καλαβρύτων, ασπάστηκε την ορθοδοξία και εξελληνίστηκε. Η περιοχή εντάσσεται στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1430, όπου γίνονται έδρα μιας από τις τρεις ανεξάρτητες βυζαντινές ηγεμονίες (δεσποτάτα) στις οποίες είναι χωρισμένη πλέον η Πελοπόννησος, με πρώτο δεσπότη το Θωμά Παλαιολόγο. Δύο χρόνια αργότερα την δεσποτεία των Καλαβρύτων αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος διατηρεί τη θέση αυτή μέχρι το 1443.
Κατά την αρχαιότητα, στη θέση των Καλαβρύτων βρισκόταν η πόλη Κυναίθα που καταστράφηκε από τους Αιτωλούς και ξαναχτίστηκε επί Ρωμαιοκρατίας από τον αυτοκράτορα Ανδριανό. Μικρά τμήματα της αρχαίας Αζανίας βρίσκονται και στους Νομούς Κορινθίας και Αρκαδίας. Αλλά το βορειότερο τμήμα της σημερινής Επαρχίας Καλαβρύτων ανήκε στην αρχαία Αχαΐα. Η αξιόλογη στρατηγική θέση της περιοχής, στο κέντρο του βόρειου τμήματος της Πελοποννήσου, τα πολλά περάσματα από και προς όλες τις κατευθύνσεις, το πολύμορφο έδαφος και οι μεγάλες δυνατότητες για κτηνοτροφία, γεωργία και κυνήγι, προσείλκυσαν πολύ νωρίς το ενδιαφέρον των ανθρώπων για εγκατάσταση.
Φραγκοκρατία
Στις αρχές του 13ου αιώνα πέρασε στα χέρια των Φράγκων ενώ το φρούριο του οποίου ερείπια δεσπόζουν μέχρι σήμερα πάνω από την πόλη των Καλαβρύτων είναι από τα σημαντικότερα μεσαιωνικά κάστρα της Πελοποννήσου. Την εποχή αυτή, τα Καλάβρυτα αποτελούν τη μικρότερη διοικητική και φορολογική ενότητα του θέματος Πελοποννήσου. Όταν καταλήφθηκε η Κωνσταντινούπολη από τους Σταυροφόρους (1204) και δημιουργήθηκε το Πριγκηπάτο του Μορέως (1205), τα Καλάβρυτα έγιναν έδρα μιας από τις είκοσι βαρονίες του και χωρίστηκαν σε δώδεκα ιπποτικά φέουδα. Πρώτος βαρόνος ήταν ο Όθων ντε Τουρνέ, τον οποίο διαδέχτηκαν αρχικά ο Ιωάννης και στη συνέχεια ο Γοδεφρείδος. Το 1208 χτίστηκε το κάστρο ανατολικά της πόλης και αρκετά μικρότερα φρούρια. Το 1263, οι Έλληνες έγιναν κυρίαρχοι της περιοχής. Αργότερα, τα Καλάβρυτα πολιορκήθηκαν από τους Ντε λα Τρεμουίλ (De la Tremouille), βαρόνοι της Χαλανδρίτσας.
Βυζαντινή Εποχή
Η δεύτερη φάση της φραγκικής κυριαρχίας κράτησε ως το 1330, οπότε οι Βυζαντινοί δεσπότες του Μυστρά, με στρατηγούς αρχικά τον Καντακουζηνό και στη συνέχεια τον Παλαιολόγο Ασάν, κατέλαβαν την περιοχή. Ένα τμήμα των Φράγκων παρέμεινε στην επαρχία των Καλαβρύτων, ασπάστηκε την ορθοδοξία και εξελληνίστηκε. Η περιοχή εντάσσεται στην Βυζαντινή Αυτοκρατορία το 1430, όπου γίνονται έδρα μιας από τις τρεις ανεξάρτητες βυζαντινές ηγεμονίες (δεσποτάτα) στις οποίες είναι χωρισμένη πλέον η Πελοπόννησος, με πρώτο δεσπότη το Θωμά Παλαιολόγο. Δύο χρόνια αργότερα την δεσποτεία των Καλαβρύτων αναλαμβάνει ο Κωνσταντίνος Παλαιολόγος, ο οποίος διατηρεί τη θέση αυτή μέχρι το 1443.
Τουρκοκρατία
Οι Τούρκοι επικράτησαν στην περιοχή το 1460, αφού κατέβαλαν την ισχυρή αντίσταση που πρόβαλε ο τελευταίος φρούραρχος των Καλαβρύτων Δόξας. Η περιοχή των Καλαβρύτων συμμετείχε τόσο στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά) όσο και του 1821 όπου η έκβαση της είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλου μέρους της σημερινής Ελλάδας και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στην Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας, στις 21/03/1821, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κήρυξε την επανάσταση, υψώνοντας το ιερό λάβαρο, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Παρά τις πυρκαγιές και λεηλασίες που έγιναν στο Μοναστήρι το Λάβαρο δεν υπέστη καμία φθορά. Συντηρήθηκε το 1993 και διαφυλάσσεται σε ειδική θήκη στη Μονή. Σήμερα αποτελεί τον πολυτιμότερο Εθνικό θησαυρό. Εξαιτίας του πρωταγωνιστικού τους ρόλου στην Επανάσταση του 1821, τα Καλάβρυτα πυρπολήθηκαν δύο φορές από τα στρατεύματα Ιμπραήμ, το 1826 και το 1827.
Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι Γερμανικοί κατακτητές μπήκαν στα Καλάβρυτα και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τα σημάδεψαν. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 δυνάμεις της «Βέρμαχτ» διέταξαν να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι στο Δημοτικό Σχολείο και σκότωσαν σχεδόν όλους τους άρρενες κατοίκους των Καλαβρύτων, σε αντίποινα για την εκτέλεση αιχμαλώτων Γερμανών στρατιωτών από τον ΕΛΑΣ στη Μάχη της Κερπινής (20 Οκτωβρίου 1943), κατά την οποία σκοτώθηκαν δεκάδες Γερμανοί στρατιώτες και αιχμαλωτίστηκαν 78. Ολόκληρη η πόλη παραδόθηκε σης φλόγες. Διασώθηκαν 13 άτομα. Την ίδια στιγμή ο Οδοντωτός κατηφόριζε κατάφορτος με τις σοδιές από το πλιάτσικο των Γερμανών στα σπίτια, στα μαγαζιά και τις αποθήκες, απ΄ όπου άρπαξαν ότι πολύτιμο υπήρχε. Η σφαγή των Καλαβρυτινών είναι ένα από μεγαλύτερα εγκλήματα της Ναζιστικής Γερμανίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ζωντανό μνημείο αυτών των τραγικών γεγονότων είναι ο «Τόπος Θυσίας», στο λόφο του Καπή, και το Δημοτικό Σχολείο της πόλης που στεγάζει το «Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος». Κανείς από τους υπευθύνους του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων δεν λογοδότησε στη Δικαιοσύνη.
Σήμερα
Σήμερα τα Καλάβρυτα αποτελούν πόλο έλξης τουριστών όλες τις εποχές του χρόνου, λόγω της προνομιακής τους θέσης και του σπάνιου φυσικού κάλλους.
Οι Τούρκοι επικράτησαν στην περιοχή το 1460, αφού κατέβαλαν την ισχυρή αντίσταση που πρόβαλε ο τελευταίος φρούραρχος των Καλαβρύτων Δόξας. Η περιοχή των Καλαβρύτων συμμετείχε τόσο στην επανάσταση του 1770 (Ορλωφικά) όσο και του 1821 όπου η έκβαση της είχε ως αποτέλεσμα την απελευθέρωση μεγάλου μέρους της σημερινής Ελλάδας και την ίδρυση του ανεξάρτητου ελληνικού κράτους. Στην Ιερά Μονή της Αγίας Λαύρας, στις 21/03/1821, ο Παλαιών Πατρών Γερμανός κήρυξε την επανάσταση, υψώνοντας το ιερό λάβαρο, το οποίο σώζεται μέχρι σήμερα. Παρά τις πυρκαγιές και λεηλασίες που έγιναν στο Μοναστήρι το Λάβαρο δεν υπέστη καμία φθορά. Συντηρήθηκε το 1993 και διαφυλάσσεται σε ειδική θήκη στη Μονή. Σήμερα αποτελεί τον πολυτιμότερο Εθνικό θησαυρό. Εξαιτίας του πρωταγωνιστικού τους ρόλου στην Επανάσταση του 1821, τα Καλάβρυτα πυρπολήθηκαν δύο φορές από τα στρατεύματα Ιμπραήμ, το 1826 και το 1827.
Το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων
Κατά τον Β΄ Παγκόσμιο πόλεμο, οι Γερμανικοί κατακτητές μπήκαν στα Καλάβρυτα και τα γεγονότα που έλαβαν χώρα τα σημάδεψαν. Στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 δυνάμεις της «Βέρμαχτ» διέταξαν να συγκεντρωθούν όλοι οι κάτοικοι στο Δημοτικό Σχολείο και σκότωσαν σχεδόν όλους τους άρρενες κατοίκους των Καλαβρύτων, σε αντίποινα για την εκτέλεση αιχμαλώτων Γερμανών στρατιωτών από τον ΕΛΑΣ στη Μάχη της Κερπινής (20 Οκτωβρίου 1943), κατά την οποία σκοτώθηκαν δεκάδες Γερμανοί στρατιώτες και αιχμαλωτίστηκαν 78. Ολόκληρη η πόλη παραδόθηκε σης φλόγες. Διασώθηκαν 13 άτομα. Την ίδια στιγμή ο Οδοντωτός κατηφόριζε κατάφορτος με τις σοδιές από το πλιάτσικο των Γερμανών στα σπίτια, στα μαγαζιά και τις αποθήκες, απ΄ όπου άρπαξαν ότι πολύτιμο υπήρχε. Η σφαγή των Καλαβρυτινών είναι ένα από μεγαλύτερα εγκλήματα της Ναζιστικής Γερμανίας κατά τη διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Ζωντανό μνημείο αυτών των τραγικών γεγονότων είναι ο «Τόπος Θυσίας», στο λόφο του Καπή, και το Δημοτικό Σχολείο της πόλης που στεγάζει το «Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος». Κανείς από τους υπευθύνους του Ολοκαυτώματος των Καλαβρύτων δεν λογοδότησε στη Δικαιοσύνη.
Σήμερα
Σήμερα τα Καλάβρυτα αποτελούν πόλο έλξης τουριστών όλες τις εποχές του χρόνου, λόγω της προνομιακής τους θέσης και του σπάνιου φυσικού κάλλους.
