της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Σπάρτη ανήκει στην Πελοπόννησο και είναι πρωτεύουσα του Νομού Λακωνίας. Δεσπόζει στις ανατολικές υπώρειες του Ταΰγετου, στη δεξιά όχθη του ποταμού Ευρώτα. Το ένδοξο παρελθόν της, που άφησε το αποτύπωμά του με στην ελληνική αλλά και παγκόσμια ιστορία, αφήνει άναυδο κάθε έναν που το ανακαλύπτει!
Ονομασία
Κατά τους Λάκωνες, ο Λέλεγας ήταν ο πρώτος βασιλιάς της χώρας τους από όπου και ονομάστηκαν αρχικά Λέλεγες οι Λάκωνες και Λελεγία η Λακωνία. Από το Λέλεγα γεννήθηκαν ο Μύλης και ο Πολυκάων. Μετά το θάνατο του Λέλεγα, βασιλιάς ορίστηκε ο Μύλης, ο οποίος όταν πέθανε και αυτός το θρόνο πήρε ο γιος του Ευρώτας, ο οποίος διαρρύθμισε την κοίτη του εκεί ποταμού και έτσι πήρε το όνομα Ευρώτας. Ο Ευρώτας δεν άφησε αρσενικούς απογόνους, ωστόσο είχε μια κόρη, τη Σπάρτη. Όταν πέθανε ο Ευρώτας το θρόνο πήρε ο Λακεδαιμόνιος, ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταυγέτης – απ’ όπου πήρε το όνομα το εκεί βουνό - και ο γιος του Δία, όπως λέγονταν τότε. Ο Λακεδαίμονας κατόπιν έδωσε το όνομά του στους κατοίκους, στους Λάκωνες ή Λέλεγες, και την εκεί πόλη ονόμασε Σπάρτη προς χάρη της γυναίκας του.
Μυθολογία
Στη μυθική Σπάρτη, την «κοίλη Λακεδαίμων», ο βασιλιάς Μενέλαος, ο μικρότερος αδελφός του Βασιλιά Αγαμέμνονα είχε σύζυγο την Ωραία Ελένη. Η σχέση τους όμως ταράχθηκε όταν ο Πάρις, οδηγούμενος από την Αφροδίτη, που του είχε υποσχεθεί να του δώσει για γυναίκα του την ομορφότερη στον κόσμο, κατέφτασε στη Σπάρτη. Και ενώ ο Μενέλαος απουσίαζε σε ταξίδι στην Κρήτη, πληροφορήθηκε από την Ίριδα ότι ο Πάρις είχε αρπάξει την Ωραία Ελένη. Η αρπαγή της και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του οδυνηρού Τρωικού Πολέμου.
Κατά τους Λάκωνες, ο Λέλεγας ήταν ο πρώτος βασιλιάς της χώρας τους από όπου και ονομάστηκαν αρχικά Λέλεγες οι Λάκωνες και Λελεγία η Λακωνία. Από το Λέλεγα γεννήθηκαν ο Μύλης και ο Πολυκάων. Μετά το θάνατο του Λέλεγα, βασιλιάς ορίστηκε ο Μύλης, ο οποίος όταν πέθανε και αυτός το θρόνο πήρε ο γιος του Ευρώτας, ο οποίος διαρρύθμισε την κοίτη του εκεί ποταμού και έτσι πήρε το όνομα Ευρώτας. Ο Ευρώτας δεν άφησε αρσενικούς απογόνους, ωστόσο είχε μια κόρη, τη Σπάρτη. Όταν πέθανε ο Ευρώτας το θρόνο πήρε ο Λακεδαιμόνιος, ο σύζυγος της Σπάρτης και γιος της Ταυγέτης – απ’ όπου πήρε το όνομα το εκεί βουνό - και ο γιος του Δία, όπως λέγονταν τότε. Ο Λακεδαίμονας κατόπιν έδωσε το όνομά του στους κατοίκους, στους Λάκωνες ή Λέλεγες, και την εκεί πόλη ονόμασε Σπάρτη προς χάρη της γυναίκας του.
Μυθολογία
Στη μυθική Σπάρτη, την «κοίλη Λακεδαίμων», ο βασιλιάς Μενέλαος, ο μικρότερος αδελφός του Βασιλιά Αγαμέμνονα είχε σύζυγο την Ωραία Ελένη. Η σχέση τους όμως ταράχθηκε όταν ο Πάρις, οδηγούμενος από την Αφροδίτη, που του είχε υποσχεθεί να του δώσει για γυναίκα του την ομορφότερη στον κόσμο, κατέφτασε στη Σπάρτη. Και ενώ ο Μενέλαος απουσίαζε σε ταξίδι στην Κρήτη, πληροφορήθηκε από την Ίριδα ότι ο Πάρις είχε αρπάξει την Ωραία Ελένη. Η αρπαγή της και η μεταφορά της στην Τροία έγινε αφορμή, σύμφωνα με τον μύθο, του οδυνηρού Τρωικού Πολέμου.
Προϊστορική εποχή
Αρχαιότερα ευρήματα μαρτυρούν ότι η περιοχή κατοικείται ήδη από τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. Οι πρώτες περιοχές που κατοικήθηκαν ήταν ο γήλοφος του Κουφόβουνου λίγα χιλιόμετρα από τη Σπάρτη, το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, στην ανατολική ακτή του Μεσσηνιακού κόλπου και μια περιοχή στα περίχωρα της σύγχρονης Απιδιάς στο δυτικό Πάρνωνα. Εξακολούθησαν να κατοικούνται και κατά τη νεολιθική εποχή. Προς το τέλος της νεολιθικής εποχής κάνουν την εμφάνισή τους πολλοί οικισμοί. Από στοιχεία, συμπεραίνουμε ότι οι πρώτοι κάτοικοι έφτασαν μέσω θαλάσσης και επέλεξαν να παραμείνουν κοντά στις ακτές, με την εξαίρεση του Κουφόβουνου. Το 2700 π.Χ. εμφανίζονται στην Αλεπότρυπα χάλκινα εργαλεία, μαρτυρώντας μια γρήγορη μετάβαση από την Εποχή του Λίθου προς εκείνη του Χαλκού, την οποία παραδοσιακά αποκαλούμε Ελλαδική. Από αρχαιολογική σκαπάνη έχουν βρεθεί 21 οικισμοί της Λακωνίας της περιόδου αυτής, που πέρασαν στην κλασική εποχή ως κατάλοιπα της ομηρικής περιόδου. Η τοποθεσία τους αφήνει να εννοηθεί πυκνότητα πληθυσμού, κυρίως στην κοιλάδα του Ευρώτα, εύφορη και με ευκολία στην άρδευση. Το 12ο αιώνα π.Χ. ο αριθμός των οικισμών πέφτει κατακόρυφα και τον επόμενο αιώνα η Λακωνία είναι σχεδόν ακατοίκητη.
Αρχαιότητα
Από τον Όμηρο αναφέρεται ως ένα από τα σπουδαιότερα μυκηναϊκά βασίλεια. Μετά την πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού στην περιοχή εγκαθίστανται Δωριείς. Σταδιακά οι Σπαρτιάτες ενώνονται κάτω από δύο βασιλικές οικογένειες, τους Αγιάδες και τους Ευρυπωντίδες και αρχίζουν να επεκτείνονται στις γύρω περιοχές και κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. συγκροτούν τη γνωστή, σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου, κοινωνία τους. Αφού υποτάξουν το μεγαλύτερο μέρος της Λακωνίας θα επεκταθούν στη Μεσσηνία και την Αρκαδία και θα νικήσουν το Άργος. Θα καταφέρουν να υποτάξουν τη Μεσσηνία και μέρος της Αρκαδίας και θα συνάψουν αρκετές συμμαχίες, με πρώτη σύμμαχό τους την Τεγέα. Στους Περσικούς πολέμους οι Σπαρτιάτες δε συμμετείχαν στη μάχη του Μαραθώνα, αλλά η θυσία των 300 του Λεωνίδα και των 700 Θεσπιέων στο στενό των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. έμεινε ως ένα από τα σπουδαιότερα ιστορικά συμβάντα. Μετά τη νίκη των Ελλήνων στη μάχη των Πλαταιών, ζητήθηκε από τη Σπάρτη να αναλάβει επιθετικό πόλεμο στη Μικρά Ασία κατά των Περσών αλλά αρνήθηκε. Έτσι, η Αθήνα που δημιούργησε την Α' Αθηναϊκή Συμμαχία και συνέχισε τον πόλεμο κατά των Περσών στη Μικρά Ασία και την Κύπρο ως το 451 π.Χ.. «Ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας που προκάλεσε φόβο στους συμμάχους της Σπάρτης και κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη», αναφέρει ο Θουκυδίδης ως θεμελιώδες αίτιο στην κήρυξη του πολέμου. Αυτός ονομάστηκε Πελοποννησιακός Πόλεμος, διήρκεσε από το 431 ως το 404 π.Χ. και έληξς με συντριπτική νίκη των Πελοποννησίων. Αργότερα, στην Ελλάδα και όχι μόνο θα κυριαρχήσει η Μακεδονία, ενώ η Σπάρτη θα συνεχίσει να παρακμάζει.
Αρχαιότερα ευρήματα μαρτυρούν ότι η περιοχή κατοικείται ήδη από τα μέσα της 6ης χιλιετίας π.Χ. Οι πρώτες περιοχές που κατοικήθηκαν ήταν ο γήλοφος του Κουφόβουνου λίγα χιλιόμετρα από τη Σπάρτη, το σπήλαιο της Αλεπότρυπας, στην ανατολική ακτή του Μεσσηνιακού κόλπου και μια περιοχή στα περίχωρα της σύγχρονης Απιδιάς στο δυτικό Πάρνωνα. Εξακολούθησαν να κατοικούνται και κατά τη νεολιθική εποχή. Προς το τέλος της νεολιθικής εποχής κάνουν την εμφάνισή τους πολλοί οικισμοί. Από στοιχεία, συμπεραίνουμε ότι οι πρώτοι κάτοικοι έφτασαν μέσω θαλάσσης και επέλεξαν να παραμείνουν κοντά στις ακτές, με την εξαίρεση του Κουφόβουνου. Το 2700 π.Χ. εμφανίζονται στην Αλεπότρυπα χάλκινα εργαλεία, μαρτυρώντας μια γρήγορη μετάβαση από την Εποχή του Λίθου προς εκείνη του Χαλκού, την οποία παραδοσιακά αποκαλούμε Ελλαδική. Από αρχαιολογική σκαπάνη έχουν βρεθεί 21 οικισμοί της Λακωνίας της περιόδου αυτής, που πέρασαν στην κλασική εποχή ως κατάλοιπα της ομηρικής περιόδου. Η τοποθεσία τους αφήνει να εννοηθεί πυκνότητα πληθυσμού, κυρίως στην κοιλάδα του Ευρώτα, εύφορη και με ευκολία στην άρδευση. Το 12ο αιώνα π.Χ. ο αριθμός των οικισμών πέφτει κατακόρυφα και τον επόμενο αιώνα η Λακωνία είναι σχεδόν ακατοίκητη.
Αρχαιότητα
Από τον Όμηρο αναφέρεται ως ένα από τα σπουδαιότερα μυκηναϊκά βασίλεια. Μετά την πτώση του μυκηναϊκού πολιτισμού στην περιοχή εγκαθίστανται Δωριείς. Σταδιακά οι Σπαρτιάτες ενώνονται κάτω από δύο βασιλικές οικογένειες, τους Αγιάδες και τους Ευρυπωντίδες και αρχίζουν να επεκτείνονται στις γύρω περιοχές και κατά τον 7ο αιώνα π.Χ. συγκροτούν τη γνωστή, σύμφωνα με τους νόμους του Λυκούργου, κοινωνία τους. Αφού υποτάξουν το μεγαλύτερο μέρος της Λακωνίας θα επεκταθούν στη Μεσσηνία και την Αρκαδία και θα νικήσουν το Άργος. Θα καταφέρουν να υποτάξουν τη Μεσσηνία και μέρος της Αρκαδίας και θα συνάψουν αρκετές συμμαχίες, με πρώτη σύμμαχό τους την Τεγέα. Στους Περσικούς πολέμους οι Σπαρτιάτες δε συμμετείχαν στη μάχη του Μαραθώνα, αλλά η θυσία των 300 του Λεωνίδα και των 700 Θεσπιέων στο στενό των Θερμοπυλών το 480 π.Χ. έμεινε ως ένα από τα σπουδαιότερα ιστορικά συμβάντα. Μετά τη νίκη των Ελλήνων στη μάχη των Πλαταιών, ζητήθηκε από τη Σπάρτη να αναλάβει επιθετικό πόλεμο στη Μικρά Ασία κατά των Περσών αλλά αρνήθηκε. Έτσι, η Αθήνα που δημιούργησε την Α' Αθηναϊκή Συμμαχία και συνέχισε τον πόλεμο κατά των Περσών στη Μικρά Ασία και την Κύπρο ως το 451 π.Χ.. «Ήταν η ολοένα αυξανόμενη δύναμη της Αθήνας που προκάλεσε φόβο στους συμμάχους της Σπάρτης και κατέστησε τη σύρραξη ανάμεσα στις δύο πόλεις αναπότρεπτη», αναφέρει ο Θουκυδίδης ως θεμελιώδες αίτιο στην κήρυξη του πολέμου. Αυτός ονομάστηκε Πελοποννησιακός Πόλεμος, διήρκεσε από το 431 ως το 404 π.Χ. και έληξς με συντριπτική νίκη των Πελοποννησίων. Αργότερα, στην Ελλάδα και όχι μόνο θα κυριαρχήσει η Μακεδονία, ενώ η Σπάρτη θα συνεχίσει να παρακμάζει.
Ρωμαϊκή περίοδος
Την περίοδο αυτή μετά το 146 π.Χ. 24 πόλεις της νότιας Λακωνίας αποσπάστηκαν από τη Σπάρτη και αποτέλεσαν το «Κοινό των Λακεδαιμονίων», ομοσπονδία δηλαδή πόλεων που είχαν την υποχρέωση να συνεισφέρουν στη Ρώμη χρήματα και στρατό. Στα χρόνια του Αυγούστου δείχθηκε μεγάλη εύνοια στην πόλη, ενώ ο Αδριανός την επισκέφτηκε δύο φορές στα μακρά του ταξίδια και δέχτηκε τον τίτλο του επώνυμου πατρονόμου. Το πολεμικό ήθος έβρισκε διέξοδο σε ειρηνικούς διαγωνισμούς που λάμβαναν χώρα στο γυμνάσιο και στο στάδιο μπροστά στο ναό της Ορθίας Αρτέμιδος. Καμία φορά και σε πραγματική μάχη.
Βυζαντινή εποχή
Η πόλη συνέχισε να κατοικείται, παρά τους σεισμούς, τις επιδρομές Γότθων και Βανδάλων και την επιδημία πανώλης. Προς το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού όμως η πόλη εγκαταλείπεται. Η τοποθεσία της κρίθηκε ανεπαρκώς οχυρωμένη και επιρρεπής σε μακροχρόνιους αποκλεισμούς λόγω της μεγάλης απόστασής της από το λιμάνι. Έτσι, έχουμε μετακίνηση της πόλης, ιδρύοντας τη Μονεμβασιά, αλλά και αναδιοργάνωση των οικισμών της γύρω περιοχής που συνεπαγόταν εγκατάσταση στον Πάρνωνα και μετανάστευση από το Γύθειο. Σύμφωνα ,μάλιστα, με στοιχεία, μέρος του πληθυσμού μετεγκαταστάθηκε στη Σικελία.
Νεότερη Εποχή
Μετέπειτα, η Λακωνία θα εξεγερθεί αρκετές φορές μαζί με άλλες περιοχές εναντίον των Τούρκων αλλά χωρίς αποτέλεσμα, καθώς οι Τούρκοι θα καταφέρνουν ως το 1800 να νικούν και τους Έλληνες και τους Βενετούς. Το 1821 θα εξεγερθεί με τη βοήθεια των πάντα ανυπότακτων Μανιατών. Ως το 1828 θα καταφέρουν να καταλάβουν τα κάστρα της περιοχής και να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Το 1834, κατά τη βασιλεία του Όθωνα, η Σπάρτη ξαναχτίστηκε ως σύγχρονη πόλη εκεί όπου κάποτε έστεκε η αρχαία, ενώ ο Μυστράς ερημώθηκε. Η πόλη παραμένει και σήμερα μια πόλη που διακρίνεται για την ρυμοτομία της και για τα πολλά παλιά κτήρια που διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Η οικονομία της βασίζεται στην αγροτική παραγωγή, στη μεταποίηση αυτής της παραγωγής και στον τουρισμό.
Την περίοδο αυτή μετά το 146 π.Χ. 24 πόλεις της νότιας Λακωνίας αποσπάστηκαν από τη Σπάρτη και αποτέλεσαν το «Κοινό των Λακεδαιμονίων», ομοσπονδία δηλαδή πόλεων που είχαν την υποχρέωση να συνεισφέρουν στη Ρώμη χρήματα και στρατό. Στα χρόνια του Αυγούστου δείχθηκε μεγάλη εύνοια στην πόλη, ενώ ο Αδριανός την επισκέφτηκε δύο φορές στα μακρά του ταξίδια και δέχτηκε τον τίτλο του επώνυμου πατρονόμου. Το πολεμικό ήθος έβρισκε διέξοδο σε ειρηνικούς διαγωνισμούς που λάμβαναν χώρα στο γυμνάσιο και στο στάδιο μπροστά στο ναό της Ορθίας Αρτέμιδος. Καμία φορά και σε πραγματική μάχη.
Βυζαντινή εποχή
Η πόλη συνέχισε να κατοικείται, παρά τους σεισμούς, τις επιδρομές Γότθων και Βανδάλων και την επιδημία πανώλης. Προς το τέλος της βασιλείας του Ιουστινιανού όμως η πόλη εγκαταλείπεται. Η τοποθεσία της κρίθηκε ανεπαρκώς οχυρωμένη και επιρρεπής σε μακροχρόνιους αποκλεισμούς λόγω της μεγάλης απόστασής της από το λιμάνι. Έτσι, έχουμε μετακίνηση της πόλης, ιδρύοντας τη Μονεμβασιά, αλλά και αναδιοργάνωση των οικισμών της γύρω περιοχής που συνεπαγόταν εγκατάσταση στον Πάρνωνα και μετανάστευση από το Γύθειο. Σύμφωνα ,μάλιστα, με στοιχεία, μέρος του πληθυσμού μετεγκαταστάθηκε στη Σικελία.
Νεότερη Εποχή
Μετέπειτα, η Λακωνία θα εξεγερθεί αρκετές φορές μαζί με άλλες περιοχές εναντίον των Τούρκων αλλά χωρίς αποτέλεσμα, καθώς οι Τούρκοι θα καταφέρνουν ως το 1800 να νικούν και τους Έλληνες και τους Βενετούς. Το 1821 θα εξεγερθεί με τη βοήθεια των πάντα ανυπότακτων Μανιατών. Ως το 1828 θα καταφέρουν να καταλάβουν τα κάστρα της περιοχής και να αντιμετωπίσουν τον Ιμπραήμ. Το 1834, κατά τη βασιλεία του Όθωνα, η Σπάρτη ξαναχτίστηκε ως σύγχρονη πόλη εκεί όπου κάποτε έστεκε η αρχαία, ενώ ο Μυστράς ερημώθηκε. Η πόλη παραμένει και σήμερα μια πόλη που διακρίνεται για την ρυμοτομία της και για τα πολλά παλιά κτήρια που διατηρούνται σε άριστη κατάσταση. Η οικονομία της βασίζεται στην αγροτική παραγωγή, στη μεταποίηση αυτής της παραγωγής και στον τουρισμό.
