της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Λευκάδα ή Λευκάς είναι νησί του Ιονίου πελάγους. Η ιστορία της Λευκάδας είναι μακρά. Ζωντανοί μάρτυρες τα κάστρα, οι προϊστορικοί χώροι στο Νυδρί και στο Καλλιγόνι. Η περιήγηση στα στενά της, με τις μικρές, κρυμμένες πλατείες της, τις αρχοντικές εκκλησίες και τα ευγενικά περιγράμματα των σπιτιών της, μας μεταφέρουν στο βενετσιάνικο παρελθόν της πόλης.
Ονομασία
Παλαιότερα ονομαζόταν Αγία Μαύρα παίρνοντας το όνομα αυτό απ’ τον ομώνυμο ναό που ήταν κτισμένος μέσα στο κάστρο της Αγίας Μαύρας, το οποίο οχυρό βρίσκεται απέναντι απ’ την πόλη της Λευκάδας. Σύμφωνα με τον Όμηρο η ονομασία του νησιού προέρχεται από το «λευκάς» γιατί ήταν λευκογαία, είχε δηλαδή άσπρο χώμα.. Ένας μύθος αναφέρει ότι το νησί πήρε το όνομά του από τον Λευκάδιο, τον αδελφό της Πηνελόπης, γιο του Ικαρίου και της Πολυκάστης. Κάποιοι λένε ότι πήρε το όνομα του από τον Λεύκο, έναν άτυχο Ζακυνθινό σύντροφο του ομηρικού Οδυσσέα που ίδρυσε και το ιερό του Απόλλωνα στο ακροατήριο. Η παράδοση ήθελε όσους πηδούσαν από το βράχο του να απαλλάσσονται αυτόματα από τον έρωτα τους. Αυτό ξεκινάει με την θεά Αφροδίτη που για να απαλλαγεί από τον έρωτα της για τον Άδωνι, ο αδερφός της ο θεός Απόλλων -ο οποίος είχε και ιερό επάνω στο βράχο- την ανάγκασε να πηδήξει στα νερά του Ιόνιου από τον Λευκάτα. Και πράγματι η Αφροδίτη ελευθερώθηκε από το πάθος της. Όταν ρώτησε τον Απόλλωνα πως έγινε αυτό το θαύμα, εκείνος της απάντησε ότι ο βράχος είχε αυτή την ιδιότητα γιατί τον χρησιμοποιούσε ως τόπο ξεκούρασης ο πατέρας θεών και ανθρώπων Δίας, ανάμεσα στις ερωτικές του περιπέτειες. Η μυθολογία θέλει και την ποιήτρια Σαπφώ, από τη Λέσβο, να πηδάει απ’ το βράχο του ακρωτηρίου για να απαλλαγεί απ’ τον έρωτά της για τον Φάωνα
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με αρχαιολογικές σκαπάνες, τα πρώτα δείγματα πολιτισμού στο νησί υπάρχουν απ’ την παλαιολιθική εποχή. Η Λευκάδα μάλιστα διεκδικεί τον τίτλο της ομηρικής Ιθάκης, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ντέρπφελντ. Τον 7ο π. Χ. αιώνα η Νίρικος νότια της Λευκάδας υπήρξε μια απ’τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις. Η Λευκάδα έχει πάρει μέρος σε πολλές μεγάλες μάχες στο παρελθόν, όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας και η μάχη των Πλαταιών κατά τους περσικούς πολέμους, καθώς και στον Πελοποννησιακό πόλεμο στο πλευρό των Σπαρτιατών. Ακολούθησε πιστά και το Μέγα Αλέξανδρο στην τεράστια εκστρατεία του. Φαίνεται ότι από τους ακολούθους αυτούς ιδρύθηκε η ομώνυμη πόλη στην παραλιακή Συρία, καθώς και μια άλλη κοντά στην Δαμασκό.
Παλαιότερα ονομαζόταν Αγία Μαύρα παίρνοντας το όνομα αυτό απ’ τον ομώνυμο ναό που ήταν κτισμένος μέσα στο κάστρο της Αγίας Μαύρας, το οποίο οχυρό βρίσκεται απέναντι απ’ την πόλη της Λευκάδας. Σύμφωνα με τον Όμηρο η ονομασία του νησιού προέρχεται από το «λευκάς» γιατί ήταν λευκογαία, είχε δηλαδή άσπρο χώμα.. Ένας μύθος αναφέρει ότι το νησί πήρε το όνομά του από τον Λευκάδιο, τον αδελφό της Πηνελόπης, γιο του Ικαρίου και της Πολυκάστης. Κάποιοι λένε ότι πήρε το όνομα του από τον Λεύκο, έναν άτυχο Ζακυνθινό σύντροφο του ομηρικού Οδυσσέα που ίδρυσε και το ιερό του Απόλλωνα στο ακροατήριο. Η παράδοση ήθελε όσους πηδούσαν από το βράχο του να απαλλάσσονται αυτόματα από τον έρωτα τους. Αυτό ξεκινάει με την θεά Αφροδίτη που για να απαλλαγεί από τον έρωτα της για τον Άδωνι, ο αδερφός της ο θεός Απόλλων -ο οποίος είχε και ιερό επάνω στο βράχο- την ανάγκασε να πηδήξει στα νερά του Ιόνιου από τον Λευκάτα. Και πράγματι η Αφροδίτη ελευθερώθηκε από το πάθος της. Όταν ρώτησε τον Απόλλωνα πως έγινε αυτό το θαύμα, εκείνος της απάντησε ότι ο βράχος είχε αυτή την ιδιότητα γιατί τον χρησιμοποιούσε ως τόπο ξεκούρασης ο πατέρας θεών και ανθρώπων Δίας, ανάμεσα στις ερωτικές του περιπέτειες. Η μυθολογία θέλει και την ποιήτρια Σαπφώ, από τη Λέσβο, να πηδάει απ’ το βράχο του ακρωτηρίου για να απαλλαγεί απ’ τον έρωτά της για τον Φάωνα
Αρχαιότητα
Σύμφωνα με αρχαιολογικές σκαπάνες, τα πρώτα δείγματα πολιτισμού στο νησί υπάρχουν απ’ την παλαιολιθική εποχή. Η Λευκάδα μάλιστα διεκδικεί τον τίτλο της ομηρικής Ιθάκης, σύμφωνα με τον αρχαιολόγο Ντέρπφελντ. Τον 7ο π. Χ. αιώνα η Νίρικος νότια της Λευκάδας υπήρξε μια απ’τις μεγαλύτερες ελληνικές πόλεις. Η Λευκάδα έχει πάρει μέρος σε πολλές μεγάλες μάχες στο παρελθόν, όπως η ναυμαχία της Σαλαμίνας και η μάχη των Πλαταιών κατά τους περσικούς πολέμους, καθώς και στον Πελοποννησιακό πόλεμο στο πλευρό των Σπαρτιατών. Ακολούθησε πιστά και το Μέγα Αλέξανδρο στην τεράστια εκστρατεία του. Φαίνεται ότι από τους ακολούθους αυτούς ιδρύθηκε η ομώνυμη πόλη στην παραλιακή Συρία, καθώς και μια άλλη κοντά στην Δαμασκό.
Βυζαντινή περίοδος
Την περίοδο αυτή το νησί η Λευκάδα παρέμεινε στην αφάνεια. Από τα χρόνια του Ηρακλείου, οπότε εισήχθη ο θεσμός των θεμάτων, η Λευκάδα πιθανότατα προσαρτήθηκε στο θέμα Κεφαλληνίας. Μετέπειτα, ενσωματώθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Το 1293 δίνεται σαν προίκα στον Ιωάννη Α΄ Ορσίνι, απ' τον ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Νικηφόρο Α΄ Κομνηνό. Ο Ορσίνι έχτισε εκεί το φρούριο της Αγίας Λαύρας για προστασία από τους πειρατές. Στη συνέχεια, η Λευκάδα πέρασε στους Ανδηγαυούς (1331-1362). Το 1357 οι χωρικοί εξεγείρονται κατά του ηγεμόνα της Γρατιανού Ζώρζη. Μεταξύ 1362-1479 η Λευκάδα έγινε κτήση των Τόκκων με την παραχώρησή της, το 1362, στον Λεονάρδο Α΄ Τόκκο. Οι κάτοικοι είχαν ζητήσει βοήθεια από τον Λεονάρδο, ο οποίος τους είχε υποσχεθεί συμμετοχή στη τοπική διοίκηση, σεβασμό στη περιουσία και τη θρησκεία τους. Αλλά αργότερα έδιωξε από την Λευκάδα τον ορθόδοξο αρχιεπίσκοπο. Στα βυζαντινά χρόνια η Λευκάδα αποτελεί μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά τον χωρισμό του κράτους (395 μ.Χ.) υπήχθη στο Ανατολικό Κράτος και συνέχιζε να είναι διοικητικά άμεσα συνδεδεμένη με την Ήπειρο.
Τουρκοκρατία
Το 1479 την κατακτούν οι Οθωμανοί, για να γνωρίσει προσωρινά για δύο χρόνια (1502-1503) την ενετική κυριαρχία και να περάσει ξανά στα χέρια των Οθωμανών για μια παρατεταμένη περίοδο που τελειώνει στα 1684- συνολικά 203 χρόνια. Την εποχή αυτή χτίστηκε το υδραγωγείο με τις 360 καμάρες, που έφερνε το νερό στο Κάστρο περνώντας μέσα από τη λιμνοθάλασσα και του οποίου τα υπολείμματα διακρίνονται στο αριστερό μας χέρι, όταν περπατάμε στο δρόμο με κατεύθυνση προς την κινητή γέφυρα, που συνδέει την Λευκάδα με την Ακαρνανία. Ο αγωγός ξεκινούσε από τη Μεγάλη Βρύση, περνούσε μέσα από τον κεντρικό δρόμο του οικισμού της Αμαξικής και τροφοδοτούσε πέντε βρύσες, εκ των οποίων επέζησε μέχρι σήμερα η γνωστή «Κάτω Βρύση» στο δυτικό πεζοδρόμιο της κεντρικής οδού της σημερινής πόλης, βόρεια της κεντρικής πλατείας, σε απόσταση 50 μέτρων περίπου από την κατάληξη του δρόμου στην παραλία.
Ενετοκρατία
Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας που ξεκινά το 1684 η Λευκάδα ενώνεται και πάλι με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου Πελάγους που και αυτά Ενετοκρατούνται. Οι Ενετοί φροντίζουν για την αύξηση του πληθυσμού φέρνοντας κατοίκους από διάφορα μέρη. Έτσι ενισχύθηκε η παραγωγή του νησιού σε αλάτι και λάδι ενώ η πόλη ύστερα από πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κάστρο μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη σημερινή της θέση. Ένα μόλις χρόνο διακοπή από Τουρκική κατοχή είχε η περίοδος της Ενετοκρατίας.
Την περίοδο αυτή το νησί η Λευκάδα παρέμεινε στην αφάνεια. Από τα χρόνια του Ηρακλείου, οπότε εισήχθη ο θεσμός των θεμάτων, η Λευκάδα πιθανότατα προσαρτήθηκε στο θέμα Κεφαλληνίας. Μετέπειτα, ενσωματώθηκε στο Δεσποτάτο της Ηπείρου. Το 1293 δίνεται σαν προίκα στον Ιωάννη Α΄ Ορσίνι, απ' τον ηγεμόνα του Δεσποτάτου της Ηπείρου, Νικηφόρο Α΄ Κομνηνό. Ο Ορσίνι έχτισε εκεί το φρούριο της Αγίας Λαύρας για προστασία από τους πειρατές. Στη συνέχεια, η Λευκάδα πέρασε στους Ανδηγαυούς (1331-1362). Το 1357 οι χωρικοί εξεγείρονται κατά του ηγεμόνα της Γρατιανού Ζώρζη. Μεταξύ 1362-1479 η Λευκάδα έγινε κτήση των Τόκκων με την παραχώρησή της, το 1362, στον Λεονάρδο Α΄ Τόκκο. Οι κάτοικοι είχαν ζητήσει βοήθεια από τον Λεονάρδο, ο οποίος τους είχε υποσχεθεί συμμετοχή στη τοπική διοίκηση, σεβασμό στη περιουσία και τη θρησκεία τους. Αλλά αργότερα έδιωξε από την Λευκάδα τον ορθόδοξο αρχιεπίσκοπο. Στα βυζαντινά χρόνια η Λευκάδα αποτελεί μέρος της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Μετά τον χωρισμό του κράτους (395 μ.Χ.) υπήχθη στο Ανατολικό Κράτος και συνέχιζε να είναι διοικητικά άμεσα συνδεδεμένη με την Ήπειρο.
Τουρκοκρατία
Το 1479 την κατακτούν οι Οθωμανοί, για να γνωρίσει προσωρινά για δύο χρόνια (1502-1503) την ενετική κυριαρχία και να περάσει ξανά στα χέρια των Οθωμανών για μια παρατεταμένη περίοδο που τελειώνει στα 1684- συνολικά 203 χρόνια. Την εποχή αυτή χτίστηκε το υδραγωγείο με τις 360 καμάρες, που έφερνε το νερό στο Κάστρο περνώντας μέσα από τη λιμνοθάλασσα και του οποίου τα υπολείμματα διακρίνονται στο αριστερό μας χέρι, όταν περπατάμε στο δρόμο με κατεύθυνση προς την κινητή γέφυρα, που συνδέει την Λευκάδα με την Ακαρνανία. Ο αγωγός ξεκινούσε από τη Μεγάλη Βρύση, περνούσε μέσα από τον κεντρικό δρόμο του οικισμού της Αμαξικής και τροφοδοτούσε πέντε βρύσες, εκ των οποίων επέζησε μέχρι σήμερα η γνωστή «Κάτω Βρύση» στο δυτικό πεζοδρόμιο της κεντρικής οδού της σημερινής πόλης, βόρεια της κεντρικής πλατείας, σε απόσταση 50 μέτρων περίπου από την κατάληξη του δρόμου στην παραλία.
Ενετοκρατία
Κατά τη διάρκεια της Ενετοκρατίας που ξεκινά το 1684 η Λευκάδα ενώνεται και πάλι με τα υπόλοιπα νησιά του Ιονίου Πελάγους που και αυτά Ενετοκρατούνται. Οι Ενετοί φροντίζουν για την αύξηση του πληθυσμού φέρνοντας κατοίκους από διάφορα μέρη. Έτσι ενισχύθηκε η παραγωγή του νησιού σε αλάτι και λάδι ενώ η πόλη ύστερα από πυρκαγιά που ξέσπασε στο Κάστρο μεταφέρθηκε για λόγους ασφαλείας στη σημερινή της θέση. Ένα μόλις χρόνο διακοπή από Τουρκική κατοχή είχε η περίοδος της Ενετοκρατίας.
Μικρασιατική Καταστροφή
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, εγκαθίστανται στη Λευκάδας Μικρασιάτες πρόσφυγες. Αρχικά πολλοί κατοίκησαν στο κάστρο της Αγίας Μαύρας ενώ δημιουργήθηκε στην πόλη ο συνοικισμός κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας, τα Προσφυγικά. Κατά την διάρκεια της κατοχής η Λευκάδα απελευθερώθηκε από την ΙΧ μεραρχία του ΕΔΕΣ που αποβιβάστηκε στο νησί στις 10 Σεπτεμβρίου 1944 εξοντώνοντας δυο μέρες αργότερα την Γερμανική Φρουρά πλην ελαχίστων διαφυγόντων προς την νότια πλευρά του νησιού. Το 1963 ο Έλληνας μεγιστάνας Αριστοτέλης Ωνάσης αγόρασε το Σκορπιό στο κοσμοπολιτικό Νυδρί, το οποίο απέκτησε, έκτοτε, παγκόσμια φήμη, φιλοξενώντας κατά καιρούς πλήθος επισκεπτών αλλά και προσωπικοτήτων απ' όλη την υφήλιο.
Κατοχή
Κατά την Κατοχή η Λευκάδα και όλα τα νησιά του Ιονίου πέρασαν στη δικαιοδοσία των Ιταλών από 1/5/1941 μέχρι 11/9/1943. Την ημερομηνία αυτή, και αφού η Ιταλία είχε συνθηκολογήσει, το νησί πέρασε στην κατοχή της Γερμανίας. Η γερμανική κατοχή τελείωσε την 12/9/1944 μετά από γενναία και καλά οργανωμένη αντίσταση των Λευκαδίων. Ακολούθησε η εμφύλια σύγκρουση κατά την περίοδο των «Δεκεμβριανών», η ταραγμένη πολιτική περίοδος που ακολούθησε αμέσως μετά, και τέλος ο εμφύλιος πόλεμος, ιδιαίτερα σκληρός στο νησί μας. Για να κλείσουν οι πληγές του και να ανασάνουν οι άνθρωποι, χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια και να καταβληθούν μεγάλες προσπάθειες. Κατά την διάρκεια της κατοχής η Λευκάδα απελευθερώθηκε από το 240 σύνταγμα του ΕΛΑΣ που αποβιβάστηκε στο νησί στις 27 Δεκεμβρίου 1944 εξουδετερόνοντας λίγες μέρες αργότερα εδεσίτες, ταγματασφαλήτες και συνεργάτες των γερμανών.
Νεότερη Ιστορία
Μεταπολεμικά η αγροτική τάξη μειώνεται δραματικά από το 80%, κατά γενικό μέσο όρο, του συνολικού πληθυσμού στον 19ο και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, στο 60%. Ταυτόχρονα όμως ακμάζει οικονομικά με ταχείς ρυθμούς σε μια εποχή που ο τουρισμός αποτελεί πλέον τη «βαριά βιομηχανία» του νησιού και οι καθαρά γεωργικές δραστηριότητες συρρικνώνονται δραματικά.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή του 1922, εγκαθίστανται στη Λευκάδας Μικρασιάτες πρόσφυγες. Αρχικά πολλοί κατοίκησαν στο κάστρο της Αγίας Μαύρας ενώ δημιουργήθηκε στην πόλη ο συνοικισμός κοντά στον Μητροπολιτικό Ναό της Ευαγγελίστριας, τα Προσφυγικά. Κατά την διάρκεια της κατοχής η Λευκάδα απελευθερώθηκε από την ΙΧ μεραρχία του ΕΔΕΣ που αποβιβάστηκε στο νησί στις 10 Σεπτεμβρίου 1944 εξοντώνοντας δυο μέρες αργότερα την Γερμανική Φρουρά πλην ελαχίστων διαφυγόντων προς την νότια πλευρά του νησιού. Το 1963 ο Έλληνας μεγιστάνας Αριστοτέλης Ωνάσης αγόρασε το Σκορπιό στο κοσμοπολιτικό Νυδρί, το οποίο απέκτησε, έκτοτε, παγκόσμια φήμη, φιλοξενώντας κατά καιρούς πλήθος επισκεπτών αλλά και προσωπικοτήτων απ' όλη την υφήλιο.
Κατοχή
Κατά την Κατοχή η Λευκάδα και όλα τα νησιά του Ιονίου πέρασαν στη δικαιοδοσία των Ιταλών από 1/5/1941 μέχρι 11/9/1943. Την ημερομηνία αυτή, και αφού η Ιταλία είχε συνθηκολογήσει, το νησί πέρασε στην κατοχή της Γερμανίας. Η γερμανική κατοχή τελείωσε την 12/9/1944 μετά από γενναία και καλά οργανωμένη αντίσταση των Λευκαδίων. Ακολούθησε η εμφύλια σύγκρουση κατά την περίοδο των «Δεκεμβριανών», η ταραγμένη πολιτική περίοδος που ακολούθησε αμέσως μετά, και τέλος ο εμφύλιος πόλεμος, ιδιαίτερα σκληρός στο νησί μας. Για να κλείσουν οι πληγές του και να ανασάνουν οι άνθρωποι, χρειάστηκε να περάσουν πολλά χρόνια και να καταβληθούν μεγάλες προσπάθειες. Κατά την διάρκεια της κατοχής η Λευκάδα απελευθερώθηκε από το 240 σύνταγμα του ΕΛΑΣ που αποβιβάστηκε στο νησί στις 27 Δεκεμβρίου 1944 εξουδετερόνοντας λίγες μέρες αργότερα εδεσίτες, ταγματασφαλήτες και συνεργάτες των γερμανών.
Νεότερη Ιστορία
Μεταπολεμικά η αγροτική τάξη μειώνεται δραματικά από το 80%, κατά γενικό μέσο όρο, του συνολικού πληθυσμού στον 19ο και στο πρώτο μισό του 20ου αιώνα, στο 60%. Ταυτόχρονα όμως ακμάζει οικονομικά με ταχείς ρυθμούς σε μια εποχή που ο τουρισμός αποτελεί πλέον τη «βαριά βιομηχανία» του νησιού και οι καθαρά γεωργικές δραστηριότητες συρρικνώνονται δραματικά.
