της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
Η Κάρπαθος είναι το δεύτερο σε έκταση νησί του ελληνικού νησιωτικού συμπλέγματος της Δωδεκανήσου. Έχει πλούσια κουλτούρα, παραδόσεις αλλά και ιστορία που χάνεται στα βάθη των αιώνων.
Ονομασία
Σχετικά με το όνομα της Καρπάθου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η κύρια εκδοχή είναι το «κάρπαθον» φυτό συγγενές με το λινάρι. Ο τοπικός θρύλος αναφέρει ότι, επειδή οι πρώτοι κάτοικοί της αγαπούσαν υπερβολικά τον τόπο τους, απήγαγαν τους Ολύμπιους θεούς και τους μετέφεραν στο νησί. Γι’ αυτή την πράξη τους ονομάστηκαν Αρπάθεοι. Αργότερα μετατράπηκαν σε Καρπάθεους από όπου και προέκυψε και η ονομασία. Κατά άλλη εκδοχή δανείζεται το όνομα του από το ινδικό «κουρπάς» (βαμβάκι), όπως το το «καρπάσινον» (φυτίλι που άναβε στο άγαλμα της Αθηνάς στην Ακρόπολη) την Καρπασία (της Κύπρου) και το Καρπάσινον (χωριό της Λήμνου). Μία από αυτές συνδέει την ονομασία του νησιού με το φυτό κάρπασο που ευδοκιμούσε στην Κάρπαθο. Το ίδιο φυτό ωστόσο έδωσε το όνομά του στην Καρπασία, πόλη της Κύπρου. Κατά άλλη εκδοχή από «τινά Τιτάναν Καρπόν» ή από το ουσιαστικό «καρπός» (φρούτο). Ο Όμηρος την ονομάζει Κράπαθο, σύμφωνα με αναφορά με τον Στράβωνα. Άλλα αρχαία ονόματα του νησιού είναι Τετράπολις, Ανεμόεσσα, ενώ κατά το Μεσαίωνα ονομαζόταν Scarpanto (η ονομασία αυτή για το νησί ισχύει ακόμη στα ιταλικά).
Ιστορία
Μυθολογία
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο πρώτος οικιστής της Καρπάθου ήταν ο Τιτάνας Ιαπετός, γιος του Ουρανού και της Γαίας και αδερφός του Κρόνου, του πατέρα του Δία. Κατά μια άλλη εκδοχή, οι Τιτάνες ζούσαν στο νησί πριν την Τιτανομαχία, την γνωστή μάχη μεταξύ Τιτάνων και Ολύμπιων Θεών που μας αφηγείται ο Ησίοδος. Στη μάχη αυτή, ο Ποσειδώνας πάλεψε με τον Τιτάνα Εφιάλτη, απέκοψε ένα κομμάτι από την πλευρά της Καρπάθου κι έθαψε κάτω από αυτό τον αντίπαλό του. Το κομμάτι αυτό της γης λέγεται πως είναι η νησίδα Σαρία, βόρεια της Καρπάθου. Σύμφωνα με σύγχρονους τοπικούς θρύλους, στην παραλία Φύσσες, κοντά στην Όλυμπο, ζει ένα θαλάσσιο τέρας. Η μόνιμα φουρτουνιασμένη θάλασσα, προκαλούσε φόβο στους κατοίκους που δημιούργησαν το θρύλο αυτό. Στην Κάρπαθο έζησε ένα μέρος της ζωής του και ο Προμηθέας.
Σχετικά με το όνομα της Καρπάθου υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Η κύρια εκδοχή είναι το «κάρπαθον» φυτό συγγενές με το λινάρι. Ο τοπικός θρύλος αναφέρει ότι, επειδή οι πρώτοι κάτοικοί της αγαπούσαν υπερβολικά τον τόπο τους, απήγαγαν τους Ολύμπιους θεούς και τους μετέφεραν στο νησί. Γι’ αυτή την πράξη τους ονομάστηκαν Αρπάθεοι. Αργότερα μετατράπηκαν σε Καρπάθεους από όπου και προέκυψε και η ονομασία. Κατά άλλη εκδοχή δανείζεται το όνομα του από το ινδικό «κουρπάς» (βαμβάκι), όπως το το «καρπάσινον» (φυτίλι που άναβε στο άγαλμα της Αθηνάς στην Ακρόπολη) την Καρπασία (της Κύπρου) και το Καρπάσινον (χωριό της Λήμνου). Μία από αυτές συνδέει την ονομασία του νησιού με το φυτό κάρπασο που ευδοκιμούσε στην Κάρπαθο. Το ίδιο φυτό ωστόσο έδωσε το όνομά του στην Καρπασία, πόλη της Κύπρου. Κατά άλλη εκδοχή από «τινά Τιτάναν Καρπόν» ή από το ουσιαστικό «καρπός» (φρούτο). Ο Όμηρος την ονομάζει Κράπαθο, σύμφωνα με αναφορά με τον Στράβωνα. Άλλα αρχαία ονόματα του νησιού είναι Τετράπολις, Ανεμόεσσα, ενώ κατά το Μεσαίωνα ονομαζόταν Scarpanto (η ονομασία αυτή για το νησί ισχύει ακόμη στα ιταλικά).
Ιστορία
Μυθολογία
Σύμφωνα με τη μυθολογία, ο πρώτος οικιστής της Καρπάθου ήταν ο Τιτάνας Ιαπετός, γιος του Ουρανού και της Γαίας και αδερφός του Κρόνου, του πατέρα του Δία. Κατά μια άλλη εκδοχή, οι Τιτάνες ζούσαν στο νησί πριν την Τιτανομαχία, την γνωστή μάχη μεταξύ Τιτάνων και Ολύμπιων Θεών που μας αφηγείται ο Ησίοδος. Στη μάχη αυτή, ο Ποσειδώνας πάλεψε με τον Τιτάνα Εφιάλτη, απέκοψε ένα κομμάτι από την πλευρά της Καρπάθου κι έθαψε κάτω από αυτό τον αντίπαλό του. Το κομμάτι αυτό της γης λέγεται πως είναι η νησίδα Σαρία, βόρεια της Καρπάθου. Σύμφωνα με σύγχρονους τοπικούς θρύλους, στην παραλία Φύσσες, κοντά στην Όλυμπο, ζει ένα θαλάσσιο τέρας. Η μόνιμα φουρτουνιασμένη θάλασσα, προκαλούσε φόβο στους κατοίκους που δημιούργησαν το θρύλο αυτό. Στην Κάρπαθο έζησε ένα μέρος της ζωής του και ο Προμηθέας.
Αρχαιότητα
Το νησί πρωτοκατοικήθηκε στο τέλος της νεολιθικής εποχής, περί τα 4.000 π.Χ, οπότε Μικρασιάτες κάτοικοι έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στο νησί αναπτύσσοντας πολιτισμό μέχρι το 2000 π.Χ. Περί τα 1400 π.Χ. Μυκηναίοι άποικοι φτάνουν στο νησί και εγκαθίστανται. Όμως, εξαιτίας θαλάσσιων επιδρομών, το νησί ερημώνει στα 1200 π.Χ, και ξανακατοικείται το 1000 π. Χ από τους Δωριείς. Την εποχή αυτή η Κάρπαθος γνωρίζει μεγάλη ακμή. Το νησί βρισκόταν υπό Μινωική επιρροή και αργότερα υπήρξε μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας μέχρι το 400 π.Χ., που κατακτήθηκε από τους Ροδίους. Στα τέλη του 6ου αι, η Κάρπαθος υποδουλώνεται στους Πέρσες, ενώ το 478 γίνεται μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας. Κατά την ελληνιστική περίοδο, αποτελεί επαρχία του Ροδιακού κράτους. Κατά την αρχαιότητα, υπήρχαν 4 οχυρωμένες πόλεις: η Αρκάσια, η Βρυκούς, η Κάρπαθος και η Σάρος, στη νησίδα Σαρία.
Μεσαίωνας
Το 42 π.Χ. η Κάρπαθος καταλαμβάνεται από τους Ρωμαίους, οι οποίοι φαίνεται να παραχώρησαν προνόμια στους κατοίκους. Με την υποταγή της στους Ρωμαίους, η Κάρπαθος αποτελεί τον έναν από τους τρεις μεγάλους ναυστάθμους της Ρώμης στη Μεσόγειο. Η ρωμαϊκή κυριαρχία εκτείνεται μέχρι το 400μ.Χ. Στη συνέχεια, η νήσος περνά στη Βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθώς τα πλοία του ναυστάθμου της Καρπάθου οδηγούν το Νικηφόρο Φωκά στην Κρήτη το 961 μ.Χ. Στα βυζαντινά χρόνια, πειρατές από τη Β. Αφρική, Άραβες και Μαυριτανοί κάνουν επιδρομές στο νησί. Το γεγονός αυτό αποτελεί την αιτία ερήμωσης των παραλιακών οικισμών και τη δημιουργία νέων, οι οποίοι κατοικούνται μέχρι σήμερα, σε ορεινές απόμακρες περιοχές. Από το 1204, οπότε το νησί καταλαμβάνεται από τους Σταυροφόρους, μέχρι και το 1537, περνάει από τα χέρια πολλών κατακτητών. Πέρασε στα χέρια των Γενοβέζων (Ανδρέα και Λουδοβίκο Μορέσκο), των Ενετών (οικογένεια Κορνάρο) και των Οθωμανών Τούρκων. Το Μεσαίωνα, το νησί ονομαζόταν στα βενετσιάνικα Σκάρπαντο (Scarpanto) και στα τούρκικα Κερπέ (Kerpe).
Το νησί πρωτοκατοικήθηκε στο τέλος της νεολιθικής εποχής, περί τα 4.000 π.Χ, οπότε Μικρασιάτες κάτοικοι έφτασαν και εγκαταστάθηκαν στο νησί αναπτύσσοντας πολιτισμό μέχρι το 2000 π.Χ. Περί τα 1400 π.Χ. Μυκηναίοι άποικοι φτάνουν στο νησί και εγκαθίστανται. Όμως, εξαιτίας θαλάσσιων επιδρομών, το νησί ερημώνει στα 1200 π.Χ, και ξανακατοικείται το 1000 π. Χ από τους Δωριείς. Την εποχή αυτή η Κάρπαθος γνωρίζει μεγάλη ακμή. Το νησί βρισκόταν υπό Μινωική επιρροή και αργότερα υπήρξε μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας μέχρι το 400 π.Χ., που κατακτήθηκε από τους Ροδίους. Στα τέλη του 6ου αι, η Κάρπαθος υποδουλώνεται στους Πέρσες, ενώ το 478 γίνεται μέλος της Αθηναϊκής συμμαχίας. Κατά την ελληνιστική περίοδο, αποτελεί επαρχία του Ροδιακού κράτους. Κατά την αρχαιότητα, υπήρχαν 4 οχυρωμένες πόλεις: η Αρκάσια, η Βρυκούς, η Κάρπαθος και η Σάρος, στη νησίδα Σαρία.
Μεσαίωνας
Το 42 π.Χ. η Κάρπαθος καταλαμβάνεται από τους Ρωμαίους, οι οποίοι φαίνεται να παραχώρησαν προνόμια στους κατοίκους. Με την υποταγή της στους Ρωμαίους, η Κάρπαθος αποτελεί τον έναν από τους τρεις μεγάλους ναυστάθμους της Ρώμης στη Μεσόγειο. Η ρωμαϊκή κυριαρχία εκτείνεται μέχρι το 400μ.Χ. Στη συνέχεια, η νήσος περνά στη Βυζαντινής αυτοκρατορίας, καθώς τα πλοία του ναυστάθμου της Καρπάθου οδηγούν το Νικηφόρο Φωκά στην Κρήτη το 961 μ.Χ. Στα βυζαντινά χρόνια, πειρατές από τη Β. Αφρική, Άραβες και Μαυριτανοί κάνουν επιδρομές στο νησί. Το γεγονός αυτό αποτελεί την αιτία ερήμωσης των παραλιακών οικισμών και τη δημιουργία νέων, οι οποίοι κατοικούνται μέχρι σήμερα, σε ορεινές απόμακρες περιοχές. Από το 1204, οπότε το νησί καταλαμβάνεται από τους Σταυροφόρους, μέχρι και το 1537, περνάει από τα χέρια πολλών κατακτητών. Πέρασε στα χέρια των Γενοβέζων (Ανδρέα και Λουδοβίκο Μορέσκο), των Ενετών (οικογένεια Κορνάρο) και των Οθωμανών Τούρκων. Το Μεσαίωνα, το νησί ονομαζόταν στα βενετσιάνικα Σκάρπαντο (Scarpanto) και στα τούρκικα Κερπέ (Kerpe).
Τουρκοκρατία
Το 1538, οι Οθωμανοί του Μπαρμπαρόσσα κατέκτησαν την Κάρπαθο. Οι ντόπιοι αγωνίστηκαν να διατηρήσει τα προνόμια που τις είχαν παραχωρηθεί αρχικά από τον Σουλτάνο. Η αυτοδιοίκηση στο νησί ασκείτο από τους δημογέροντες και τους προεστούς, που αναλάμβαναν την είσπραξη του φόρου της δεκάτης (μαχτού) και την απόδοσή του στον τοπικό οθωμανό «ζαμπίτη». Στα 1821, η Κάρπαθος επαναστατεί και παίρνει μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Με το τέλος, όμως, της Επανάστασης παραμένει, μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα, τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφού για δέκα χρόνια περίπου χρόνια πάλεψε για τη λευτεριά κι ανέπνευσε τον αέρα της ανεξαρτησίας. Την περίοδο 1823 – 30, ανασαίνει ελεύθερα ως μέλος της Ελληνικής επαρχίας, για να επιστρέψει δια της διπλωματικής βίας στους Οθωμανούς. Το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου που καθόριζε τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, περιήλθε ξανά στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Κατοχή
Το 1911 ξεσπά ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος για τη Λιβύη και την επόμενη χρονιά οι πολεμικές επιχειρήσεις μεταφέρονται και στα Δωδεκάνησα. Στις 18 Μαΐου του 1912 , την Τουρκική κατοχή διαδέχεται η Ιταλική. Ο Σταθμός των Τούρκων τελονοφυλάκων, που λειτουργούσε επί Οθωμανικού Σουλτανάτου στον οικισμό, αντικαθίσταται από τον Σταθμό της Guardia di Finanza (GdF), της βασιλικής Ιταλικής Τελωνοφυλακής. Κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1943 έφθασαν γερμανικά στρατεύματα στο νησί και ενώθηκαν μαζί με τους Ιταλούς. Οι Γερμανοί αποχώρησαν στις 4 Οκτωβρίου το 1944. Η ελευθερία ήρθε νωρίτερα από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, όταν στις 5 Οκτωβρίου 1944, με πρωτοστάτες τους κατοίκους των Μενετών, ξεκίνησε η επανάσταση και οι Ιταλοί εκδιώχθηκαν από το νησί. Στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έγινε η παράδοση των Ιταλών και η διακήρυξη ένωσης με την Ελλάδα, υψώθηκε η Ελληνική σημαία και τελέσθηκε πανηγυρική δοξολογία. Στις 8 Οκτωβρίου μια βάρκα με αποστολή Καρπαθίων, η Ιμμακολάτα, ταξίδεψε μέχρι την Αίγυπτο για να ανακοινώσει το μήνυμα της ελεύθερης Καρπάθου.
Το 1538, οι Οθωμανοί του Μπαρμπαρόσσα κατέκτησαν την Κάρπαθο. Οι ντόπιοι αγωνίστηκαν να διατηρήσει τα προνόμια που τις είχαν παραχωρηθεί αρχικά από τον Σουλτάνο. Η αυτοδιοίκηση στο νησί ασκείτο από τους δημογέροντες και τους προεστούς, που αναλάμβαναν την είσπραξη του φόρου της δεκάτης (μαχτού) και την απόδοσή του στον τοπικό οθωμανό «ζαμπίτη». Στα 1821, η Κάρπαθος επαναστατεί και παίρνει μέρος στον αγώνα της ανεξαρτησίας. Με το τέλος, όμως, της Επανάστασης παραμένει, μαζί με τα άλλα Δωδεκάνησα, τμήμα της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, αφού για δέκα χρόνια περίπου χρόνια πάλεψε για τη λευτεριά κι ανέπνευσε τον αέρα της ανεξαρτησίας. Την περίοδο 1823 – 30, ανασαίνει ελεύθερα ως μέλος της Ελληνικής επαρχίας, για να επιστρέψει δια της διπλωματικής βίας στους Οθωμανούς. Το 1830 με το Πρωτόκολλο του Λονδίνου που καθόριζε τα σύνορα του νεοσύστατου ελληνικού κράτους, περιήλθε ξανά στην Οθωμανική αυτοκρατορία.
Κατοχή
Το 1911 ξεσπά ο Ιταλοτουρκικός πόλεμος για τη Λιβύη και την επόμενη χρονιά οι πολεμικές επιχειρήσεις μεταφέρονται και στα Δωδεκάνησα. Στις 18 Μαΐου του 1912 , την Τουρκική κατοχή διαδέχεται η Ιταλική. Ο Σταθμός των Τούρκων τελονοφυλάκων, που λειτουργούσε επί Οθωμανικού Σουλτανάτου στον οικισμό, αντικαθίσταται από τον Σταθμό της Guardia di Finanza (GdF), της βασιλικής Ιταλικής Τελωνοφυλακής. Κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1943 έφθασαν γερμανικά στρατεύματα στο νησί και ενώθηκαν μαζί με τους Ιταλούς. Οι Γερμανοί αποχώρησαν στις 4 Οκτωβρίου το 1944. Η ελευθερία ήρθε νωρίτερα από τα υπόλοιπα Δωδεκάνησα, όταν στις 5 Οκτωβρίου 1944, με πρωτοστάτες τους κατοίκους των Μενετών, ξεκίνησε η επανάσταση και οι Ιταλοί εκδιώχθηκαν από το νησί. Στις 11 Οκτωβρίου του ίδιου έτους, έγινε η παράδοση των Ιταλών και η διακήρυξη ένωσης με την Ελλάδα, υψώθηκε η Ελληνική σημαία και τελέσθηκε πανηγυρική δοξολογία. Στις 8 Οκτωβρίου μια βάρκα με αποστολή Καρπαθίων, η Ιμμακολάτα, ταξίδεψε μέχρι την Αίγυπτο για να ανακοινώσει το μήνυμα της ελεύθερης Καρπάθου.