της δημοσιογράφουΕυαγγελίας Γούρνη
«Πιτυόνησος» και «Πιτυούσα» ήταν το αρχαίο όνομα των Σπετσών, που σημαίνει πευκόφυτη, και είναι ένα νησί με ένδοξη ιστορία, προπάντων στα νεότερα χρόνια, η οποία πρωτοκατοικήθηκε την Πρωτοελλαδική εποχή, δηλαδή περίπου από το 2.300 π.Χ.
Το όνομα Σπέτσες φέρει δύο διαφορετικές εκδοχές προέλευσης: Η μία θέλει από τους Φράγκους που την αποκαλούσαν "Ιζόλα ντι Σπέσια" (αρωματοφόρος νήσος), ενώ η δεύτερη θέλει το όνομα της να προήλθε από το "Πέτσα" που φέρεται ως αρβανίτικος γλωσσικός αναγραμματισμός του αρχαίου ονόματος Πιτυούσα. Όποια και αν είναι, όμως, η προέλευση του ονόματος της, η ιστορία της είναι μία και ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα. Ας την γνωρίσουμε:
Τα Πρωτοελλαδικά & μετέπειτα χρόνια
Ευρήματα στο νησί δείχνουν ότι οι Σπέτσες κατοικήθηκαν την Πρωτοελλαδική εποχή, δηλαδή περίπου από το 2.300 π.Χ. Το νησί συνεχίζει απτόητο την ιστορική του διαδρομή τόσο στα Μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τα Βυζαντινά. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο αρχικός μεσαιωνικός συνοικισμός των Σπετσών ήταν κτισμένος στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, στην σημερινή περιοχή «Καστέλι» και ήταν περιτειχισμένος, ενώ η ακρόπολη του ήταν στο λόφο όπου βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Βασιλείου. Οι Σπέτσες είχαν ιδιαίτερη σημασία ανά τα χρόνια λόγω της θέσης τους μιας και χρησιμοποιούνταν ως σταθμός ανεφοδιασμού των πλοίων που κατευθύνονταν προς τις Πελοποννησιακές ακτές.
Από τους Ενετούς στους Τούρκους
Από το 1200 μέχρι 1460 οι Σπέτσες υπάγονται στους Ενετούς, τους οποίους διαδέχονται οι Τούρκοι. Τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός των Σπετσών αποτελείτο κυρίως από Χριστιανούς Αρβανίτες, ενώ τον 17ο αιώνα ο πληθυσμός του νησιού αυξήθηκε από μετοίκους που προέρχονταν από τις Πελοποννησιακές περιοχές της Τσακωνίας, Κυνουρίας, Αργολίδας και την Ερμιονίδα.
Τα Πρωτοελλαδικά & μετέπειτα χρόνια
Ευρήματα στο νησί δείχνουν ότι οι Σπέτσες κατοικήθηκαν την Πρωτοελλαδική εποχή, δηλαδή περίπου από το 2.300 π.Χ. Το νησί συνεχίζει απτόητο την ιστορική του διαδρομή τόσο στα Μυκηναϊκά χρόνια μέχρι και τα Βυζαντινά. Σύμφωνα με πληροφορίες, ο αρχικός μεσαιωνικός συνοικισμός των Σπετσών ήταν κτισμένος στη βορειοδυτική πλευρά του νησιού, στην σημερινή περιοχή «Καστέλι» και ήταν περιτειχισμένος, ενώ η ακρόπολη του ήταν στο λόφο όπου βρίσκεται σήμερα ο ναός του Αγίου Βασιλείου. Οι Σπέτσες είχαν ιδιαίτερη σημασία ανά τα χρόνια λόγω της θέσης τους μιας και χρησιμοποιούνταν ως σταθμός ανεφοδιασμού των πλοίων που κατευθύνονταν προς τις Πελοποννησιακές ακτές.
Από τους Ενετούς στους Τούρκους
Από το 1200 μέχρι 1460 οι Σπέτσες υπάγονται στους Ενετούς, τους οποίους διαδέχονται οι Τούρκοι. Τον 15ο αιώνα ο πληθυσμός των Σπετσών αποτελείτο κυρίως από Χριστιανούς Αρβανίτες, ενώ τον 17ο αιώνα ο πληθυσμός του νησιού αυξήθηκε από μετοίκους που προέρχονταν από τις Πελοποννησιακές περιοχές της Τσακωνίας, Κυνουρίας, Αργολίδας και την Ερμιονίδα.
Τα Ορλωφικά
Το 1769 οι Σπέτσες συμμετείχαν στην επανάσταση της Πελοποννήσου, γνωστή ως "Ορλωφικά" και για το λόγο αυτό η πόλη τους καταστράφηκε ολοκληρωτικά στο τέλος του 1770 από τους Τούρκους. Οι Σπετσιώτες τότε διέφυγαν στις απέναντι περιοχές της Πελοποννήσου, μέχρι το 1774 που πήραν αμνηστία από τους Τούρκους και επέστρεψαν στο νησί, κοντά στην περιοχή της παραλίας της Μπάλτιζας και άρχισαν να ασχολούνται με τη ναυτιλία και το θαλάσσιο εμπόριο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1790, έπεσαν πάλι στην δυσμένεια των Τούρκων αφού βοήθησαν τον Λάμπρο Κατσώνη.
Η Ναυτική δύναμη των Σπετσών
Ο 18ος αιώνας και τα χρόνια πριν την επανάσταση αποτελούν την χρυσή εποχή για τις Σπέτσες… Την εποχή αυτή σημαντικότατη ανάπτυξη σημείωσε η Ναυτιλία, συγκροτώντας έναν ισχυρότατο στόλο που διατηρήθηκε μέχρι το 1854. Το νησί αποκτά τεράστια Ναυτική και Εμπορική ισχύ και εκμεταλλεύεται πλήρως τη Γαλλική επανάσταση και το Γαλλο-Ισπανικό πόλεμο, σπάζοντας πολλές φορές τον αποκλεισμό των λιμανιών της Μεσογείου που είχαν επιβάλει οι Άγγλοι και μεταφέροντας σιτηρά.
Η Οικονομική ανάπτυξη των Σπετσών, λόγων των κερδών που αποκόμισαν, ήταν τεράστια για εκείνη την εποχή και αυτός, άλλωστε, ήταν και ο λόγος που οι Σπέτσες προσέφεραν τόσα πολλά στην Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Οι Σπέτσες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
Όταν άρχισε η Επανάσταση του 1821, οι Σπέτσες ήταν το πρώτο από τα τρία μεγάλα ναυτικά νησιά (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά), που ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης, στις 3 Απριλίου του 1821 μετά τη Δοξολογία στον Ναό του Αγίου Νικολάου. Συγκρότησαν τοπική διοίκηση και αποφάσισαν να γνωστοποιήσουν τα γεγονότα στην Ύδρα, τα Ψαρά και σε όλα τα μέρη με τα οποία οι Σπέτσες βρίσκονταν σε επικοινωνία.
Ταυτόχρονα ο Σπετσιώτικος στόλος ανέλαβε και πέτυχε τον αποκλεισμό δύο σπουδαίων φρουρίων της πελοποννησιακής ακτής της Μονεμβασιάς, υπό την αρχηγία του Γ. Πάνου και του Ναυπλίου με αρχηγό τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Συγχρόνως ο στόλος των Σπετσών βύθισε και κυρίεψε τουρκικά πλοία στο Αιγαίο και ενίσχυσε τον αγώνα του Έθνους με τον αποκλεισμό λιμανιών και τη μεταφορά εφοδίων.
Μετά την καταστροφή του Δράμαλη από τον Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια ο αγώνας για τους τούρκους στην Πελοπόννησο είχε κριθεί. Ελάχιστα ήταν τα φρούρια που πρόβαλλαν αντίσταση και μεταξύ αυτών το περίφημο φρούριο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο.
Το 1769 οι Σπέτσες συμμετείχαν στην επανάσταση της Πελοποννήσου, γνωστή ως "Ορλωφικά" και για το λόγο αυτό η πόλη τους καταστράφηκε ολοκληρωτικά στο τέλος του 1770 από τους Τούρκους. Οι Σπετσιώτες τότε διέφυγαν στις απέναντι περιοχές της Πελοποννήσου, μέχρι το 1774 που πήραν αμνηστία από τους Τούρκους και επέστρεψαν στο νησί, κοντά στην περιοχή της παραλίας της Μπάλτιζας και άρχισαν να ασχολούνται με τη ναυτιλία και το θαλάσσιο εμπόριο. Λίγα χρόνια αργότερα, το 1790, έπεσαν πάλι στην δυσμένεια των Τούρκων αφού βοήθησαν τον Λάμπρο Κατσώνη.
Η Ναυτική δύναμη των Σπετσών
Ο 18ος αιώνας και τα χρόνια πριν την επανάσταση αποτελούν την χρυσή εποχή για τις Σπέτσες… Την εποχή αυτή σημαντικότατη ανάπτυξη σημείωσε η Ναυτιλία, συγκροτώντας έναν ισχυρότατο στόλο που διατηρήθηκε μέχρι το 1854. Το νησί αποκτά τεράστια Ναυτική και Εμπορική ισχύ και εκμεταλλεύεται πλήρως τη Γαλλική επανάσταση και το Γαλλο-Ισπανικό πόλεμο, σπάζοντας πολλές φορές τον αποκλεισμό των λιμανιών της Μεσογείου που είχαν επιβάλει οι Άγγλοι και μεταφέροντας σιτηρά.
Η Οικονομική ανάπτυξη των Σπετσών, λόγων των κερδών που αποκόμισαν, ήταν τεράστια για εκείνη την εποχή και αυτός, άλλωστε, ήταν και ο λόγος που οι Σπέτσες προσέφεραν τόσα πολλά στην Επανάσταση του 1821 και την απελευθέρωση της Ελλάδας.
Οι Σπέτσες στην Ελληνική Επανάσταση του 1821
Όταν άρχισε η Επανάσταση του 1821, οι Σπέτσες ήταν το πρώτο από τα τρία μεγάλα ναυτικά νησιά (Ύδρα, Σπέτσες, Ψαρά), που ύψωσε το λάβαρο της Επανάστασης, στις 3 Απριλίου του 1821 μετά τη Δοξολογία στον Ναό του Αγίου Νικολάου. Συγκρότησαν τοπική διοίκηση και αποφάσισαν να γνωστοποιήσουν τα γεγονότα στην Ύδρα, τα Ψαρά και σε όλα τα μέρη με τα οποία οι Σπέτσες βρίσκονταν σε επικοινωνία.
Ταυτόχρονα ο Σπετσιώτικος στόλος ανέλαβε και πέτυχε τον αποκλεισμό δύο σπουδαίων φρουρίων της πελοποννησιακής ακτής της Μονεμβασιάς, υπό την αρχηγία του Γ. Πάνου και του Ναυπλίου με αρχηγό τη Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα. Συγχρόνως ο στόλος των Σπετσών βύθισε και κυρίεψε τουρκικά πλοία στο Αιγαίο και ενίσχυσε τον αγώνα του Έθνους με τον αποκλεισμό λιμανιών και τη μεταφορά εφοδίων.
Μετά την καταστροφή του Δράμαλη από τον Κολοκοτρώνη στα Δερβενάκια ο αγώνας για τους τούρκους στην Πελοπόννησο είχε κριθεί. Ελάχιστα ήταν τα φρούρια που πρόβαλλαν αντίσταση και μεταξύ αυτών το περίφημο φρούριο του Παλαμηδίου στο Ναύπλιο.
Το φρούριο αυτό το πολιορκούσε από τη ξηρά ο Δημήτρης Υψηλάντης και από τη θάλασσα η Λασκαρίνα Μπουμπουλίνα με τους Σπετσιώτες να δείχνουν γενναιότητα, αυτοθυσία και να προσπαθούν με τις βάρκες τους και κάτω από καταιγισμό κανονιοβολισμών να αποβιβαστούν και να καταλάβουν το απόρθητο κάστρο. Ο Τουρκικός στόλος σε μια ύστατη προσπάθεια να ανεφοδιάσει το Ναύπλιο έπλευσε προς τον Αργολικό Κόλπο με σχέδιο να επιτεθεί πρώτα εναντίον των Σπετσών και ύστερα κατά της Ύδρας.
Ο Χατζηγιάννης Μέξης ανέλαβε την άμυνα του νησιού μαζί με τα παιδιά του, τους συγγενείς του και 30 άλλους Σπετσιώτες πολεμιστές στήνοντας στο νησί τρία κανονιοστάσια και φροντίζοντας να απομακρύνει τα γυναικόπαιδα από το νησί, μεταφέροντας τα στην Ύδρα, που θεωρούνταν δυσπρόσιτη εξαιτίας του απόκρημνου εδάφους της.
Στις 8 Σεπτεμβρίου τα εχθρικά πλοία εμφανίστηκαν μπροστά από τις Σπέτσες με τον άνεμο που ήταν βορειοανατολικός να ευνοεί τον εχθρικό στόλο. Ο ελληνικός στόλος αποτελούμενος από Σπετσιώτικα, Υδραίικα και Ψαριανά πλοία με αρχηγό τον Ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη, θέλησε να κινηθεί προς το μυχό του Αργολικού κόλπου σε μια προσπάθεια να παρασύρει εκεί τα εχθρικά πλοία και να τα ναυμαχήσει.
Η ναυμαχία συνεχίστηκε μέχρι τις απογευματινές ώρες και ο θόρυβος από τις εκπυρσοκροτήσεις των πυροβόλων των 140 και πλέον πλοίων που έπαιρναν μέρος στη ναυμαχία ήταν τόσο μεγάλος, ώστε σειόταν το έδαφος της Ύδρας. Ο χώρος μεταξύ Ύδρας και Σπετσών είχε καλυφτεί με τόσο καπνό ώστε οι Υδραίοι νόμισαν πως καιγόντουσαν οι Σπέτσες αλλά οι Έλληνες καπεταναίοι καταφέρνουν να καταποντίσουν τον τούρκικο στόλο.
Τα επόμενα χρόνια οι Σπετσιώτες συνεχίζουν ακατάπαυστα τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδος μέχρι την άφιξη του Καποδίστρια. Διαπρέπουν κυρίως στις ναυμαχίες της Σάμου, Κω, Γέροντα καθώς και στον αγώνα της κατά θάλασσα στήριξης του στενά πολιορκούμενου Μεσολογγίου.
Η ακμή μετά την επανάσταση & ο 20ος αιώνας
Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και προπάντων μέχρι το 1854 το νησί βρίσκεται σε οικονομική και όχι μόνο ακμή. Όμως, με τον ερχομό του 20ου αιώνα οι Σπέτσες αρχίζουν να παρακμάζουν και πολλοί Σπετσιώτες αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν και να ξενιτευτούν.
Παρά, όμως, την δύσκολη αυτή περίοδο για το νησί, βρέθηκε ένας άνθρωπος, ο Σωτήριος Ανάργυρος, ο οποίος πρώτος συνέλαβε έγκαιρα τις ανακατατάξεις που θα επέρχονταν και με προσωπική του παρέμβαση δημιούργησε έργα που σφράγισαν για πάντα τη σύγχρονη ιστορία των Σπετσών. Ανάμεσα τους, η λήψη έγκαιρων μέτρων οικολογικής προστασίας του περίφημου πευκοδάσους των Σπετσών αγοράζοντας και αναδασώνοντας τεράστιες εκτάσεις με σκοπό να το προστατέψει από την αλόγιστη υλοτόμηση.
Επιπλέον, δημιούργησε πρώτος την υποδομή για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού, ανοίγοντας περιφερειακούς δρόμους και κατασκευάζοντας το ξενοδοχείο "Ποσειδώνιο" καθιστώντας τις Σπέτσες παραθεριστικό κέντρο ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων. Βασιλιάδες, Πρίγκιπες, Πρωθυπουργοί και εξέχουσες προσωπικότητες από όλο τον κόσμο βρίσκονταν κάθε καλοκαίρι για να απολαύσουν τις ανέσεις αυτού του ξενοδοχείου- πραγματικού κοσμήματος.
Τα νεότερα χρόνια
Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σπέτσες αρχίζουν σιγά σιγά να ανασυντάσσονται και να αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς, εξαιτίας του τουριστικού κύματος που άρχισε να κατακλύζει την Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και μετά, καταφέρνοντας, όμως, να διατηρήσουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.
Οι Σπέτσες αποτελούν σήμερα ένα από τα κορυφαία νησιά στην προτίμηση Ελλήνων και ξένων επισκεπτών από όλο τον κόσμο και έτσι κάθε χρόνο δέχεται χιλιάδες επισκέψεις, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, της ιστορίας του, των πανέμορφων παραλιών, της καταγάλανης θάλασσας, των παλιών Αρχοντικών και του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα που έχει διατηρήσει.
Ο Χατζηγιάννης Μέξης ανέλαβε την άμυνα του νησιού μαζί με τα παιδιά του, τους συγγενείς του και 30 άλλους Σπετσιώτες πολεμιστές στήνοντας στο νησί τρία κανονιοστάσια και φροντίζοντας να απομακρύνει τα γυναικόπαιδα από το νησί, μεταφέροντας τα στην Ύδρα, που θεωρούνταν δυσπρόσιτη εξαιτίας του απόκρημνου εδάφους της.
Στις 8 Σεπτεμβρίου τα εχθρικά πλοία εμφανίστηκαν μπροστά από τις Σπέτσες με τον άνεμο που ήταν βορειοανατολικός να ευνοεί τον εχθρικό στόλο. Ο ελληνικός στόλος αποτελούμενος από Σπετσιώτικα, Υδραίικα και Ψαριανά πλοία με αρχηγό τον Ναύαρχο Ανδρέα Μιαούλη, θέλησε να κινηθεί προς το μυχό του Αργολικού κόλπου σε μια προσπάθεια να παρασύρει εκεί τα εχθρικά πλοία και να τα ναυμαχήσει.
Η ναυμαχία συνεχίστηκε μέχρι τις απογευματινές ώρες και ο θόρυβος από τις εκπυρσοκροτήσεις των πυροβόλων των 140 και πλέον πλοίων που έπαιρναν μέρος στη ναυμαχία ήταν τόσο μεγάλος, ώστε σειόταν το έδαφος της Ύδρας. Ο χώρος μεταξύ Ύδρας και Σπετσών είχε καλυφτεί με τόσο καπνό ώστε οι Υδραίοι νόμισαν πως καιγόντουσαν οι Σπέτσες αλλά οι Έλληνες καπεταναίοι καταφέρνουν να καταποντίσουν τον τούρκικο στόλο.
Τα επόμενα χρόνια οι Σπετσιώτες συνεχίζουν ακατάπαυστα τον αγώνα για την απελευθέρωση της Ελλάδος μέχρι την άφιξη του Καποδίστρια. Διαπρέπουν κυρίως στις ναυμαχίες της Σάμου, Κω, Γέροντα καθώς και στον αγώνα της κατά θάλασσα στήριξης του στενά πολιορκούμενου Μεσολογγίου.
Η ακμή μετά την επανάσταση & ο 20ος αιώνας
Μετά την Ελληνική Επανάσταση του 1821 και προπάντων μέχρι το 1854 το νησί βρίσκεται σε οικονομική και όχι μόνο ακμή. Όμως, με τον ερχομό του 20ου αιώνα οι Σπέτσες αρχίζουν να παρακμάζουν και πολλοί Σπετσιώτες αναγκάζονται να το εγκαταλείψουν και να ξενιτευτούν.
Παρά, όμως, την δύσκολη αυτή περίοδο για το νησί, βρέθηκε ένας άνθρωπος, ο Σωτήριος Ανάργυρος, ο οποίος πρώτος συνέλαβε έγκαιρα τις ανακατατάξεις που θα επέρχονταν και με προσωπική του παρέμβαση δημιούργησε έργα που σφράγισαν για πάντα τη σύγχρονη ιστορία των Σπετσών. Ανάμεσα τους, η λήψη έγκαιρων μέτρων οικολογικής προστασίας του περίφημου πευκοδάσους των Σπετσών αγοράζοντας και αναδασώνοντας τεράστιες εκτάσεις με σκοπό να το προστατέψει από την αλόγιστη υλοτόμηση.
Επιπλέον, δημιούργησε πρώτος την υποδομή για την τουριστική ανάπτυξη του νησιού, ανοίγοντας περιφερειακούς δρόμους και κατασκευάζοντας το ξενοδοχείο "Ποσειδώνιο" καθιστώντας τις Σπέτσες παραθεριστικό κέντρο ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων. Βασιλιάδες, Πρίγκιπες, Πρωθυπουργοί και εξέχουσες προσωπικότητες από όλο τον κόσμο βρίσκονταν κάθε καλοκαίρι για να απολαύσουν τις ανέσεις αυτού του ξενοδοχείου- πραγματικού κοσμήματος.
Τα νεότερα χρόνια
Μετά το τέλος του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, οι Σπέτσες αρχίζουν σιγά σιγά να ανασυντάσσονται και να αναπτύσσονται με γοργούς ρυθμούς, εξαιτίας του τουριστικού κύματος που άρχισε να κατακλύζει την Ελλάδα από τα μέσα της δεκαετίας του 1950 και μετά, καταφέρνοντας, όμως, να διατηρήσουν τον παραδοσιακό τους χαρακτήρα.
Οι Σπέτσες αποτελούν σήμερα ένα από τα κορυφαία νησιά στην προτίμηση Ελλήνων και ξένων επισκεπτών από όλο τον κόσμο και έτσι κάθε χρόνο δέχεται χιλιάδες επισκέψεις, λόγω της γεωγραφικής του θέσης, της ιστορίας του, των πανέμορφων παραλιών, της καταγάλανης θάλασσας, των παλιών Αρχοντικών και του κοσμοπολίτικου χαρακτήρα που έχει διατηρήσει.
