Η Μακεδονία είναι η πιο πλούσια περιοχή της Ελλάδας σε χορούς τραγούδια και λαϊκά δρώμενα. O πλούτος αυτός της μουσικοχορευτικής παράδοσης οφείλεται στην κεντρική γεωπολιτική θέση που κατέχει η Μακεδονία στα Βαλκάνια, ως ένα σημαντικό σταυροδρόμι των πολισμών, αλλά και στην μακρόχρονη ιστορική της εξέλιξη.
Ιστορία της Μακεδονικής μουσικής
Αρχαιότητα
Η Διονυσιακή λατρεία περιείχε χορούς, τραγούδια και διθυράμβους, με πολλές μουσικές μορφές, αλλά και οι γιορτές του Πάνα παριστάνονταν με χορούς και μουσική ενώ είναι γνωστοί και οι αυλωδικοί και κιθαρωδικοί μουσικοί αγώνες της εποχής εκείνης. Επίσης, υπάρχουν πολλά είδη μακεδονικών χορών που προέρχονται από την αρχαιότητα καθώς και ορισμένα έθιμα που, επίσης, έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Οι χοροί αυτοί έχουν μια βαρύτητα και δωρική αυστηρότητα και διακρίνονται για την χορογραφική λιτότητά τους.
Νεότερα χρόνια
Σύμφωνα με μουσικολογικές μελέτες το συγκεκριμένο φαινόμενο άρχισε να κάνει σταδιακά να κάνει την εμφάνιση του στην Μακεδονία στις αρχές του 20ου αιώνα. Όσον αφορά τη γενεσιουργό αιτία του, οι γνώμες διίστανται. Το πιο πιθανό σενάριο αναφέρει ότι οι μπάντες χάλκινων πνευστών προέκυψαν από την διάλυση των μουσικών τμημάτων του τουρκικού στρατού κατά την άτακτη αποχώρησή του κατά την απελευθέρωση της Μακεδονίας το 1912. Οι κάτοικοι της Μακεδονίας εκτιμώντας τον ξεχωριστό ήχο αυτών των οργάνων, αρχικά τα ενέταξαν αρμονικά στην παραδοσιακή μουσική ωστόσο με την πάροδο των ετών εκτόπισαν τελικά παλαιότερα όργανα όπως ο ζουρνάς, οι φλογέρες και τα καβάλια.
Μακεδονίτικο Τραγούδι
Η μεγάλη ποικιλία και πολυμορφία των τραγουδιών. των χορών και των λαϊκών δρωμένων της συνιστά ένα σημαντικό μέρος της πολιτισμικής ταυτό¬τητας της Μακεδονίας και αποτελεί ένα ακόμη ζωντανό δείγμα της από αιώνων ελληνικότητάς της. Άλλωστε, στη μουσι¬κή της παράδοση, μαζί με τους αρχαίους ελληνικούς μουσικούς τρόπους (Δώρειος, Λύδιος και Φρύγιος), ενυπάρχουν και οι αντίστοιχοι βυζαντινοί ήχοι (Πρώτος, Δεύτερος, Τρίτος κ. ά.) καθώς και, σχεδόν, όλοι οι απλοί μουσικοί ρυθμοί (Δίσημος, Τρίσημος, Τετράσημος, Πεντάσημος Εξάσημος, Επτάσημος) και οι πολυσύνθετοι (Οκτάσημος Εννεάσημος, Δεκάσημος, Εντεκάσημος, Δωδεκάσημος, Δεκαπεντάσημος κ.ά.).
Αρχαιότητα
Η Διονυσιακή λατρεία περιείχε χορούς, τραγούδια και διθυράμβους, με πολλές μουσικές μορφές, αλλά και οι γιορτές του Πάνα παριστάνονταν με χορούς και μουσική ενώ είναι γνωστοί και οι αυλωδικοί και κιθαρωδικοί μουσικοί αγώνες της εποχής εκείνης. Επίσης, υπάρχουν πολλά είδη μακεδονικών χορών που προέρχονται από την αρχαιότητα καθώς και ορισμένα έθιμα που, επίσης, έχουν τις ρίζες τους στην αρχαιότητα. Οι χοροί αυτοί έχουν μια βαρύτητα και δωρική αυστηρότητα και διακρίνονται για την χορογραφική λιτότητά τους.
Νεότερα χρόνια
Σύμφωνα με μουσικολογικές μελέτες το συγκεκριμένο φαινόμενο άρχισε να κάνει σταδιακά να κάνει την εμφάνιση του στην Μακεδονία στις αρχές του 20ου αιώνα. Όσον αφορά τη γενεσιουργό αιτία του, οι γνώμες διίστανται. Το πιο πιθανό σενάριο αναφέρει ότι οι μπάντες χάλκινων πνευστών προέκυψαν από την διάλυση των μουσικών τμημάτων του τουρκικού στρατού κατά την άτακτη αποχώρησή του κατά την απελευθέρωση της Μακεδονίας το 1912. Οι κάτοικοι της Μακεδονίας εκτιμώντας τον ξεχωριστό ήχο αυτών των οργάνων, αρχικά τα ενέταξαν αρμονικά στην παραδοσιακή μουσική ωστόσο με την πάροδο των ετών εκτόπισαν τελικά παλαιότερα όργανα όπως ο ζουρνάς, οι φλογέρες και τα καβάλια.
Μακεδονίτικο Τραγούδι
Η μεγάλη ποικιλία και πολυμορφία των τραγουδιών. των χορών και των λαϊκών δρωμένων της συνιστά ένα σημαντικό μέρος της πολιτισμικής ταυτό¬τητας της Μακεδονίας και αποτελεί ένα ακόμη ζωντανό δείγμα της από αιώνων ελληνικότητάς της. Άλλωστε, στη μουσι¬κή της παράδοση, μαζί με τους αρχαίους ελληνικούς μουσικούς τρόπους (Δώρειος, Λύδιος και Φρύγιος), ενυπάρχουν και οι αντίστοιχοι βυζαντινοί ήχοι (Πρώτος, Δεύτερος, Τρίτος κ. ά.) καθώς και, σχεδόν, όλοι οι απλοί μουσικοί ρυθμοί (Δίσημος, Τρίσημος, Τετράσημος, Πεντάσημος Εξάσημος, Επτάσημος) και οι πολυσύνθετοι (Οκτάσημος Εννεάσημος, Δεκάσημος, Εντεκάσημος, Δωδεκάσημος, Δεκαπεντάσημος κ.ά.).
Παραδοσιακοί χοροί Μακεδονίας
Η Μακεδονία είναι μία από τις μεγαλύτερες περιοχές της Ελλάδας και παρουσιάζει πλούσιο χορευτικό ρεπερτόριο. Στους χορούς της Μακεδονίας μπορεί να συναντήσει κανείς πολλούς ρυθμούς και έναν απαράμιλλο δυναμισμό. Όπως και στη Θράκη, η Μακεδονία θεωρείται πηγή λατρευτικών εθίμων με αρχαία καταγωγή. Θα μπορούσαμε να την χωρίσουμε γεωγραφικά σε τρεις κατηγορίες: στην Ανατολική, την Κεντρική και την Δυτική Μακεδονία.
Μακεδονία ξακουστή
Ονομάζεται και «Μακεδονικός χορός», και είναι ο χορός που τα παλιότερα χρόνια, για λόγους «εθνικούς» χορεύονταν υποχρεωτικά απ όλους τους μαθητές των δημοτικών σχολείων. Είναι μικτός κυκλικός χορός.
Μπαϊντούσκα
Είναι ζωηρός χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σ’ ολόκληρη τη Θράκη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ερμηνεία γης ονομασίας του χορού. Αν η λέξη έχει σλαβική καταγωγή, τότε σημαίνει πάει ίσια, ενώ αν η ρίζα της λέξης είναι τούρκικη, τότε σημαίνει τον άνθρωπο που δεν περπατά ίσια, κουτσαίνει χωρίς να είναι κουτσός.
Νιζάμικος
Είναι ανδρικός χορός της Νάουσας και χορεύεται με λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγώνες. Η ονομασία του οφείλεται στους Νιζάμηδες, Τούρκους οπλισμένους φοροεισπράκτορες τους οποίους οι Ναουσαίοι προσπαθούσαν να εξευμενίσουν με το χορό αυτό και να γλιτώοουν το χαράτσι. Ο Νιζάμικος χορεύεται κάθε χρόνο στο καρναβάλι της Νάουσας με την ονομασία «Μπούλες και Γενίτσαροι».
Ράικο
Χορεύεται στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας από άνδρες και γυναίκες με λαβή των χεριών από τις παλάμες, με τα χέρια τεντωμένα κάτω. Ο χορός αποτελείται από 12 βήματα που εκτελούνται στην αρχή στρωτά και στη συνέχεια πηδηχτά και με περισσότερες κινήσεις σε κάθε βήμα. Τα 8 βήματα του χορού γίνονται προς τη φορά και τα υπόλοιπα 4, αντίθετα από τη φορά.
Η Μακεδονία είναι μία από τις μεγαλύτερες περιοχές της Ελλάδας και παρουσιάζει πλούσιο χορευτικό ρεπερτόριο. Στους χορούς της Μακεδονίας μπορεί να συναντήσει κανείς πολλούς ρυθμούς και έναν απαράμιλλο δυναμισμό. Όπως και στη Θράκη, η Μακεδονία θεωρείται πηγή λατρευτικών εθίμων με αρχαία καταγωγή. Θα μπορούσαμε να την χωρίσουμε γεωγραφικά σε τρεις κατηγορίες: στην Ανατολική, την Κεντρική και την Δυτική Μακεδονία.
Μακεδονία ξακουστή
Ονομάζεται και «Μακεδονικός χορός», και είναι ο χορός που τα παλιότερα χρόνια, για λόγους «εθνικούς» χορεύονταν υποχρεωτικά απ όλους τους μαθητές των δημοτικών σχολείων. Είναι μικτός κυκλικός χορός.
Μπαϊντούσκα
Είναι ζωηρός χορός που χορεύεται από άνδρες και γυναίκες σ’ ολόκληρη τη Θράκη. Υπάρχουν διάφορες εκδοχές για την ερμηνεία γης ονομασίας του χορού. Αν η λέξη έχει σλαβική καταγωγή, τότε σημαίνει πάει ίσια, ενώ αν η ρίζα της λέξης είναι τούρκικη, τότε σημαίνει τον άνθρωπο που δεν περπατά ίσια, κουτσαίνει χωρίς να είναι κουτσός.
Νιζάμικος
Είναι ανδρικός χορός της Νάουσας και χορεύεται με λαβή των χεριών από τις παλάμες με λυγισμένους τους αγώνες. Η ονομασία του οφείλεται στους Νιζάμηδες, Τούρκους οπλισμένους φοροεισπράκτορες τους οποίους οι Ναουσαίοι προσπαθούσαν να εξευμενίσουν με το χορό αυτό και να γλιτώοουν το χαράτσι. Ο Νιζάμικος χορεύεται κάθε χρόνο στο καρναβάλι της Νάουσας με την ονομασία «Μπούλες και Γενίτσαροι».
Ράικο
Χορεύεται στις περισσότερες περιοχές της Μακεδονίας από άνδρες και γυναίκες με λαβή των χεριών από τις παλάμες, με τα χέρια τεντωμένα κάτω. Ο χορός αποτελείται από 12 βήματα που εκτελούνται στην αρχή στρωτά και στη συνέχεια πηδηχτά και με περισσότερες κινήσεις σε κάθε βήμα. Τα 8 βήματα του χορού γίνονται προς τη φορά και τα υπόλοιπα 4, αντίθετα από τη φορά.
Μουσικοί Δημιουργοί
Η Μακεδονία θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους πυλώνες ελληνικής μουσικής κληρονομιάς. Αυτή η ιδιαίτερη σημασία της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Μακεδονίας, αναδεικνύεται και μέσα από το πλούσιο «ρεπερτόριο» χορών και τραγουδιώ, ενώ πολλοί είναι οι μουσικοί εκπρόσωποί της. Ενδεικτικά:
Αιμίλιος Ριάδης
Γεννήθηκε και πέθανε στη Θεσσαλονίκη. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αιμίλιος Κού, ενώ χρησιμοποίησε το επίθετο Ριάδης, απομονώνοντας τα έξι τελευταία γράμματα του επιθέτου της μητέρας του. Είναι από τους σημαντικότερους συνθέτες της Ελληνικής Εθνικής Σχολής και αξιόλογος ποιητής. Μάλιστα, τα τραγούδια του αποτελούν συμπυκνωμένα αριστουργήματα και αυτός είναι ο λόγος που συχνά παρομοιάστηκε με τον Ούγκο Βολφ και τον Μοντέστ Μουσσόργσκυ. Γνωστά του έργα είναι οι όπερες Γαλάτεια και Ο πράσινος δρόμος.
Μανώλης Χιώτης
Η επινόηση της τετράχορδης παραλλαγής στο μπουζούκι, του οποίου υπήρξε δεξιοτέχνης, αλλά και η δημιουργία του πρώτου «κοσμικού κέντρου», που καθιερώθηκε στην ελληνική συνείδηση ως η κορυφαία επιλογή διασκέδασης αποτελούν «παιδιά» του συνθέτη από την Θεσσαλονίκη. Μαζί του άρχισε η εποχή του λεγόμενου «αρχοντορεμπέτικου» την δεκαετία το 1950 που κατάφερε να ενσωματώσει λατινοαμερικάνικες αναφορές, ενώ έγινε ιδιαίτερα αγαπητός όχι μόνο από τα λαϊκά αλλά και από τα «αριστοκρατικά» στρώματα της κοινωνίας.
Διονύσης Σαββόπουλος
Θεσσαλονικιός συνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής. Για πολλούς θεωρείται ο πρωτεργάτης της σχολής των Ελλήνων τραγουδοποιών, οι οποίοι γράφουν μουσική, στίχους και τραγουδούν οι ίδιοι τα τραγούδια τους. Παράτησε τη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης προκειμένου να ασχοληθεί με το τραγούδι. Είχε συνδυάσει τη μουσική Αμερικανών μουσικών όπως του Μπομπ Ντίλαν και του Φρανκ Ζάππα με μακεδονική λαϊκή μουσική και πολιτικά διεισδυτικους στίχους.
Η Μακεδονία θεωρείται ένας από τους σπουδαιότερους πυλώνες ελληνικής μουσικής κληρονομιάς. Αυτή η ιδιαίτερη σημασία της μουσικοχορευτικής παράδοσης της Μακεδονίας, αναδεικνύεται και μέσα από το πλούσιο «ρεπερτόριο» χορών και τραγουδιώ, ενώ πολλοί είναι οι μουσικοί εκπρόσωποί της. Ενδεικτικά:
Αιμίλιος Ριάδης
Γεννήθηκε και πέθανε στη Θεσσαλονίκη. Το πραγματικό του όνομα ήταν Αιμίλιος Κού, ενώ χρησιμοποίησε το επίθετο Ριάδης, απομονώνοντας τα έξι τελευταία γράμματα του επιθέτου της μητέρας του. Είναι από τους σημαντικότερους συνθέτες της Ελληνικής Εθνικής Σχολής και αξιόλογος ποιητής. Μάλιστα, τα τραγούδια του αποτελούν συμπυκνωμένα αριστουργήματα και αυτός είναι ο λόγος που συχνά παρομοιάστηκε με τον Ούγκο Βολφ και τον Μοντέστ Μουσσόργσκυ. Γνωστά του έργα είναι οι όπερες Γαλάτεια και Ο πράσινος δρόμος.
Μανώλης Χιώτης
Η επινόηση της τετράχορδης παραλλαγής στο μπουζούκι, του οποίου υπήρξε δεξιοτέχνης, αλλά και η δημιουργία του πρώτου «κοσμικού κέντρου», που καθιερώθηκε στην ελληνική συνείδηση ως η κορυφαία επιλογή διασκέδασης αποτελούν «παιδιά» του συνθέτη από την Θεσσαλονίκη. Μαζί του άρχισε η εποχή του λεγόμενου «αρχοντορεμπέτικου» την δεκαετία το 1950 που κατάφερε να ενσωματώσει λατινοαμερικάνικες αναφορές, ενώ έγινε ιδιαίτερα αγαπητός όχι μόνο από τα λαϊκά αλλά και από τα «αριστοκρατικά» στρώματα της κοινωνίας.
Διονύσης Σαββόπουλος
Θεσσαλονικιός συνθέτης, στιχουργός και ερμηνευτής. Για πολλούς θεωρείται ο πρωτεργάτης της σχολής των Ελλήνων τραγουδοποιών, οι οποίοι γράφουν μουσική, στίχους και τραγουδούν οι ίδιοι τα τραγούδια τους. Παράτησε τη Νομική Σχολή Θεσσαλονίκης προκειμένου να ασχοληθεί με το τραγούδι. Είχε συνδυάσει τη μουσική Αμερικανών μουσικών όπως του Μπομπ Ντίλαν και του Φρανκ Ζάππα με μακεδονική λαϊκή μουσική και πολιτικά διεισδυτικους στίχους.
