Στη «χώρα του Μοριά» η μουσική και το τραγούδι γνώρισε ιδιαίτερη άνθιση το τραγούδι με αποκορύφωμα την περίοδο της επανάστασης του 1821. Το Πελοποννησιακό τραγούδι αποτέλεσε έτσι ένα πολύτιμο στοιχείο της ιστορίας μας κρατώντας ζωντανή την εθνική μνήμη και εθνική συνείδηση του τόπου μας.
Ιστορία της Πελοποννησιακής μουσικής
Αρχαιότητα
Η λαμπρή ιστορική περίοδος για την Πελοπόννησο ξεκινάει ήδη από την δεύτερη π.Χ. χιλιετία και από τον περίφημο Μυκηναϊκό πολιτισμό. Την κατοίκησαν τρία από τα κυριότερα ελληνικά φύλα (Αχαιοί, Ίωνες και Δωριείς) ενώ στην Πελοπόννησο βρίσκονταν ορισμένες από τις σπουδαιότερες αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτη όπως η Σπάρτη, η Κόρινθος και το Άργος. Στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου βρίσκεται η Ολυμπία, το μέρος όπου γεννήθηκαν οι περίφημοι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Τουρκοκρατία
Το κλέφτικο τραγούδι δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετά το 16ο αιώνα, την εποχή της έντονης επαναστατικής δράσης των Ελλήνων κλεφτών και αρματολών. Τα τραγούδια αυτά υμνούν τα κατορθώματα, τον ηρωισμό, τον πόθο των αγωνιστών καθώς και το όραμα τους για την ελευθερία. Επίσης αναφέρουν σ αυτά τις δυσκολίες επιβίωσης που είχαν πάνω στα βουνά, τις στερήσεις τους και τα βάσανα τους. Τέλος, στη Μάνη υπάρχει ακόμα η παράδοση των μοιρολογιών που τραγουδιούνται από ηλικιωμένες γυναίκες.
Το Μοραΐτικο τραγούδι
Το Μοραΐτικο δημοτικό τραγούδι διακρίνεται για το ύφος του, την γλώσσα , τις ψηλές μουσικές κλίμακες και τα μουσικά όργανα. Το περιεχόμενο τον τραγουδιών αυτών είναι επαναστατικό, εθνικιστικό, κλέφτικο, ιστορικό αλλά και ελπιδοφόρο. Δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετά το 16ο αιώνα και υμνούσε τα κατορθώματα και τον ηρωισμό των αρματολών. Συνέχεια των κλέφτικων τραγουδιών είναι τα αντάρτικα. Δημιουργήθηκαν την περίοδο όπου η Ελλάδα ήταν κάτω από τον γερμανικό και ιταλικό ζυγό εμψυχώνοντας τον λαό, δίνοντας του ελπίδα, πάθος και όραμα για ελευθερία.
Αρχαιότητα
Η λαμπρή ιστορική περίοδος για την Πελοπόννησο ξεκινάει ήδη από την δεύτερη π.Χ. χιλιετία και από τον περίφημο Μυκηναϊκό πολιτισμό. Την κατοίκησαν τρία από τα κυριότερα ελληνικά φύλα (Αχαιοί, Ίωνες και Δωριείς) ενώ στην Πελοπόννησο βρίσκονταν ορισμένες από τις σπουδαιότερες αρχαιοελληνικές πόλεις-κράτη όπως η Σπάρτη, η Κόρινθος και το Άργος. Στη δυτική ακτή της Πελοποννήσου βρίσκεται η Ολυμπία, το μέρος όπου γεννήθηκαν οι περίφημοι Ολυμπιακοί Αγώνες.
Τουρκοκρατία
Το κλέφτικο τραγούδι δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετά το 16ο αιώνα, την εποχή της έντονης επαναστατικής δράσης των Ελλήνων κλεφτών και αρματολών. Τα τραγούδια αυτά υμνούν τα κατορθώματα, τον ηρωισμό, τον πόθο των αγωνιστών καθώς και το όραμα τους για την ελευθερία. Επίσης αναφέρουν σ αυτά τις δυσκολίες επιβίωσης που είχαν πάνω στα βουνά, τις στερήσεις τους και τα βάσανα τους. Τέλος, στη Μάνη υπάρχει ακόμα η παράδοση των μοιρολογιών που τραγουδιούνται από ηλικιωμένες γυναίκες.
Το Μοραΐτικο τραγούδι
Το Μοραΐτικο δημοτικό τραγούδι διακρίνεται για το ύφος του, την γλώσσα , τις ψηλές μουσικές κλίμακες και τα μουσικά όργανα. Το περιεχόμενο τον τραγουδιών αυτών είναι επαναστατικό, εθνικιστικό, κλέφτικο, ιστορικό αλλά και ελπιδοφόρο. Δημιουργήθηκε κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας μετά το 16ο αιώνα και υμνούσε τα κατορθώματα και τον ηρωισμό των αρματολών. Συνέχεια των κλέφτικων τραγουδιών είναι τα αντάρτικα. Δημιουργήθηκαν την περίοδο όπου η Ελλάδα ήταν κάτω από τον γερμανικό και ιταλικό ζυγό εμψυχώνοντας τον λαό, δίνοντας του ελπίδα, πάθος και όραμα για ελευθερία.
Οι Πελοποννησιακοί χοροί
Παρά την μακραίωνη ιστορία της η Πελοπόννησος δεν έχει να επιδείξει πληθώρα παραδοσιακών χορών κι αυτό γιατί επικρατεί μια αντιφατική πολιτιστική πραγματικότητα η οποία εκτείνεται από τη συντηρητικότητα κάποιων απομονωμένων περιοχών μέχρι τον άκρο εκσυγχρονισμό. Οι παραδοσιακοί χοροί της περιοχής περιλαμβάνουν τον Καλαματιανό, των Καρυάτιδων, τον Μονόδιπλο, τον Τσάμικο, τον Συρτό, τον Άη Γιώργη, τον Μανιάτικο και τον Διπλό χορό. Αναλυτικότερα:
Τσακώνικος
Ο Τσακώνικος χορός είναι ίσως το μοναδικό δείγμα αρχαίας ελληνικής μουσικής που διασώθηκε ως σήμερα και αυτό γιατί είναι ιερός λατρευτικός χορός. Είναι βαρύς και μεγαλοπρεπής χορός και χορεύεται από γυναίκες και άντρες σε ανοιχτό κύκλο κρατώντας ο ένας τον άλλο σφιχτά. Οι χορευτές με την παραδοσιακή Τσακώνικη ενδυμασία τον χορεύουν στις εθνικές και τοπικές γιορτές καθώς και στα θρησκευτικά πανηγύρια.
Καρυάτιδων
Χορεύεται από γυναίκες, στην περιοχή της Αράχοβας. Ο χορός στηρίζεται στην «προμενάντ Βάλς». Οι χορεύτριες σχηματίζουν δύο κύκλους, έναν εσωτερικό και έναν εξωτερικό, µε λαβή των χεριών από τις παλάμες. Οι χορεύτριες του εξωτερικού κύκλου που βρίσκονται στα κενά του εσωτερικού, σηκώνουν τα χέρια τους ψηλά και τα περνούν πάνω από τα κεφάλια των χορευτριών του εσωτερικού κύκλου.
Συρτός ή Καλαματιανός
Είναι δημοφιλέστατος δημοτικός χορός με πανάρχαιες ελληνικές ρίζες. Άγνωστος είναι ο δημιουργός του. Το όνομα του προέρχεται από την Πελοπόννησο, όπου και δημιουργήθηκε. Ο χορός μνημονεύεται στην Επιγραφή του Επαμεινώνδα (στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ.), που βρέθηκε στη Βοιωτία και αναφέρει: «Τὰς δὲ πατρίους πομπὰς μεγάλας καὶ τὴν τῶν συρτῶν πάτριον ὄρχησιν θεοσεβῶς ἐπετέλεσεν», δηλαδή «με θεοσέβεια τέλεσε τις μεγάλες εθνικές πομπές και την εθνική όρχηση του συρτού».
Παρά την μακραίωνη ιστορία της η Πελοπόννησος δεν έχει να επιδείξει πληθώρα παραδοσιακών χορών κι αυτό γιατί επικρατεί μια αντιφατική πολιτιστική πραγματικότητα η οποία εκτείνεται από τη συντηρητικότητα κάποιων απομονωμένων περιοχών μέχρι τον άκρο εκσυγχρονισμό. Οι παραδοσιακοί χοροί της περιοχής περιλαμβάνουν τον Καλαματιανό, των Καρυάτιδων, τον Μονόδιπλο, τον Τσάμικο, τον Συρτό, τον Άη Γιώργη, τον Μανιάτικο και τον Διπλό χορό. Αναλυτικότερα:
Τσακώνικος
Ο Τσακώνικος χορός είναι ίσως το μοναδικό δείγμα αρχαίας ελληνικής μουσικής που διασώθηκε ως σήμερα και αυτό γιατί είναι ιερός λατρευτικός χορός. Είναι βαρύς και μεγαλοπρεπής χορός και χορεύεται από γυναίκες και άντρες σε ανοιχτό κύκλο κρατώντας ο ένας τον άλλο σφιχτά. Οι χορευτές με την παραδοσιακή Τσακώνικη ενδυμασία τον χορεύουν στις εθνικές και τοπικές γιορτές καθώς και στα θρησκευτικά πανηγύρια.
Καρυάτιδων
Χορεύεται από γυναίκες, στην περιοχή της Αράχοβας. Ο χορός στηρίζεται στην «προμενάντ Βάλς». Οι χορεύτριες σχηματίζουν δύο κύκλους, έναν εσωτερικό και έναν εξωτερικό, µε λαβή των χεριών από τις παλάμες. Οι χορεύτριες του εξωτερικού κύκλου που βρίσκονται στα κενά του εσωτερικού, σηκώνουν τα χέρια τους ψηλά και τα περνούν πάνω από τα κεφάλια των χορευτριών του εσωτερικού κύκλου.
Συρτός ή Καλαματιανός
Είναι δημοφιλέστατος δημοτικός χορός με πανάρχαιες ελληνικές ρίζες. Άγνωστος είναι ο δημιουργός του. Το όνομα του προέρχεται από την Πελοπόννησο, όπου και δημιουργήθηκε. Ο χορός μνημονεύεται στην Επιγραφή του Επαμεινώνδα (στα μέσα του 1ου αι. μ.Χ.), που βρέθηκε στη Βοιωτία και αναφέρει: «Τὰς δὲ πατρίους πομπὰς μεγάλας καὶ τὴν τῶν συρτῶν πάτριον ὄρχησιν θεοσεβῶς ἐπετέλεσεν», δηλαδή «με θεοσέβεια τέλεσε τις μεγάλες εθνικές πομπές και την εθνική όρχηση του συρτού».
Μουσικοί Δημιουργοί
Με την σύνθεση, μελέτη και ανθολόγηση δημοτικών τραγουδιών έχουν ασχοληθεί αρκετοί Πελοποννήσιοι μελετητές και λαογράφοι. Από τους παλαιότερους οι πιο σημαντικοί είναι οι Ν. Α. Βέης, Θ. Ι . Αθανασόπουλος, Ν. Ι. Λάσκαρης κ.ά. Κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων προσωπικοτήτων είναι οι εξής:
Πέτρος ο Πελοποννήσιος
Γεννήθηκε το 1730 πιθανώς στο χωριό Γοράνοι Λακωνίας και απεβίωσε από επιδημία πανώλης. Ο Πέτρος Πελοποννήσιος ή Πέτρος Λαμπαδάριος, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταβυζαντινής παραδόσεως και λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κατά τον 18ο αιώνα. Το έργο του επίσης θεωρείται μεγάλο σε όγκο και ποιότητα και συνίσταται κυρίως στην ουσιαστική συμβολή του στην απλοποίηση του παραδοσιακού γραφικού συστήματος καθώς και στην ενασχόληση με την εξωτερική (μη εκκλησιαστική) μουσική. Το γνωστότερο έργο του είναι το ειρμολόγιο.
Γιάννης Πουλόπουλος
Ο Γιάννης Πουλόπουλος γεννήθηκε την 1η Ιουλίου του 1941 στην Καρδαμύλη Μεσσηνίας από φτωχική οικογένεια και είχε από μικρός κλίση στο τραγούδι. Συνεργάστηκε με μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Γιάννης Σπανός και ο Μίμης Πλέσσας. Μάλιστα, στα πρώτα του βήματα, ο Μίκης Θεοδωράκης διακρίνοντας ένα πολύ μεγάλο ταλέντο, πήρε αμέσως τον Γιάννη Πουλόπουλο «υπό την προστασία του»
Σταμάτης Μακρής
Ο Σταμάτης Mακρής αφιέρωσε όλη του την ζωή στην διατήρηση και διάσωση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής! Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα μικρό, σήμερα, χωριό της ορεινής Αρκαδίας, τη Γλανιτσιά ή Μυγδαλιά. Γνώστης και ερμηνευ¬τής του παραδοσιακού δημοτικού τραγουδιού, έχει εμφανιστεί σε ανά¬λογες εκπομπές του Ρα¬διοφώνου και της Τη¬λεόρασης. Παίζει κλα¬ρίνο, φλογέρα, λαούτα, βιολί, ντέφι, τουμπελέκι, ακορντεόν.
Με την σύνθεση, μελέτη και ανθολόγηση δημοτικών τραγουδιών έχουν ασχοληθεί αρκετοί Πελοποννήσιοι μελετητές και λαογράφοι. Από τους παλαιότερους οι πιο σημαντικοί είναι οι Ν. Α. Βέης, Θ. Ι . Αθανασόπουλος, Ν. Ι. Λάσκαρης κ.ά. Κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα τέτοιων προσωπικοτήτων είναι οι εξής:
Πέτρος ο Πελοποννήσιος
Γεννήθηκε το 1730 πιθανώς στο χωριό Γοράνοι Λακωνίας και απεβίωσε από επιδημία πανώλης. Ο Πέτρος Πελοποννήσιος ή Πέτρος Λαμπαδάριος, υπήρξε ένας από τους κορυφαίους εκπροσώπους της μεταβυζαντινής παραδόσεως και λαμπαδάριος της Μεγάλης του Χριστού Εκκλησίας κατά τον 18ο αιώνα. Το έργο του επίσης θεωρείται μεγάλο σε όγκο και ποιότητα και συνίσταται κυρίως στην ουσιαστική συμβολή του στην απλοποίηση του παραδοσιακού γραφικού συστήματος καθώς και στην ενασχόληση με την εξωτερική (μη εκκλησιαστική) μουσική. Το γνωστότερο έργο του είναι το ειρμολόγιο.
Γιάννης Πουλόπουλος
Ο Γιάννης Πουλόπουλος γεννήθηκε την 1η Ιουλίου του 1941 στην Καρδαμύλη Μεσσηνίας από φτωχική οικογένεια και είχε από μικρός κλίση στο τραγούδι. Συνεργάστηκε με μεγάλες προσωπικότητες όπως ο Γιάννης Σπανός και ο Μίμης Πλέσσας. Μάλιστα, στα πρώτα του βήματα, ο Μίκης Θεοδωράκης διακρίνοντας ένα πολύ μεγάλο ταλέντο, πήρε αμέσως τον Γιάννη Πουλόπουλο «υπό την προστασία του»
Σταμάτης Μακρής
Ο Σταμάτης Mακρής αφιέρωσε όλη του την ζωή στην διατήρηση και διάσωση της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής! Γεννήθηκε και μεγάλωσε σε ένα μικρό, σήμερα, χωριό της ορεινής Αρκαδίας, τη Γλανιτσιά ή Μυγδαλιά. Γνώστης και ερμηνευ¬τής του παραδοσιακού δημοτικού τραγουδιού, έχει εμφανιστεί σε ανά¬λογες εκπομπές του Ρα¬διοφώνου και της Τη¬λεόρασης. Παίζει κλα¬ρίνο, φλογέρα, λαούτα, βιολί, ντέφι, τουμπελέκι, ακορντεόν.
