της αρθρογράφουΑλεξίας Φεσσά
H πόλη που μάγεψε τον Κλειμανσώ ορίζεται ως «Καλλίκαρπος» και «Καλλίγευστος». Αναφέρεται και ως η «Καλιφόρνια» της Δυτικής Ελλάδος με τα επιβλητικά κάστρα, τους γραφικούς οικισμούς, μαγευτικές διαδρομές αλλά και τά έθιμα των ντόπιων. Ένα σημαντικό κομμάτι της παράδοσης είναι η διατροφή των ανθρώπων της και ο τρόπος που καταναλώνουν όσα τους προσφέρει η εύφορη γη τους.
Το έθιμο του πετάγματος των γλόμπων
Το έθιμο αναβιώνει ο Εμπορικός Σύλλογος Κυπαρισσίας το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, κατά τη συνάντηση δύο Επιταφίων στην κεντρική πλατεία. Οι γλόμποι είναι με λευκές κόλλες, που συμβολίζουν την Ανάσταση του Κυρίου, διατηρώντας ανέπαφο το έθιμο που κρατούσε πριν χρόνια στην Παλιά Πόλη της Κυπαρισσίας.
Διεθνές Φεστιβάλ Παράδοσης
Το Διεθνές Φεστιβάλ Παράδοσης «Κυπαρισσιακές ηλιαχτίδες» ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2004 και διοργανώνεται από τον Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο Κυπαρισσίας και τον Δήμο Τριφυλίας τις 4 πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου στην Κεντρική Πλατεία Κυπαρισσίας. Σκοπός της διοργάνωσης του φεστιβάλ είναι η προαγωγή υψηλών αξιών, όπως η ενδυνάμωση της ειρήνης, της φιλίας, η συναδέλφωση των λαών, η εξάλειψη των διακρίσεων, του ρατσισμού και του φανατισμού, αλλά και η συνεργασία των λαών για την επίλυση κοινών προβλημάτων με κοινές δράσεις, όπως η διάδοση των παραδόσεων, των ηθών και εθίμων κάθε χώρας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει παραδοσιακή μουσική, χορό και τραγούδι. Στο φεστιβάλ συμμετέχουν ομάδες από όλο τον κόσμο όπου παρουσιάζουν τις παραδόσεις και τα έθιμα τους. Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Το έθιμο αναβιώνει ο Εμπορικός Σύλλογος Κυπαρισσίας το βράδυ της Μεγάλης Παρασκευής, κατά τη συνάντηση δύο Επιταφίων στην κεντρική πλατεία. Οι γλόμποι είναι με λευκές κόλλες, που συμβολίζουν την Ανάσταση του Κυρίου, διατηρώντας ανέπαφο το έθιμο που κρατούσε πριν χρόνια στην Παλιά Πόλη της Κυπαρισσίας.
Διεθνές Φεστιβάλ Παράδοσης
Το Διεθνές Φεστιβάλ Παράδοσης «Κυπαρισσιακές ηλιαχτίδες» ξεκίνησε για πρώτη φορά το 2004 και διοργανώνεται από τον Μορφωτικό Εκπολιτιστικό Σύλλογο Κυπαρισσίας και τον Δήμο Τριφυλίας τις 4 πρώτες ημέρες του Σεπτεμβρίου στην Κεντρική Πλατεία Κυπαρισσίας. Σκοπός της διοργάνωσης του φεστιβάλ είναι η προαγωγή υψηλών αξιών, όπως η ενδυνάμωση της ειρήνης, της φιλίας, η συναδέλφωση των λαών, η εξάλειψη των διακρίσεων, του ρατσισμού και του φανατισμού, αλλά και η συνεργασία των λαών για την επίλυση κοινών προβλημάτων με κοινές δράσεις, όπως η διάδοση των παραδόσεων, των ηθών και εθίμων κάθε χώρας. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει παραδοσιακή μουσική, χορό και τραγούδι. Στο φεστιβάλ συμμετέχουν ομάδες από όλο τον κόσμο όπου παρουσιάζουν τις παραδόσεις και τα έθιμα τους. Η είσοδος είναι ελεύθερη.
Υπαίθριο παζάρι αντικών
Διοργανώνεται κάθε χρόνο, στο Μεγάλο Καλντερίμι της Ανω Πόλης της Κυπαρισσίας, που αποτελεί συνδιοργάνωση του Δήμου Τριφυλίας, της Κοινωφελούς Επιχείρησης και του Συλλόγου για την Προστασία & Αναβίωση της Ανω Πόλης Κυπαρισσίας. Αντίκες, παλιά ελληνικά έπιπλα, εγγλέζικες πορσελάνες, πίνακες, δίσκοι από βινύλιο, παλαιά βιβλία, όπλα κ.ά. δίνουν την ευκαιρία στον κόσμο να περιεργαστούν τις συλλογές καθώς και να αγοράσουν παλαιά αντικείμενα.
Αϊ Γιάννης Κλήδονας
Η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα στις 24 Ιουνίου (ή Ριγανά, ή Ριζικάρη) συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές. Για προσάναμμα της φωτιάς χρησιμοποιούνται τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς. Πάνω από αυτές περνούν όλοι και οι παντρεμένες κρατούν μια πέτρα πάνω από το κεφάλι τους, σύμφωνα με το έθιμο, για καλοτυχία και υγεία. Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται και μια από αυτές πηγαίνει στην κοντινότερη βρύση με μια στάμνα για να φέρει νερό χωρίς να μιλήσει κατά τη διαδρομή από και προς το σπίτι, εξού και η ονομασία του εθίμου. Έπειτα, αδειάζουν το νερό σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει από ένα αντικείμενο, το λεγόμενο «ριζικό» ή «σημάδι», όπως δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουμπί, δαχτυλήθρα κτλ.Το δοχείο καλύπτεται με ένα πανί και τοποθετείται σε κάποιο σημείο μέσα στο σπίτι ή στον φούρνο και το κλειδώνουν με κλειδαριά. Συνήθως, μπαίνει και στην ταράτσα για να εκτεθεί στα άστρα. Στις 24 Ιουνίου, ανοίγει ο «Κλήδονας» από εκείνον που τον κλείδωσε. Τα αντικείμενα βγαίνουν με τυχαία σειρά και στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για την κάτοχο του σημαδιού. Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα ακούσουν πρώτα-πρώτα στον δρόμο και το συσχετίζουν με την ανοικτή τύχη τους εκείνη τη βραδιά. Τέλος, τη βραδιά εκείνη, στον ύπνο τους μαθαίνουν και την ταυτότητα εκείνου με τον οποίο θα παντρευτούν.
Η κουλούρα της νύφης
Το έθιμο σχετίζεται με τον γάμο. Την Τετάρτη, πριν το γάμο, η μητέρα του γαμπρού, προτού βασιλέψει ο ήλιος, φτιάχνει το προζύμι και καλεί τις συγγένισσες και τις γειτόνισσές της να έρθουν την άλλη ημέρα το πρωί για να φτιάξουν την κουλούρα της νύφης. Οι γυναίκες που θα έρθουν κάνουν την κουλούρα ένα βρώσιμο έργο τέχνης. Όλα όσα απεικονίζονται στην «κουλούρα» έχουν τη σημασία τους. Τα πουλιά συμβολίζουν τα παιδιά που θα γεννηθούν στη νέα οικογένεια. Τα σταφύλια την παραγωγικότητα, τα φρούτα την ευημερία και τα λουλούδια τον ανθόσπαρτο βίο των νεονύμφων. Η κουλούρα μπαίνει στο φούρνο και την Κυριακή του γάμου την τοποθετούν σε στολισμένο με λουλούδια καλάθι, στο οποίο επίσης βάζουν κουφέτα και ρύζι και αναθέτουν σε κάποιον ανύπαντρο νέο, στενό συγγενή του γαμπρού, που να ζουν και οι δύο γονείς του, να προσφέρει την κουλούρα στη νύφη, όταν το συμπεθεριό πάει στο σπίτι της για να την πάρει. Την ημέρα του γάμου, αφού οι συγγενείς της νύφης υποδεχτούν τους συμπεθέρους στο σπίτι της με γλυκά, ποτά και μεζέδες, ο νεαρός με το στολισμένο καλάθι καλεί τη νύφη να κόψουν την κουλούρα. Το κόψιμο γίνεται με τα χέρια και ο κάθε ένας προσπαθεί να πάρει το μεγαλύτερο κομμάτι. Έπειτα κόβουν τα κομμάτια τους σε μικρότερα και το μοιράζει ο κάθε ένας σε όλους τους συγγενείς του.
Διοργανώνεται κάθε χρόνο, στο Μεγάλο Καλντερίμι της Ανω Πόλης της Κυπαρισσίας, που αποτελεί συνδιοργάνωση του Δήμου Τριφυλίας, της Κοινωφελούς Επιχείρησης και του Συλλόγου για την Προστασία & Αναβίωση της Ανω Πόλης Κυπαρισσίας. Αντίκες, παλιά ελληνικά έπιπλα, εγγλέζικες πορσελάνες, πίνακες, δίσκοι από βινύλιο, παλαιά βιβλία, όπλα κ.ά. δίνουν την ευκαιρία στον κόσμο να περιεργαστούν τις συλλογές καθώς και να αγοράσουν παλαιά αντικείμενα.
Αϊ Γιάννης Κλήδονας
Η γιορτή του Αϊ Γιάννη του Κλήδονα στις 24 Ιουνίου (ή Ριγανά, ή Ριζικάρη) συνοδεύεται από το παραδοσιακό έθιμο με το πέρασμα πάνω από τις φωτιές. Για προσάναμμα της φωτιάς χρησιμοποιούνται τα στεφάνια της Πρωτομαγιάς. Πάνω από αυτές περνούν όλοι και οι παντρεμένες κρατούν μια πέτρα πάνω από το κεφάλι τους, σύμφωνα με το έθιμο, για καλοτυχία και υγεία. Οι ανύπαντρες κοπέλες μαζεύονται και μια από αυτές πηγαίνει στην κοντινότερη βρύση με μια στάμνα για να φέρει νερό χωρίς να μιλήσει κατά τη διαδρομή από και προς το σπίτι, εξού και η ονομασία του εθίμου. Έπειτα, αδειάζουν το νερό σε πήλινο δοχείο, στο οποίο η κάθε κοπέλα ρίχνει από ένα αντικείμενο, το λεγόμενο «ριζικό» ή «σημάδι», όπως δαχτυλίδι, σκουλαρίκι, κουμπί, δαχτυλήθρα κτλ.Το δοχείο καλύπτεται με ένα πανί και τοποθετείται σε κάποιο σημείο μέσα στο σπίτι ή στον φούρνο και το κλειδώνουν με κλειδαριά. Συνήθως, μπαίνει και στην ταράτσα για να εκτεθεί στα άστρα. Στις 24 Ιουνίου, ανοίγει ο «Κλήδονας» από εκείνον που τον κλείδωσε. Τα αντικείμενα βγαίνουν με τυχαία σειρά και στο κάθε ένα απαγγέλλεται ένα αυτοσχέδιο δίστιχο-προφητεία για την κάτοχο του σημαδιού. Όταν οι κοπέλες επιστρέφουν στα σπίτια τους, προσέχουν ποιο όνομα ή λέξη θα ακούσουν πρώτα-πρώτα στον δρόμο και το συσχετίζουν με την ανοικτή τύχη τους εκείνη τη βραδιά. Τέλος, τη βραδιά εκείνη, στον ύπνο τους μαθαίνουν και την ταυτότητα εκείνου με τον οποίο θα παντρευτούν.
Η κουλούρα της νύφης
Το έθιμο σχετίζεται με τον γάμο. Την Τετάρτη, πριν το γάμο, η μητέρα του γαμπρού, προτού βασιλέψει ο ήλιος, φτιάχνει το προζύμι και καλεί τις συγγένισσες και τις γειτόνισσές της να έρθουν την άλλη ημέρα το πρωί για να φτιάξουν την κουλούρα της νύφης. Οι γυναίκες που θα έρθουν κάνουν την κουλούρα ένα βρώσιμο έργο τέχνης. Όλα όσα απεικονίζονται στην «κουλούρα» έχουν τη σημασία τους. Τα πουλιά συμβολίζουν τα παιδιά που θα γεννηθούν στη νέα οικογένεια. Τα σταφύλια την παραγωγικότητα, τα φρούτα την ευημερία και τα λουλούδια τον ανθόσπαρτο βίο των νεονύμφων. Η κουλούρα μπαίνει στο φούρνο και την Κυριακή του γάμου την τοποθετούν σε στολισμένο με λουλούδια καλάθι, στο οποίο επίσης βάζουν κουφέτα και ρύζι και αναθέτουν σε κάποιον ανύπαντρο νέο, στενό συγγενή του γαμπρού, που να ζουν και οι δύο γονείς του, να προσφέρει την κουλούρα στη νύφη, όταν το συμπεθεριό πάει στο σπίτι της για να την πάρει. Την ημέρα του γάμου, αφού οι συγγενείς της νύφης υποδεχτούν τους συμπεθέρους στο σπίτι της με γλυκά, ποτά και μεζέδες, ο νεαρός με το στολισμένο καλάθι καλεί τη νύφη να κόψουν την κουλούρα. Το κόψιμο γίνεται με τα χέρια και ο κάθε ένας προσπαθεί να πάρει το μεγαλύτερο κομμάτι. Έπειτα κόβουν τα κομμάτια τους σε μικρότερα και το μοιράζει ο κάθε ένας σε όλους τους συγγενείς του.
Σαϊτοπόλεμος
Αναβιώνει κάθε βράδυ της Κυριακής του Πάσχα, όπου οι ομάδες των σαϊτολόγων, τα μπουλούκια, όπως λέγονται συγκεντρώνονται και με χάρτινες σαΐτες γεμάτες μπαρούτι, κατασκευασμένες από τους ίδιους, φορούν παραδοσιακές στολές και αναβιώνουν το έθιμο. Η παράδοση λέει ότι οι σαΐτες χρησιμοποιήθηκαν από τους Μεσσήνιους, για να αντιμετωπίσουν το ιππικό των Τούρκων, στην περίοδο της Επανάστασης. Ακόμα και σήμερα, το γεγονός προσελκύει το ενδιαφέρον του κόσμου της πόλης, ο οποίος ακόμα κι αν δεν συμμετέχει, σπεύδει να παρακολουθήσει το θέαμα.
Πανηγύρια
• Στις 17 Μαΐου, εορτή του Αγίου Αθανασίου Χριστιανουπόλεως, γιορτάζει ο ναός του Αγίου Αθανασίου.
• Του Αγίου Πνεύματος γιορτάζει η εκκλησία της Αγίας Τριάδας στην Παλιά Πόλη Κυπαρισσίας και γίνεται τριήμερο λαϊκό πανηγύρι με ζωντανή μουσική στο χώρο κάτω από την εκκλησία.
• Την πρώτη Κυριακή μετά του Αγίου Πνεύματος, εορτή των Αγίων Πάντων, εορτάζει το εξωκλήσι των Αγίων Πάντων ανατολικά της πόλης της Κυπαρισσίας. Μετά τον εκκλησιασμό, ο Εμπορικός Σύλλογος Κυπαρισσίας διοργανώνει γλέντι στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας με άφθονο δωρεάν φαγητό και κρασί στους παρευρισκομένους.
• Στις 14 Αυγούστου πανγύρια στο Κόκλα και στο Ψάρι Μεσσηνίας με παραδοσιακή μουσική και ”γουρνοπούλα”
• Στις 8 Σεπτεμβρίου, Πανηγύρι της Κατσιμικάδας. Προσφέρονται γουρουνόπουλο και κρασί.
• Στις 14 Σεπτεμβρίου, εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, γιορτάζει ο ναός Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στους γύρω δρόμους της εκκλησίας διοργανώνεται μεγάλη εμποροπανήγυρη που διαρκεί 7 ημέρες (από 12/9 έως 17/9).
• Στις 21 Νοεμβρίου γιορτάζει η εκκλησία των Εισοδίων της Υπεραγίας Θεοτόκου στην Άνω Πόλη.
Γαστρονομία
Οι κάτοικοι καταναλώνουν προϊόντα που ωριμάζουν σε άριστες κλιματολογικές συνθήκες. Ελιές Καλαμών προϊόν ΠΟΠ, ελαιόλαδο, σταφίδα, σταφύλια, σύκα (και γλυκό του κουταλιού και αποξηραμένα), εσπεριδοειδή, καρπούζι, η ξακουστή γουρνοπούλα ψητή, καγιανάς, μελιτζάνες φούρνου, κόκορας με χυλοπίτες, ψητά της ώρας, παστά, γίδα βραστή, λουκάνικα καπνισμένα με φασκόμηλο, σφέλα τοπικό τυρί, παξιμάδια με ντομάτα, σφέλα, ρίγανη και ελαιόλαδο, λαλάγγια (παρασκευάζονται από αλεύρι, λάδι και νερό), λαδοκούλουρα, μέλι, παστέλι, ξύδι βαλσάμικο, ούζο, μαρμελάδες κ.ά. Η τοπική παραγωγή στο νομό Μεσσηνίας είναι πλούσια και τόσο αναπτυγμένη, που έχει κάνει την περιοχή γνωστή σε όλο τον κόσμο. Το κλίμα της περιοχής συμβάλλει επίσης και στην παραγωγή σύκου. Εκτός από γλυκό του κουταλιού, το σύκο έχει μεγάλη ζήτηση και ως αποξηραμένο, του οποίου η παραγωγή είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες. Το μεσσηνιακό παστέλι είναι φημισμένο για τα αγνά υλικά του με μέλι και σουσάμι, η παραδοσιακή συνταγή. Με αμύγδαλα και με ζάχαρη στη συνταγή που το κάνει πιο τραγανό. Ξακουστό είναι τέλος το παστέλι Ζευγολατιού.
Αναβιώνει κάθε βράδυ της Κυριακής του Πάσχα, όπου οι ομάδες των σαϊτολόγων, τα μπουλούκια, όπως λέγονται συγκεντρώνονται και με χάρτινες σαΐτες γεμάτες μπαρούτι, κατασκευασμένες από τους ίδιους, φορούν παραδοσιακές στολές και αναβιώνουν το έθιμο. Η παράδοση λέει ότι οι σαΐτες χρησιμοποιήθηκαν από τους Μεσσήνιους, για να αντιμετωπίσουν το ιππικό των Τούρκων, στην περίοδο της Επανάστασης. Ακόμα και σήμερα, το γεγονός προσελκύει το ενδιαφέρον του κόσμου της πόλης, ο οποίος ακόμα κι αν δεν συμμετέχει, σπεύδει να παρακολουθήσει το θέαμα.
Πανηγύρια
• Στις 17 Μαΐου, εορτή του Αγίου Αθανασίου Χριστιανουπόλεως, γιορτάζει ο ναός του Αγίου Αθανασίου.
• Του Αγίου Πνεύματος γιορτάζει η εκκλησία της Αγίας Τριάδας στην Παλιά Πόλη Κυπαρισσίας και γίνεται τριήμερο λαϊκό πανηγύρι με ζωντανή μουσική στο χώρο κάτω από την εκκλησία.
• Την πρώτη Κυριακή μετά του Αγίου Πνεύματος, εορτή των Αγίων Πάντων, εορτάζει το εξωκλήσι των Αγίων Πάντων ανατολικά της πόλης της Κυπαρισσίας. Μετά τον εκκλησιασμό, ο Εμπορικός Σύλλογος Κυπαρισσίας διοργανώνει γλέντι στον προαύλιο χώρο της εκκλησίας με άφθονο δωρεάν φαγητό και κρασί στους παρευρισκομένους.
• Στις 14 Αυγούστου πανγύρια στο Κόκλα και στο Ψάρι Μεσσηνίας με παραδοσιακή μουσική και ”γουρνοπούλα”
• Στις 8 Σεπτεμβρίου, Πανηγύρι της Κατσιμικάδας. Προσφέρονται γουρουνόπουλο και κρασί.
• Στις 14 Σεπτεμβρίου, εορτή της Υψώσεως του Τιμίου Σταυρού, γιορτάζει ο ναός Ευαγγελισμός της Θεοτόκου. Στους γύρω δρόμους της εκκλησίας διοργανώνεται μεγάλη εμποροπανήγυρη που διαρκεί 7 ημέρες (από 12/9 έως 17/9).
• Στις 21 Νοεμβρίου γιορτάζει η εκκλησία των Εισοδίων της Υπεραγίας Θεοτόκου στην Άνω Πόλη.
Γαστρονομία
Οι κάτοικοι καταναλώνουν προϊόντα που ωριμάζουν σε άριστες κλιματολογικές συνθήκες. Ελιές Καλαμών προϊόν ΠΟΠ, ελαιόλαδο, σταφίδα, σταφύλια, σύκα (και γλυκό του κουταλιού και αποξηραμένα), εσπεριδοειδή, καρπούζι, η ξακουστή γουρνοπούλα ψητή, καγιανάς, μελιτζάνες φούρνου, κόκορας με χυλοπίτες, ψητά της ώρας, παστά, γίδα βραστή, λουκάνικα καπνισμένα με φασκόμηλο, σφέλα τοπικό τυρί, παξιμάδια με ντομάτα, σφέλα, ρίγανη και ελαιόλαδο, λαλάγγια (παρασκευάζονται από αλεύρι, λάδι και νερό), λαδοκούλουρα, μέλι, παστέλι, ξύδι βαλσάμικο, ούζο, μαρμελάδες κ.ά. Η τοπική παραγωγή στο νομό Μεσσηνίας είναι πλούσια και τόσο αναπτυγμένη, που έχει κάνει την περιοχή γνωστή σε όλο τον κόσμο. Το κλίμα της περιοχής συμβάλλει επίσης και στην παραγωγή σύκου. Εκτός από γλυκό του κουταλιού, το σύκο έχει μεγάλη ζήτηση και ως αποξηραμένο, του οποίου η παραγωγή είναι γνωστή εδώ και δεκαετίες. Το μεσσηνιακό παστέλι είναι φημισμένο για τα αγνά υλικά του με μέλι και σουσάμι, η παραδοσιακή συνταγή. Με αμύγδαλα και με ζάχαρη στη συνταγή που το κάνει πιο τραγανό. Ξακουστό είναι τέλος το παστέλι Ζευγολατιού.
