Στην κεντρική πλατεία της πόλης της Ζακύνθου, στην πλατεία Σολωμού, ανάμεσα στα υπόλοιπα μεγαλοπρεπή κτίρια ξεχωρίζει και αυτό του Μουσείου Μεταβυζαντινής Τέχνης. Το νεοκλασικό κτίριο του ανεγέρθηκε το 1959 και η κατασκευή του βασίσθηκε στην αρχιτεκτονική μελέτη του αρχιτέκτονα Σπυρίδωνα Λέγγερη.
Το Μουσείο έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι δίνει τη δυνατότητα προσέγγισης της εξέλιξης της μεταβυζαντινής και της νεότερης ελληνικής τέχνης και προσφέρει πλήρη εικόνα των επιρροών της δυτικής τέχνης στα Επτάνησα. Το συνολικής έκτασης 1.563 τ.μ. οικοδόμημα έχει διαμορφωθεί τόσο στο ισόγειο, όσο και στους ορόφους του για να φιλοξενήσει ότι πολύτιμο έχει διασωθεί από τον καταστροφικό σεισμό και την πυρκαγιά που έπληξαν το νησί το 1953. Στο πρώτο ευρετήριο του Μουσείου είχαν καταγραφεί περίπου οκτακόσια έργα.
Η πρώτη αρχαιολογική συλλογή, που δημιουργήθηκε στο νησί της Ζακύνθου μόλις το 1882, ήταν πρωτοβουλία του ιστοριογράφου Παναγιώτη Χιώτη. Στα τέλη του 1908 ιδρύθηκε το Μουσείο Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με επιμελητή τον Ευάγγελο Κολοκοτσά. Έκτοτε η συλλογή εμπλουτίστηκε σημαντικά με έργα τέχνης που διασώθηκαν από τη φθορά του χρόνου και την αρχαιοκαπηλία και προέρχονταν από μισοερειπωμένες εκκλησίες και από το κάστρο της Ζακύνθου. Το 1919 παραχωρήθηκε για τη στέγαση του μουσείου, από τον μητροπολίτη Ζακύνθου Διονύσιο Πλαίσα, η εκκλησία του Παντοκράτορα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Το 1927 το Μουσείο διέθετε πάνω από εκατό αρχαία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά αντικείμενα, διακόσιες εικόνες, πολλά ξυλόγλυπτα βημόθυρα και θωράκια, τοιχογραφίες, ιερά σκεύη κ.α.
Το 1952 το Μουσείο μεταφέρθηκε στο κτίριο του ενετικού Ενεχυροδανειστηρίου ή Μόντε, το οποίο όμως ήταν από τα πρώτα που παραδόθηκαν στις φλόγες μετά τον σεισμό του 1953, με τραγική συνέπεια τον αφανισμό ανεκτίμητων έργων τέχνης. Μετά τον σεισμό ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση και το μετασεισμικό μουσείο λειτουργεί από το 1960. Είναι χτισμένο σύμφωνα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ζακύνθου με τις στοές, τα πολλά θολωτά παράθυρα και τις πόρτες. Η στοά που διασχίζει ο επισκέπτης για να προσεγγίσει την είσοδο του Μουσείου, κοσμείται με κιονόκρανα, απομεινάρια του Δημοτικού Θεάτρου «Φώσκολος», ενός από τα ωραιότερα θέατρα της ανατολικής Μεσογείου, σχεδιασμένο από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Ernst Ziller.
Στον εξωτερικό περίβολο στέκει το άγαλμα του Διονύσιου Σολωμού, αντίγραφο πρωτότυπου έργου του αθηναίου γλύπτη Γεωργίου Βρούτου. Κατά την είσοδό του στον κύριο χώρο του Μουσείου, ο επισκέπτης αντικρίζει την «Λιτανεία του λειψάνου του αγίου Χαραλάμπη», έργο του Ιωάννη Κοράη, που ανταποκρίνεται πλήρως στις τρεις βασικές αρχές του αναγεννησιακού θεάτρου: της ενότητας του χώρου, του χρόνου και της δράσεως.
Το Μουσείο έχει ιδιαίτερη σημασία, διότι δίνει τη δυνατότητα προσέγγισης της εξέλιξης της μεταβυζαντινής και της νεότερης ελληνικής τέχνης και προσφέρει πλήρη εικόνα των επιρροών της δυτικής τέχνης στα Επτάνησα. Το συνολικής έκτασης 1.563 τ.μ. οικοδόμημα έχει διαμορφωθεί τόσο στο ισόγειο, όσο και στους ορόφους του για να φιλοξενήσει ότι πολύτιμο έχει διασωθεί από τον καταστροφικό σεισμό και την πυρκαγιά που έπληξαν το νησί το 1953. Στο πρώτο ευρετήριο του Μουσείου είχαν καταγραφεί περίπου οκτακόσια έργα.
Η πρώτη αρχαιολογική συλλογή, που δημιουργήθηκε στο νησί της Ζακύνθου μόλις το 1882, ήταν πρωτοβουλία του ιστοριογράφου Παναγιώτη Χιώτη. Στα τέλη του 1908 ιδρύθηκε το Μουσείο Μεσαιωνικών και Βυζαντινών Αρχαιοτήτων με επιμελητή τον Ευάγγελο Κολοκοτσά. Έκτοτε η συλλογή εμπλουτίστηκε σημαντικά με έργα τέχνης που διασώθηκαν από τη φθορά του χρόνου και την αρχαιοκαπηλία και προέρχονταν από μισοερειπωμένες εκκλησίες και από το κάστρο της Ζακύνθου. Το 1919 παραχωρήθηκε για τη στέγαση του μουσείου, από τον μητροπολίτη Ζακύνθου Διονύσιο Πλαίσα, η εκκλησία του Παντοκράτορα στην πλατεία του Αγίου Μάρκου. Το 1927 το Μουσείο διέθετε πάνω από εκατό αρχαία, βυζαντινά και μεταβυζαντινά αντικείμενα, διακόσιες εικόνες, πολλά ξυλόγλυπτα βημόθυρα και θωράκια, τοιχογραφίες, ιερά σκεύη κ.α.
Το 1952 το Μουσείο μεταφέρθηκε στο κτίριο του ενετικού Ενεχυροδανειστηρίου ή Μόντε, το οποίο όμως ήταν από τα πρώτα που παραδόθηκαν στις φλόγες μετά τον σεισμό του 1953, με τραγική συνέπεια τον αφανισμό ανεκτίμητων έργων τέχνης. Μετά τον σεισμό ξαναχτίστηκε στην ίδια θέση και το μετασεισμικό μουσείο λειτουργεί από το 1960. Είναι χτισμένο σύμφωνα με την παραδοσιακή αρχιτεκτονική της Ζακύνθου με τις στοές, τα πολλά θολωτά παράθυρα και τις πόρτες. Η στοά που διασχίζει ο επισκέπτης για να προσεγγίσει την είσοδο του Μουσείου, κοσμείται με κιονόκρανα, απομεινάρια του Δημοτικού Θεάτρου «Φώσκολος», ενός από τα ωραιότερα θέατρα της ανατολικής Μεσογείου, σχεδιασμένο από τον Γερμανό αρχιτέκτονα Ernst Ziller.
Στον εξωτερικό περίβολο στέκει το άγαλμα του Διονύσιου Σολωμού, αντίγραφο πρωτότυπου έργου του αθηναίου γλύπτη Γεωργίου Βρούτου. Κατά την είσοδό του στον κύριο χώρο του Μουσείου, ο επισκέπτης αντικρίζει την «Λιτανεία του λειψάνου του αγίου Χαραλάμπη», έργο του Ιωάννη Κοράη, που ανταποκρίνεται πλήρως στις τρεις βασικές αρχές του αναγεννησιακού θεάτρου: της ενότητας του χώρου, του χρόνου και της δράσεως.
Η επίσκεψη σε αυτό είναι απαραίτητη για να γνωρίσετε την εξέλιξη των κλασσικών τεχνών στην Ζάκυνθο, η οποία αποτελούσε κέντρο τέχνης στους μεταβυζαντινούς χρόνους. Μέσα στο μουσείο βρίσκονται εκθέματα από τα οποία ο επισκέπτης θα έρθει σε επαφή με την εκκλησιαστική ζωγραφική από τους βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα με χίλιες περίπου αγιογραφίες. Στην συλλογή του μουσείου μπορείτε να θαυμάσετε έργα της βυζαντινής, κρητικής, επτανησιακής αλλά και ζακυνθινής τεχνοτροπίας μεγάλων καλλιτεχνών.
Δυο ναοί, ένα μοναστήρι, μια εκπληκτική αναπαράσταση της παλιάς πόλης και μια μεγάλη συλλογή από εικόνες και πίνακες στεγάζονται σε αυτό το κτίριο. Είναι κυρίως αγιογραφικό και εκκλησιαστικό ενώ μεταξύ των άλλων θα παρατηρήσετε την εικόνα της λιτανείας του Αγίου Χαραλάμπους, την αίθουσα με τα ξυλόγλυπτα, μια συλλογή από εντοιχισμένα μαρμάρινα γλυπτά, διάφορες τοιχογραφίες από εκκλησίες, αξιόλογες εικόνες του 16ου-17ου αιώνα, την αίθουσα της Επτανησιακής Σχολής με κυρίαρχες μορφές τους Καντούνη και Κουτούζη και φωτογραφίες της προσεισμικής πόλης.
Στις συλλογές του μουσείου εκτίθεται μια πλούσια συλλογή εικόνων και αγιογραφιών της κρητικής και επτανησιακής σχολής (15ου - 19ου αιώνα). Έργα ξυλογλυπτικής από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα. Ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και τα δύο ολόκληρα ξυλόγλυπτα τέμπλα των εκκλησιών του Παντοκράτορα και του Αγ. Δημητρίου τα οποία διασώθηκαν από τους σεισμούς. Επίσης θα συναντήσετε έργα του Δαμασκηνού, Δοξαρά, Κουτούζη, Τζάνε, Καλλέργη, Τσώνη, γλυπτά της ελληνιστικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής καθώς και τοιχογραφίες του 12ου , 13ου , 17ου και 18ου αιώνα.
Από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι το ξυλόγλυπτο επίχρυσο τέμπλο από το ναό του Αγίου Δημητρίου του Κόλα, χρονολογημένο σύμφωνα με επιγραφή από το 1690. Είναι έργο αγνώστου τεχνίτη, φέρει φυτικό και ζωικό διάκοσμο, στο επάνω μέρος υπάρχουν έξι γοργόνες που κρατούν τα τοξωτά πρεπενδούλια με γραπτές παραστάσεις των δύο Μυροφόρων, της Θεοτόκου, του Ιωάννη και των δύο στρατιωτών ενώ ο Εσταυρωμένος βρίσκεται στο κέντρο με τα ευαγγελικά σύμβολα. Κάτω από τις εικόνες του Δωδεκαόρτου βρίσκονται οι δεσποτικές εικόνες του Αγίου Δημητρίου (1730), της Θεοτόκου της Οδηγήτριας, του Παντοκράτορα (χειρ. Μιχαήλ Δαμασκηνού) και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Τα βημόθηρα απεικονίζουν σε φυσικό μέγεθος ολόσωμους του πάπες της Ρώμης Κλήμη, Σίλβεστρο και Λέοντα ενώ τα θωράκια λείπουν.
Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα αποτελεί η ξυλόγλυπτη μακέτα της προσεισμικής πόλης, κατά την περίοδο 1930-1950, φτιαγμένη σε κλίμακα 1:500, με διαστάσεις 3,66Χ1,66μ., από ξύλο φλαμουριάς, κατασκευασμένο ανάμεσα στα χρόνια 1972-1986 από τον καλλιτέχνη Γιάννη Μάνεση η οποία εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου.
Δυο ναοί, ένα μοναστήρι, μια εκπληκτική αναπαράσταση της παλιάς πόλης και μια μεγάλη συλλογή από εικόνες και πίνακες στεγάζονται σε αυτό το κτίριο. Είναι κυρίως αγιογραφικό και εκκλησιαστικό ενώ μεταξύ των άλλων θα παρατηρήσετε την εικόνα της λιτανείας του Αγίου Χαραλάμπους, την αίθουσα με τα ξυλόγλυπτα, μια συλλογή από εντοιχισμένα μαρμάρινα γλυπτά, διάφορες τοιχογραφίες από εκκλησίες, αξιόλογες εικόνες του 16ου-17ου αιώνα, την αίθουσα της Επτανησιακής Σχολής με κυρίαρχες μορφές τους Καντούνη και Κουτούζη και φωτογραφίες της προσεισμικής πόλης.
Στις συλλογές του μουσείου εκτίθεται μια πλούσια συλλογή εικόνων και αγιογραφιών της κρητικής και επτανησιακής σχολής (15ου - 19ου αιώνα). Έργα ξυλογλυπτικής από τους Βυζαντινούς χρόνους μέχρι τον 19ο αιώνα. Ανάμεσα στα οποία βρίσκονται και τα δύο ολόκληρα ξυλόγλυπτα τέμπλα των εκκλησιών του Παντοκράτορα και του Αγ. Δημητρίου τα οποία διασώθηκαν από τους σεισμούς. Επίσης θα συναντήσετε έργα του Δαμασκηνού, Δοξαρά, Κουτούζη, Τζάνε, Καλλέργη, Τσώνη, γλυπτά της ελληνιστικής, βυζαντινής και μεταβυζαντινής εποχής καθώς και τοιχογραφίες του 12ου , 13ου , 17ου και 18ου αιώνα.
Από τα σημαντικότερα εκθέματα του μουσείου είναι το ξυλόγλυπτο επίχρυσο τέμπλο από το ναό του Αγίου Δημητρίου του Κόλα, χρονολογημένο σύμφωνα με επιγραφή από το 1690. Είναι έργο αγνώστου τεχνίτη, φέρει φυτικό και ζωικό διάκοσμο, στο επάνω μέρος υπάρχουν έξι γοργόνες που κρατούν τα τοξωτά πρεπενδούλια με γραπτές παραστάσεις των δύο Μυροφόρων, της Θεοτόκου, του Ιωάννη και των δύο στρατιωτών ενώ ο Εσταυρωμένος βρίσκεται στο κέντρο με τα ευαγγελικά σύμβολα. Κάτω από τις εικόνες του Δωδεκαόρτου βρίσκονται οι δεσποτικές εικόνες του Αγίου Δημητρίου (1730), της Θεοτόκου της Οδηγήτριας, του Παντοκράτορα (χειρ. Μιχαήλ Δαμασκηνού) και του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου. Τα βημόθηρα απεικονίζουν σε φυσικό μέγεθος ολόσωμους του πάπες της Ρώμης Κλήμη, Σίλβεστρο και Λέοντα ενώ τα θωράκια λείπουν.
Ένα από τα σημαντικότερα εκθέματα αποτελεί η ξυλόγλυπτη μακέτα της προσεισμικής πόλης, κατά την περίοδο 1930-1950, φτιαγμένη σε κλίμακα 1:500, με διαστάσεις 3,66Χ1,66μ., από ξύλο φλαμουριάς, κατασκευασμένο ανάμεσα στα χρόνια 1972-1986 από τον καλλιτέχνη Γιάννη Μάνεση η οποία εκτίθεται στο ισόγειο του Μουσείου.
Πληροφορίες
Διεύθυνση: Πλατεία Σολωμού 3, Ζάκυνθος 29100
Τηλέφωνο: 26950 42714
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη με Σάββατο από τις 8 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι
Ιστότοπος: Μεταβυζαντινό Μουσείο
Διεύθυνση: Πλατεία Σολωμού 3, Ζάκυνθος 29100
Τηλέφωνο: 26950 42714
Ωράριο λειτουργίας: Τρίτη με Σάββατο από τις 8 το πρωί έως τις 3 το μεσημέρι
Ιστότοπος: Μεταβυζαντινό Μουσείο
